15 SEPTEMBER 2016 LEERSTOORNISSEN klinische kinderneuropsychologie Dr. Jos Hendriksen klinisch psycholoog/ klinisch neuropsycholoog
INLEIDING CENTRUM NEUROLOGISCHE LEER- EN ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN Spierziekten (o.a. Duchenne, Becker); Neurofibromatose; (licht)schedel hersenletsel; Meningitis etc.
LEERSTOORNISSEN DEFINITIE Heterogeniteit Neurobiologische cerebrale oorsprong Discrepantie tussen leerpotentieel en leerprestaties; Exclusie van culturele, omgevings en economische factoren
NEURALE NETWERKEN VAN LOCALISATIE NAAR NEURALE NETWERKEN
NEURALE NETWERKEN CONNECTIES EN CONNECTIVITEIT De wereld bestaat uit netwerken en deze hebben geen random structuur: small world Hubs zijn centraal in netwerken. Gemiddeld is een mens via zijn eigen netwerk van kennissen 5.9 stappen verwijderd van een kennismaking met Paus.
NEURALE NETWERKEN Functionele connectiviteit (brain print): - is een soort vingerafdruk - voorspelt intelligentie - Afwijkende connectiviteit is gerelateerd aan pathologie
NEURALE NETWERKEN OMGEVINGSINVLOED After Rosenzweig, Bennett & Diamond: Brain Changes in Response to Experience. Scientific American, 1972.
NEURALE NETWERKEN News week 1998 Children whose neural circuits are not stimulated before De omgevingsinvloed op het zich ontwikkelende brein is groot. Hierin: Rechtvaardiging voor vroegtijdige detectie en behandeling. kindergarten are never going to be what they could have been
COGNITIEVE FUNCTIES NOVELTY THEORY Automatiseren betreft het routinematig (zonder bewuste aandacht) en snel uitvoeren van bepaalde handelingen /denkoperaties Links-rechts Kleuren benoemen rijmpje leren
COGNITIEVE FUNCTIES Dyslexie: een automatiseringsprobleem Op een computerspelletje als pacman hebben kinderen met dyslexie een langzamere leercurve
Cortico cerebellaire netwerken COGNITIEVE FUNCTIES Het totaal aantal neuronen in het cerebellum is tot 4 maal zo groot als in de cerebrale cortex Neuronale leermachine= Sleutelstructuur voor automatiseren
Hij straft op drie manieren: "slaagen, harde en zagte woorden (De schoolmeester van Jan Steen, 1665)
COMORBIDITEIT LEERSTOORNISSEN Comorbiditeit van dyslexie: 30-50% taalstoornissen 25-40% ADHD 33% Depressief
LEERSTOORNISSEN MATTHEUS EFFECT: vroege detectie is van belang Secundaire gevolgen: Lage zelfwaarde Gedragsproblemen School uitval Sociale problemen De rijken worden rijker en de armen worden armer preventie van secundaire gevolgen.
LEREN LEZEN Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aan leren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (SDN, 2008).
Automatiseren van klank teken koppeling: LEREN LEZEN Bijvoorbeeld: /a/ /aa/ /o/ /oo/ /e/ /eu/ /ou/ De 36 fonetische klanken snel benoemen
LEREN LEZEN CB&WL: Continu Benoemen en Woordlezen. Test die de snelheid meet van benoemen van kleuren, cijfers, plaatjes (van objecten) en letters, en de snelheid van woorden lezen
DUTCH DYSLEXIA PROGRAMME LEREN LEZEN Follow-up studie 2 maanden 9 jaar Drie groepen: 1. Dyslexiegroep 50 kinderen + FR (Familie risico dyslexie) 2. Geen dyslexie 82 kinderen + FR 3. Controlegroep 64 kinderen Risicofactoren voor dyslexie in kleuterperiode: 1. Letterkennis 2. Fonologisch bewustzijn 3. Benoemsnelheid 4. Dyslexie / geletterdheid van ouders
Automatiseren van reken en leesvaardigheden: LEREN LEZEN Effect van iedere dag 5 minuten trainen (7 dagen per week!) is groter dan 2 keer per week een uur.
1974: Dr. W. Kosc developmental dyscalculia
LEREN REKENEN DYSCALCULIE Stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot /accuraat oproepen/ toepassen van reken / wiskunde kennis (feiten/afspraken) en vaardigheden
SUBITIZING (SUBITO = SNEL): van perceptueel naar conceptueel LEREN REKENEN Snel en nauwkeurig bepalen van een klein aantal items.
Triple code model (Dehaene, 2000): drie systemen voor getalbegrip LEREN REKENEN Numeriek: Cijfers: 6 9 Pre verbaal hoeveelheid Cijferwoorden: /negenenzestig/
LEREN REKENEN
LEERSTOORNISSEN CONCLUSIE Leren lezen en rekenen activeert domein specifieke netwerken; Automatiseren en snel benoemen zijn cognitieve kerndefecten; Fonetisch bewustzijn Subitizing/ ANS Vroege detectie is van groot belang; Chronische problemen: remediatie, interventie, compensatie en dispensatie.
Dank voor uw aandacht! HendriksenJ@kempenhaeghe.nl