VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit ZONNEBEKE Gemeente ZANDVOORDE Parochiekerk Sint-Bartholomeus Arrondissement Ieper KERK De parochie bestond reeds vóór 1102, jaar waarin de kerk onder het patronaat kwam van de abdij van Voormezele. Van een gebouw uit eind 17de eeuw werd bij een 19 de -eeuwse renovatie-campagne enkel een ingebouwde westertoren behouden. Dit ensemble werd vernield tijdens de oorlog 1914-18. Wederopgebouwd in 1924 als neogotische kerk met westertoren en basilicale aanleg. Bepleisterd interieur met kruisribgewelven. ORGEL Auteur instrument : [naamplaatje] Joseph De Prez et fils Facteurs d'orgues Gand Het orgel was gebouwd in de kapel van de Zusters van Maria (generalaat) te Pittem. Bouwjaar : naar schatting tussen 1890 en 1900. Naar Zandvoorde overgeplaatst in 1934 door J. Anneessens (Menen), als tweedehands orgel (cfr. infra, ARCHIVALIA). INSTRUMENT Dispositie Gr.Org. Réc. Bourdon 8 Voix céleste 8 Montre 8 Salicional Bourdon 16 Flûte Harmonique 8 Prestant 4 Flûte 4 Doublette 2 Fourniture 3 rangs Flûte d'echo 4 pedalen : Accouplement des deux Claviers Pédale aux Grandes Orgues [Pédale] au [Récit] * manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 (zonder eigen registers) * bijna onleesbaar Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel - ronde registertrekkers op een horizontale rij boven het manuaal
- witte porceleinen naamplaatjes, met zwarte opschriften voor het Gr.Org. en rode voor het Réc. Pijpwerk - integraal van De Prez; seriematig vervaardigd, uit een pijpenmakerij - veel grote pijpen dreigen omver te knikken Windladen - twee eiken sleepladen - staan aaneengesloten opgesteld - de Bourdon 16 is pneumatisch afgevoerd; deze opstelling is misschien van J. Anneessens Tractuur - mechanische tractuur; echter met hevel (loopt over twee balansen, een systeem zoals ook door Loret soms toegepast is); op de balansen is veel mechanische speling ingetreden ORGELKAST - sober meubel, in zwakke neogotiek - front met houten sierpijpen - de kast is niettemin functioneel, omdat ze het hele instrument omsluit huidige toestand : in verval datum onderzoek : oktober 1988 * * * ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( 1876-1956), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Zandvoorde Bij Yper zijn volgende documenten aanwezig : 1) 5.04.1934; brief (doorslag) van J. Anneessens aan pastoor C. Bouteca Eerweerde Heer Pastor, Ik moet een nieuw orgel maken voor het klooster te Pitthem; het oud orgel, gemaakt over 25 jaar, (dus niet oud noch versleten) heb ik overgenomen en het is te koop. Het nieuwe orgel wordt gehangen dus staat niet op het hoogzaal dat nu gansch belemmerd is door het oude orgel. Het oude orgel eens goed nagezien zal zoo goed werken als nieuw. Ik kom U vragen of U soms geen liefhebber zijt; ik kan het plaatsen in uwe kerk gansch afgewerkt, alle kosten op mij voor de som van 21.000 frank; dit orgel is voorzien van een eiken buffet, stijl gothique. Indien U begeert dat ik U daar eens kome over spreken, ik zal het heel geerne doen, zonder kosten noch verbintenis voor U; U kunt
ook inlichtingen vragen aan Eerw. Heer Bouckaert van Kortrijk die het orgel is gaan bezichtigen, doch hij was te klein voor de kerk die hem wilde kopen. Hieronder geef ik U de beschrijving; en de oppervlakte. Gelief, Eerweerde Heer Pastor, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. [Van de beschrijving; en de oppervlakte waarvan sprake in bovenstaande brief is geen kopie bij de doorslag gevoegd.] 2) 19.04.1934; contract, door beide partijen ondertekend [gedrukt briefhoofd van firma Anneessens] Meenen, den 19-4-34 Parochiale kerk van Zandvoorde. -:-:-:-:-:-:-:-:-:-:- Tusschen Eerweerde Heer Bouteca, Pastor, handelende in naam der kerkfabriek, eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, anderzijds; is overeengekomen als volgt: 1/ Het mekaniek orgel, staande in het klooster te Pitthem, zal geplaatst worden op het hoogzaal der kerk.- 2/ Het zal gansch gekuischt worden en hersteld, het zal goed werken gelijk een nieuw orgel.- 3/ De harmonisatie der spelen zal herzien worden; al de spelen zullen gestemd worden.- 4/ Alle onkosten zijn ten laste van den orgelmaker uitgenomen: 1 het licht dat men zou kunnen noodig hebben- 2 een blazer of gebruik van ventilator gedurende het stemmen- 3 het kappen der gaten in muur en plancher voor de windbuis van ventilator naar blaasbalg en 4 alles wat de electrieke leiding betreft voor ventilator, welke kosten ten laste zijn der kerkfabriek- 5/ Het orgel is gewaarborgd gedurende 5 jaar, gelijk aan een nieuwe orgel.- 6/ Prijs voor hierbovenvermelde werken 21.000 frank. (een en twintig duizend frank).- Gedaan in dubbel te Meenen den 19 April 1934. Voor de kerkfabriek. De orgelmaker. [get.] CBouteca + Jules Anneessens. - door de pastoor onderaan in potlood bijgeschreven : En nu hoe eerder hoe liever. CB. 4-5-34 - door Anneessens bovenaan in potlood bijgeschreven : achevé en Décembre 1934 3) 18.07.1934; (oud) naamkaartje van C. BOUTECA / Bestuurder der Beroepsschool / 5, St Jakobsstraat / Yper (doorstreept en bovengeschreven Pastoor. en Zandvoorde); op keerzijde : Z. 18 Juli 1934. M. r Anneessens, Nu is het onze toer benieuwd te zijn aangaande het orgel, want binnen 2 maanden moet alles geklonken zijn Wanneer denkt u dat we hem zullen kunnen halen naar Pitem? Met achting. C.B. 4) 22.07.1934; kaartje van pastoor Bouteca aan Anneessens Zandvoorde (Ieper). 22.7.34. Ik ben afgesproken als volgt: De autocamion Van Eenaeme J., uit Ieper. (inhoud ± 15 kub. m) zal te Pitem zijn, aan het klooster der "Zusters van Maria", Zaterdag a.s. 28 Juli 's morgens, te 8 u
ten laatste Zoudt gij het liever vroeger wenschen, dan te 8 u? : het kan nog geschikt worden : laat het mij weten. Dus zonder tegenbevel Zaterdag morgen te 8 uur Achtingsvol CBouteca + 5) 26.10.1934; naamkaartje van C. BOUTECA / Pastoor Ik heb met voldoening een teeken van leven van u vernomen. Maar te naaste week zou het hier met Allerheiligen gansch ongelegen komen : ik bid U dan beleefd nog eene week te willen uitstellen. Met achtingsvollen groet. 6) 5.12.1934; kwijtschrift (doorslag) door J. Anneessens voor 21.000 fr. 7) 8.3.1935; postkaart van pastoor Bouteca aan Anneessens Wilt U, a.u.b., als het past eens komen het orgel nazien : het positief is buiten dienst want zoohaast er een register wordt uitgetrokken gaan meerdere pijpen aan het fluiten. Ik houd ook uw drie boeken gereed voor u. Met achting CBouteca + 8) 23.8.1935; postkaart van pastoor Bouteca aan Anneessens De koster klaagt omdat enkele pijpen van het orgel, vaak meespelen - sommige toetsen ook haperen aan elkander en eene ervan komt niet meer op : do#. Hij zegt ook dat eenige pijpen zouden moeten geakkordeerd worden. Als het past wilt u dat eens laten in orde brengen a.u.b. Met hartelyken groet CBouteca + BIBLIOGRAFIE 1) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert - Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen); noch in de lijst "Occasie-Orgels geplaatst sedert den oorlog", noch in de "Lijst der Ventilators" wordt Zandvoorde vermeld, wat kan betekenen dat deze activiteit ná 1933 te dateren is. 2) Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / 1905-1948 (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); "Zandvoorde (Ieper)" wordt vermeld in de lijst "Okkasie Orgels" lijst "Electrische Ventilators"
ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (Brussel) : Zie tevens : Roose-Meier, B. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Wervik; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1975; blz. 13, ZANDVOORDE, kerk Sint-Bartholomeus Interieur / Alg. gezicht naar het doksaal, cliché M75861 (1973). KIK-IRPA, Brussel
2) op www.westhoek.be