Aan de bewoner/eigenaar van de beganegrondwoning 1e Helmersstraat 85-205. Gerard Brandtstraat 1-5, Overtoom 146-298, 2e Constantijn Huygensstraat 44-62 en tijd bespreking 12 september 2011, 20.00 uur Plaats bespreking SBOW gebouw 1e Helmersstraat 106 020 608 36 36 020 608 39 00 jeroen.ponten @waternet.nl Onderwerp bespreking Polderriool: 1e Helmersstraat, G. Brandtstraat, Overtoom, 2e C. Aanwezig: (projectleider Waternet), Wilco Koning (expert afvalwater en riolering, Elina Bekking (expert grondwater), Bob Reuvers (afdelingshoofd ), Nico Postma (voorzitter, Bureau voor Overheidscommunicatie), Imke Kuiper (notulist, Bureau voor Overheidscommunicatie). 1. Opening De bijeenkomst wordt om 20.00 uur geopend door de onafhankelijk voorzitter Nico Postma. Hij heet iedereen van harte welkom en legt uit waarom we hier bijeen zijn; de bewoners van de 1 e Helmersstraat hebben allemaal geruime tijd last van wateroverlast. Waternet heeft onderzoek gedaan naar oorzaken/oplossingen. Hierover zijn de bewoners in augustus met een nieuwsbrief geïnformeerd. Deze bijeenkomst is bedoeld om de aanwezigen verder te informeren en met z n alle in gesprek te gaan. Postma stelt de aanwezigen van Waternet aan de bewoners voor. Een kopie van dit verslag zal aan iedereen gemaild worden die de aanwezigheidslijst heeft ingevuld. Het is geen letterlijk verslag van alle discussiepunten, maar een weergave van de presentatie van Waternet en de belangrijkste vragen/opmerkingen en antwoorden. Bij sommige antwoorden is een extra toelichting gegeven om het antwoord te verduidelijken. Korte Ouderkerkerdijk 7 Amsterdam Postbus 94370 1090 GJ Amsterdam T 0900 93 94 (lokaal tarief) F 020 608 39 00 KvK 41216593 www.waternet.nl 1/11
2. Presentatie Presentatie wordt gegeven door, projectleider bij Waternet. Historie problematiek De wateroverlast in de tuinen heeft te maken met het polderriool dat in de tuinen ligt. Dit polderriool functioneert niet meer goed. Er zijn meerdere polderriolen in Amsterdam, dit is een van de langste. Het vervangen ervan zorgt op de ene plek voor een goed resultaat, op andere plekken zorgt het voor problemen. Vroeger verwerkte een polderriool zowel grond-, hemel- als afvalwater, nu niet meer. Het afvalwater wordt nu bij zo goed als alle woningen aan de voorkant (straatkant) via het normale vuilwaterriool afgevoerd. Het polderriool voert (als het goed werkt) alleen nog grond- en hemelwater af. Er is een verschil tussen hemelwater en afvalwater. Afvalwater is water uit het toilet, douche, keuken enz. en hemelwater is regenwater dat van de daken via een regenpijp al dan niet in de tuin stroomt. Ponten vertelt dat afvalwater aan de voorkant van de huizen geloosd wordt en hemelwater bij een aantal woningen aan de achterkant. Wilco Koning (expert op het gebied van afvalwater en riolering) vult aan: het verschil tussen hemel- en afvalwater wordt gemaakt omdat elke woning 1 aansluiting voor afvalwater mag hebben en voor hemelwater meerdere aansluitingen mag hebben. De afvalwateraansluiting zit aan de voorzijde/straatkant van het huis. Hemelwater naar de achterkant afvoeren mag, vuil water naar de achterkant afvoeren mag dus niet. In enkele gevallen kan het voorkomen dat er toch vuil water naar achteren wordt afgevoerd. Vraag: hoe ziet zo n polderriool er uit? Antwoord: dat verschilt per polderriool; in dit geval zal het een betonnen/keramieken buis zijn. Er zitten vierkante gemetselde constructies in. Veelal is dat een houten schot met een boog erop. Maar er kan ook een betonbuisje liggen. De buis zou 70 a 80 cm onder NAP moeten liggen. Ponten toont een kaart van het binnenterrein. Deze geeft aan waar de overlast is. Wat je ziet is het aantal putten. Ze zijn niet allemaal teruggevonden. Het polderriool loopt vanaf de Gerard Brandtstraat tot aan het steegje bij de Constantijn Huygensstraat (parallel aan de Overtoom en de 1 e Helmersstraat). Vermoedelijk is het riool in het hoekje bij het steegje geblokkeerd. In het oostelijk deel van het binnenterrein is veel wateroverlast, 2/11
in het westelijk deel beduidend minder. Daar is enkele jaren geleden ook al eens een noodreparatie uitgevoerd. Techniek Ponten legt aan de hand van een tekening op sheet het principe uit van de complexe problematiek. Het grondwater moet minimaal 40 cm boven de koppen van de houten funderingspalen staan. Als deze koppen droog komen te staan, gaan ze rotten. Waternet heeft geconstateerd dat de grondwaterstand in de tuinen gemiddeld nog maar 20cm boven dat peil staat. Dit is dus een risico. Als het polderriool vervangen gaat worden en weer veel grond- en hemelwater gaat afvoeren, zakt de grondwaterstand nog meer en wordt het risico van rottende funderingspalen groter. Dilemma! Vraag: hoe kan het dat wij last hebben van wateroverlast, terwijl het grondwaterpeil zo laag is? Antwoord: zowel de huizen als de tuinen zakken naar beneden. Veel tuinen zijn opgehoogd, maar sommigen niet, die liggen laag en dus hebben ze wateroverlast. De problematiek is niet bij elke woning hetzelfde. Vraag: waarom kunnen jullie niet gewoon het polderriool weer laten functioneren, zodat het water weer afgevoerd wordt? Antwoord: uit inspectie is gebleken dat het polderriool helemaal gevuld is met aarde. Bovendien is het riool bij het steegje door de bewoner daar gewoon dicht d.m.v. een soort damwand. Het riool loopt daar niet verder. Als we dit weer herstellen zakt het waterniveau en komen de funderingspalen te weinig onder water. Vraag: ik heb het idee dat we door 2 kwaden worden bedreigd: het natte maaiveld en het droogstaan van de palen. In het westelijk deel van de tuinen ligt het anders dan oosten. Is het hemelafvoer niet nodig om je palen nat te houden? Antwoord: dat is inderdaad precies het dilemma, de spagaat waar we inzitten. Als het hemelwater via de voorkant van de woningen voortaan wordt afgevoerd heeft dat inderdaad invloed op de hoeveelheid water in de tuinen, maar waarschijnlijk niet in die mate dat het gevaarlijk wordt voor de funderingspalen. Het gewone regenwater blijft natuurlijk wel gewoon in de 3/11
tuinen vallen, waardoor de grond niet uitdroogt. Als het niet regent, nivelleert het grondwater uit zichzelf. Vraag: als funderingen zijn gezakt, en het grondwaterpeil gelijk is, staan die palen toch lager en dus goed onder water? Dan zou je toch wel kunnen draineren? Antwoord: ja, maar dan nog zit je met de marge die te klein is om te draineren. Vraag: kun je dat allemaal hard maken met cijfers? Antwoord: ja die gegevens zijn beschikbaar. We zullen de meetgegevens beschikbaar stellen. We hebben gegevens over de grondwaterstand, en van de funderingen. De funderingsgegevens zijn archiefgegevens. Vraag: kunnen we de cijfers en kaarten krijgen van de grondwaterstanden? Antwoord: ja, deze gegevens staan al op de website. Vraag: is er onderzoek gedaan naar de funderingen? Antwoord: Er is archiefonderzoek uitgevoerd. Hieruit komt naar voren dat de funderingen in de 1 e Helmersstraat rond -1.20 NAP tot -1.30 NAP liggen. In de overtoom NAP 1,00 m. Let wel dat je in de tuin een lagere grondwaterstand hebt dan op straat. De kans op droogstand van de funderingen aan de tuinzijde is dan groter dan aan de voorkant. Vraag: hoe kan Waternet deze uitspraken doen over funderingen, zonder dat dit per woning is onderzocht en in beeld gebracht? Zijn er geen meetgegevens in de archieven van de gemeente bijvoorbeeld? Antwoord:Waternet geeft aan dat uit de archieven van Bouw en Woontoezicht blijkt dat er harde gegevens bekend zijn van 1 locatie. Die komt overeen met de archiefgegevens. Dat geeft een indicatie. Om het allemaal precies te weten moet je alles/aantal locaties opgraven. Een van de bewoners blijkt tevens bij de Gemeente Amsterdam te werken als handhaver Bouw en Woontoezicht. Zij vertelt dat wanneer je een fundering wilt vervangen, het bedrijf dat deze werkzaamheden uitvoert een aanvraag indient, waarbij uit algemene gegevens een aanname gedaan wordt over hoogte van waterstanden en fundering in verband met de constructie die gemaakt moet worden. Indien in de praktijk, tijdens het werk, blijkt dat dit 4/11
anders is, wordt de constructie aangepast. Dit wordt verder niet in de archieven verwerkt. Alleen de oorspronkelijke aannames staan dus in de archieven. Hiermee wordt opgehelderd dat ook de gemeente die precieze gegevens niet heeft. Vaak zijn bovendien historische gegevens niet juist. Dus is het in de praktijk heel gewoon om met gemiddeldes te werken. Ook omdat het grondwaterpeil per woning relatief is. Dat peil heeft te maken met klimaat en werkzaamheden. Helaas is er voor dit woonblok geen touw aan vast te knopen. Veel funderingen zijn slecht. Waar dat dan mee te maken heeft weet niemand. Dat kunnen bacteriën zijn, hout, tijdelijk of langdurige droogstand van de palen. Vraag: Een bewoner vertelt dat ze al sinds 1982 in de 1 e Helmersstraat woont. In die tijd was het kruipgat altijd droog. Enkele jaren later bleek er opeens water in te staan. Heeft Waternet het grondwaterpeil verhoogd? Antwoord: In de jaren 80 is er een renovatie aan het polderriool uitgevoerd. Maar Waternet heeft dat grondwaterpeil niet veranderd. Pilots Er zijn veel meer polderriolen in Amsterdam die problemen hebben. De afgelopen jaren zijn er bij twee een pilot uitgevoerd om te kijken welke oplossingen voor een beter functioneren mogelijk zijn. Deze pilots zijn nog niet afgerond, maar vooruitlopend op de uitkomsten heeft Waternet besloten toch ook al onderzoek te doen bij dit polderriool, omdat de wateroverlast voor de bewoners groot is. Vraag: bij die pilots durfden jullie het wel aan om het polderriool te vervangen. Hoezo? Antwoord: De pilots zijn proefprojecten om ervaring in techniek en proces op te doen. We hebben het polderriool vervangen, maar grondwaterstanden hebben niet gedaan wat wij verwachten. We hebben nog geen heldere conclusies kunnen trekken hieruit. Elke pilot is verschillend, het verschilt van situatie tot situatie. Bij de tweede pilot zagen we een hemelwaterprobleem; die waterstromen moet je zien te scheiden, ook al beïnvloeden ze elkaar. De marge tussen de diepte van het funderingshout en de gewenste grondwaterstand is bij de pilots groot genoeg. Verantwoordelijkheden 5/11
Ponten vervolgt zijn verhaal over de verantwoordelijkheden rondom het polderriool. Juridisch is het zo dat de eigenaar van de woning zelf verantwoordelijk is voor de staat, het functioneren en onderhoud van het particulier polderriool op zijn eigen terrein. Waternet is daar niet verantwoordelijk voor. De verantwoordelijkheid van het grondwater, is een heel lastige zaak. De gemeente Amsterdam heeft de plicht om op openbaar terrein zorg te dragen voor grondwater. Verder is eigenaar zelf verantwoordelijk voor de grondwaterstand op eigen perceel. Vraag: dus dan mag je zelf bijvoorbeeld een drainagesysteem aanleggen om het peil in je eigen tuin te regelen? Antwoord: dat mag inderdaad, maar daar moet wel een vergunning voor aangevraagd worden. Vraag: wie is verantwoordelijk voor het beheer van het polderriool? Antwoord: in de jaren 80 is er een brief gestuurd, dat de Gemeente Amsterdam geen toezicht houdt op het onderhoud en beheer op de polderriolen, omdat deze op privéterrein liggen. Onderhoud, beheer en herstel is onder verantwoordelijkheid van de eigenaren. Dit is in heel Nederland zo geregeld. Vraag: maar wat ik niet snap, de polderriolen zijn ooit aangelegd. De gemeente heeft een toezichthoudende functie op het onderhoud van het polderriool. Dat is in de jaren 70 van de ene post naar de andere post gegaan. De toezichthoudende functie is in de vergetelheid gekomen. Men weet dit dus niet. Gemeente heeft een toezichthoudende functie op het onderhoud om te voorkomen dat dingen die nu gebeurd zijn, gebeuren. Antwoord: vroeger lag die functie bij het waterschap. Enkele jaren geleden is dit aangepast en zowel in de Keur (de waterschapswet )als in de gemeentewet is bepaald dat de verantwoordelijkheden voor beheer en onderhoud van riolen en grondwaterstand op particulier terrein bij de eigenaren berust 1. Vraag: als dit allemaal klopt en die verantwoordelijkheid is ooit bij eigenaren/bewoners neergelegd, hoe zijn die hierover geïnformeerd? 1 Betreffende wetsartikelen in bijlage. Tevens vermelding waar dit online te vinden is. 6/11
Antwoord: In de brief van Bouw en Woning Toezicht in de jaren 80 is naar alle eigenaren toegestuurd. Ze zijn toen dus op de hoogte gebracht. De brief is in de bijlage toegevoegd. Vraag: er is een besluit genomen door de gemeente in 1991, waarin staat dat ook in de Constantijn Huijgenstraat en 1 e Helmerstraat polderriool vervangen zou worden. Waarom is dat niet gebeurd? Antwoord: er wordt onderscheid gemaakt tussen een polderriool op openbaar terrein en op particulier terrein. Het polderriool op openbaar terrein in de Constantijn Huygensstraat en 1 e Helmersstraat is in de jaren 90 vervangen. Postma: De kaarten daarvan willen de bewoners graag inzien. Ze worden op internet gezet. Vraag: Eén van de bewoonsters leest een brief voor: het nieuwe beleid Waternet. Een belangrijke voorwaarde is dat Waternet toekomstig onderhoud, inspectie en eventuele inspectie van het polderriool uit gaat voeren. Hiervoor moet een regeling getroffen worden. Maar hoezo komt het dan ineens op de nek van de bewoners, als die brief in 2009 opgesteld is? Antwoord: ik zou het graag willen waarmaken, de intentie van het polderriool te vervangen was er, ware het niet dat we het polderriool niet kunnen vervangen omdat we dan het grondwaterniveau te ver naar beneden trekken. In de zaal heerst er argwaan over de 3 jaar durende procedure waarin Waternet onderzoek aan het doen was. Na die 3 jaar blijkt plotseling het renoveren van het polderriool geen optie meer te zijn en wordt er naar de mening van de bewoners angst gezaaid over de palen. Verzoek dus aan Waternet met exacte gegevens te komen, zodat de argwaan weg wordt genomen. Bob Reuvers, het afdelingshoofd Planvorming en realisatie bij Waternet, neemt het woord over. Hij vertelt dat hij zal uitzoeken of Waternet dat toezicht moet uitvoeren, en gaat daar achteraan 2. 7/11
* 2 ) Aangezien het polderriool een gezamenlijke huisaansluiting in eigen grond betreft, oefent de gemeente Amsterdam er in het kader van zijn publieke rioleringstaak niet het toezicht op uit. Over het onderzoek van Waternet zelf, zegt hij: Er zijn 2 problemen: enerzijds wateroverlast en anderzijds gevaar voor rottende funderingen. We willen niet het ene probleem oplossen en het andere creëren. Het hele grondwaterprobleem, is geen exacte wetenschap. Wat je moet weten, is het maatgevende pand. Vanuit alle gegevens in het archief krijg je cijfers. Het hoeft niet exact berekend te worden, om te kunnen concluderen dat als je het een uitvoert, je op de verkeerde weg zit en een tweede probleem creëert. De verantwoordelijkheid van het probleem ligt bij de eigenaar. Dat is moeilijk te accepteren. In deze situatie is het moeilijk voor de grondeigenaren om beheer en onderhoud uit te voeren. Waternet probeert nu de aanpak van het probleem voor jullie te coördineren. Het heeft 3 jaar geduurd, dat is vervelend, maar een oplossing is aangeboden. Vraag: dit lijkt wel erg op afschuiven. En hoe zit het met het drainagesysteem? Als ik zelf een drainagesysteem ga aanleggen, pomp ik het bij de buren weg en hebben zij een probleem. Antwoord: dat is correct. Extra toelichting: Daarom wordt nu ook ingestoken op het leveren van maatwerk per woning. Het maatwerkadvies gaat uit van het principe dat de problemen op eigen terrein zoveel mogelijk worden opgelost zonder over- of onderlast te veroorzaken op het terrein van de buren. Wij willen graag een oplossing bieden, maar de oplossing die naar onze mening optimaal is, het vervangen van het polderriool, kunnen we niet toepassen. Vraag: vanuit de bewoners ontstaat een discussie over de vraag of maatwerk hier wel geschikt is en er niet beter gestreefd kan worden naar een structurele oplossing voor het probleem van het polderriool in plaats van de fundering te vernieuwen voor heel veel geld. Antwoord: De bewoonster die bij Bouw en Woontoezicht werkt, geeft hier antwoord op: ik durf niet te beweren dat vóór die damwand, de grondwaterstand wel oké was. Daarom denk ik dat iedereen erbij gebaat is 8/11
om een maatwerkadvies te krijgen. En ik zou zeggen, laat dat onderzoek, naar je houten funderingspalen zelf doen. Op het moment dat je wilt draineren moet je dat aanvragen door een bouwvergunning. Die komt bij Waternet terecht. Op het moment dat één iemand ontzettend gaat draineren, gaat hij water onttrekken uit de rest van het gebied. Waternet moet dat meewegen bij z n vergunningverlening. Ik ben trouwens heel blij dat Waternet aangeeft dat we moeten kijken naar ons pand en niet alleen naar natte voeten. Ik denk dat je moet kijken naar het feit dat je je huis wilt behouden, hoe wil je dat doen en wat is het nadeel voor je fundering. Het is allemaal niet per pand te vertellen, als je dat wilt weten, moet je bij elk pand een funderingsonderzoek doen. Om te kijken hoe hoog je tuin ligt, hoe hoog je fundering ligt. Vraag: jullie hebben een prachtig Actieplan polderriolering opgesteld. Misschien bent u naar de letter van de wet niet verantwoordelijk maar Waternet is van ons allemaal, wij betalen daarvoor. Het mooie van dit actieplan is dat er naar oplossingen wordt gezocht. Maar deze avond gebeurt dit niet. Antwoord: moreel voelen wij daarom ook een verplichting. Maar ik vind ook dat als blijkt dat je in dit blok met de aanleg van een polderriool een fout begaat, je naar andere oplossingen moet zoeken. Ik wil toezeggen om met metingen van het grondwater op papier te zetten. Maatwerkadvies Ponten: hoewel Waternet formeel geen verantwoordelijkheid hierin heeft, voelen we wel een zekere morele verantwoordelijkheid en willen we u niet in de kou laten staan. Waternet wil daarom alle huiseigenaren een gratis maatwerkadvies geven. Waternet wil daarvoor een gespecialiseerd bureau inhuren dat in opdracht van Waternet per woning advies kan geven. Bij zo n advies kunnen de volgende zaken bijvoorbeeld aan de orde komen: Hemelwater afvoer Bouwkundige maatregelen: o Muren injecteren o Keldervloeren waterdicht maken o Waterbarrière (Loodslab) Ophogen van de tuin Werkwijze: u krijgt een uitnodiging van Waternet; een persoonlijke brief waarin u wordt uitgenodigd om een keus te maken of u wel of geen advies 9/11
wilt. Dan gaan wij dat organiseren. Dat externe bureau komt persoonlijk met u praten. Als meerdere panden er hetzelfde uitzien, lijkt het verstandig om samen op te trekken. Het maatwerkadvies resulteert in een schriftelijk advies. Het externe bouwkundige bureau zal naast een bouwkundig advies, ook advies geven over het grondwater. De bewoners krijgen dus een totaal advies over hun probleem. Ook een oplossing per bouwkundige eenheid, anders dan het polderriool, kan aan bod komen. Vanuit Waternet zelf is een sterke behoefte om een ieder te adviseren het hemelwater naar voren te brengen. Mocht het zo zijn dat er geen aansluiting is, dan zal Waternet de aansluiting op openbaar terrein op het gewone riool aan de voorkant bekostigen. Maar het ligt in de handen van de bewoners om het hemelwater naar voren te brengen, dat kan Waternet niet afdwingen. Al het water wat niet in de achtertuin komt, scheelt. Bovendien is het zo dat wanneer er een collectieve oplossing wil ontstaan voor het probleem en de groep in de toekomst weer bij elkaar zal komen er een probleem blijft, doordat een deel van de wijk niet zal opdagen en je zo het probleem niet gezamenlijk kunt oplossen. Vraag: kunnen we toch nog onderzoek doen naar een mogelijke collectieve oplossing? Antwoord: Bij de offerteaanvraag voor het maatwerkadvies wordt een aanvullende opdracht gegeven voor het beschouwen van een collectieve oplossing op basis van de bestaande gegevens. Keuze voor bureau Wat betreft de keuze voor een bureau ontstaat er tevens wat discussie. Bewoners zijn bang dat er een bureau langs komt waar zij niet content mee zijn. Er wordt gevraagd of Waternet niet zelf het onderzoek kan doen. Waternet wil echter zelf geen onderzoek doen omdat ze dan met dubbele pet werken: ze moeten dan vergunning verlenen op maatregelen die ze zelf bedenken. De bureaus waar Waternet via aanbestedingscontracten mee werkt zijn grote, onafhankelijke, landelijke bureaus. Besloten wordt dat Waternet de offerte aanvraag openbaar maakt om te voorkomen dat het als partijdige bureaus worden gezien. 10/11
Conclusie Als conclusie kunnen we stellen dat je geen nieuw polderriool kunt aanleggen omdat de houten funderingen te hoog zijn ten opzichte van de grondwaterstand. Geconcludeerd wordt dat bewoners nog niet overtuigd zijn en graag de nodige onderbouwing, de onderzoeksresultaten e.d. zien. Waternet moet met duidelijk cijfers en gegevens over tafel komen, willen de bewoners geloven wat er allemaal gezegd wordt. Pas daarna kunnen er volgende stappen worden gezet in de richting van maatwerk. Tot slot Er wordt voorgesteld om elkaar over 2 a 3 maanden opnieuw te treffen. Mensen die geen mailadres hebben kunnen invoeren, ontvangen de stukken per post wanneer hun adres bij Waternet bekend is. Ook de bewoners die hier niet aanwezig waren, zullen een brief van Waternet ontvangen met een link naar de website waar de rapporten te vinden zijn. Hopelijk zullen op die manier zoveel mogelijk bewoners betrokken raken en zal dit probleem op een zo effectief mogelijke manier worden opgelost. De avond wordt gesloten om 22.40 uur, waarna er nog gelegenheid is tot napraten. 3. Actielijst Waternet organiseert een nieuwe bijeenkomst waarbij de technische aspecten worden besproken;. Bij het maatwerkadvies wordt ook hydrologisch advies meegenomen; Bij de offerteaanvraag voor het maatwerkadvies wordt een aanvullende opdracht gegeven voor het beschouwen van een collectieve oplossing op basis van de bestaande gegevens; De offerteaanvraag wordt openbaar gemaakt; Waternet zet de technische informatie met toelichting op internet (medio oktober 2011). De bewoners krijgen per email bericht waar het op internet te vinden is. 11/11