Provinciaal werkplan ten behoeve van de innovatie van de publieke informatievoorziening 2015 Cubiss Brabant
Inhoudsopgave 1. Samenvatting... 3 2. Leeswijzer... 4 3. Wat de Cubiss doet - visie, missie, organisatie, doelgroepen en samenwerkingspartners... 5 4. Waar Brabant naartoe gaat - het lange termijn perspectief... 7 4.1 Wat er in en om Brabant gebeurt - provinciale ontwikkelingen... 7 5. Wat Cubiss voor Brabant wil bereiken - de projecten en de maatschappelijke effecten... 14 5.1 Hoe het Brabantse programma is opgebouwd... 14 5.2 Cubiss en Brabant - de relatie met het provinciaal beleid... 17 5.3 Wat maakt dat Cubiss haar resultaten bereikt - succesbepalende factoren... 20 5.4 Voor wie Cubiss het doet - het bereik van onze producten en diensten... 20 6. Wat Cubiss nog meer doet - overige activiteiten en ambities... 21 7. Hoe Cubiss haar doelen voor Brabant bereikt - projectbladen... 23 Bijlage 1 - Begroting Stichting Cubiss Brabant... 67 Bijlage 2 - Uitsplitsing exploitatie op kostenniveau... 68 Bijlage 3 - Financieel overzicht van de projecten en activiteiten van Cubiss... 69 Bijlage 4 - Overzicht van het meerjarig beleids- en beheersplan... 71 Bijlage 5 - Kostenverdeelstaat...75 2
1. Samenvatting In opdracht van de provincie Noord-Brabant voert Cubiss een meerjarig beleidsplan uit. Het werkplan 2015 sluit aan op de strategische beleidsdoelen van de provincie Noord-Brabant, zoals beschreven in de Agenda van Brabant (2010). Daarnaast is het provinciale beleidskader Innovatie van de publieke informatievoorziening: Bibliotheekondersteuning, programma s Mediawijsheid en Content een belangrijke leidraad voor de beleidsontwikkeling van Cubiss. De gekozen uitwerking van provinciale basistaken (Bibliotheekondersteuning) aangevuld met twee programma s (Mediawijsheid en Content) wordt ondersteund door Provinciale Staten van Noord-Brabant. In 2013, het eerste jaar van de beleidsperiode 2013-2015, is er een start gemaakt met het uitvoeren van het beleidsplan voor de Brabantse Netwerkbibliotheek (BNB), Innovatie en Ondernemerschap Meerjarenbeleidsplan Cubiss Brabant ten behoeve van de Brabantse Netwerkbibliotheek 2013-2015. Bij de totstandkoming van dit beleidsplan is sterk rekening gehouden met het provinciale beleid op het gebied van de innovatie van de informatievoorziening, dat destijds nog in ontwikkeling was. In april 2013 hebben Provinciale Staten van Noord-Brabant het Beleidskader Innovatie van de publieke informatievoorziening: Bibliotheekondersteuning, programma s Mediawijsheid en Content vastgesteld. In deze lopende beleidsperiode zijn in overleg met de provincie en de bibliotheken een aantal aanpassingen gedaan om beide beleidslijnen nog beter op elkaar aan te laten sluiten. De 20 Brabantse basisbibliotheken vormen samen met Cubiss de Brabantse Netwerkbibliotheek. Cubiss is de uitvoerende organisatie binnen BNB en heeft een rechtstreekse subsidielijn met de provincie Noord-Brabant. Het voorliggende werkplan is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Brabantse basisbibliotheken en de Provincie Noord-Brabant. De hoofddoelstelling van de Brabantse Netwerkbibliotheek is het stimuleren van de Brabantse kennisinfrastructuur door vanuit de bibliotheekfunctie bij te dragen aan een goed ingerichte publieke informatievoorziening. In het meerjarenbeleidsplan 2013-2015 staan de doelen en resultaten benoemd die Cubiss met en voor het netwerk zal realiseren vanuit de opdracht van de provincie Noord-Brabant. In het netwerk wordt ook samengewerkt buiten de kaders van de provinciale subsidie. Het werkplan 2015 kent tien grotere integrale projecten en één activiteit (Logistiek). In de projecten wordt de kennis van verschillende disciplines ingezet. Er wordt uiteraard gebruik gemaakt van de interne kennis van Cubiss. Daarnaast worden bij alle projecten en projectonderdelen samenwerkingspartners betrokken die zowel vanuit inhoudelijk kennis als vanuit praktische vaardigheden bijdragen aan de realisatie van de geformuleerde doelstellingen. In 2015 zal samenwerking, nog meer dan voorheen, een cruciale rol spelen in de verschillende onderdelen van het programma. Het gaat daarbij om samenwerking met een toenemend aantal externe partijen, waaronder de Brabantse culturele steunfuncties. Ook de samenwerking tussen de projecten wordt intensiever, waarbij projectresultaten onderling worden ingezet voor het bereiken van de verschillende projectdoelstellingen. 3
2. Leeswijzer Het Provinciaal werkplan van Cubiss ten behoeve van de innovatie van de publieke informatievoorziening 2015 wordt toegelicht in de hoofdstukken 4, 5 en 6. In hoofdstuk 3 wordt een profielschets van Cubiss gegeven. Hierin worden ook een aantal doorkijkjes naar de toekomst gegeven Hoofdstuk 4 schetst een langetermijnperspectief voor Cubiss en haar activiteiten voor Brabant op basis van een beknopte analyse van de maatschappelijke ontwikkelingen en trends. Deze ontwikkelingen worden gerelateerd aan de gezamenlijk ontwikkelde domeinen en projecten en aan de stakeholders met en voor wie deze ontwikkeld worden. Ook wordt ingegaan op de maatschappelijke effecten die nagestreefd worden met de netwerkactiviteiten. Hoofdstuk 5 bevat ook een toelichting op het kader waarbinnen de activiteiten van Cubiss voor de BNB gepositioneerd zijn. De provinciale strategische doelen en de te realiseren maatschappelijke effecten uit het Beleidskader Innovatie van de publieke informatievoorziening: Bibliotheekondersteuning, programma s Mediawijsheid en Content maken hier deel van uit. Hoofdstuk 6 geeft een overzicht van de overige activiteiten van Cubiss. Hoofdstuk 7 schetst het perspectief voor de korte termijn (2015), het derde en laatste jaar van uitvoering van het driejarige programma, en bevat de beschrijvingen van de tien projecten en logistiek (als activiteit benoemd). De vijf bijlagen betreffen 1) de begroting van de Stichting Cubiss Brabant, 2) een uitsplitsing van de exploitatie op kostenniveau, 3) een financieel overzicht van de projecten en activiteiten van Cubiss, 4) een overzicht van het meerjarig beleids- en beheersplan en 5) de kostenverdeelstaat. 4
3. Wat de Cubiss doet - visie, missie, organisatie, doelgroepen en samenwerkingspartners De opdrachten die Cubiss uitvoert voor de Provincie Noord-Brabant vallen onder Cubiss Brabant. Cubiss Next is de holding, waarbinnen twee stichtingen en een BV vallen. De opdrachten die Cubiss uitvoert voor de Provincie Limburg vallen volledig onder de Stichting Cubiss Limburg. Cubiss BV is verantwoordelijk voor de commerciële opdrachten van Cubiss. Al het personeel is ondergebracht in Cubiss Next. De provinciale stichtingen en de BV huren medewerkers in via Cubiss Next. De visie en missie van Cubiss luiden als volgt: Cubiss wil dat iedereen de kans krijgt zich persoonlijk te ontwikkelen en kennis op te doen die nodig is om volwaardig deel te kunnen nemen aan onze maatschappij. Cubiss adviseert en ondersteunt organisaties, overheden en samenwerkingsinitiatieven die zich in dit kader bezig houden met vraagstukken rond lezen, leren en informeren. Cubiss gelooft daarbij in verbinding en een integrale aanpak en biedt aantoonbare effectieve oplossingen. Cubiss beschouwt het als haar belangrijkste taak om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van mensen en daarmee een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de maatschappij. Een hoger kennisniveau bij de Brabants burger leidt tot een hoger kennisniveau in de provincie. Het uiteindelijke doel is een bijdrage aan welvaart en welzijn. De talenten, de creativiteit en de verbeelding van mensen vormen de belangrijkste motor van de Brabantse economie. Dit potentieel moet optimaal worden benut. Er is een goede voedingsbodem van voorzieningen en kennisinfrastructuur vereist om talent te ontwikkelen en tot bloei te laten komen. Brabant ziet een goede taalvaardigheid als een basisvereiste voor kennisontwikkeling. Dat taalvaardigheid geen vanzelfsprekendheid is, blijkt uit het feit dat er in Nederland 1.4 miljoen laaggeletterden zijn. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de investering in taalvaardigheid al vóór het basisonderwijs moet beginnen. In de samenleving maakt routinematig productiewerk meer en meer plaats voor werk waarin mensen samen oplossingen voor complexe vraagstukken moeten bedenken. Het gaat om nieuw leren, nieuw werken en nieuw organiseren. Dit vergt nieuwe competenties, zowel bij het leren via formele als informele kanalen. De vaardigheden van de 21e eeuw betreffen niet alleen ICT-geletterdheid en kritisch kunnen denken, maar ook sociale en culturele vaardigheden, vindingrijkheid en communicatievaardigheden. Deze tijd vraagt ook van burgers dat ze informatie kunnen vinden, beoordelen en gebruiken. Nieuwe technologische ontwikkelingen spelen daarin een rol. Cubiss ziet het als haar rol om programma s uit te voeren die mensen slimmer maken. Cubiss werkt samen met talloze partners binnen en buiten Brabant. Samenwerking is voor Cubiss altijd een middel om een hoger gelegen doel te bereiken. Cubiss staat dan ook zeer positief tegenover een samenwerking met Kunstbalie en Erfgoed Brabant waar het de integratie van het educatieve aanbod betreft. We zien dit als een grote kans om het onderwijs beter te bedienen met een modulair aanbod waarmee scholen op basis van culturele, historische en maatschappelijke thema's het kennisniveau van hun leerlingen verder kunnen ontwikkelen. Voor het onderwijs ontstaat er één aanspreekpunt voor dit additionele aanbod, wat het voor het onderwijs veel overzichtelijker maakt wat de provincie Noord-Brabant op dit punt doet. Daarnaast brengt het de rol en de ambities van de provincie op educatief gebied beter in beeld. 5
Cubiss ziet in eerste instantie om tot een geïntegreerde aanpak van het aanbod voor het primair onderwijs te komen. De drie organisaties hebben een aanbod dat voor deze doelgroep op het eerste gezicht relatief eenvoudig bij elkaar gebracht kan worden. Bij gebleken succes kan de samenwerking verder worden uitgebreid naar het voortgezet onderwijs en andere doelgroepen. Een belangrijke randvoorwaarde voor succes is dat alle organisaties de eindgebruiker en het maatschappelijk effect dat wordt beoogd centraal stellen en daarbij in staat zijn om over hun eigen schaduw heen te kijken. Het belang van de gezamenlijkheid moet boven het individuele organisatiebelang gesteld worden. De organisaties moeten aan een gezamenlijke doel- en identiteitsontwikkeling werken. Dit heeft als gevolgd dat een deel van de eigen autonomie moet worden losgelaten. Ook de samenwerking binnen Brabant C beschouwt Cubiss als een kans om vanuit de gezamenlijke kracht en kwaliteit meer te bereiken voor Brabant. Cubiss zal in dit proces ook haar expertise op het gebied van subsidie- en fondsenwerving inbrengen. Daarnaast zijn de steunfuncties met de provincie in gesprek over de manier waarop in Brabant de culturele basisinfrastructuur moet worden ingevuld. Ook in dit traject zal samenwerking een van de succesfactoren zijn. De samenwerking tussen Cubiss Brabant en Cubiss Limburg leidt tot een grotere effectiviteit en efficiëntie. Beide netwerken leren van elkaar en voeden elkaar met de manier waarop de resultaten worden bereikt. Ook wordt gezamenlijk opgetrokken waar het landelijke ontwikkelingen en programma s betreft. Het organogram van Cubiss ziet er op dit moment als volgt uit: Voor Cubiss Brabant geldt dat er één programmamanager verantwoordelijk is voor de uitvoering van het totale programma. De projectleiders en projectteamleden die de projecten uitvoeren maken onderdeel uit van de hierboven genoemde teams. Cubiss voert in 2014 en in 2015 een reorganisatie door die de organisatie wendbaarder, weerbaarder en flexibeler moet maken. Dat betekent dat er een verdere teruggang in personeel zal zijn waarbij het doel is een kleinere kernorganisatie in te richten met een aantal specialisten en een beperkte overhead. 6
4. Waar Brabant naartoe gaat - het lange termijn perspectief In these troubled, uncertain times, we don't need more command and control; we need better means to engage everyone's intelligence in solving challenges and crises as they arise. Listening is such a simple act. It requires us to be present, and that takes practice, but we don't have to do anything else. We don't have to advise, or coach, or sound wise. We just have to be willing to sit there and listen. Margaret J. Wheatley Dit hoofdstuk bevat een kort overzicht van de maatschappelijke ontwikkelingen en de belangrijkste stakeholders en hun wensen. De ontwikkeling van de Brabantse informatievoorziening beweegt mee met wat zich in de omgeving voordoet, in een brede maatschappelijke context, maar ook in een meer sectorspecifieke context. Responsiviteit en sensibiliteit voor de omgeving zijn belangrijke eigenschappen voor een eigentijdse (bibliotheek)voorziening, constateert ook de commissie Cohen, die het rapport Bibliotheek van de toekomst - knooppunt voor kennis, contact en cultuur (2014) 1 schreef. Meebewegen met de omgeving en snel inspelen op ontwikkelingen, vergt onder meer een antenne voor nieuwe trends en de onderliggende oorzaken. Niet alleen voor evidente trends, maar juist ook voor bewegingen in de onderstroom. Het vergt aanwezig zijn in de haarvaten van de samenleving. En het vergt goed luisteren. Periodiek geeft Cubiss het e-magazine over trends DURF! 2 uit, dat vroegtijdig nieuwe ontwikkelingen signaleert en inspirerende gebeurtenissen belicht. Sectorspecifiek zijn er een aantal richtinggevende beleidsdocumenten uit de bibliotheekbranche. Zo verschenen er naast het rapport van de commissie Cohen nog enkele landelijke beleidsstukken, zoals De bibliotheek levert waarde, een nieuwe branchestrategie van de Vereniging Openbare Bibliotheken en een meerjarenbeleidsplan 2013-2016 van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken. 3 Er is nieuwe wetgeving voor de bibliotheekbranche in de maak; de wet 4 zal op 1 januari 2015 in werking treden. Ook deze wet heeft invloed op de bibliotheeksector, o.a. door de rol die de wet aangeeft voor de verschillende bestuurslagen. 4.1 Wat er in en om Brabant gebeurt - provinciale ontwikkelingen De provincie Brabant is volop in beweging. Brabant is de regio waar het fijn wonen, werken en leven is. Brabant biedt de ideale mix tussen natuur en industrie, tussen vermaak en cultuur. Eén van de ambities van Brabant is om dé toeristische provincie van Nederland te worden. Meer bezoekers betekent meer bestedingen en meer banen in de vrijetijdssector. 1 Bibliotheek van de toekomst:: http://www.siob.nl/media/documents/siob_boek_1-5_22_01.pdf 2 www.bnbibliotheek.nl/attentie/durf 3 De bibliotheek levert waarde: strategie 2012-2016 (VOB): http://www.debibliotheken.nl/fileadmin/documenten/2012-2016_branchestrategie_vob_de_bibliotheek_levert_waarde_epdf.pdf Het meerjarenbeleidsplan 2013-2016 (SIOB): http://www.siobarchief.nl/upload/documenten/meerjarenplan-siob-2013-2016.pdf 4 Concept wetstekst: https://www.eerstekamer.nl/behandeling/20140610/gewijzigd_voorstel_van_wet/f=/vjkkflqdzuwp.pdf 7
Bestaat er één Brabantse identiteit? Hoewel veelvuldig onderwerp van onderzoek, is duidelijk dat dé Brabantse identiteit niet bestaat. Maar gemeenschappelijke kenmerken zijn er zeker. Met aandacht voor lokaal erfgoed en Brabantse verhalen wordt die identiteit onderstreept. Daarenboven zijn er culturele iconen die de uitstraling van de regio versterken en bezoekers uit alle windstreken trekken, zoals Vincent van Gogh en de Efteling. Hieronder geven we een schets van de ontwikkelingen die de komende jaren van invloed zullen zijn op de Brabantse samenleving. Het gaat daarbij om ontwikkelingen die zowel vanuit de provincie zelf komen, als om ontwikkelingen die van buitenaf hun invloed hebben op onze samenleving. 1) Demografische ontwikkelingen a) Verdunning en vergrijzing Volgens de prognoses zal de bevolking van Brabant groeien naar 2,56 miljoen tot 2035. Brabant is één van de regio s met een sterke huishoudensgroei, met name eenpersoonshuishoudens. Het aandeel 65-plussers in de totale bevolking neemt de komende decennia toe, vooral in plattelandsgemeenten; in de grote steden is dit het laagst. 5 Om dit deel van de bevolking actief te laten blijven deelnemen aan de samenleving zijn activerende programma s nodig. b) Ontgroening Bij de jeugd zien we een daling: zowel van het aantal tieners als van het aantal jonge kinderen. Dat betekent dat veel scholen voor basis- en voortgezet onderwijs te maken krijgen met krimp. Minder scholieren en minder studenten leiden op de langere termijn tot bezuinigingen en een afname van werkgelegenheid in het onderwijs. En dat in een tijd waarin er weer gepleit wordt voor kwaliteitsonderwijs: liefst met universitair geschoolde docenten, met doorgaande leerlijnen en met een nieuwe balans tussen vaardigheden en kennis. 6 c) Verstedelijking en vitaal platteland 7 Brabant kent een mix van stad en platteland met een hoge bevolkingsdichtheid. Een derde van de Brabantse bevolking woont op het platteland. Jonge mensen trekken naar de stad en met name het echte platteland (afgelegen kleine dorpen ver van de stad) heeft te maken met vergrijzing, krimp en sociale achterstand. Het gevolg is een toename van de armoede en de werkloosheid en afname van voorzieningen. Zonder maatregelen zal de leefbaarheid sterk achteruit gaan. Anderzijds kan de concentratie van specifieke doelgroepen ook een kans betekenen voor het creëren van nieuwe voorzieningen, bijvoorbeeld voor senioren. 2) Economische ontwikkelingen a) Gevolgen van de crisis Voorlopig blijven de gevolgen van de wereldwijde economische crisis in de hele samenleving voelbaar. Veel mensen komen, deels blijvend, buiten het arbeidsproces te staan en moeten hun leven van nieuwe inhoud en betekenis voorzien. De werkgelegenheid is nog niet op het niveau van voor de recessie. Vooral voor pas afgestudeerden is het de komende jaren moeilijk om een baan te vinden. Steeds meer starters zijn zelfstandig ondernemer. Door werk te robotiseren dreigt de economische middenklasse te verdwijnen. Bestedingen lopen terug door afnemend consumentenvertrouwen en een bezuinigende overheid. Dit noopt publieke instellingen, waaronder bibliotheken, archieven en omroepen, tot cultureel ondernemerschap en samenwerking. 5 Bevolkingsprognoses (CBS, 2011) 6 Jeugdmonitor (CBS) 7 Dorpenmonitor (SCP, 2013) 8
Thomas Piketty entameerde een wereldwijd debat met zijn gedegen onderzoek naar de groeiende economische ongelijkheid. 8 In Nederland wordt de ongelijkheid niet zozeer veroorzaakt door inkomensverschillen, maar meer door verschil in vermogen. Na Amerika stagneert ook de welvaartsontwikkeling van de middenklasse in Europa. Globalisering, technologische ontwikkelingen en economisch beleid zijn daar onder meer debet aan. 9 b) Brabantse samenwerking Samenwerking op het gebied van werk en arbeid gebeurt in Brabant onder meer langs de lijnen van de arbeidsmarktregio s die in 2013 zijn vastgesteld. 10 Er zijn 35 regio s van waaruit gemeenten en UWV de dienstverlening aan werkgevers en werkzoekenden vormgeven. Deze indeling is van onderop, door gemeenten zelf, tot stand gekomen. Gemeenten en UWV kunnen zelf afspraken maken over de wijze van samenwerking in hun regio, binnen de budgettaire kaders. Brabant heeft er vijf: Brabant (Midden), Brabant (Noord-Oost), Brabant (West), Brabant (Zuid-Oost) en Peelland. Er is sprake van groei en toenemende samenwerking van steden, onder meer in het kennis- en innovatie-verband van Brabant Stad (Eindhoven, Tilburg, Helmond, Den Bosch en Breda en de provincie). Brabant Stad beoogt samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven. Ook de BOM brengt Brabantse partijen samen om meerwaarde voor de provincie toe te voegen. c) Innovatiebeleid Brabant onderscheidt zich met een aantal knooppunten van kennis en innovatie: Brainport, maar ook West-Brabant met logistiek, maintenance en de biobased economy en Noordoost-Brabant met de verbindingen tussen agro, food, farma en gezondheid en Midden-Brabant met sociale innovatie. De provincie Brabant en de stedelijke regio s maken werk van de ambitie om Brabant tot één van dé kennis- en innovatieregio s van de wereld te maken. Met name de Brainport Regio Eindhoven maakt naam met het model van open innovatie en de bundeling van krachten door ondernemers, overheid en onderwijs (triple helix). De (hightech) maakindustrie is sterk vertegenwoordigd in Brainport. Wat wordt bedacht, kan er vaak ook worden uitgevoerd. 8 9 10 Le Capital au XXIe siècle, Thomas Piketty, 2013 Zie bijvoorbeeld: GINI Country Report: Growing Inequalities and their Impacts in the Netherlands, Salverda, W. [et al], 2013. De arbeidsmarktregio s zijn in 2013 ontstaan naar aanleiding van de wet SUWI (Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen). 9
Eén van de aanbevelingen uit het WRR-rapport Naar een lerende economie 11 is om het innovatiebeleid te decentraliseren naar regionale niveaus waar partijen elkaar gemakkelijker vinden. Van een kenniseconomie gaan we naar een lerende economie, waarin kenniscirculatie belangrijker wordt dan de productie van nieuwe kennis. Bestaande kennis kan beter gebruikt worden: het gaat om de toepassing van ideeën en technieken uit andere bedrijven of sectoren. 3) Sociale ontwikkelingen a) Transities Vanaf 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor bijna alle ondersteuning aan kwetsbare doelgroepen. Op drie terreinen worden er taken van de landelijke of provinciale overheid overgeheveld naar gemeenten: zorg (begeleiding en persoonlijke verzorging), jeugdzorg en arbeidsparticipatie. De drie transities gaan gepaard met grote kortingen, waardoor de gemeente de taken fundamenteel anders moet organiseren. De taken betreffen ongeveer 50% van het gemeentefonds. Centraal uitgangspunt van de decentralisaties is de verschuiving van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij. Gemeenten gaan inzetten op preventie in plaats van op genezing achteraf. b) Gevolgen van de crisis De economische crisis beïnvloedt de conditie van de maatschappij. Zij veroorzaakt niet alleen economische schade, maar heeft ook sociale en psychologische gevolgen. Steeds meer mensen hebben gevoelens van angst, onzekerheid en twijfel. Als reactie hierop ontstaat er meer aandacht voor zingevingsvraagstukken. Er ontstaat ook een trend rondom het vergroten van de weerbaarheid, het vermogen om ook tijdens of na tegenslag goed te functioneren of te groeien. c) De kanteling Jan Rotmans beschrijft de kanteling van de Nederlandse samenleving, die zich in een overgangsfase bevindt. 12 De samenleving kantelt van een centraal geleide, top-down gestuurde naar een decentrale, bottom-up samenleving. Er ontstaat een nieuwe orde, bestaand uit horizontale verbanden, zoals lokale gemeenschappen, coöperaties, sociale en fysieke netwerken. Deze nieuwe orde opereert voor veel mensen nog onder de radar maar vormt al wel een bedreiging voor de bestaande orde. Maatschappelijke stelsels als zorg, welzijn, onderwijs, energie, bouw en de financiële sector gaan op de schop en moeten worden vernieuwd. Gemeenschappelijke deler in al deze domeinen is dat de mens niet meer centraal staat, maar in dienst van de structuren. Hervorming van deze stelsels houdt in dat de mens weer centraal komt te staan en de structuren in dienst van de mens. Gelijkgestemden organiseren zich bottom up. Er ontstaat een doe-democratie en een share economy. Overal ontstaan er stadstuinen, urban pop up stores en diverse vormen van grassroots activisme. In meer algemene zin wordt merkbaar dat er nieuw actorschap ontstaat. Ook top down wordt de burger ook aan op zelfredzaamheid en actief burgerschap. Er bestaat een risico dat het zelforganiserend vermogen niet bij alle groepen in de samenleving voldoende aanwezig is. 4) Technologische ontwikkelingen a) Iedereen en alles online Er ontstaat een Internet of Things (IoT); alle mensen en apparaten aangesloten zijn op internet. Iedereen is via mobiele apparatuur voortdurend verbonden. Er vindt een exponentiële groei plaats in domeinen als de informatietechnologie, de nanotechnologie en de biotechnologie. 11 Naar een lerende economie, WRR-Rapport, 2013 12 In het oog van de vulkaan, Jan Rotmans, 2012 10
b) Big data Er ontstaan nieuwe mogelijkheden door de enorme toename van vaak ongestructureerde data. Maar de concentratie van macht en invloed bij informatiegiganten als Google heeft een ook een keerzijde. Commerciële overwegingen spelen een rol bij de manipulatie van zoekresultaten, het gebruik van het intellectuele eigendom van anderen en het verzamelen van een enorme hoeveelheid gedetailleerde informatie rond het gedrag van de gebruikers. Nieuwe technologie rond robotica, domotica (automatisering in huis), zelfsturende auto s en de zogenaamde life sciences bieden Google veel nieuwe informatie. Informatiebemiddelaars zoals bibliotheken moeten, gelet op hun publieke informatiefunctie, het publieke debat over de omgang met privacy en de garantie van netneutraliteit en open access, open data en creative commons kritisch volgen en beïnvloeden. Er is eerst bewustwording met betrekking tot het publieke belang rond deze kwesties nodig en vervolgens handelen c) Nieuwe bedrijfsmodellen Door internet komen bestaande bedrijven en instituties onder druk te staan. Er ontstaan vele vormen van onderlinge dienstverlening, onder meer op het gebied van vervoer (Uber), verblijf (Airbnb) en catering (Thuisafgehaald.nl). Bestaande en nieuwe media-organisaties verkennen nieuwe bedrijfsmodellen (de Correspondent, Blendle, Spotify). Gedreven door technologische vooruitgang komen er nieuwe mogelijkheden om de Brabantse samenleving te veranderen. Dat zien we terug in nieuwe manieren om de maatschappij te organiseren: in de circulaire economie, in de opkomst van lokale producten en initiatieven en in de nadruk op de kwaliteit van leven boven ongebreidelde groei. Grote bedrijven worden ingehaald door jonge ondernemers die slimmer en sneller met veranderingen kunnen omgaan. 5) Educatief a) 21e eeuwse vaardigheden Technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat we niet weten voor welke toekomstige beroepen het onderwijs jonge mensen moet opleiden. Naast de kernvaardigheden lezen, taal en rekenen zijn nieuwe vaardigheden van toenemend belang, zoals samenwerken, probleemoplossend vermogen, ICT-geletterdheid, kritisch denken en creativiteit. Het onderwijs speelt hier nog onvoldoende op in. Door het ontwikkelen van programma s op het gebied van taalvaardigheid en andere 21e eeuwse basisvaardigheden voor primair en voortgezet onderwijs kan worden voorkomen dat jongeren de aansluiting met de maatschappij van de toekomst gaan missen. b) Kwetsbare groepen Ook voor andere kwetsbare groepen kunnen dergelijke programma s worden opgezet. Lang niet iedereen kan de razendsnelle ontwikkelingen in ICT bijbenen. Sommigen missen de benodigde digitale vaardigheden om als volwaardig burger deel te nemen aan de maatschappij. Kwetsbare groepen zijn met name ouderen, allochtonen, minima en verstandelijk beperkten. Laagopgeleiden gebruiken internet vaker voor vermaak, waar hoogopgeleiden het vaker inzetten voor persoonlijke en professionele groei. Er zijn ook verschillen in de context waarin bijvoorbeeld allochtone en autochtone jongeren internet gebruiken, en er zijn verschillen tussen generaties bijvoorbeeld op het 11
gebied van online privacy. Ook de digitale kloof tussen burger en overheid groeit. 13 Laaggeletterdheid is een steeds dringender maatschappelijk probleem. Uit het PIAAC-onderzoek blijkt dat 12% van de groep 16-65 jarigen laaggeletterd is. In de groep van 45-54 jaar is een iets sterkere stijging te zien, doordat gedurende de levensloop het niveau van taal- en rekenvaardigheden gemiddeld afneemt. Van de jongeren zit het merendeel van de laaggeletterden op de beroeps- en praktijkgerichte opleidingen van het vmbo. 14 Het leven lang leren wordt al tijden gepropageerd, maar het ontbreekt aan duidelijke visies en instrumenten. Inmiddels wordt een tweede leertijd bepleit en gaan er geluiden op om de lerende werknemer centraal te stellen. In arbeidsorganisaties moeten werken en leren meer in elkaar doorlopen. De hierboven genoemde programma s kunnen hier in voorzien. Nu de burger in toenemende mate op zijn eigen kracht en zelfredzaamheid wordt aangesproken neemt het belang van non-formeel leren toe. Het gaat daarbij om intentioneel en systematisch leren buiten de school, primair gericht op werk, maatschappelijke participatie of persoonlijke ontplooiing. Een leven lang. Aanbieders van non-formele educatie bieden geen mogelijkheid tot examinering en diplomering. c) Onderwijsvernieuwing Onderwijsvernieuwing is opeens geen taboe meer. Sinds het verschijnen van het WRR-rapport Naar een lerende economie (2013) wordt de roep om fundamenteel nieuw onderwijs sterker. 15 Aan het nieuwe onderwijsparadigma ligger (nieuwe) onderwijskundige inzichten ten grondslag: Van klassikaal onderwijs naar individuele leertrajecten, gebaseerd op vaardigheden en ambities; De lesstof wordt niet langer gefragmenteerd (per vak) en gestandaardiseerd, maar integraal en toegesneden op de context aangeboden; de benadering is holistisch; Van leren om te doen, naar doen om te leren ; ervaren is leren; Van frontaal onderwijs naar blended learning, waarbij fysieke aanwezigheid wordt afgewisseld met onderwijs op afstand: online colleges en laboratoria. d) Digitaal leren Nieuwe vormen van leren en nieuwe methodieken worden zowel bij het formele als non-formele leren gebruikt. Er wordt veel gebruik gebruikt van digitale mogelijkheden. Soms wordt open online educatie hergebruikt in het formele onderwijs. Enkele nieuwe vormen van leren zijn: Massive Open Online Courses (MOOC S): verspreide leerlingen en docenten worden rond een gemeenschappelijk onderwerp aan elkaar verbonden via cursussen op het web. Deze zijn ingericht op massale deelname. Het is de vraag of hier sprake is van een fundamentele, onderwijskundige innovatie, maar het leidt tot nieuwe businessmodellen bij universiteiten. Gamification: de koppeling van spelelementen aan het echte leven heeft tot doel het gedrag van mensen te beïnvloeden. Het wordt gebruikt in het bedrijfsleven, het onderwijs, de zorg en andere maatschappelijke domeinen. 13 Zie: www.mediawijsheid.nl 14 PIAAC: Kernvaardigheden voor werk en leven, 2013; ECBO: Kernvaardigheden in Nederland, 2012; Actieplan Laaggeletterdheid (2012-2015) 15 http://www.wrr.nl/publicaties/publicatie/article/naar-een-lerende-economie-1/ 12
6) Bibliothecaire ontwikkelingen a) Netwerksamenwerking Bibliotheken, maar ook musea, centra voor de kunsten en erfgoedinstellingen, zijn niet langer exclusief bewaarplekken van media, kunst en cultuur. In de netwerksamenleving opereren zij samen met partners en gebruikers als leeromgevingen en ontmoetingsplekken. Zij faciliteren het sociale proces dat leren is, door samenwerken, delen en co-creëren te bevorderen. Zij opereren als sociaal-culturele marktplaatsen. Zij bevorderen de kennisontwikkeling en de kenniscirculatie met non-formele leeromgevingen als kenniswerkplekken, makersplaatsen en fablabs, zoals de MakersBuzz van Cubiss. b) De verbrede bibliotheek Sommige bibliotheken definiëren zichzelf onder meer als facilitator van de ontwikkeling van hun lokale of regionale gemeenschap. Als onderdeel van het lokale eco-systeem verbinden zij zichzelf met de doelen van andere organisaties, collectieven of individuen. Deze bibliotheken beperken zich niet tot hun traditionele taken en tot de grenzen van hun eigen organisatie. Zij breiden bijvoorbeeld hun educatieve taken in het sociale domein uit. Deze ontwikkeling wordt onder meer bevorderd door de drie transities in het sociale domein (3D) en de invoering van de wetswijziging in de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) per 1 januari 2015. 16 c) Nieuwe concepten Er vinden dappere en interessante verkenningen met innovatieve bibliotheekconcepten plaats. Zo opende Bibliotheek Midden-Brabant onlangs de experimentele vestiging Kennismakers in de Spoorzone in Tilburg. Bibliotheek Den Bosch kent het Grootgasthuis, als proeftuin van de bieb. Met programma s als Wijsheid in crisistijd geeft Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) invulling aan de innovatie van de bibliotheek als platform. Met de Pop-up bibliotheek brengen bibliotheken hun collectie naar de mensen toe, in plaats van dat de collectie op één plek staat. Klanten en bibliotheken gaan hierdoor op een andere manier met elkaar in gesprek. Veel bibliotheken bereiden hun dienstverlening in het kader van de Bibliotheek op school uit naar de voorschoolse periode in de kinderopvang en naar het voortgezet onderwijs. Een belangrijk vraagstuk is de positionering van het jeugdbibliotheekwerk. Soms worden de activiteiten geheel verplaatst naar fysieke en digitale schoolmediatheken, soms kiest men voor het behoud van een (flankerende) fysieke jeugdbibliotheek. Centraal staat de vraag met welke werkwijze de leesbevordering en het bevorderen van de mediawijsheid het meest gediend is. 16 De Wet educatie en beroepsonderwijs voorziet in gemeentelijke samenwerking op regionaal niveau; gemeenten kunnen zowel formele als non-formele educatietrajecten rond basisvaardigheden bieden; de verplichte inkoop bij de ROC s wordt afgebouwd. 13
5. Wat Cubiss voor Brabant wil bereiken - de projecten en de maatschappelijke effecten Dit jaar rondt Cubiss haar provinciale opdracht voor de periode 2013-2015 af en worden de gevraagde resultaten opgeleverd. In 2013 is een start gemaakt met de opzet en uitvoering van de projecten die Cubiss in opdracht van de provincie Noord-Brabant uitvoert. Vanaf die tijd zijn inmiddels verschillende resultaten opgeleverd. In 2015 kijken we ook vooruit naar de activiteiten voor de nieuw beleidsperiode en hoe de toekomst van de verschillende beleidsonderdelen zoals Cubiss die uitvoert eruit kan zien. 5.1 Hoe het Brabantse programma is opgebouwd In opdracht van de provincie Noord-Brabant voert Cubiss het driejarig Beleidskader Innovatie van de publieke informatievoorziening: Bibliotheekondersteuning, programma s Mediawijsheid en Content uit. In aansluiting op dit beleidskader is het meerjarenbeleidsplan voor de Brabantse netwerkbibliotheek (BNB) opgesteld. De BNB is het samenwerkingsverband van de Brabantse basisbibliotheken en Cubiss. Dit BNB-beleidsplan, getiteld Innovatie en Ondernemerschap - Meerjarenbeleidsplan Cubiss Brabant ten behoeve van de Brabantse Netwerkbibliotheek 2013-2015, beschrijft de doelstellingen, beoogde maatschappelijke effecten en de resultaten die Cubiss in samenwerking met de Brabantse basisbibliotheken wil behalen in de genoemde periode. De hoofddoelstelling van de BNB is het stimuleren van de Brabantse kennisinfrastructuur door vanuit de bibliotheekfunctie bij te dragen aan een goed ingerichte publieke informatievoorziening ten behoeve van de burger. De maatschappelijke effecten die met dit beleidsplan gerealiseerd worden, zijn gericht op de Brabantse burger. Een goed ingerichte informatievoorziening ondersteunt en versterkt degenen die er gebruik van maken, of er zelf een bijdrage aan leveren. De activiteiten van de BNB zijn vooral gericht op het vergroten van het kennis- en informatieniveau van de Brabantse burger, onder meer door het versterken van mediawijsheid 17 en mediavaardigheden. Het informatielandschap en daarmee het bibliotheeklandschap is fundamenteel veranderd. De bezoekers van de huidige fysieke en digitale bibliotheek zijn niet alleen consumenten maar ook beoordelaars, verrijkers en producenten van media en content. Ook andere partijen leveren, al dan niet in samenwerking met de BNB, een bijdrage aan het bewerkstelligen van de in dit beleidsplan genoemde maatschappelijke effecten. Het hoge tempo van de maatschappelijke ontwikkelingen die in de omgevingsanalyse in hoofdstuk 4 worden geschetst vraagt om een in hoog tempo innoverend, ondernemend bibliotheek- en medianetwerk dat de mediagebruiker van de toekomst centraal stelt. Cubiss en de Brabantse bibliotheken delen deze ambitie en blijven zich richten op de ontwikkeling van nieuwe concepten, producten en diensten. De bibliotheken en hun partners delen hun kennis, versterken elkaar met ideeën, ervaringen en enthousiasme en versnellen zo op een interactieve manier de kennisontwikkeling. 17 "Mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld". (Bron: Raad voor Cultuur ) 14
Cubiss ontwikkelt en realiseert het meerjarenbeleidsplan met en voor de Brabantse bibliotheken. De BNB vormt een netwerk, dat op haar beurt weer relaties aangaat en samenwerkt met andere netwerken. Samenwerkingspartners zijn onder meer instellingen op het gebied van media, mediawijsheid en content, zowel vanuit het onderwijs, de overheid als het bedrijfsleven. Daarnaast wordt steeds nauwer samengewerkt met overige steunfuncties, zoals Erfgoed Brabant en Kunstbalie. Zo n keten- en netwerksamenwerking is noodzakelijk om de beoogde maatschappelijke effecten te realiseren. Vruchtbaar samenwerken in allianties vergt een aanpassing en flexibilisering van de eigen werkwijze en een antenne voor datgene wat actueel en kansrijk is. Doelvervlechting en gezamenlijke identiteitsvorming zijn daarbij belangrijke begrippen. In samenwerking kan ook de operationele capaciteit uitgebreid worden. Daarbij vindt de Cubiss het essentieel dat externe partners de samenwerking positief waarderen. De BNB maakt deel uit van een gelaagd bibliotheekstelsel. De bibliotheekactiviteiten zijn in een keten georganiseerd. De landelijke overheid is verantwoordelijk voor de landelijke stelseltaken en de ontwikkeling van de digitale bibliotheek. De provincie draagt, volgens de tekst van de nieuwe bibliotheekwet, verantwoordelijkheid voor de logistiek en de innovatie van de lokale bibliotheek. De gemeente is vooral verantwoordelijk voor de fysieke bibliotheek. De BNB zoekt aansluiting bij landelijke en provinciale ontwikkelingen binnen en buiten de branche en werkt samen met relevante organisaties. Bij alle activiteiten wordt gekeken naar wat elders al ontwikkeld is. Daarbij is het uitgangspunt dat er voor de Brabantse bibliotheekgebruiker geen sprake is van een scheiding tussen de fysieke en de digitale collectie. In de dienstverlening op lokaal en regionaal niveau is de integratie tussen digitaal en fysiek één van de belangrijkste aandachtspunten voor de komende tijd. De provincie Noord-Brabant is, middels haar subsidie, opdrachtgever van Stichting Cubiss Brabant voor haar activiteiten betreffende bibliotheekondersteuning, mediawijsheid en content. In lijn met de in het provinciale beleidskader geformuleerde provinciale ambities hebben mediawijsheid en content, al dan niet in samenwerking met andere partijen, een belangrijke plaats in dit beleidsplan. Het provinciale beleidskader Innovatie in de publieke informatievoorziening is een belangrijke leidraad voor Cubiss. Het beleidskader geeft, naast mediawijsheid en content, prioriteit aan onderwerpen als de bovenlokale ondersteuning van de fysieke bibliotheek (Collectiebeleid, Logistiek en transport), Innovatie (het ontwikkelen en implementeren van innovatieve concepten, de opzet van proefprojecten en het bundelen van expertise) en Netwerken en allianties (samenwerkingsverbanden tussen bibliotheken en met andere maatschappelijke organisaties). De activiteiten zijn uitgelijnd op basis van de concepttekst voor de nieuwe Bibliotheekwet. 18 In juni 2014 heeft de Tweede Kamer het ontwerp van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (WSOB) 19, aangenomen. Na behandeling in de Eerste Kamer zal de bibliotheekwet vanaf 1 januari 2015 van kracht worden. De bibliotheekwet regelt de digitalisering van de openbare bibliotheek en zorgt voor structurele financiering daarvan door de Rijksoverheid. Twee artikelen uit de WSOB zijn van belang voor de provinciale rol en zijn daarmee bij uitstek richtinggevend voor het provinciale beleid en daarmee voor de wijze waarop Cubiss Brabant haar functie uitoefent: 1. Een provinciale ondersteuningsinstelling is verantwoordelijk voor de distributie van fysieke werken door middel van het interbibliothecaire leenverkeer binnen de provincie of provincies waardoor zij wordt gesubsidieerd of in stand gehouden. 18 De nieuwe bibliotheekwet is voorzien in 2015. In de huidige tekst van de wet gaat niet meer uit van de begrippen collectiebeleid, netwerkvorming en innovatie maar spreekt van innovatie van de lokale bibliotheek. 19 http://www.debibliotheken.nl/belangenbehartiging/bibliotheekwet/wetsvoorstel-naar-kamer/ 15
2. De provinciale ondersteuningsinstellingen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor: (a) distributie van fysieke werken door middel van het interbibliothecaire leenverkeer tussen de provincies; (b) ontwikkeling van innovaties ten behoeve van de lokale bibliotheken, in overeenstemming met de Koninklijke Bibliotheek in verband met haar coördinerende taak. 20 Over de bibliotheekfuncties waarop de innovatie zich moet concentreren, staat het volgende in de Bibliotheekwet: Een voor een ieder toegankelijke openbare bibliotheekvoorziening omvat in ieder geval de volgende functies, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek: a. ter beschikking stellen van kennis en informatie; b. bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; c. bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; d. organiseren van ontmoeting en debat; en e. laten kennis maken met kunst en cultuur. 21 Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken en de Stichting Bibliotheek.nl worden met ingang van 1 januari 2015 geïntegreerd met de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. De KB wordt daarmee de belangrijkste landelijke partner van de openbare bibliotheken en de provinciale organisaties die zich met bibliotheekondersteuning bezig houden. In dit meerjarenbeleidsplan 2013-2015 staan de doelen en resultaten benoemd die Cubiss met en voor het netwerk zal realiseren vanuit de opdracht van de provincie Noord-Brabant. In het netwerk wordt ook samengewerkt buiten de kaders van de provinciale subsidie. Het werkplan 2015 kent tien grotere integrale projecten en één activiteit (Logistiek). In de projecten wordt de kennis van verschillende disciplines ingezet. Er wordt gebruik gemaakt van de kennis en expertise van Cubiss als van de Brabantse bibliotheken en andere externe partijen. De projecten geven in gezamenlijkheid invulling aan de in het provinciale beleidskader gekozen richting van een onderdeel Bibliotheekondersteuning en de programma s Mediawijsheid en Content. Cubiss geeft uitvoering aan de provinciale doelstellingen zoals verwoord in het beleidskader Innovatie in de informatievoorziening: Bibliotheekondersteuning, Mediawijsheid en Content. Daarnaast voert Cubiss het meerjarenbeleidsplan van de BNB uit. Zoals hierboven al gemeld is de hoofddoelstelling van de BNB het stimuleren van de Brabantse kennisinfrastructuur door vanuit de bibliotheekfunctie bij te dragen aan een goed ingerichte publieke informatievoorziening ten behoeve van de burger. In het meerjarenbeleidsplan van de BNB, getiteld Innovatie en Ondernemerschap Meerjarenbeleidsplan Cubiss Brabant ten behoeve van de BNB 2013-2015, zijn drie domeinen geformuleerd waarbinnen de BNB haar plannen realiseert: Taal & Media, Kennis & Informatie en Netwerk & Ondersteuning. Aan deze domeinen zijn een aantal maatschappelijk te bereiken effecten gekoppeld, die gerelateerd zijn aan de doelstellingen van de BNB: 20 WSOB Artikel 16 21 WSOB Artikel 5 16
Domein Taal & Media: Bijdragen aan weerbare burgers die moderne communicatie doorgronden Bijdragen aan taalvaardige burgers die actief aan de samenleving deelnemen Bijdragen aan kundige en op de toekomst voorbereide kinderen en jongeren Domein Kennis & Informatie: Onafhankelijke en laagdrempelige toegang borgen tot publieke informatie Bijdragen aan ontwikkelde burgers Laagdrempelige toegang bieden tot regionale content Binnen Netwerk & Ondersteuning gebeurt datgene dat voorwaardelijk is om bovenstaande maatschappelijke effecten vanuit Taal & Media en Kennis & Informatie effectief en efficiënt te realiseren. Het beleidskader Innovatie in de publieke informatievoorziening sluit grotendeels aan op het eerder ontwikkelde meerjarenbeleidsplan van de BNB. Dat is logisch, omdat de BNB haar plan weer had gebaseerd op de provinciale startnotitie die ten grondslag heeft gelegen aan het beleidskader. In de uitvoering heeft Cubiss in 2013 gekozen voor één programma bestaand uit tien aan elkaar gerelateerde projecten en een activiteit. De gedachte daarachter is dat een integrale benadering de effectiviteit en efficiëntie bevordert. Daarnaast biedt het werken met een programma betere garanties voor een efficiënte werkwijze. De domeinen Taal & Media, Kennis & Informatie en Netwerk & Ondersteuning staan, net als de projecten die eronder vallen, niet op zichzelf. De combinatie vormt de sleutel tot een succesvolle uitvoering van de provinciale opdracht. 5.2 Cubiss en Brabant - de relatie met het provinciaal beleid De overkoepelende ambitie voor Brabant is tot de Europese top van (industriële) kennis- en innovatieregio s te behoren. Brabant wil een aantrekkelijke provincie blijven voor jongeren en migranten. De provincie wil de concurrentiekansen vergroten en economische groei bewerkstelligen. De invalshoek is met name economisch, gericht op bijvoorbeeld vestigingscondities voor kennisintensieve bedrijven, schaalgrootte, innovatiekracht en talentenbinding. Aangezien talent de belangrijkste bouwsteen voor de toekomst is, moet er veel geïnvesteerd worden in het aanboren van intelligentie, het delen van kennis en het creëren van een leergierige cultuur. De programma s Mediawijsheid en Content dragen vanuit de provinciale rol ten aanzien van de publieke informatievoorziening bij aan de provinciale ambities. De provincie verleent ook in 2015 een subsidie aan Cubiss Brabant voor het uitvoeren van de innovatie van de publieke informatievoorziening, waarbij onderscheid gemaakt wordt in de activiteiten en het budget voor bibliotheekondersteuning en de twee programma s Mediawijsheid en Content. Met haar opdracht aan Cubiss doet de provincie een strategische investering. Zij faciliteert Cubiss als instrument om uitvoering te geven aan haar eigen beleidsdoelen, zoals geformuleerd in onder andere de Agenda van Brabant. De provincie heeft, vooruitlopend op de nieuwe bibliotheekwet, een takenpakket vastgesteld voor de ondersteuning van de Brabantse bibliotheken. De provinciale rol richt zich met name op de fysieke bibliotheek en biedt ondersteuning op de volgende onderdelen: 17
Collectiebeleid: de provincies zorgen voor afstemming van de lokale, provinciale en landelijke collecties. Het aanschaffen van de collectie is geen provinciale taak, maar de provincie zorgt wel voor afstemming; Logistiek & transport: de provincies dragen zorg voor het leenverkeer tussen de bibliotheken en het vervoer van de fysieke collectie; Netwerken en allianties: via samenwerkingsverbanden van de bibliotheken onderling en van bibliotheken met andere maatschappelijke organisaties wordt gezocht naar efficiency en de kwaliteit; Innovatie in het fysieke domein van de bibliotheek: de provincie zorgt voor bundeling van expertise en maakt proefprojecten mede mogelijk. Het onderdeel Bibliotheekondersteuning bestaat uit de activiteit Logistiek en de projecten Samenwerking BNB, Stimuleren van Innovatie en ondernemerschap en Innovatie van de logistiek. Daarnaast wordt hieraan een bijdrage geleverd vanuit de projecten De Brabantse collecties en content, Selecteren, presenteren en inspireren en Plusdiensten. Ook het programmamanagement en de daaronder vallende onderdelen Stakeholdersonderzoek, Medewerkeronderzoek, Voordeel met je Biebpas en Kerncijfers vallen hieronder. Daarnaast zijn de deelname vanuit Cubiss Brabant aan Brabant C en MEST onderdeel van het programmamanagement, en dus van Bibliotheekondersteuning. De opdracht die Cubiss uitvoert op het gebied van Bibliotheekondersteuning zorgt ervoor dat alle Brabantse bibliotheken op een goede en efficiënte manier worden bediend waar het de ondersteuningsbehoefte van de Brabantse burger op het gebied van kennis en ontwikkeling betreft. Het logistieke proces is in deze beleidsperiode geëvalueerd en op basis van de sterk veranderende vraag bij de bibliotheken is er een nieuw logistiek systeem ontwikkeld dat in 2015 wordt ingevoerd. De afgelopen jaren hebben veel Brabantse bibliotheken, zowel op basis van vragen uit het onderwijs als onder druk van bezuinigingen, hun vestigingsbeleid aangepast. In diverse Brabantse steden is het aantal wijkfilialen afgenomen en zijn schoolbibliotheken geopend. Op het platteland wordt kritisch gekeken naar filialen en servicepunten. Ook hier komen steeds meer schoolbibliotheken. Het project Innovatie van de logistiek heeft op basis van deze ontwikkelingen een nieuw logistiek systeem opgeleverd waarbij optimalisatie centraal heeft gestaan. Door maatwerk te leveren aan basisbibliotheken wordt ingespeeld op de veranderde vraag en is veel meer flexibiliteit mogelijk. Bovendien is het nieuwe systeem zo opgezet dat ook veranderingen in de toekomst eenvoudig in de logistieke structuur zijn in te passen, zonder dat de kosten oplopen. Binnen de projecten Samenwerking BNB en Stimuleren van innovatie en ondernemerschap zijn de belangrijkste drijfveren, naast efficiency en optimalisatie, inspiratie opdoen, samen ontdekken en samen werken. Er is veel onderlinge kennis overgedragen, zowel in fysieke bijeenkomsten als via het digitale kennisplatform Biebtobieb. Daarnaast is er veel kennis verworven de afgelopen twee jaar. Dit is onder meer gebeurd via masterclasses, innovatieprogramma's zoals Spelmakers, het digitale magazine DURF! en de inzet van expertisepools. Dit alles heeft bijgedragen aan een sterker bewustzijn en toegenomen vaardigheden van bibliotheken met betrekking tot innovatie en samenwerking. Uiteindelijk komt dit ten goede aan bibliotheekgebruikers en -klanten, ongeacht of dat individuele of institutionele gebruikers zijn. De beide programma s geven een impuls om innovatie en samenwerking te bereiken en sluiten aan op de activiteiten op het gebeid van de bibliotheekondersteuning en de ambities van de Brabantse bibliotheken. De programma's gaan gepaard met samenwerking over sectoren heen, met een breed scala aan partners van archieven tot zorginstellingen. 18
Het programma Mediawijsheid heeft als doel de verbetering van de kwaliteit en de integratie van mediawijsheid in het onderwijs door intersectorale samenwerking. Daarbij worden de volgende resultaten nagestreefd: Een kennisimpuls, zodat mediawijsheid meer structureel is vormgegeven in het onderwijs. Doorlopende leerlijnen ten aanzien van mediawijsheid in het onderwijs. Er is een netwerk in Brabant van betrokkenen bij mediawijsheid. De functies zijn het uitgangspunt in plaats van instituties. Het programma Mediawijsheid bestaat uit drie projecten die ook onderdeel zijn van het meerjarenbeleidsplan van de BNB: Taal en media voor jeugd en jongeren Taal en media voor klanten van de bibliotheek Taal en media voor (nieuwe) specifieke groepen Binnen deze projecten zijn de afgelopen twee jaar een groot aantal activiteiten op het gebied van mediawijsheid ontplooid. Er is sterk ingezet op de relatie met het onderwijs via het landelijke programma De Bibliotheek op school. Cubiss levert vanuit haar expertiserol een bijdrage aan de landelijke ontwikkeling van dit programma. Daarnaast vervult Cubiss een spilfunctie tussen het primair onderwijs, bibliotheken en gemeenten waar het de implementatie van de bibliotheken op school betreft. De inzet is ook uitgebreid naar de vroeg- en voorschoolse opvang en het voortgezet onderwijs. Met name bij het VMBO zijn er voor de toekomst nog veel mogelijkheden om door middel van programma s op het gebied van taal- en leesvaardigheid bij te dragen aan een hoger niveau van taalvaardigheid. Provinciale Staten hebben hierover een motie aangenomen die in uitwerking onderdeel wordt van de nieuwe opdracht aan Cubiss. Voor ouderen en laaggeletterden zijn er een aan aantal succesvolle programma s vormgegeven om hen vaardiger te maken met de moderne media. Dit gebeurt in verschillende regio s in Brabant in samenwerking met onder andere gemeenten, UWV en sociale werkplaatsen. Het programma Content heeft als doel de verbetering van de kwaliteit en de toegankelijkheid van regionaal relevante content. Het resultaat is gedeelde informatievoorzieningen voor het Brabantse publiek, bestaande uit een gedeelde digitale infrastructuur, gedeelde content en gezamenlijke publiciteit. Het programma Content bestaat uit drie projecten: Themagerichte allianties De Brabantse collecties en content Vindbaarheid ( Selecteren, presenteren en inspireren en Plusdiensten ) De eerste twee projecten zijn onder dezelfde naam ook onderdeel van het meerjarenbeleidsplan van de BNB. Het BNB project Selecteren, presenteren en inspireren gaat over de vindbaarheid en het gebruik van de collectie. Het project Plusdiensten maakt voor het deel dat betrekking heeft op de collectie onderdeel uit van het programma Content. Naast het bijdragen aan de ontsluiting van verschillende bibliotheekcollecties via de Nationale Bibliotheekcatalogus is de ontsluiting van erfgoedcollecties ook een onderdeel van dit project. Dit gebeurt in samenwerking met Erfgoed Brabant via de Brabant Cloud, waarin diverse Brabantse collecties worden ontsloten. Dit maakt het mogelijk om via verschillende media content aan elkaar te 19
koppelen en beschikbaar te stellen. Zo wordt vanaf 2015 in samenwerking met Visit Brabant informatie van UITpunten en G!DS via Visit Brabant ontsloten. Als we de onderdelen van het beleidskader in lijn brengen met het programma zoals Cubiss dat uitvoert ontstaat het volgende overzicht: Bibliotheekondersteuning Mediawijsheid Content Samenwerking BNB Taal en media voor jeugd en Themagerichte allianties jongeren Stimuleren van innovatie en ondernemerschap Taal en media voor klanten van de bibliotheek De Brabantse collecties en content (deels) Innovatie van de logistiek Taal en media voor (nieuwe) specifieke groepen Selecteren, presenteren, inspireren (deels) Logistiek Plusdiensten (deels) De Brabantse collecties en content (deels) Selecteren, presenteren, inspireren (deels) Plusdiensten (deels) Programmamanagement, sub-projecten en adviesdagen In de projectbladen (hoofdstuk 7) zijn de projecten verder uitgewerkt met het oog op aansluiting op de doelstellingen uit het beleidskader. 5.3 Wat maakt dat Cubiss haar resultaten bereikt - Succesbepalende factoren Bij de projecten zoals beschreven in hoofdstuk 7 zijn de succesbepalende factoren benoemd. Deze kunnen per project en per doelgroep variëren. Succesbepalende factoren zijn onder meer: de mate waarin de projectresultaten worden afgenomen of geïmplementeerd; de mate waarin de projectresultaten door de doelgroepen of afnemers gewaardeerd worden; de kwaliteit van de samenwerkingsrelaties. Bij de uitvoering van het programma zijn deze factoren steeds prominent op de voorgrond geplaatst. Ze vormen uiteindelijk een belangrijke graadmeter voor de acceptatie van de projectresultaten. De succesfactoren worden in de projectbladen nader uitgewerkt. 5.4 Voor wie Cubiss het doet - Het bereik van onze producten en diensten Het bereik van de doelgroepen verschilt per project of activiteit. Naast onderwijs en bibliotheken zijn een groot aantal andere maatschappelijke organisaties betrokken bij het bereik van de producten en diensten die het programma oplevert. Op de verschillende projectbladen wordt aangegeven welke doelgroepen en samenwerkingspartners betrokken zijn bij de projecten, welke projectresultaten er opgeleverd worden met en voor hen en wat er wordt gemeten rondom het gebruik van de projectresultaten, rekening houdend met bovengenoemde succesbepalende factoren. In de overkoepelende domeinen zijn al een aantal belangrijke indicatoren met betrekking tot het bereik opgenomen evenals indicatoren voor de tevredenheid en kwaliteit. 20