Programma SEKS IN DE SPREEKKAMER Voyeurisme of gezonde betrokkenheid Adrie Heijnen, Peter Leusink huisarts en seksuoloog NVVS 19 APRIL 2012, NHG-VOORJAARSCONGRES Introductie Andere visie op seksualiteit Tips en trucs Casuïstiek Take home messages Evaluatie Proactief vragen naar seks Proactief vragen naar seks 20 20 16% Percentage van patiënten* 18 16 14 12 10 8 6 4 3% Percentage van patiënten* 18 16 14 12 10 8 6 4 3% 2 2 0 Spontane rapportering 0 Spontane rapportering Rapportering na directe ondervraging * Patiënten gescreend op seksuele klachten door opname van twee vragen in de medische anamnese (n=887) * Patiënten gescreend op seksuele klachten door opname van twee vragen in de medische anamnese (n=887) Bachmann G.A, et al.(1989) Obstet Gynecol. 73: 425-427 Bachmann G.A, et al.(1989) Obstet Gynecol. 73: 425-427 Niet vragen... versterkt seksueel probleem Niet vragen... Fysieke, psychische en relationele veranderingen Minder prikkels en motivatie Vermijding Seksueel probleem Faalangst Schaamte en negatieve gedachtes verkeerde soa-diagnostiek instandhouden soa-overdracht instandhouden (zwijgen over) seksueel misbruik somatisatie chronische buikpijn, chronische cystitis, chronische fluor, chronische prostatitis, etc therapieontrouw psychiatrische medicatie onvrede anticonceptie relatieproblemen onthouden van seksueel plezier en satisfactie 1
Lineair model Masters & Johnson Libido Spontane drift Voorwaarden tot seks Circulair model Bereidheid en ontvankelijkheid Informatieverwerking Seksueel neutraal Seksuele stimuli Intact seksueel systeem (somatisch en psychologisch) met voldoende seksuele prikkeling die cognitief en emotioneel op een positieve manier wordt verwerkt in een intact cerebraal, neurogeen en vasculair systeem Emotionele intimiteit Seksuele opwinding Emotionele en lichamelijke bevrediging Seksueel verlangen & opwinding Incentive motivation Naar Basson, 2002 Circulair model - verstoringen Seksueel neutraal Naar Basson, 2002 Bereidheid en ontvankelijkheid Emotionele intimiteit Emotionele en lichamelijke bevrediging Relatieproblemen (verschil in zin) Communicatieproblemen Informatieverwerking Intact seksueel systeem Seksuele stimuli Problemen info (somatisch verwerking: en depressie, psychologisch) woede, angst negatieve cognities afleiding Seksuele opwinding Somatische problemen: hormonaal (T-tekort) neurologisch cardiovasculair Incentive motivation Seksueel verlangen Inadequate & opwinding seksuele prikkels Negatieve seksuele ervaringen Biopsychosociaal model zelfbeeld lichaamsbeeld cognities angst depressie walging Psyche Lichaam religie cultuur communicatie relatie voorwaarden seksueel contact leeftijd ziekte handicap geneesmiddel behandeling 2
Evaluatie: weegschaalmodel Opdracht 1 / zie werkboek * Smoezen! korte introductie. Stimulerend Remmend * Niet met lege handen staan!! Fijne herinneringen Erotische film Gezellige avond Positief lichaamsbeeld Functieverlies Ruzie partner Negatieve cognities Geneesmiddel * Welke oplossingen hebt u te bieden? * Wat zou u als huisarts kunnen doen? Tips en trucs voor de huisarts Vertel hoe seks werkt! Gebruik weegschaalmodel Adaptatie: Bespreek de optie van een ander speelveld en spelregels Kijk waar ruimte is voor herijking van het seksuele spel Seksuele bijwerkingen medicatie, prescriptie herzien? Adviseer seks te plannen en niet te wachten op spontaan Door planning voorzorgsmaatregelen te treffen: Warm bad bij pijnlijke spieren Vlak vóór de seks inname van pijnstillers, nitrobaat, salbutamol, PDE5-remmer Bij incontinentierisico: zeiltje, extra handdoek, tevoren mictie, vlak voor de seks niets drinken/eten Bij stoma: legen van stomazak, afsluiten stoma opening, anale tampon inbrengen Vervolg tips Overweeg tadalafil vanwege de langere werkingsduur Houdingsadviezen, bijvoorbeeld bij rheuma, CVA, MS Zorg voor een extra frisse adem Hulpmiddelenadvies: vibrator en eventueel andere speeltjes glijmiddel (silicone) penisring Let op rolverwisseling: partner/minnaar verzorgende Expliciet aandacht voor leefstijl en comorbiditeit roken alcohol en drugs overgewicht Bewegingsadvies en afvallen -> verbetering performance Functie en satisfactie over de tijd Seksuele functie Ziekte, beperking, operatie, medicatie, bestraling, chemo Seksuele satisfactie Spreekuur - casus 1 De heer Jansen(64 jr), 40 jr. gehuwd, al 26 jaar bij u in de praktijk, een jaar geleden een licht CVA gehad en hij bezoekt u met klachten die door u geduid zijn als BPH en u overweegt om op proef tamsulosine 0.4 mg voor te schrijven. Overig medicatie: Metoprolol/hydrochloorthiazide 100/12,5mg 1d1t Carbasalaatcalcium 100mg 1d1t Simvastatine 40mg 1d1t Hopman WM et al. Associations between chronic disease, age and physical and mental health status. Chronic Dis Can. 2009;29:108-16. McCabe MP et al. Sexual esteem, sexual satisfaction, and sexual behavior among people with physical disability. Arch Sex Behav. 2003;32:359-69. 3
Spreekuur - casus 1 Vraag voor de zaal Kent u de seksuele bijwerkingen van tamsulosine? Bespreekt u dit ook met de heer Jansen als u hem dit voorschrijft? Vervolg casus, nu durft hij ook! Nu u hem hebt gewezen op mogelijke seksuele bijwerking durft hij te vragen. Hij wil eigenlijk een erectiepil, omdat sinds het CVA de seks niet meer gaat. En door zijn erectieproblemen wordt seksuele toenadering sowieso vermeden. Hij wil dat graag hersteld zien. Wat zou u bespreken? OPDRACHT 2 Bespreek dit met uw buurman/vrouw: 5 min. Maak gebruik van figuur 1 in het werkboek: * Seksualiteit als biopsychosociaal fenomeen Biopsychosociaal model Spreekuur - casus 2 zelfbeeld lichaamsbeeld cognities angst depressie walging Psyche Lichaam religie cultuur communicatie relatie voorwaarden seksueel contact leeftijd ziekte handicap geneesmiddel behandeling Een maand later verschijnt zijn echtgenote (62jr) op het spreekuur. Zij heeft last van een branderig gevoel in de vagina, vooral bij het plassen VG: chronische lage rugklachten, DM 2, hypothyreoidie, mastectomie links ( 92) Medicatie: Paracetamol 1000 mg 3d1t Metformine 1000 mg 2d1t Levothyroxine 100 mcg 1d1t Spreekuur - casus 2 Vervolg casus 2 Vraag voor de zaal Hoe betrekt u het feit dat u de heer Jansen een recept hebt gegeven voor een erectiepil (8 tabl.) bij uw verdere beleid in het consult? 1. Ik vraag haar of er risico is op een soa 2. Ik sluit eerst maar eens een UWI uit 3. Ik vraag of ze weet dat haar man Viagra gebruikt 4. Ik exploreer haar seksuele activiteiten 5. Ik doe in ieder geval vaginaal onderzoek Mevr Jansen vertelt u dat ze niet blij is met de erectiepil van haar man. Hij wil s avonds voor het slapen gaan nog vrijen. Zij is dan eigenlijk veel te moe, haar rug sloopt haar. "Zo laat ben ik niet echt meer in de stemming, maar ik wil hem ook niet telkens afwijzen, dus gun ik hem de lol!" Bij het LO vindt u een atrofische vaginitis 4
Vervolg casus 2 Vraag voor de zaal Hoe maakt u de seksualiteit bespreekbaar? 1. Ik adviseer een glijmiddel 2. Ik vraag wat haar seksuele verlangens zijn en hoe zij het graag wil hebben 3. Ik adviseer te vrijen op een ander tijdstip 4. Ik nodig het echtpaar samen uit op het spreekuur voor een verder gesprek hierover 5. Ik behandel de atrofie 6. Ik bespreek het verder aan de hand van het weegschaalmodel m.b.v. een ondersteunend plaatje Vervolg casus 2 / Opdracht 3 Exploreer de seksualiteit van deze patiënte aan de hand van het weegschaalmodel met dezelfde persoon met wie u net het biopsychosociale model hebt uitgediept. Zie figuur 2, in het werkboek: * Weegschaalmodel Evaluatie: weegschaalmodel Weegschaal: herstel mogelijk? Stimulerend Fijne herinneringen Erotische film Gezellige avond Positief lichaamsbeeld Remmend Functieverlies Ruzie partner Negatieve cognities Geneesmiddel Voorwaarden voor goede seks: Juiste omstandigheden Adequate stimuli Goede communicatie Kans van slagen afhankelijk van: Te grote verschillen ontstaan tussen partners Mate van flexibiliteit Bereidheid tot herijking en planmatige aanpak Gericht op samen plezier maken Vervolg casus 2 / Opdracht 4 Uitdaging 2 Welke praktische tips zou u hen beiden kunnen geven? Wat kan de huisarts doen? Andere werkwijze: Weegschaalmodel Benut Biopsychosociaal fenomeen Spelregels wijzigen / patiënt aan de slag Praktische adviezen zinvol Heldere informatie over gevolgen van behandeling/medicatie/operatie op de seksualiteit is noodzakelijk Houd oog op reactie van partner 5
Take home messages Wees bereid om seks te agenderen De kansen daarvoor zien en benutten Veranderingen in de weegschaal durven benoemen Rekening houden met grenzen Geef praktische adviezen indien nodig Benut verwijsopties Seksuologen in de buurt: www.nvvs.info Hoeveel gewicht legt u morgen in de weegschaal? Veel plezier ermee! Adrie Heijnen, huisarts, seksuoloog-nvvs Peter Leusink, huisarts, seksuoloog-nvvs 19 april 2012, Voorjaarscongres NHG Internetsites Patiënten www.seksualiteit.nl www.intermobiel.com www.handicapensex.nl www.soatest.nl www.rutgersnissogroep.nl Huisartsen www.sekshag.nl www.seksueledisfuncties.nl Verantwoording / literatuur Seksuologie in de serie Bijblijven, 2011-7. Alle auteurs van de sekshag Gianotten WL, Meihuizen-de Regt MJ, Son-Schoones N van. Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking. Assen:Van Gorcum, 2008. Swinnen A (red). Seksualiteit van ouderen, een multidisciplinaire benadering. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2011. Gijs L, Gianotten W, Vanwesenbeeck I. Seksuologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum: 2009 Rijsingen, H van. Senioren op vrijersvoeten. Wat vijftigplussers willen weten over seksualiteit, intimiteit en relaties. Haarlem:Aramith-Haarlem, 2003. NIPO. Seksuele beleving en gedrag van ouderen. Amsterdam: NIPO, 2003. Neeleman AFJ. Sekstherapie met senioren. T Seksuologie. 2001;25:16-25. Bender J. Seksualiteit, chronische ziektes en lichamelijke beperkingen: kan seksualiteit gerevalideerd worden? T Seksuologie. 2003, 27: 169-177. Höting M, Berlo W van, Bender J. Is revalidatie aan seks toe? Seksualiteit en chronische ziekte of handicap, een literatuuroverzicht. Rutgers Nisso groep. 2005. Bovée B, Lagro-Janssen T, Vergeer M. Seksuele problemen en hulpvraaggedrag bij diabetici, hypertensieven en patiënten met chronische obstructieve longziekten in een huisartspraktijk. T Seksuologie. 2004, 28, 134-139. Weiland M, Prop P. Hersenaandoeningen en seksualiteit. Hersenstichting Nederland. Zutphen. 2005. 6