Een wijkdiagnose, en dan???

Een wijkdiagnose, en dan??? VenVN-congres Maatschappij en Gezondheid 10 april 2015 Opzet Waarom wijkgerichte preventie Naar aanleiding van wijkdiagnose een Plan van aanpak maken Mogelijkheden voor de toekomst Huub Sibbing, docent Avans Plus en lid vakgroep wijkverpleging VenVN hsibbing@tip.nl Expertisegebieden wijkverpleegkundige, jeugdverpleegkundige en VOGZ Aanvullende kennis M&Gverpleegkundige Is op de hoogte van de demografische samenstelling van de wijk, het vóórkomen van ziektes en kwetsbare doelgroepen. Heeft kennis van het bevorderen van een gezonde leefomgeving, zowel binnen als buiten de woning. Aanvullende vaardigheden en attitude M&Gverpleegkundige:. Is vanuit haar maatschappelijke functie in staat verbeterpunten op het gebied van zorg en welzijn te signaleren, analyseren en initiatief te nemen om verbetering aan te brengen ten behoeve van de gemeenschap en het individu. Is in staat mee te bouwen aan zorgstructuren die specifiek gericht zijn op de behoeftes van wijkbewoners. 1

RVZ-advies dec. 2012: Regie aan de Poort MGZ is de toekomst Hoe komen VenVN en de RVZ nu op dat idee?? Door te leren van de toekomst Wat staat ons immers te wachten?? Demografische revolutie, uniek in de wereldhistorie Gevolgen voor de Gezondheidszorg 2 Aantal clienten zal stijgen Toename chronisch zieken Complexiteit zal toenemen: Comorbiditeit Professionele zorg en mantelzorg zal afnemen Aanbod dus ontoereikend 2

Toekomst Arbeidsmarkt bij ONGEWIJZIGD BELEID RIVM: In 2030 450.000 extra zorgprofessionals nodig. (VTV2010) SCP: In 2020 moet 20% beroepsbevolking in de zorg werken (Zorgen voor zorg). Ca. 30-40% van de schoolverlaters moet voor de zorg kiezen. Zie jij dat gebeuren?? Gevolgen voor de Gezondheidszorg 3 Betaalbaarheid Gezondheidszorg Kostenexplosie naar 75-80 jaar 2014: al 97 miljard Is 11 % BNP CPB: extrapolering zorgkosten in 2030 ca.25-30% BNP bij ONGEWIJZIGD BELEID Daarnaast nog: SEGV Conclusies uit VTV s Grote verschillen in gezondheid tussen kansarm en kansrijk Grote verschillen tussen regio s en wijken: ruimte voor verbetering Vaak in wijken met lagere Sociaal Economische Status (SES) Juist in dit soort wijken werken jullie vaak Meest recent: SCP/CBS: Sociale Staat 2013) lage SES Levensverwachting 75 86 Gezonde levensverwachting 53 74 Chronische aandoeningen 46% 29% Arbeidsongeschikt 18% 3% Jaren zonder beperking 62 76 hoge SES 3

Compressie of Expansie (uitbreiding) van morbiditeit DAAROM: Centrale opgave voor de toekomst NIET: Hoe kunnen mensen LANGER LEVEN MAAR Hoe kunnen mensen LANGER GEZOND LEVEN RVZ-advies 2010: Perspectief op Gezondheid Paradigmashift noodzakelijk in de Gezondheidszorg Gezondheidszorg teveel gericht op Ziekte en Zorg. Dan zijn we eigenlijk te laat Gezondheidszorg moet zich gaan richten op behoud van Gezondheid en Gedrag: Preventie Van ZZ naar GG Triple Aim (Guus Schrijvers) 1. Behoud van Gezondheid 2. Een betere kwaliteit van zorg 3. Terugdringing vermijdbare kosten Enkele voorbeelden van succesvolle projecten Gezondheidsraad: Voor dik en dun: Onderzoek naar effectiviteit campagnes tegen overgewicht 4

Urban 40, enkele resultaten na 3 jaar, 2009-2012 Meer bewegen in vrije tijd (55% naar 71%) Verbetering geestelijke gezondheid: 73 naar 79% (rest van Nederland juist daling 89% naar 82%, mede tgv. crisis) Ervaring goede gezondheid gestegen van 58% naar 68% (rest van Nederland juist daling 78% naar 76%, mede tgv. crisis) Voorbeelden van Communitybenadering Resultaten Utrecht Overvecht na 3 jaar Toename consulten huisarts, wijkverpleegkundige en praktijkverpleegkundige maar Afname ziekenhuiskosten Netto: 4% minder zorgkosten. % kinderen met overgewicht gedaald van 26% naar 21% % wat beweegnorm haalt gestegen van 54 naar 65 % Prachtig Ebook met schitterende praktijkvoorbeelden BMC-rapporten/ Zichtbare Schakel (op individueel niveau) Winst per wijkverpleegkundige: 1.89 gewonnen gezond levensjaar (61% sociaal, 31% sociaal, 8% somatisch) Investering van 10.000 levert zorgbesparing van 13.400: 34%!!! Besparingen zorgkosten door terugdrinen opnames in ziekenhuis en verpleeg-/ verzorgingstehuizen en sanering medicatie Besparing op AWBZ (50%), ZVW (29%) en diverse (20%) Naar huidige constructie: 30% WLZ, 45% ZVW, 25% WMO en 10% diverse Daarmee kun je naar de beurs!! Hoe gerealiseerd Kritische succesfactoren Lessen uit nationaal en internationaal onderzoek 1. Integrale benadering 2. Verbinding tussen domeinen 3. Aansluiten bij leefwereld doelgroep 4. Actieve betrokkenheid doelgroep 5

1. Integrale benadering 1: Gezondheidsmodel van Lalonde (WHO) hoe groen en schoon je buurt is of er genoeg en gezond eten is wat je hebt geleerd of je werkt hebt of school hoeveel je verdient en werk prettig zijn in wat voor huis je woont of je gas, water en licht hebt of je goede zorg kunt krijgen Zorgsysteem JH - vrij naar Policy Rainbow van Dahlgren en Whitehead (1991) Fysieke omgevingsfactoren Huisvesting kwaliteit huisvesting(vocht etc.) Ruimte woningen Woonomgeving: speelmogelijkheden, veiligheid, verkeer industrie milieu Impact groene ruimte op gezondheid: kinderen, volwassenen/ ouderen Mensen met een groene woonomgeving voelen zich gezonder. Dat niet alleen: ze zíjn ook gezonder, want ze bezoeken minder vaak de huisarts met gezondheidsklachten. Met name angsstoornissen endepressieskomen minder vaak voor in groene omgevingen. De kans op een depressie is 1,33 keer zo hoog in buurten met weinig groen als in buurten met veel groen. Maar ook gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk, hartklachten, rug-en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraineen duizeligheid doen zich minder vaak voor (Maas, 2008). Ongezond gedrag of obese samenleving?? Sociale omgeving 1 Bevolkingsopbouw: Samenstelling bevolking qua leeftijd en gezinssamenstelling verhouding allochtonen-autochtonen (interne en externe) Sociale cohesie en sociale netwerken 6

Sociale omgeving 2 Sociaal Economische Status: Inkomen/ armoede Werkloosheid, arbeidsongeschiktheid Bijstand Lage opleiding Informele steunsystemen uitermate waardevol Johan Mackenbach: Invloed omgeving Recent verschenen De Gezondheidsepidemie (Polder/ vd/ Lucht/ Kooiker) Van ZZ via GG is niet voldoende Van ZZ via GG naar Mens en Maatschappij (MM) Nadruk op wijkgerichte preventie, uitgaande van de leefwereld van de doelgroep: Community based Conclusies uit VTV 2010 Fysieke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie Ook maatschappelijke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie 2: Integrale benadering 2: Verbinding tussen domeinen Verbinding tussen gezondheid, welzijn, wonen, onderwijs, arbeid, veiligheid 7

Stapeling van ongunstige factoren in buurten Invloed van stress 2: Integrale benadering 2: Verbinding tussen domeinen Verbinding tussen psychische, sociale en lichamelijke problematiek Verbinding tussen kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen Kernpunten uit RVZ-advies Regie aan de Poort (dec. 2012) Reactie van de hulpverlening tot nu toe -Preventie en Care gescheiden circuits -Bij preventie: Nadruk op leefstijl -Jeugd, volwassenen en ouderen gescheiden circuits en heel verkokerd -Somatische en psychische zorg gescheiden georganiseerd en verkokerd Daarom!!!!! 3: Aansluiting bij leefwereld doelgroep 8

Intervenierende variabele 2: Culture of Poverty Meer overleven dan leven Korte-termijn-perspectief Leven in het nu Teleurgesteld in het systeem Wantrouwig Kritische kanttekeningen bij preventie (VTV 2010) 2010: VTV: p.58:veel interventies gaan voorbij aan de dagelijkse leefwereld van de doelgroep. Voor en werkloze laagopgeleide die rookt heeft het vinden van een baan een grotere prioriteit dan stoppen met roken. p.58: Beleidsmakers en gezondheidsprofessionals weten vaak niet wat onder mensen met een lage SES leeft. Uit onderzoek blijkt dat gezondheidsboodschappen door mensen met en lage SES vaak als betuttelend wordt ervaren: veel moet en weinig mogen. 3: Actieve betrokkenheid doelgroep Arnhem heel positieve resultaten wijkaanpak Community as a client vs. Community as a partner Community Based benadering De wijk, de buurt is je client/ partner de Gezonde wijk Verbind gezondheidsvraagstukken met maatschappelijke vraagstukken Multisectorale samenwerking 9

Multisectorele samenwerking: Wat zijn nou relevante sectoren?? Wonen Werk Onderwijs Welzijnswerk Politie/ justitie Politiek (ambtenaren) Non-professonials Financien/ uitkeringen Concreet op wijkniveau Wijkagent Concierge woningbouwcorporatie Club-en buurthuiswerk, Ouderenwerk Scholen, kinderopvang Maatschappelijk werk Buurtsuper, winkeliers, horeca, SRV-man Kerken Bewonersorganisaties/ buurtcommitees etcetc Community Based benadering Wijkgerichte interventies trachten samen met de bewoners de omgeving aan te pakken en bij bewoners van de wijk een verandering teweeg te brengen Enkele voorbeelden Leefbare woonomgeving (lawaai, verkeer, overlast, vervuling) Veilige woonomgeving Tegengaan eenzaamheid en sociaal isolement Groenvoorzieningen Activering sociale steunsystemen Successen, Lessen. Tips Wijkanalyse samen met bewoners Borg inzet wijkverpleegkundige nieuwe stijl (Zichtbare Schakel) Luister naar behoeften bewoners Begin klein, al doende leert meer Sluit aan bij bestaande initiatieven Systematiek 1: Gegevens verzamelen 1. Windshieldsurvey: struinen door de wijk, hou je ogen en oren open, maak eens een praatje met voorbijgangers etc, 2. Demografische en epidemiologishe gegevens Veelal bekend maar je moet wel zoeken Soms uit onverwachte hoek: www.funda.nl www.cbsinuwbuurt.nl 10

3: Ga nu op zoek naar het verhaal achter de cijfers Wat vinden bewoners, waar lopen zij tegenaan, waar liggen de echte knelpunten Gebruik de kennis van sleutelfiguren Hou je eigen oren en ogen goed open Hoe goed ken jij jouw wijk?? 3 Wijken Wijk 1: 19e eeuwse wijk in een grote stad Wijk 2: een Nieuwbouwwijk in een middelgrote stad Wijk 3: Een dorpskern op het platteland Opdracht in groepjes van 5 1. Bekijk de resultaten van de wijkanalyse 2. Selecteer welk(e) proble(e)men je aan wilt pakken 3. Wat zijn je doelen 4. Hoe ga je het aanpakken 5. Wie ga je erbij betrekken Systematiek 2: Diagnose Wijkdiagnose/ Community Needs Analysis Wijkgezondheidsprofiel Systematiek 3: Doelen formuleren Betrek bewoners bij je activiteiten (actieve participatie Stel je doelen niet te hoog: formuleer samen met henhaalbare doelen die aansluiten bij hun behoeften en leefwereld Koester succesjes, ook al zijn ze nog zo klein Systematiek 4: Uitvoering Betrek andere partners erbij (woningbouwcorporaties, Sociale Dienst, wijkagent etcetcetc.) Integrale aanpak Non-professionals heel waardevol, zelfs onmisbaar (bv. Bewonersorganisaties) 11

Voorwaarden voor goede multisectorale samenwerking Inzicht in elkaar functioneren Gedeeld belang (=geen gedeelde visie) Commitment Nabespreking Lessen voor Hbo- Verpleegkundigen De probleemsituatie beperkt zich niet tot jouw instelling Zoek de win-win-situatie Treed buiten je klassieke referentiekaders Wat vraagt dit van de wijkverpleegkundige 1 Treed buiten je eigen referentiekaders Maak het model van Lalonde en de community-based-benadering tot je tweede ik Richt je niet alleen op individuen maar ook op omgeving Ken je sociaal systeem (wijk/ school/ bedrijf etc). Wat vraagt dit van dede wijkverpleegkundige 2 Verlaat je Ivoren Toren: Samenwerken met sleutelfiguren Speel jesignalen doornaar het management en/of de politiek en/of de zorgverzekeraar De tijd is er rijp voor!! Bronnen (allemaal op internet te vinden) Sibbing, H. (2014), Wijkgerichte preventie, Mode of noodzaak, Tijdschrift LVW, december 2014 Toolkit wijkanalyse, www.vankleefinstituut.nl Lalonde, M. (1974), A new perspective of the health of the Canadians RVZ (2010), Perspectief op Gezondheid RVZ (2012), Regie aan de poort Min.VWS (2012), Gezonde wijk in praktijk Paes,, M. (2008), Wijkgezondheidswerk. 25 jaar wijkgericht werken aan gezondheid in Den Bosch-Oost 12

Wil je hier verder mee in je eigen organisatie/ team: Presentaties, trainigen, workshops hsibbing@tip.nl 13