Foodsector in Nederland Overzicht van octrooien, banen en vestigingen drs. J. Snoei drs. B. van der Linden Zoetermeer, februari 2012
Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave Managementsamenvatting 5 1 Inleiding 9 2 Algemene kenmerken foodsector 13 2.1 Octrooien en octrooiaanvragende bedrijven 13 2.2 Werkgelegenheid 16 2.3 Vestigingen 18 3 Regionaal belang en deelcluster aandeel 21 3.1 Octrooiaanvragende bedrijven 21 3.2 Werkgelegenheid 22 3.3 Vestigingen 24 4 Nationaal belang 27 4.1 Octrooiaanvragende bedrijven 27 4.2 Werkgelegenheid 29 4.3 Vestigingen 31 5 Topbedrijven 35 5.1 Octrooitoppers 35 5.2 Werkgelegenheidtoppers 36 6 Belangrijkste bevindingen 39 Bijlagen I SBI-codes deelsectoren 41 II Regionaal belang werkgelegenheid 43 III Regionaal belang vestigingen 49 IV Nationaal belang werkgelegenheid 55 V Nationaal belang vestigingen 61 3
Managementsamenvatting Dit onderzoek brengt de beschikbare kennis in de Nederlandse foodsector in kaart aan de hand van aangevraagde octrooien en aantallen octrooiaanvragende bedrijven. Daarnaast brengt het onderzoek in kaart hoe vestigingen en banen in de foodsector over de verschillende Nederlandse regio's verspreid zijn. Op die manier wordt inzichtelijk gemaakt wat het nationaal en regionaal belang van de foodsector is en waar kennis beschikbaar is. Dit verhoogt de kans om in de toekomst op een effectieve manier aan de slag te gaan met het op de markt brengen van beschikbare kennis. In het onderzoek staan twee hoofdvragen centraal: 1 Waar zitten de octrooihouders in de foodsector? 2 In welke regio's bevinden zich de zwaartepunten van de foodsector in termen van banen en vestigingen? In dit rapport is specifiek aandacht besteed aan de regio FoodValley. Octrooihouders Als de ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragen per WGR-regio over de periode 2003-2007 in ogenschouw genomen wordt, valt op dat het totaal aantal octrooiaanvragen in de foodsector in 2007 (1.015) lager is dan in 2003 (1.215): een daling van 7%. De positie van FoodValley is relatief goed als het gaat om het aantal octrooiaanvragen in 2003 en 2007. In die jaren waren het aantal octrooiaanvragen (respectievelijk 35 en 34) nagenoeg gelijk. In de ranglijst van WGRregio's zou FoodValley met Rijnmond en Haaglanden meedraaien met de top als het gaat om het totaal aantal octrooiaanvragen over 2003 en 2007 in de foodsector. Hiermee toont de regio zich kennisintensief. Met het aantal octrooiaanvragende bedrijven als criterium wordt de top van de WGR-regio's flink door elkaar gehusseld. Eem en Vallei (de WGR-regio waar FoodValley een belangrijk deel van uitmaakt) kent gerekend over 2003 en 2007 gezamenlijk de meeste octrooiaanvragende bedrijven: 24. De Agglomeratie Amsterdam en Rijnmond completeren de top 3 met respectievelijk 21 en 15 octrooiaanvragende bedrijven. Net als in het geval van aantal octrooiaanvragen staat FoodValley als het gaat om octrooiaanvragende bedrijven hoog, wanneer het opgenomen zou worden in de ranglijst van WGR-regio's, met gemiddeld 10 octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector in de onderzochte jaren. Ofwel meerdere bedrijven zorgen dus dat de regio binnen de foodsector als kennisintensief kan worden bestempeld. In 2007 (9) is het aantal octrooiaanvragende bedrijven in FoodValley licht teruggelopen ten opzichte van 2003 (11). Het belang van de foodsector in het aanbod van octrooien (octrooiaanvragende bedrijven) is vooral groot in de regio's Oosterschelde, Noord-Groningen en Eemsmond en Noord-Limburg. Vooral in de Oosterschelderegio is het belang van de foodsector in het aanbod van octrooien erg groot: een derde van alle octrooiaanvragende bedrijven in deze regio is actief in de foodsector. Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het wat betreft regionaal belang van de foodsector in het aanbod van octrooien op de vierde plaats terechtkomen. 5
Bijna 1 op de 5 octrooiaanvragende bedrijven in FoodValley is actief binnen de foodsector. Banen In 2010 zijn ruim 526.000 personen werkzaam in de foodsector. Ten opzichte van 2007 (ruim 533.000) en 2003 (ruim 567.000) is dat een daling van het aantal banen met ruim 7%. De daling over de jaren 2003-2010 wordt met name veroorzaakt door een daling van het aantal banen in de deelsectoren land- en tuinbouw (met bijna 11%) en industrie (met bijna 10%). Het aantal banen in de groothandel is in dezelfde periode juist iets toegenomen (met bijna 3%). In 2010 telt de regio Haaglanden met ruim 35.000 de meeste werkzame personen in de foodsector in Nederland, gevolgd door de Agglomeratie Amsterdam en Noordoost-Brabant (beide ruim 31.000 banen). Als de regio FoodValley als afzonderlijke WGR-regio zou worden meegenomen, zou de regio (met bijna 16.000 banen) net buiten de top 10 vallen. De deelsector Research is van groot belang gebleken voor de regio FoodValley. Wanneer dan ook de banen van de Wageningen Universiteit zouden worden meegenomen, komt de regio op de zesde plaats in de ranking terecht. Over heel Nederland bezien is de foodsector verantwoordelijk voor bijna 7% van de banen. Het belang is landelijk in de loop van de jaren 2003 tot 2010 steeds verder afgenomen. Vooral voor de zogenaamde plattelandsregio's is de foodsector van groter belang in de WGR-regio. Vooral in de Oosterschelderegio, West- Friesland en in Noord-Groningen en Eemsmond is het belang van de foodsector groot. In de Oosterschelde-regio en in West-Friesland is het belang van de foodsector iets teruggelopen. Ook de andere WGR-regio's uit de top 10 maakten deze ontwikkeling door. Enige uitzondering is Noord-Groningen en Eemsmond, waar het belang van de foodsector in de periode 2007-2010 iets is toegenomen. Als de regio FoodValley als afzonderlijke WGR-regio zou worden meegenomen, zou de regio net buiten de top 10 vallen. Alleen wanneer de banen van de Wageningen Universiteit zouden worden meegenomen, komt de regio op de zesde plaats in de ranking terecht. Op basis van het werkgelegenheidsaandeel van de WGR-regio's in het totaal van Nederland zijn in 2010 drie WGR-regio's als koploper aan te merken. Dat zijn achtereenvolgens Haaglanden met 6,7% en Agglomeratie Amsterdam en Noordoost-Brabant met beide 5,9%. Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het met 3,0% van het totaal aantal banen in de foodsector in Nederland in 2010 net buiten de top 10 van WGR-regio's vallen. Indien de banen van de Wageningen Universiteit zouden worden meegenomen, dan komt Food- Valley met IJssel-Vecht op een gedeelde negende plaats terecht. Het nationaal belang van FoodValley in de totale werkgelegenheid is in de onderzochte jaren nagenoeg gelijk gebleven. Vestigingen In 2010 maken ruim 102.000 vestigingen deel uit van de foodsector in Nederland. Ten opzichte van 2007 (bijna 106.000) en 2003 (ruim 112.000) is dat een daling van het aantal vestigingen met bijna 9%. Die ontwikkeling sluit aan bij de daling van het aantal werkzame personen in de foodsector in Nederland in diezelfde periodes. De daling wordt met name verklaard door een daling van het 6
aantal vestigingen in de deelsector land- en tuinbouw (met ruim 11%). De deelsector dienstverlening laat in de periode 2003-2010 in procentuele zin een grote stijging met 18% zien, maar het aantal vestigingen neemt nog altijd maar een beperkt deel van het totaal in de foodsector in. In 2010 telt de regio Haaglanden met ruim 6.000 de meeste vestigingen in de foodsector in Nederland, gevolgd door IJssel-Vecht en Noordoost-Brabant (beide een kleine 5.500 vestigingen). Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, komt het met een kleine 2.800 vestigingen in de foodsector niet voor in de top tien. De ontwikkeling in FoodValley loopt synchroon aan de ontwikkeling in de foodsector in Nederland: een afname van het aantal vestigingen in de periode 2003-2007 en een verdere afname in de periode 2007-2010. In heel Nederland is het aandeel van de vestigingen in de foodsector in 2010 teruggelopen tot 8,7% van het totaal aantal vestigingen. Evenals bij het regionaal belang van de banen komt het belang van de foodsector met name in de plattelandsregio's naar voren. In Noord-Groningen en Eemsmond is de sector in 2010 nog steeds verantwoordelijk voor ruim een vijfde van alle vestigingen. Andere WGR-regio's waar het regionaal belang van de foodvestigingen groot is, zijn: IJssel-Vecht, Oost-Gelderland en Zeeuws-Vlaanderen. Alle WGR-regio's in de top 10 laten een neerwaartse ontwikkeling van het regionaal belang zien in de periode 2003-2010. In de regio FoodValley is de foodsector in 2010 verantwoordelijk voor ruim 11% van het totaal aantal vestigingen. Hiermee scoort de regio boven het landelijk gemiddelde, maar het zou als afzonderlijke regio niet in de top 10 terechtkomen. Ook FoodValley heeft in de periode 2003-2010 te maken met een afnemend belang van de vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in de regio. Op basis van het aandeel vestigingen in het totaal van Nederland zijn in 2010 vijf WGR-regio's aan te merken als koploper. Dat zijn achtereenvolgens Haaglanden met 5,9%, IJssel-Vecht met 5,3%, Noordoost- en Zuidoost-Brabant met 5,2% en Twente met 5,1%. Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het met 2,7% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector in Nederland niet in de top 10 terechtkomen. Het nationaal belang in de vestigingen van FoodValley is in de onderzochte jaren stabiel gebleven. 7
1 Inleiding Achtergrond Het stimuleren van innovatie is een belangrijk thema bij beleidsmakers. Een probleem dat hierbij vaak aan de orde komt, is het valoriseren van kennis: hoe kunnen innovaties op een succesvolle manier naar de markt gebracht worden? Veel kennis blijkt op de plank te blijven liggen, ideeën blijven onbenut en veel octrooien worden niet gebruikt. Er kunnen strategische redenen zijn die bedrijven doen besluiten om beschikbare kennis niet op de markt te brengen. Daarnaast kan het ook te maken hebben met een gebrek aan de juiste kennis, competenties en contacten. Het voorliggend onderzoek is gericht op het in kaart brengen van de beschikbare kennis aan de hand van aangevraagde octrooien en het belang van de economische clusters in de foodsector, zodat op een effectieve manier aan de slag kan worden gegaan met het op de markt brengen van beschikbare kennis. Onderzoeksvragen In het onderzoek staan twee hoofdvragen centraal: 1 Waar zitten de octrooihouders in de foodsector? 2 In welke regio's bevinden zich de zwaartepunten van de foodsector in termen van banen en vestigingen? Ten aanzien van de eerste vraag zal aan de volgende zaken aandacht besteed worden: het aantal octrooien in de foodsector en per deelsector naar regio; aandeel van de octrooien in de foodsector in het totaal aantal octrooien in de regio; aandeel van de octrooien in de foodsector in het totaal aantal octrooien in Nederland. Hierbij zal tevens de ontwikkeling die tussen 2003 en 2007 heeft plaatsgehad in beeld worden gebracht. Ten aanzien van de tweede vraag zal aan de volgende zaken aandacht besteed worden: aantal banen in de foodsector en per deelsector naar regio. aandeel van de banen in de foodsector in het totaal aantal banen in deze regio. aandeel van de banen in de foodsector in het totaal aantal banen in Nederland. aantal vestigingen in de foodsector en per deelsector naar regio. aandeel van de vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in deze regio. aandeel van de vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in Nederland. Hierbij zal nader worden in gegaan op de ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden tussen de jaren 2003, 2007 en 2010. Naast de beantwoording van de onderzoeksvragen zal in kaart gebracht worden welke bedrijven een belangrijke rol spelen in de foodsector. Hierbij worden zowel 9
de octrooitoppers (bedrijven die veel octrooien aanvragen) als de werkgelegenheidstoppers (grote bedrijven in de foodsector) in beeld gebracht. Onderzoeksverantwoording In dit onderzoek is specifiek ingegaan op de foodsector. Het onderzoek heeft betrekking op de Nederlandse foodsector bestaande uit de volgende vijf deelsectoren: Land- en tuinbouw Industrie Groothandel Dienstverlening Research Voor de exacte afbakening van de sector verwijzen wij u graag naar bijlage I. De definitie is afgestemd met de Kamer van Koophandel, provincie Gelderland, Regio FoodValley en de Wageningen Universiteit (WUR). Daarnaast komt de definitie vrijwel overeen met definities uit eerdere onderzoeken van onder meer CBS en EIM 1. Voordeel van de gehanteerde systematiek is dat een landelijke vergelijking mogelijk is. Aan de hand van de meest recent beschikbare octrooidata 2 (van 2003 en 2007) is in kaart gebracht waar in de foodsector de kennis zich bevindt. Octrooidata van 2010 zijn op dit moment nog niet openbaar beschikbaar en konden dan ook niet worden meegenomen in het onderzoek. Aan de hand van LISA-gegevens is in kaart gebracht in welke regio's zich veel vestigingen en banen in de foodsector bevinden. Omdat hierbij de data voor 2010 al wel beschikbaar zijn, is ook dit jaar in de vergelijking over de verschillende jaren meegenomen. Bij het onderzoek is uitgegaan van de WGR 3 -indeling van gemeenten in Nederland (zie Figuur 1). Reden hiervan is dat op dit niveau veelal de regionale samenwerking vorm krijgt. Regio FoodValley is geen WGR-gebied en valt grotendeels onder het WGR-gebied Eem en Vallei. Aangezien de gemeenten en ondernemers de samenwerking op het niveau van FoodValley zoeken, is deze regio eveneens in het onderzoek meegenomen. De regio FoodValley is een samenwerking van de gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen. Het WGR-gebied Eem en Vallei bestaat, naast de gemeenten die de regio FoodValley vormen, uit de gemeenten Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg. 1 Zie o.a. Van der Poel, R., Seip, M. en J. Snoei, Octrooien in Nederland. Analyse van de innovatiekracht in regio's, sectoren en grootteklassen, EIM, Zoetermeer, 2010. 2 Deze data is eerder door het EIM samengesteld voor het onderzoek Octrooien in Nederland, zie: Van der Poel, R., Seip, M. en J. Snoei, Octrooien in Nederland. Analyse van de innovatiekracht in regio's, sectoren en grootteklassen, EIM, Zoetermeer, 2010. 3 WGR staat voor Wet Gemeenschappelijke Regelingen. Deze indeling van samenwerkingsgebieden is gebaseerd op de gelijknamige wet van 1 januari 1985. In totaal zijn er 42 WGR-gebieden. 10
Figuur 1 WGR-indeling 2011 Bron: EIM, 2011. Leeswijzer Dit rapport gaat eerst in op de algemene kenmerken van de foodsector in Nederland (hoofdstuk 2). Daarna komen achtereenvolgens het regionaal belang (hoofdstuk 3) en het nationaal belang (hoofdstuk 4) van de foodsector aan de orde. Aan de topbedrijven in termen van het aantal octrooiaanvragen en aantal werkzame personen wordt aandacht besteed in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 sluit af met de belangrijkste bevindingen van het onderzoek. Het geheel heeft vijf bijlagen. De afbakening van de foodsector en de onderscheiden deelclusters op basis van de SBI-codes staan weergegeven in bijlage I. De bijlagen II tot en met V geven de regionale en nationale belangen van de banen en vestigingen op deelsector en sectorniveau weer voor alle WGR-regio's en de regio FoodValley. 11
2 Algemene kenmerken foodsector Een indicator om het innovatief vermogen uit te drukken, is het aantal octrooien dat wordt aangevraagd en het aantal bedrijven dat deze octrooien aanvraagt. Het aantal octrooiaanvragen zal daarbij uiteraard het aantal octrooiaanvragende bedrijven in een jaar overtreffen, aangezien een bedrijf veelal meerdere octrooien aanvraagt. In dit hoofdstuk zal eerst het aantal octrooiaanvragen in de foodsector voor de jaren 2003 en 2007 weergegeven worden - verdeeld naar WGRregio. Daarbij is gekozen voor een weergave van de top 10-WGR-regio's in termen van het aantal octrooiaanvragen in het bewuste jaar. Ook is een analyse gemaakt van de ontwikkeling van het aantal (en van de verdeling van) octrooiaanvragen. Dezelfde analyse is ook gemaakt voor het aantal octrooiaanvragende bedrijven - verdeeld naar WGR-regio. 2.1 Octrooien en octrooiaanvragende bedrijven 2.1.1 Octrooiaanvragen Het criterium voor het samenstellen van de ranglijst van de WGR-regio's wat betreft het aantal octrooiaanvragen is de som van de octrooiaanvragen over 2003 en 2007. Rijnmond komt dan met bijna 600 octrooiaanvragen bovenaan terecht (zie Tabel 1). Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de aanwezigheid van (de hoofdvestiging van) Unilever in deze WGR-regio. Unilever (en daarmee WGR Rijnmond) is daarmee verreweg de grootste speler binnen octrooiaanvragen in de foodsector 1 - zowel in 2003 als in 2007, als geaggregeerd over die jaren. De overige regio's volgen op respectabele afstand wat betreft het aantal octrooiaanvragen (indien Unilever buiten beschouwing gelaten wordt, valt de regio Rijnmond terug naar plaats 10). Achtereenvolgens Haaglanden, Eem en Vallei, Agglomeratie Amsterdam en Zuidwest-Drenthe completeren de top 5 van meeste octrooiaanvragen over 2003 en 2007. Een groot deel van de octrooiaanvragen in de regio Haaglanden is afkomstig van Nutricia (Zoetermeer). In de regio Eem en Vallei zijn de WUR en Plant Research International verantwoordelijk voor het merendeel van de octrooiaanvragen. Wat verder opvalt, is dat de top 10-WGRregio's meer dan 80% van alle octrooiaanvragen in de foodsector voor haar rekening neemt. Kortom, in de andere 32 WGR-regio's worden in verhouding heel weinig octrooien aangevraagd. Als de ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragen per WGR-regio over de periode 2003-2007 in ogenschouw genomen wordt, valt op dat het totaal aantal octrooiaanvragen in de foodsector in 2007 (1.015) lager is dan in 2003 (1.215): een daling van 7%. Van de WGR-regio's die de top 10 van octrooiaanvragende regio's vormen valt de daling met 6% iets lager uit. Enkele opvallende ontwikkelingen per individuele WGR-regio zijn: Zuidwest-Drenthe waar het aantal octrooiaanvragen in 2007 verviervoudigd is ten opzichte van 2003, Agglomeratie Amsterdam waar het aantal octrooiaanvragen in 2007 verdubbeld is ten opzichte van 2003 en Rivierenland waar het aantal octrooiaanvragen in 2007 met een derde teruggelopen is ten opzichte van 2003. 1 Zoals de foodsector in het kader van dit onderzoek gedefinieerd is. 13
Regio FoodValley 1 De positie van FoodValley is relatief goed als het gaat om het aantal octrooiaanvragen in 2003 en 2007. In die jaren waren het aantal octrooiaanvragen (respectievelijk 35 en 34) nagenoeg gelijk. In de ranglijst van WGR-regio's zou FoodValley na Rijnmond, Haaglanden en Eem en Vallei op de vierde plaats komen als het gaat om het totaal aantal octrooiaanvragen over 2003 en 2007 in de foodsector. Hiermee toont de regio zich kennisintensief. Tabel 1 Top 10-WGR-regio's op basis van totaal aantal octrooiaanvragen in de foodsector (2003 en 2007) WGR-regio 2003 2007 2003-2007 Totaal incl. Unilever Totaal excl. Unilever 1 Rijnmond 341 248-27% 589 19 2 Haaglanden 30 44 47% 74 74 3 Eem en Vallei 36 35-3% 71 71 4 Agglomeratie Amsterdam 22 42 91% 64 64 5 Zuidwest-Drenthe 11 45 309% 56 56 6 Utrecht 24 26 8% 50 50 7 Noordoost-Brabant 17 16-6% 33 33 8 Rivierenland 18 12-33% 30 30 9 Zuid-Holland-Noord 15 13-13% 28 28 10 Zuidoost-Brabant 9 11 22% 20 20 Totaal top 10 523 492-6% 1.015 445 Totaal Nederland 631 584-7% 1.215 645 Regio FoodValley 35 34-3% 69 69 Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. 2.1.2 Octrooiaanvragende bedrijven Eén bedrijf kan jaarlijks zorgen voor een groot aantal octrooiaanvragen (bijvoorbeeld Unilever). Dat kan ervoor zorgen dat de verhoudingen tussen de WGRregio's (het relatief belang) scheef trekt. Een ander criterium als het gaat om het aanbod van kennis is daarom het aantal octrooiaanvragende bedrijven per WGRregio. Daarbij telt dus een organisatie als Unilever voor 1 (octrooiaanvragend bedrijf) in plaats van 589 (octrooiaanvragen) ten gunste van de regio Rijnmond. Met het aantal octrooiaanvragende bedrijven als criterium wordt de top 10 van de WGR-regio's flink door elkaar gehusseld. Eem en Vallei (de WGR-regio waar FoodValley een belangrijk deel van uitmaakt) kent gerekend over 2003 en 2007 gezamenlijk de meeste octrooiaanvragende bedrijven: 24. De Agglomeratie Amsterdam en Rijnmond completeren de top 3. Als het gaat om octrooiaanvragende bedrijven, neemt de top 10 slechts iets meer dan de helft van het totaal van alle 42 WGR-regio's voor haar rekening. De verdeling lijkt daarmee een stuk evenwichtiger dan in het geval van het aantal octrooiaanvragen (ruim 80% voor re- 1 FoodValley bestaat uit de gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen. 14
kening van de top 10-WGR-regio's). Het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector in Nederland loopt in 2007 iets terug ten opzichte van 2003 (een daling van 6%). Daarentegen is het aantal octrooiaanvragende bedrijven binnen de top 10-WGR-regio's met zo'n 20% gestegen ten opzichte van 2003. Daar lijkt voor een belangrijk deel de regio Rijnmond verantwoordelijk voor te zijn, waar het aantal octrooiaanvragende bedrijven gestegen is van 3 in 2003 naar 12 in 2007. Het aantal octrooiaanvragende bedrijven in West-Brabant is daarentegen aanmerkelijk gedaald. Regio FoodValley Net als in het geval van aantal octrooiaanvragen staat FoodValley als het gaat om octrooiaanvragende bedrijven hoog, wanneer het opgenomen zou worden in de ranglijst van WGR-regio's met gemiddeld 10 octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector in de onderzochte jaren. Ofwel meerdere bedrijven zorgen dus dat de regio binnen de foodsector als kennisintensief kan worden bestempeld. In 2007 (9) is het aantal octrooiaanvragende bedrijven in FoodValley licht teruggelopen ten opzichte van 2003 (11). Tabel 2 Top 10-WGR-regio's op basis van totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector (2003 en 2007) WGR-regio 2003 2007 2003-2007 Totaal 1 Eem en Vallei 12 12 0% 24 2 Agglomeratie Amsterdam 11 10-9% 21 3 Rijnmond 3 12 300% 15 4 Haaglanden 8 6-25% 14 5 West-Brabant 9 4-56% 13 6 Noordoost-Brabant 6 7 17% 13 7 Twente 5 6 20% 11 8 Zuid-Holland-Noord 5 6 20% 11 9 Zuidoost-Brabant 6 4-33% 10 10 Stedendriehoek 4 4 0% 8 Totaal top 10 59 71 20% 130 Totaal Nederland 124 116-6% 240 Regio FoodValley 11 9-18% 20 Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. Locatie octrooiaanvragende bedrijven Naast de indeling naar WGR-regio is aan de hand van de postcodes van de octrooiaanvragende bedrijven een kaart gemaakt, waarop te zien is waar de octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector gevestigd zijn (zie Figuur 2). Het met zwarte lijn omlijste gebied is de regio FoodValley. 15
Figuur 2 Aantal octrooiaanvragende bedrijven naar postcode Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. 2.2 Werkgelegenheid De potentiële vraag naar kennis is weer te geven in de werkgelegenheid (het totaal aantal banen) in de desbetreffende WGR-regio in de foodsector. In het vervolg zal eerst de werkgelegenheid in de foodsector voor de jaren 2003, 2007 en 2010 weergegeven worden - verdeeld naar WGR-regio. Ook hier is gekozen voor een weergave van de top tien. Uitgangspunt voor de rangschikking zijn de werkgelegenheidscijfers in 2010. Ook wordt de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de foodsector over de periodes 2003-2007 en 2007-2010 geanalyseerd. In 2010 zijn ruim 526.000 personen werkzaam in de foodsector. Ten opzichte van 2007 (ruim 533.000) en 2003 (ruim 567.000) is dat een daling van het aantal banen met ruim 7% (zie Tabel 3). De daling over de jaren 2003-2010 wordt met name veroorzaakt door een daling van het aantal banen in de deelsectoren land- en tuinbouw (met bijna 11%) en industrie (met bijna 10%). Het aantal banen in de groothandel is in dezelfde periode juist iets toegenomen (met bijna 3%). 16
Tabel 3 Ontwikkeling werkgelegenheid in de foodsector in Nederland naar deelsector, 2003-2007 - 2010 Deelsector 2003 2007 2010 2003-2010 Land- en tuinbouw 270.075 245.224 241.292-10,7% Industrie 151.566 140.403 137.074-9,6% Groothandel 129.410 132.396 132.835 2,6% Dienstverlening 7.936 7.597 7.386-6,9% Research 8.191 7.410 8.038-1,9% Totaal 567.178 533.030 526.625-7,2% De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de foodsector in de regio FoodValley laat zien dat ook hier het aantal banen in de deelsector Land- en tuinbouw in de periode 2003-2010 sterk is gedaald (zie Tabel 4). De andere deelsectoren ontwikkelen zich alle vier positief. De deelsectoren Groothandel en Research laten in deze periode de grootste procentuele stijgingen zien. De banen van de WUR zijn bij de ontwikkeling buiten beschouwing gelaten, omdat cijfers voor de jaren 2003 en 2007 niet beschikbaar waren. Tabel 4 Ontwikkeling werkgelegenheid in de foodsector in de regio FoodValley naar deelsector, 2003-2007 - 2010 Deelsector 2003 2007 2010 2003-2010 Land- en tuinbouw 6.041 5.241 5.021-16,9% Industrie 3.876 4.113 3.915 1,0% Groothandel 4.097 4.482 4.770 16,4% Dienstverlening 0 3 137 - Research 1.895 1.819 2.124 12,1% Totaal 15.909 15.658 15.967 0,4% In 2010 telt de regio Haaglanden met ruim 35.000 de meeste werkzame personen in de foodsector in Nederland, gevolgd door de Agglomeratie Amsterdam en Noordoost-Brabant (beide ruim 31.000 banen). De WGR-regio's uit de top tien nemen gezamenlijk bijna de helft van het aantal banen in de foodsector in Nederland voor hun rekening. Als gekeken wordt naar de ontwikkeling van het aantal banen, valt op dat de WGR-regio's over het algemeen de ontwikkeling van heel Nederland volgen: een afname van het aantal banen in 2007 ten opzichte van 2003 en een verdere afname in 2010. Enkele regio's vormen daarop een uitzondering. Haaglanden laat na een daling van het aantal werkzame personen in 2007 een sterke stijging in 2010 zien. Voor Eem en Vallei geldt dezelfde ontwikkeling, maar is de toename van het aantal banen in de laatste periode nog veel hoger dan in de regio Haaglanden. Rijnmond is de enige WGR-regio uit de top tien die over beide periodes 17
(2003-2007 en 2007-2010) een (marginale) stijging van het aantal banen in de foodsector behaalt. Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het niet in de top 10 voorkomen. Alleen wanneer ook het aantal werkzame personen van de Wageningen Universiteit wordt opgenomen, neemt het aantal banen toe tot ruim 20.000 banen in de foodsector. Daarmee zou FoodValley de negende plaats in de top tien innemen. Tabel 5 Aantal banen in de foodsector: top 10-WGR-regio's (2010 excl. WUR) WGR-regio 2003 2007 2010 Aantal Aantal Aantal Aandeel 1 Haaglanden 36.334 33.652 35.710 6,9% 2 Agglomeratie Amsterdam 35.456 33.067 31.714 3,6% 3 Noordoost-Brabant 34.429 31.553 31.242 9,7% 4 Eem en Vallei 20.462 20.123 26.273 7,0% 5 West-Brabant 29.093 25.413 25.182 7,8% 6 Zuidoost-Brabant 27.451 25.324 24.127 6,1% 7 Rijnmond 20.524 21.942 22.165 4,0% 8 Twente 23.094 21.861 21.491 7,5% 9 IJssel-Vecht 21.417 20.437 20.577 9,7% 10 Utrecht 18.941 18.824 18.649 3,8% Totaal top 10 267.202 252.196 257.130 6,0% Totaal Nederland 567.178 533.030 526.625 12,3% Regio FoodValley 15.909 15.658 15.967 9,8% 2.3 Vestigingen Een andere indicator voor de potentiële vraag naar kennis is het aantal vestigingen in de desbetreffende WGR-regio in de foodsector. Ook in dit deel zal eerst het aantal vestigingen in de foodsector voor de jaren 2003, 2007 en 2010 weergegeven worden - verdeeld naar WGR-regio (weergave van de top tien). Uitgangspunt voor de rangschikking zijn de vestigingscijfers in 2010. Ook wordt de ontwikkeling van het aantal vestigingen geanalyseerd over de periodes 2003-2007 en 2007-2010. In 2010 maken ruim 102.000 vestigingen deel uit van de foodsector in Nederland. Ten opzichte van 2007 (bijna 106.000) en 2003 (ruim 112.000) is dat een daling van het aantal vestigingen met bijna 9% (zie Tabel 6). Die ontwikkeling sluit aan bij de daling van het aantal werkzame personen in de foodsector in Nederland in diezelfde periodes. De daling wordt met name verklaard door een daling van het aantal vestigingen in de deelsector Land- en tuinbouw (met ruim 18
11%). De deelsector Dienstverlening laat in de periode 2003-2010 in procentuele zin een grote stijging met 18% zien, maar het aantal vestigingen neemt nog altijd maar een beperkt deel van het totaal in de foodsector in. Tabel 6 Ontwikkeling vestigingen in de foodsector in Nederland naar deelsector, 2003-2007 - 2010 Deelsector 2003 2007 2010 2003-2010 Land- en tuinbouw 89.082 82.068 79.225-11,1% Industrie 6.088 6.008 5.863-3,7% Groothandel 16.377 16.982 16.554 1,1% Dienstverlening 183 210 216 18,0% Research 467 497 497 6,4% Totaal 112.197 105.765 102.355-8,8% De ontwikkeling van de vestigingen in de foodsector in de regio FoodValley laat zien dat ook hier het aantal vestigingen in de deelsector Land- en tuinbouw in de periode 2003-2010 sterk is gedaald (zie Tabel 7). De deelsectoren Industrie en Groothandel laten in deze periode ook een daling van het aantal vestigingen zien, terwijl zij in de periode 2003-2007 nog een lichte stijging lieten zien. Alleen de deelsector Research ontwikkelde zich over de gehele periode 2003-2010 positief, maar dat vond ook plaats tijdens de periode 2003-2007. De vestigingen van de WUR zijn bij de ontwikkeling buiten beschouwing gelaten, omdat cijfers voor de jaren 2003 en 2007 niet beschikbaar waren. Tabel 7 Ontwikkeling vestigingen in de foodsector in de regio FoodValley naar deelsector, 2003-2007 - 2010 Deelsector 2003 2007 2010 2003-2010 Land- en tuinbouw 2.500 2.243 2.214-11,4% Industrie 153 158 148-3,3% Groothandel 352 353 329-6,5% Dienstverlening 0 2 3 - Research 52 61 61 17,3% Totaal 3.057 2.817 2.755-9,9% In 2010 telt de regio Haaglanden met ruim 6.000 de meeste vestigingen in de foodsector in Nederland, gevolgd door IJssel-Vecht en Noordoost-Brabant (beide een kleine 5.500 vestigingen). De WGR-regio's uit de top tien vertegenwoordigen gezamenlijk bijna de helft van het aantal vestigingen in de foodsector in Nederland in 2010. Als gekeken wordt naar de ontwikkeling van het aantal vestigingen, valt op dat de WGR-regio's over het algemeen de ontwikkeling van heel Nederland volgen: een afname van het aantal vestigingen in 2007 ten opzichte van 2003 en een 19
verdere afname in 2010. Enkele regio's vormen daarop een uitzondering. De Agglomeratie Amsterdam krabbelt na een daling van het aantal vestigingen in de periode 2003-2007 in de periode 2007-2010 weer op, en vooral de ontwikkeling in Haaglanden is opvallend te noemen: zowel in de periode 2003-2007 als in de periode 2007-2010 is het aantal vestigingen in deze WGR-regio gestegen. Dat wordt met name veroorzaakt door een sterke stijging van het aantal vestigingen in de deelsector Land- en tuinbouw in 2010. Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, komt het met een kleine 2.800 vestigingen in de foodsector niet voor in de top tien. De ontwikkeling in FoodValley loopt synchroon aan de ontwikkeling in de foodsector in Nederland: een afname van het aantal vestigingen in de periode 2003-2007 en een verdere afname in de periode 2007-2010. Tabel 8 Aantal vestigingen in de foodsector: top 10-WGR-regio's (2010 excl. WUR) WGR-regio 2003 2007 2010 Aantal Aantal Aantal Aandeel 1 Haaglanden 5.226 5.426 6.032 8,7% 2 IJssel-Vecht 6.018 5.687 5.438 19,3% 3 Noordoost-Brabant 6.482 6.077 5.314 11,7% 4 Zuidoost-Brabant 5.695 5.412 5.279 8,5% 5 Twente 6.097 5.627 5.226 13,6% 6 West-Brabant 5.632 5.286 4.951 10,2% 7 Agglomeratie Amsterdam 4.158 3.962 4.047 2,8% 8 Oost-Gelderland 4.450 4.098 4.029 18,3% 9 Eem en Vallei 3.942 3.693 3.619 7,6% 10 Utrecht 3.659 3.575 3.411 4,9% Totaal top 10 51.360 48.844 47.346 8,2% Totaal Nederland 112.197 105.765 102.355 17,8% Regio FoodValley 3.057 2.817 2.780 11.1% 20
3 Regionaal belang en deelcluster aandeel In dit hoofdstuk wordt het regionaal belang van de foodsector in beeld gebracht voor de WGR-regio's en FoodValley. Regionaal belang is daarbij gedefinieerd als het aandeel octrooiaanvragende bedrijven, banen of vestigingen in de foodsector in het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven, banen of vestigingen in de WGR-regio. Voor de bepaling van het regionaal belang is steeds als uitgangspunt de gegevens uit het meest recente beschikbare jaar genomen. Dat betekent in het geval van het aanbod van octrooien (octrooiaanvragende bedrijven) het jaar 2007 en in geval van de vraag naar octrooien (banen en vestigingen) het jaar 2010. 3.1 Octrooiaanvragende bedrijven Tabel 9 geeft de top 10 van het regionaal belang van de foodsector weer van WGR-regio's. Criterium voor het bepalen van de volgorde is het aandeel octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector ten opzichte van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de WGR-regio. Het belang van de foodsector in het aanbod van octrooien (octrooiaanvragende bedrijven) is vooral groot in de regio's Oosterschelde, Noord-Groningen en Eemsmond en Noord-Limburg. Vooral in de Oosterschelderegio is het belang van de foodsector in het aanbod van octrooien erg groot: een derde van alle octrooiaanvragende bedrijven in deze regio is actief in de foodsector. Wat verder opvalt, is dat regio's die veel octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector herbergen, zoals Rijnmond en Haaglanden, in de top 10 van regionaal belang niet voorkomen. Dat betekent dus dat ondanks dat er in vergelijking met de rest van Nederland in deze regio's veel octrooiaanvragende bedrijven binnen de foodsector zijn, deze bedrijven slechts een klein deel van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in die regio's uitmaakt. Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het wat betreft regionaal belang van de foodsector in het aanbod van octrooien op de vierde plaats terechtkomen. Bijna 1 op de 5 octrooiaanvragende bedrijven in FoodValley is actief binnen de foodsector. 21
Tabel 9 Top 10 regionaal belang octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector WGR-regio 2003 2007 1 Oosterschelderegio 18,2% 33,3% 2 Noord-Groningen en Eemsmond 100,0% 20,0% 3 Noord-Limburg 18,2% 18,2% 4 Friesland-Noord 50,0% 16,7% 5 Zuidwest-Drenthe 14,3% 15,4% 6 Eem en Vallei 18,8% 14,6% 7 Zuid-Holland-Noord 12,5% 14,0% 8 Zuidwest-Friesland 0,0% 13,3% 9 Noord-Kennemerland 4,5% 12,5% 10 West-Friesland 37,5% 11,8% Regio FoodValley 24,4% 18,0% Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. Uitsplitsing naar deelsector Een verdere opsplitsing van de foodsector naar de vijf deelsectoren leert dat het aandeel octrooiaanvragende bedrijven in de deelsector Research in de regio FoodValley erg groot is. Ruim driekwart van de octrooiaanvragende bedrijven in FoodValley zijn in 2007 actief binnen de deelsector Research. Dat wordt onder andere veroorzaakt door de aanwezigheid van de WUR en de daaraan gelieerde bedrijven en instellingen in FoodValley. Ter vergelijking: in de Nederlandse foodsector als geheel is slechts een vijfde van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector actief binnen de deelsector Research. De deelsector Industrie herbergt binnen de Nederlandse foodsector als geheel daarentegen meer dan de helft van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in 2007. Figuur 3 Regionaal belang octrooiaanvragende bedrijven naar deelsector in 2007 FoodValley 11% 11% 78% Nederland 6% 53% 22% 18% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Land- en tuinbouw Industrie Groothandel Dienstverlening Research Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. 3.2 Werkgelegenheid In Tabel 10 is te zien wat het regionaal belang van de banen in de foodsector in het totaal aantal banen in de WGR-regio is. Over heel Nederland bezien is de 22
foodsector verantwoordelijk voor bijna 7% van de banen. Het belang is landelijk in de loop van de jaren 2003 tot 2010 steeds verder afgenomen. Vooral voor de zogenaamde plattelandsregio's is de foodsector van groter belang in de WGR-regio. Vooral in de Oosterschelderegio, West-Friesland en in Noord- Groningen en Eemsmond is het belang van de foodsector groot. In de Oosterschelderegio en in West-Friesland is het belang van de foodsector iets teruggelopen. Ook de andere WGR-regio's uit de top 10 maakten deze ontwikkeling door. Enige uitzondering is Noord-Groningen en Eemsmond, waar het belang van de foodsector in de periode 2007-2010 iets is toegenomen. Regio FoodValley Als de regio FoodValley als afzonderlijke WGR-regio zou worden meegenomen, zou de regio net buiten de top 10 vallen. Alleen wanneer de banen van de Wageningen Universiteit zouden worden meegenomen, komt de regio op de zesde plaats in de ranking terecht. Tabel 10 Regionaal belang werkgelegenheid in de foodsector in de totale werkgelegenheid, naar WGR-regio WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 2010 (incl. WUR) 1 Oosterschelderegio 17,3% 15,9% 15,2% 15,2% 2 West-Friesland 15,6% 15,3% 14,9% 14,9% 3 Noord-Groningen en Eemsmond 15,0% 13,7% 14,1% 14,1% 4 Zuidwest-Friesland 15,1% 13,9% 13,5% 13,5% 5 Noord-Limburg 15,7% 13,2% 13,1% 13,1% 6 Zeeuwsch-Vlaanderen 14,1% 12,1% 12,3% 12,3% 7 Kop van Noord-Holland 13,9% 12,0% 11,9% 12,0% 8 Rivierenland 12,0% 11,5% 10,6% 10,6% 9 Oost-Gelderland 12,3% 10,8% 10,6% 10,6% 10 Friesland-Oost 11,6% 10,4% 10,4% 10,4% Belang foodsector in Nederland 7,5% 6,8% 6,6% 6,6% Regio FoodValley 10,5% 9,7% 9,8% 12,7% In Tabel 11 staat het regionaal belang weergegeven van de banen in de foodsector in het totaal aantal banen in de WGR-regio, maar hierbij is de deelsector Land- en tuinbouw buiten beschouwing gelaten. Dit omdat de deelsector Landen tuinbouw een grote impact heeft op de Nederlandse foodsector. In de tabel treden een aantal verschuivingen op (West-Friesland en de Oosterschelderegio wisselen van plaats) en er komen een aantal andere WGR-regio's in de top 10 te staan. 23
Tabel 11 Regionaal belang werkgelegenheid in de foodsector (excl. de deelsector land- en tuinbouw) in de totale werkgelegenheid, naar WGR WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 2010 (incl. WUR) 1 West-Friesland 6,2% 7,5% 7,5% 7,5% 2 Oosterschelderegio 8,4% 7,7% 7,2% 7,3% 3 Noordwest-Veluwe 6,2% 5,9% 6,1% 6,1% 4 Zuid-Holland-Noord 8,0% 7,0% 6,1% 6,1% 5 Zeeuwsch-Vlaanderen 6,5% 5,5% 5,5% 5,5% 6 Noordoost-Brabant 6,1% 5,4% 5,5% 5,5% 7 Zuid-Holland-Oost 5,6% 5,5% 5,2% 5,2% 8 Zuidwest-Friesland 5,9% 5,3% 5,2% 5,2% 9 Oost-Gelderland 5,7% 5,0% 5,1% 5,1% 10 Flevoland 5,4% 5,4% 5,1% 5,5% Regio FoodValley 6,5% 6,5% 6,7% 9,6% Uitsplitsing naar deelsector Een verdere opsplitsing van de foodsector (zie Figuur 4) naar deelsectoren laat zien dat in de regio FoodValley met name de deelsectoren Land- en tuinbouw en Research afwijken van het landelijke beeld. Het percentage banen van de Landen tuinbouw ligt met 24% aanzienlijk lager dan het landelijk gemiddelde (45%). Daarentegen ligt het percentage banen in de deelsector Research juist aanzienlijk hoger dan in Nederland. Figuur 4 Verdeling van werkgelegenheid in de foodsector in 2010, naar deelsector FoodValley 24% 19% 23% 1% 33% Nederland 45% 26% 25% 1%3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Land- en tuinbouw Industrie Groothandel Dienstverlening Research 3.3 Vestigingen Naast het regionaal belang in het aantal banen is tevens het regionaal belang van de vestigingen in de foodsector ten opzichte van het totaal aantal vestigingen in een WGR-regio berekend. In heel Nederland is het aandeel van de vesti- 24
gingen in de foodsector in 2010 teruggelopen tot 8,7% van het totaal aantal vestigingen. Evenals bij het regionaal belang van de banen komt het belang van de foodsector met name in de plattelandsregio's naar voren. In Noord-Groningen en Eemsmond is de sector in 2010 nog steeds verantwoordelijk voor ruim een vijfde van alle vestigingen. Andere WGR-regio's waar het regionaal belang van de foodvestigingen groot is, zijn: IJssel-Vecht, Oost-Gelderland en Zeeuws-Vlaanderen. Alle WGR-regio's in de top 10 laten een neerwaartse ontwikkeling van het regionaal belang zien in de periode 2003-2010. Regio FoodValley In de regio FoodValley is de foodsector in 2010 verantwoordelijk voor ruim 11% van het totaal aantal vestigingen. Hiermee scoort de regio boven het landelijk gemiddelde, maar het zou als afzonderlijke regio niet in de top 10 terechtkomen. Ook FoodValley heeft in de periode 2003-2010 te maken met een afnemend belang van de vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in de regio. Tabel 12 Regionaal belang vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen, naar WGR-regio WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 2010 (incl. WUR) 1 Noord-Groningen en Eemsmond 27,8% 22,6% 21,5% 21,5% 2 IJssel-Vecht 27,4% 22,5% 19,3% 19,3% 3 Oost-Gelderland 25,6% 20,4% 18,3% 18,3% 4 Zeeuwsch-Vlaanderen 29,7% 22,4% 18,2% 18,2% 5 Oosterschelderegio 24,5% 19,2% 17,3% 17,4% 6 Zuidwest-Friesland 24,3% 20,0% 17,3% 17,3% 7 Noord-Limburg 23,0% 18,1% 17,0% 17,0% 8 Kop van Noord-Holland 21,3% 16,9% 16,5% 16,5% 9 Friesland-Oost 21,9% 17,9% 15,1% 15,1% 10 Oost-Groningen 20,4% 16,5% 14,3% 14,3% Belang Foodsector in Nederland 12,4% 10,3% 8,7% 8,7% Regio FoodValley 16,0% 12,8% 11,1% 11,3% In Tabel 13 staat het regionaal belang weergegeven van de vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in de WGR-regio, maar is de deelsector Land- en tuinbouw buiten beschouwing gelaten. Dit omdat de deelsector Land- en tuinbouw een grote impact heeft op de Nederlandse foodsector. In de tabel komen een aantal andere WGR-regio's de top 10 binnen die beter vertegenwoordigd zijn in de andere vier deelsectoren. 25
Tabel 13 Regionaal belang vestigingen in de foodsector (excl. de deelsector Land- en tuinbouw) in het totaal aantal vestigingen, naar WGR-regio WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 2010 (incl. WUR) 1 Zuid-Holland-Noord 6,0% 4,8% 4,0% 4,0% 2 Oosterschelderegio 5,3% 4,2% 3,9% 3,9% 3 Zeeuwsch-Vlaanderen 4,8% 3,7% 3,6% 3,6% 4 Noord-Limburg 3,2% 3,1% 2,8% 2,8% 5 Zuid-Holland-Oost 3,5% 2,8% 2,6% 2,6% 6 West-Friesland 3,3% 3,0% 2,5% 2,5% 7 Oost-Groningen 3,0% 2,8% 2,5% 2,5% 8 Zuidwest-Friesland 3,2% 2,8% 2,4% 2,4% 9 Twente 3,0% 2,6% 2,4% 2,4% 10 Zuidwest-Drenthe 2,7% 2,4% 2,4% 2,4% Regio FoodValley 2,9% 2,6% 2,2% 2,3% Uitsplitsing naar deelsectoren Een uitsplitsing van de vestigingen naar deelsectoren laat zien dat het merendeel van de vestigingen in de foodsector in FoodValley binnen de deelsector Land- en tuinbouw valt (zie Figuur 5). Hiermee komt het belang van de Land- en tuinbouw zelfs nog iets hoger uit dan in heel Nederland. Ook in de deelsector Research heeft FoodValley relatief veel vestigingen. In verhouding met Nederland als geheel is het aandeel van de groothandel in FoodValley juist iets lager. Figuur 5 Verdeling van de vestigingen in de Foodsector in 2010, naar deelsector FoodValley 80% 5% 12% 3% Nederland 77% 6% 16% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Land- en tuinbouw Industrie Groothandel Dienstverlening Research 26
4 Nationaal belang In dit hoofdstuk volgt een analyse van het nationaal belang van elke WGR-regio. Het nationaal belang is gedefinieerd als het aandeel octrooiaanvragende bedrijven, banen of vestigingen van de WGR-regio in de foodsector ten opzichte van het totaal in Nederland. Daarbij zijn de beschikbare gegevens uit het meest recente jaar als uitgangspunt genomen. Aan de aanbodzijde (octrooiaanvragende bedrijven) is dat 2007, aan de vraagzijde (werkgelegenheid en vestigingen) is dat 2010. 4.1 Octrooiaanvragende bedrijven In Tabel 14 staat de top 10-WGR-regio's op basis van het percentage octrooiaanvragende bedrijven in de betreffende regio in 2007. In totaal is de top 10 verantwoordelijk voor ruim 62% van alle octrooiaanvragende bedrijven in Nederland. Opvallende stijging is met name de al eerder genoemde regio Rijnmond. De Agglomeratie Amsterdam en Haaglanden zijn de enige twee WGR-regio's in de top 10 van 2007 die een daling van hun landelijk belang laten zien. Tabel 14 Percentage octrooiaanvragende bedrijven in de Foodsector naar WGR-regio's in 2003 en 2007 WGR-regio 2003 2007 1 Eem en Vallei 9,6% 10,3% 2 Rijnmond 2,4% 10,3% 3 Agglomeratie Amsterdam 8,8% 8,5% 4 Noordoost-Brabant 4,8% 6,0% 5 Twente 4,0% 5,1% 6 Zuid-Holland-Noord 4,0% 5,1% 7 Haaglanden 6,4% 5,1% 8 Oosterschelderegio 1,6% 5,1% 9 Stedendriehoek 3,2% 3,4% 10 Arnhem/Nijmegen 2,4% 3,4% Totaal top 10 van 2007 62,4% Regio FoodValley 8,9% 7,8% Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. Het nationaal belang van elke WGR-regio als het gaat om octrooiaanvragende bedrijven is ook weergegeven in Figuur 6. Elke WGR-regio is op basis van het aantal octrooiaanvragende bedrijven in die regio in 2007 ingedeeld in één van de volgende categorieën: meer dan 8% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector; tussen 5% en 8% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector; 27
tussen 2% en 5% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector; tussen 1% en 2% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector; tussen 0% en 1% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector; geen octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector. Drie WGR-regio's zijn als koploper aan te merken als het gaat om het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de Foodsector in 2007: Eem en Vallei en Rijnmond met 10,3% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven en Agglomeratie Amsterdam met 8,5%. Er zijn ook elf WGR-regio's waarin geen enkel octrooiaanvragend bedrijf in de Foodsector te vinden is in 2007. Van deze elf regio's is bijna de helft gelegen in Noord-Nederland. Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het met 7,8% van het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in Nederland in 2007 aan de bovengrens van de tweede categorie staan - en daarmee in de top 5-WGR-regio's als het gaat om octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector in Nederland. 28
Figuur 6 Percentage octrooiaanvragende bedrijven in de foodsector (2007) Bron: EIM o.b.v. KvK/NL Octrooicentrum, 2011. 4.2 Werkgelegenheid In Tabel 15 staat het nationaal belang van de tien grootste WGR-regio's weergegeven. Op basis van het werkgelegenheidsaandeel van de WGR-regio's in het totaal van Nederland zijn in 2010 drie WGR-regio's als koploper aan te merken. Dat zijn achtereenvolgens Haaglanden met 6,7% en Agglomeratie Amsterdam en Noordoost-Brabant met beide 5,9%. Er zijn acht WGR-regio's waarin zich minder dan 1% van het totaal aantal banen in de foodsector bevindt. Het gaat met name om regio's in Zuid-Limburg en Groningen. 29
Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het met 3,0% van het totaal aantal banen in de foodsector in Nederland in 2010 net buiten de top 10 van WGR-regio's vallen. Indien de banen van de Wageningen Universiteit zouden worden meegenomen, dan komt FoodValley met IJssel-Vecht op een gedeelde negende plaats terecht. Het nationaal belang van FoodValley in de totale werkgelegenheid is in de onderzochte jaren nagenoeg gelijk gebleven. Tabel 15 Nationaal belang banen in de foodsector in het totaal aantal banen in de foodsector in Nederland, naar WGR-regio WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 1 Haaglanden 6,4% 6,3% 6,7% 2 Agglomeratie Amsterdam 6,3% 6,2% 6,0% 3 Noordoost-Brabant 6,1% 5,9% 5,9% 4 Eem en Vallei 3,6% 3,8% 4,1% 5 West-Brabant 5,1% 4,8% 4,8% 6 Zuidoost-Brabant 4,8% 4,8% 4,6% 7 Rijnmond 3,6% 4,1% 4,2% 8 Twente 4,1% 4,1% 4,1% 9 IJssel-Vecht 3,8% 3,8% 3,9% 10 Utrecht 3,3% 3,5% 3,5% Totaal top 10 47,1% 47,3% 47,9% Regio FoodValley 2,8% 2,9% 3,0% Het nationaal belang van elke WGR-regio als het gaat om werkgelegenheid is weergegeven in Figuur 7. Om de werkgelegenheid in kaart te brengen, is elke WGR-regio op basis van het aantal banen in de foodsector in 2010 ingedeeld in één van de volgende categorieën: meer dan 5% van het totaal aantal banen in de foodsector; tussen 4% en 5% van het totaal aantal banen in de foodsector; tussen 3% en 4% van het totaal aantal banen in de foodsector; tussen 2% en 3% van het totaal aantal banen in de foodsector; tussen 1% en 2% van het totaal aantal banen in de foodsector; minder dan 1% van het totaal aantal banen in de foodsector. 30
Figuur 7 Percentage banen in de foodsector (2010) 4.3 Vestigingen In Tabel 16 staat het nationaal belang van de vestigingen van de tien grootste WGR-regio's weergegeven. Op basis van het aandeel vestigingen in het totaal van Nederland zijn in 2010 vijf WGR-regio's aan te merken als koploper. Dat zijn achtereenvolgens Haaglanden met 5,9%, IJssel-Vecht met 5,3%, Noordoost- en Zuidoost-Brabant met 5,2% en Twente met 5,1%. Er zijn zes WGR-regio's waarin zich minder dan 1% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector bevindt. Het gaat hierbij om de regio's Maastricht en Mergelland, West-Kennemerland, Walcheren, Oostelijk Zuid-Limburg, Gooi en Vechtstreek en Westelijke Mijnstreek (zie verder Figuur 8). 31
Regio FoodValley Als FoodValley als aparte WGR-regio beschouwd zou worden, zou het met 2,7% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector in Nederland niet in de top 10 terechtkomen. Het nationaal belang in de vestigingen van FoodValley is in de onderzochte jaren stabiel gebleven. Tabel 16 Nationaal belang vestigingen in de foodsector in het totaal aantal vestigingen in de foodsector in Nederland, naar WGR-regio WGR-regio 2003 2007 2010 (excl. WUR) 2010 (incl. WUR) 1 Haaglanden 4,7% 5,1% 5,9% 5,9% 2 IJssel-Vecht 5,4% 5,4% 5,3% 5,3% 3 Noordoost-Brabant 5,8% 5,7% 5,2% 5,2% 4 Zuidoost-Brabant 5,1% 5,1% 5,2% 5,2% 5 Twente 5,4% 5,3% 5,1% 5,1% 6 West-Brabant 5,0% 5,0% 4,8% 4,8% 7 Agglomeratie Amsterdam 3,7% 3,7% 4,0% 3,9% 8 Oost-Gelderland 4,0% 3,9% 3,9% 3,9% 9 Eem en Vallei 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% 10 Utrecht 3,3% 3,4% 3,3% 3,3% Totaal top 10 45,8% 46,2% 46,2% 46,2% Regio FoodValley 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Het nationaal belang van elke WGR-regio als het gaat om het aantal vestigingen is ook weergegeven in Figuur 8. Elke WGR-regio is op basis van het aantal vestigingen in de foodsector in 2010 ingedeeld in één van de volgende categorieën: meer dan 5% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector; tussen 4% en 5% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector; tussen 3% en 4% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector; tussen 2% en 3% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector; tussen 1% en 2% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector; minder dan 1% van het totaal aantal vestigingen in de foodsector. 32