Plan van aanpak Experiment Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel

Plan van aanpak Experiment Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel

Inhoudsopgave Blz. 0. Samenvatting 2 1. Achtergrond 4 2. Doelstelling 5 3. Activiteiten en producten 5 4. Dorpsverkenning en ontwikkelingsperspectief 7 4.1 Dorpsverkenning 7 4.2 Opzet dorpsverkenning 8 4.3 Communicatietraject 8 5. Oprichting dorpsontwikkelingsmaatschappij (DOM) 8 6. Projectorganisatie 10 6.1 Stuurgroep 10 6.2 Projectgroep 10 6.3 De DOM 11 6.4 Gemeente 11 7. Kosten 12 BIJLAGEN: Planning experiment 1

0. Samenvatting Experiment duurzame beschermde dorpsgezichten Dongeradeel De gemeente Dongeradeel heeft te maken met een krimpopgave. De dorpen koesteren de kern en willen voorkomen dat aan de randen nieuwbouw plaatsvindt terwijl de kern leegloopt. Dit project wil perspectieven in beeld brengen, aantonen dat er binnen de kernen ruimte is voor ontwikkeling, voor kwaliteit en diversiteit. Doelstelling is het behoud en het versterken van aantrekkelijke duurzame woonmilieus in en rond de vier beschermde dorpsgezichten van de gemeente (Holwerd, Ee, Metslawier en Paesens/ Moddergat). Het streven is om de beschermde dorpsgezichten dynamische gebieden te laten zijn die kunnen meegroeien met de eisen van deze tijd en waar het prettig wonen, werken en verblijven is. Het experiment brengt de bestaande kwaliteiten van de beschermde dorpsgezichten in beeld. Het project richt zich primair op de particuliere woningvoorraad binnen de beschermde dorpsgezichten, maar ook de overige gebouwen, de sociale omgeving, de publieke/private openbare ruimte en de economie gelden als pijlers met duurzaamheid als belangrijk element. Het project beperkt zich in eerste instantie tot de dorpen Ee, Holwerd, Metslawier en Paesens/Moddergat). De andere dorpen binnen de gemeente kunnen zich later aansluiten. Bewoners van de dorpen worden nauw bij het project betrokken. Er wordt gestreefd naar de oprichting van een overkoepelende Dorpsontwikkelingsmaatschappij (DOM koepel) en in de 4 dorpen een lokale Dorpsontwikkelingsmaatschappij (DOM lokaal)(uit te breiden naar de overige dorpen van de gemeente). De DOM brengt concrete initiatieven ten uitvoer die alle thema s m.b.t. de leefomgeving omvatten, te weten de al genoemde pijlers (woningen, de overige gebouwen, de sociale omgeving, de publieke/private openbare ruimte en de economie). Het kader van de DOM wordt bepaald door het ontwikkelingsperspectief. Dit ontwikkelingsperspectief komt voort uit de cultuurhistorische verkenning, de bouwhistorische verkenning en de dorpsverkenning die per dorp en in nauwe samenwerking met de bewoners wordt opgesteld. In het Ontwikkelingsperspectief worden per thema de uitgangspunten gedefinieerd waarmee de DOM aan de slag gaat; dit met in achtneming van geografische, financiële en thematische kaders. Voor de projectorganisatie is een stuur- en projectgroep ingesteld. De gemeente levert de projectleider van het project en de coördinator van de DOM. Tevens zit de gemeente de stuurgroep voor en maakt deel uit van de projectgroep. Ten opzichte van de DOM staat de gemeente op afstand en treedt voornamelijk voorwaardenscheppend op (juridisch en financieel). Op de volgende bladzijde is het project schematisch weergegeven. 2

3

1. Achtergrond De gemeente Dongeradeel heeft te maken met een krimpopgave. Het aantal inwoners van de gemeente daalt de laatste jaren gestaag. De dorpen laten een wisselend beeld zien, maar de daling manifesteert zich vooral in de dorpen Holwerd en Ee. De gemeente Dongeradeel kent vier dorpen met een beschermd dorpsgezicht: Holwerd, Ee, Metslawier en Paesens/Moddergat. Deze dorpen zijn belangrijke dragers van de leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit en kennen mogelijkheden voor recreatie en toerisme. De dorpsgezichten zijn dynamische gebieden die kunnen meegroeien met de eisen van deze tijd en waar het prettig wonen, werken en verblijven is. Aan de andere kant voldoen de huizen niet altijd meer aan de eisen van deze tijd, waardoor leegstand en verpaupering dreigen. Dat is funest voor de leefbaarheid van het dorp. De kern moet gezond blijven. Dit project wil perspectieven in beeld brengen, aantonen dat er binnen de kernen ruimte is voor ontwikkeling, voor kwaliteit en diversiteit. Het project richt zich primair op de particuliere woningvoorraad binnen de beschermde dorpsgezichten, maar ook de overige gebouwen, de sociale omgeving, de openbare/private ruimte en de economie gelden als pijlers met duurzaamheid als belangrijk element. De bewoners van de dorpen worden nauw bij het project betrokken. Er is in de afgelopen tijd al een flink aantal notities en rapporten verschenen. De volgende statusstukken vormen input voor het plan van aanpak: - Holwerter Fiersichten, - Aanvalsplan Krimp Holwerd, - Experimentbeschrijving SEV, - Cultuurhistorische verkenning, - Discussienota, - Beleidsprogramma leefbaarheid. Daarnaast zijn er inspiratiestukken meegenomen, zoals Advies voor de Wadden (Atelier Fryslân), Stads-en dorpsherstel Dongeradeel (Broor Adema), MFA, Agenda netwerk Noord Oost, Krimp-Lab architecten, Waddeninfocentrum, Aanpak Rotte Kiezen en daarnaast een aantal losse initiatieven (website Holwerd on line, de motorcamping en de bordjes met beschrijving van de panden in Holwerd). Ook is gebruik gemaakt van de kennis van verschillende experts en input vanuit de projectgroep. Eén van bovengenoemde stukken is het Aanvalsplan Krimp Holwerd (SEV, februari 2010). Het rapport is de weerslag van diepgaand onderzoek naar de krimpproblematiek van Holwerd. In het rapport wordt de dorpskern het visitekaartje van het dorp genoemd. Het is juist deze dorpskern die, vooral onder druk van een krimpende en vergrijzende bevolking, gevaar loopt. Ook vanuit de dorpen zelf klinkt nadrukkelijk het signaal dat hun dorpskern gevaar loopt als gevolg van de krimp. De huizen zijn te klein, parkeren is niet mogelijk, er is leegstand, huizen verpauperen. De dorpen koesteren hun kern en willen voorkomen dat in de randen nieuwbouw verrijst, terwijl de kern leegloopt. De moderne woonconsument stelt echter eisen waarvan al snel wordt aangenomen dat die niet of nauwelijks binnen een beschermd dorpsgezicht verwezenlijkt kunnen worden. 4

2. Doelstelling De gemeente wil perspectieven in beeld brengen, aantonen dat er binnen de kernen ruimte is voor ontwikkeling, voor kwaliteit, diversiteit en duurzaamheid. Doelstelling is het behoud en het versterken van aantrekkelijke duurzame woonmilieus in en rond de vier beschermde dorpsgezichten van de gemeente (Holwerd, Ee, Metslawier en Paesens/Moddergat). Het streven is om de beschermde dorpsgezichten dynamische gebieden te laten zijn die kunnen meegroeien met de eisen van deze tijd en waar het prettig wonen, werken en verblijven is. Het experiment brengt de bestaande kwaliteiten van de beschermde dorpsgezichten in beeld en brengt dit ook in verband met de sociale omgeving, de overige gebouwen, de publieke/private openbare ruimte (o.a. infrastructuur, tuinen bewoners) en de economie. Dit alles in nauwe samenwerking met de bewoners. Het individuele belang voor de bewoners ligt onder andere in waardebehoud van woningen, behoud van voorzieningen, opgeknapte panden; kortom een aantrekkelijke woon- en leefomgeving. Eén van de bestaande kwaliteiten van een dorpskern 3. Activiteiten en producten De volgende activiteiten worden ontplooid: a. Globale kaders van de beschermde dorpsgezichten opstellen en door de stuurgroep laten vaststellen. Het betreft geografische, financiële en thematische kaders (woningen, openbare ruimte, sociaal, overige gebouwen, economie). b. De RCE stelt per dorp een cultuurhistorische verkenning op, een analyse met een inventarisatie van de kwaliteiten. De structuur- en beeldbepalende elementen van het beschermd dorpsgezicht worden in beeld gebracht. Middels een cultuurhistorische verkenning worden de cultuurhistorische kernkwaliteiten van een dorp in beeld gebracht. Dit leidt tot een beeld met krimp- en ontwikkellocaties. De cultuurhistorische verkenning is één van de bouwstenen van het ontwikkelingsperspectief. c. Tevens wordt per dorp een bouwhistorische verkenning van de (verpauperde) panden opgesteld. Ook deze bouwhistorische verkenning is één van de bouwstenen van het ontwikkelingsperspectief. d. Per dorp wordt een dorpsverkenning opgesteld. Dit gebeurt op een interactieve manier in samenwerking met de bewoners. In deze dorpsverkenning, waarbij ook de cultuurhistorische en bouwhistorische verkenning als input worden gebruikt, wordt aangegeven welke structuren en welke beelden in de dorpen behouden en waar nodig versterkt kunnen worden en op welke plekken veranderingen mogelijk zijn. Welke woningen kunnen samengevoegd of gesloopt worden, waar in de kern kan ruimte worden gemaakt voor parkeren, waar liggen mogelijkheden voor levensloopbestendig wonen, waar liggen kansen voor duurzaamheid, waar is een combinatie van wonen en werken mogelijk, waar kan de kwaliteit van de openbare ruimte en de groenstructuur versterkt worden, waar kan een speelplek worden gemaakt? e. Het ontwikkelingsperspectief geldt als uiteindelijk werkdocument; de basis voor de op te richten dorpsontwikkelingsmaatschappij(en) (DOM). Dit ontwikkelingsperspectief komt voort uit de cultuurhistorische verkenning, de bouwhistorische verkenning en de dorpsverkenning die per dorp en in nauwe samenwerking met de bewoners wordt opgesteld. In het ontwikkelingsperspectief worden 5

per thema de uitgangspunten gedefinieerd waarmee de DOM aan de slag gaat; dit met inachtneming van geografische, financiële en thematische kaders. Kaders Beschermde Dorpsgezichten * Geografisch * Financieel * Thema's - Woningen - Openbare ruimte - Sociaal - Overige gebouwen - Economie Dorpsverkenning Bouwhistorische verkenning Cultuurhistorische verkenning Ontwikkelingsperspectief D.V. + B.V. + C.V. Figuur 1: Totstandkoming ontwikkelingsperspectief f. Er wordt een project- en stuurgroep ingesteld (zie hoofdstuk Projectorganisatie). g. Voorbereiding voor en oprichting van Dorpsontwikkelingsmaatschappij(en) (DOM). 4. Dorpsverkenning en ontwikkelingsperspectief 4.1 Dorpsverkenning Een belangrijk onderdeel van het project betreft het ontwikkelingsperspectief. Input voor dit ontwikkelingsperspectief wordt onder andere geleverd door de dorpsverkenning. De dorpsverkenning is één van de onderdelen van het ontwikkelingsperspectief. In deze dorpsverkenning wordt aangegeven hoe de bewoners de toekomst van hun dorp zien; waar gaan de dorpen zich op richten, wat vindt men belangrijk, hoe kunnen aantrekkelijke woon-/werk/verblijfmilieus 6

zowel sociaal als fysiek behouden blijven of worden gecreëerd. Voor elk van de 4 dorpen betekent dit maatwerk. Naast strategische keuzes kunnen ook concrete activiteiten worden ingebracht; activiteiten op allerlei gebied. Deze activiteiten kunnen voortvloeien uit de gekozen ontwikkelrichting, maar dat is geen voorwaarde. Activiteiten van een geheel andere orde die er eveneens toe leiden dat de leefbaarheid in de dorpen wordt vergroot zijn mogelijk. De activiteiten worden voorgelegd aan de DOM. Om tot een gedragen dorpsverkenning te komen is draagvlak bij de bevolking een voorwaarde. De totstandkoming zal dan ook een interactief proces zijn tussen de gemeente en de bij het project betrokken organisaties en de bewoners in de dorpen. De stuurgroep stelt de globale kaders vast waarbinnen keuzes kunnen worden gemaakt. Het betreft financiële, geografische en thematische kaders. Thema s waarbinnen de dorpsverkenning tot stand komt zijn: - Woningen, - Openbare ruimte, - Sociaal, - Overige gebouwen, - Economie. 4.2 Opzet dorpsverkenning Er zijn verschillende fasen in het traject van de dorpsverkenning te onderscheiden. Deze fasen komen, zoals gezegd interactief tot stand. Het gaat achtereenvolgens om: - Informeren van de bewoners van de dorpen en inbreng vanuit de dorpen. - Inrichten van werkgroepen per thema vanuit de dorpen. Deze werkgroepen vormen een goede afspiegeling van de bevolking in de dorpen; kortom een brede samenstelling met denkers en doeners. - Op welke thema s gaan de dorpen zich de komende tijd richten? De werkgroepen gaan aan de slag en werken per thema aan een ontwikkelingsperspectief. - Het eindproduct is uiteindelijk één dorpsverkenning per dorp. 4.3 Het ontwikkelingsperspectief Het ontwikkelingsperspectief geldt als uiteindelijk werkdocument van de DOM; het is de basis voor de op te richten dorpsontwikkelingsmaatschappij(en) (DOM). Dit ontwikkelingsperspectief komt voort uit de cultuurhistorische verkenning, de bouwhistorische verkenning en de dorpsverkenning die per dorp en in nauwe samenwerking met de bewoners wordt opgesteld. In het ontwikkelingsperspectief worden per thema de uitgangspunten gedefinieerd waarmee de DOM aan de slag gaat; dit met inachtneming van geografische, financiële en thematische kaders. 4.4 Communicatietraject De totstandkoming van de dorpsverkenning en het ontwikkelingsperspectief wordt ondersteund door een uitgebreid communicatietraject. Naast bestaande communicatiemiddelen als dorpskrant en nieuwsbrieven worden ook nieuwe social media ingezet om bewoners te betrekken, te enthousiasmeren en input te krijgen. 7

5. Oprichting dorpsontwikkelingsmaatschappij Voor het tot uitvoering brengen van concrete initiatieven wordt in de 4 dorpen een dorpsontwikkelingsmaatschappij (DOM lokaal) opgericht. Daarboven wordt een overkoepelende, gemeentebrede dorpsontwikkelingsmaatschappij (DOM koepel) ingesteld. Deze verschillende niveaus worden aangestuurd door een stuurgroep bestaande uit de gemeente en provincie met ondersteuning van deskundigen. De beoogde rechtsvorm van de DOM is een stichting. In deze stichting participeren naast de betrokken overheden en diverse publieke en private partijen ook de dorpsbewoners. De dorpsontwikkelingsmaatschappij draagt zorg voor de uitvoering van aangedragen projectvoorstellen. Ze spelen hierbij een faciliterende en eventueel regisserende rol. Dit doet zij binnen de kaders van het ontwikkelingsperspectief. Concreet moeten de acties van de DOM leiden tot toekomstbestendige dorpskernen. Aanpassingen in de dorpen moeten uiteindelijk leiden tot waardebehoud van de woningen en een toename van de leefbaarheid in de dorpskern. De gemeente staat, ten aanzien van de DOM, op afstand en treedt voornamelijk voorwaardenscheppend op (o.a. juridisch en mogelijk financieel). De DOM brengt concrete initiatieven ten uitvoer die alle thema s m.b.t. de leefomgeving omvatten, te weten de al genoemde pijlers woningen, de overige gebouwen, de sociale omgeving, de publieke/private openbare ruimte en de economie. Voorwaarden voor een goed functionerende DOM (zowel overkoepelend als lokaal): - ontwikkelen van initiatieven, - proactieve opstelling, - regie voeren over projecten, - leveren van expertise (financieel, bouwkundig en facilitair), - enthousiasmeren, - zorgen voor draagvlak, - visie hebben, - wisselwerking met de projectgroep (in de beginfase), - goede samenwerking met de stuurgroep, - beschikking hebben over een fonds met gelden. Voor de totstandkoming van de DOM wordt een apart plan van aanpak opgesteld. Een extern bureau wordt gevraagd een aantal aspecten rondom de organisatie verder uit te werken, waaronder de rechtsvorm, aanpak van het proces, financiering, statuten, rollen van de verschillende partijen, aansprakelijkheid, verordening, etc.. Hierbij geldt dat de aandachtspunten, genoemd in dit plan van aanpak moeten worden meegenomen. In de afbeelding hieronder is aangegeven hoe het experiment beschermde dorpsgezichten geplaatst kan worden binnen bestaande activiteiten van de gemeente Dongeradeel en de provincie Fryslân op het gebied van leefbaarheid en wonen. Hierbij wordt ook de Aanpak Rotte Kiezen genoemd. Deze methodiek van plattelandsorganisatie Doarpswurk draait om verpauperde panden die het aanzicht van een dorp bederven. Doel is om samen met de eigenaar-bewoner en het dorp een oplossing te vinden, zodat het dorp er in de toekomst weer mooi bijstaat. Het project Aanpak Rotte Kiezen past goed bij de doelstellingen van het experiment en om deze reden zal er bij de planvorming rondom de beschermde dorpsgezichten zeker samengewerkt worden. Het experiment gaat echter verder dan alleen het aanpakken van de verpauperde panden. Er wordt ook ingezet op onder andere de economie, infrastructuur en de sociale omgeving. Hiervoor wordt ook op faciliterende wijze experts op verschillende vlakken ingezet voor de begeleiding van het dorp en haar inwoners. Het project Rotte Kiezen gaat daarentegen weer verder dan het leefbaar houden van beschermde dorpsgezichten in de gemeente Dongeradeel, het gaat hier om een provinciaal project. 8

Inzet experts o.a.: Project leefbaarheid en wonen * Landschapsarchitecten * Makelaars * Stedebouwkundigen * Bouwkundigen * Handhaving door gemeente * Financiële instellingen * Energiedeskundigen * Doarpswurk / Partoer Experiment duurzame beschermde dorpsgezichten Aanpak Rotte kiezen (Doarpswurk) Figuur 2: Plaats van het experiment in bestaande projecten 9

6. Projectorganisatie 6.1 Stuurgroep De te formeren stuurgroep zal zich met de besluitvorming bezighouden en onder andere de, door de projectgroep aangedragen, plannen van aanpak (plan van aanpak Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel, het ontwikkelingsperspectief en het plan van aanpak voor de DOM) beoordelen. Voorts geeft zij sturing aan het proces, genereert gelden, wendt haar bestuurlijk netwerk aan (provincie, rijk, Europa), zorgt voor draagvlak en commitment. In de stuurgroep hebben zitting: - gemeente Dongeradeel (wethouders Sicco Boorsma en Albert van der Ploeg en Sytske Raap - de Groot, projectleider en Evert Dijkstra, beleidsmedewerker volkshuisvesting). Het voorzitterschap ligt bij één van de beide wethouders. - Thús Wonen (nader in te vullen). - Provincie Fryslân (Sjoerd Hoekstra, projectcoördinator projectgroep en Willem Steneker, secretaris projectgroep en stuurgroep). Naar verwachting komt de stuurgroep 3x per jaar bijeen. 6.2 Projectgroep De projectgroep heeft tot taak: - opstellen van een plan van aanpak Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel (deze notitie) en input leveren voor plan van aanpak voor de DOM, - voorbereiding ten behoeve van de Stuurgroep, - zorgen voor draagvlak bij de verschillende partijen, - verzorgen van de communicatie, - initiëren, verbinden en fungeren als spin in het web (netwerk), - de Dorpsontwikkelingsmaatschappij te faciliteren. In de projectgroep hebben zitting: - gemeente Dongeradeel (Sytske Raap - de Groot, projectleider en Evert Dijkstra), - Provincie Fryslân (Sjoerd Hoekstra, voorzitter/coördinator projectgroep, Willem Steneker, secretaris projectgroep en Dolf van Weezel-Errens), - Doarpswurk - Aanpak Rotte Kiezen (Maeike Lok), - Plattelânsprojekten Noordoost Fryslân (Karin Wierda), - Thús Wonen (Leonie Lammers, agendalid), - Rijksdienst Cultureel Erfgoed (Peter Timmer), - Partoer (Jan Rodenhuis) - SEV (Anne Jo Visser), - Agentschap NL (Elwin Baris). De projectgroep komt in de opstartfase zo vaak bijeen als nodig, dit komt neer op 1 keer in de 3 à 4 weken. Daarna zo vaak als nodig. De bewoners worden ingeschakeld, zodra de stuurgroep haar goedkeuring heeft gegeven aan dit plan van aanpak, dus vóórdat het plan van aanpak voor de DOM wordt opgesteld. Dit gebeurt met de nodige zorgvuldigheid. 10

6.3 De DOM De bevoegdheden en verantwoordelijkheden kunnen pas worden ingevuld nadat het plan van aanpak voor de DOM gereed is. De beoogde samenstelling van de DOM ziet er, naar de mening van de projectgroep, als volgt uit: 1 DOM koepel met daarin: - een afvaardiging van de DOM lokalen, - experts op afroep (financieel, bouwkundig en facilitair), - coördinator van de DOM. De DOM koepel wordt aangestuurd door de Stuurgroep. Voorzitter, secretaris en penningmeester van de DOM koepel worden geleverd door de gemeente. 4 DOM lokalen met daarin qua samenstelling een afspiegeling van het dorp, dus ook jong / oud en man / vrouw. Een DOM lokaal telt maximaal 5 personen + de voorzitter. KoepelDOM DorpsDOM Holwerd DorpsDOM Ee DorpsDOM Metslawier DorpsDOM Paesens/ Moddergat Figuur 3: Structuur Dorpsontwikkelingsmaatschappijen 6.4 Gemeente De gemeente levert de projectleider van het project en de coördinator van de DOM. Tevens zit de gemeente de stuurgroep voor en maakt deel uit van de projectgroep. Ten opzichte van de DOM staat de gemeente op afstand en treedt voornamelijk voorwaardenscheppend op (juridisch en financieel). 11

7. Kosten Nadere invulling door gemeente Dongeradeel Projectgroep Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel Dokkum, december 2011