Kies gezond vet! Wetenschap en praktijk! Gerard Hornstra," emeritus hoogleraar " Experimentele Voedingskunde" Universiteit Maastricht" " Voorzitter MVO stuurgroep" Kies gezond vet!
Kies gezond vet!! Vet en vetzuren in de voeding" Voedingsvet en hart- en vaatziekten" Belang van omega-3 vetzuren" Vetzuurconsumptie in Nederland" Stuurgroep Kies gezond vet "
Vetten en vetzuren in de voeding" Vitamines en" sporenelementen" Voeding" Mineralen" Eiwitten" Vetten" Koolhydraten" isolatie," bescherming" Vetzuren" smaak," transport" structurele" functies" energie-" productie" regel-" functies"
Moleculaire vetzuurstructuur! Methyl! Kool-waterstof keten" (variabel)! Carboxyl! H! H! H! C! -! -!. " -! -! C! H! H! -! -! C! H! H! -! -! C! H! H! -! -! C! H! H! -! -! verzadigd!. " -! -! C! -! -! C! H! -! -! C! H! -! -!C! H! =!C! H! -! -! C! H! -! -! -! -! H! C! H! H! H! H! mono-onverzadigd! C! H! =! C! H! C! H! H! H! -! -! C! H! -! -! C! H! -! -! -! -! -! -! =! -! -! H! C! C! -! -! C! H! -! -! H! C! H! H! H! H! poly-onverzadigd!
Belangrijkste bronnen van " verzadigde vetzuren" Cocosnoot" laurinezuur" myristinezuur" Zuivel" Palm vrucht" palmitinezuur" Shea noot" stearinezuur" Vet " vlees"
Belangrijkste bronnen van enkelvoudigonverzadigde vetzuren (oliezuur)" Olijven" Raapzaad"
Belangrijkste bronnen van" meervoudig-onverzadigde vetzuren" Omega-3 familie" Omega-6 familie" Alfa-linoleenzuur" Linolzuur" ʻVisvetzurenʼ (EPA and DHA)" Arachidonzuur"
Voedingsvetten spelen " een rol bij o.a."! Hart- en vaatziekten!! Type-2 diabetes!! Kanker?!! Vroege ontwikkeling?! "
Condities die samenhangen met een levenslang verhoogd risico op hart- en vaatziekten (Berry, 2012)"! Diabetes mellitus"! Roken"! Te hoge bloeddruk"! Afwijkend lipoprotëineprofiel"
Plasmalipoproteïnen en cardiovasculair risico"! Zeker: LDL-cholesterol (")!! Zeer waarschijnlijk: HDL-chol (#)!! Waarschijnlijk: nuchtere TG (")!! Mogelijk: "Lp[a] (")! "
Voedingsvetten hebben een specifiek effect " op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)" Verandering (mmol/l) bij vervanging van 1 en% koolhydraten" 0.06" 0.04" 0.02" 0.00" -0.02" -0.04" LDL-Chol" verzadigd (mix)" mono-onverzadigd (oliezuur)" poly-onverzadigd (linolzuur)" industriële trans-vetzuren" HDL-Chol" Totaal-/HDL-Chol"
LDL-cholesterol en cardiovasculair risico" (European Food Safety Authority, 2008, 2009, 2012)"! Een hoog gehalte aan LDL-cholesterol in het bloed is een bewezen en algemeen erkende risicofactor voor coronaire hartziekten "! Verlaging van het LDL-cholesterolgehalte door aanpassing van de voeding verlaagt het cardiovasculair risico!! EFSA beschouwt verlaging van het LDLcholesterol gehalte als gunstig voor de gezondheid van de mens!
Voedingsvetten hebben een specifiek effect " op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)" Verandering (mmol/l) bij vervanging van 1 en% koolhydraten" 0.06" 0.04" 0.02" 0.00" -0.02" -0.04" LDL-Chol" verzadigd (mix)" mono-onverzadigd (oliezuur)" poly-onverzadigd (linolzuur)" industriële trans-vetzuren" HDL-Chol" Totaal-/HDL-Chol"
Verzadigde voedingsvetten en " cardiovasculair risico"! Hoewel verzadigde vetzuren in de voeding het LDLcholesterolgehalte in het bloed verhogen, blijkt uit een recente meta-analyse dat de inname van deze vetzuren op zich niet significant samenhangt met het risico op coronaire hartziekten (Siri-Tarino, 2010) "! Dit betekent dat verlaging van de verzadigd vet- consumptie alléén onvoldoende is om het cardiovasculair risico te verminderen!
Cardiovasculair risico is lager bij ʻvervangingʼ van verzadigde- door meervoudig onverzadigde vetzuren (Jakobsen, 2009)! Gecorrigeerd voor voeding" events" sterfte" 0.4" 0.8" 0.6" 1" 1.25" 1.5" 2" poly" mono" koolhydr" poly" mono" koolhydr" Relatief risico bij 5 en% vervanging" 0.4" 0.6" 0.8" 1" 1.25" 1.5" 2" Gecorrigeerd voor voeding en leefstijl"
Interventiestudies bevestigen het gunstige effect van vervanging van SAFA- en trans door PUFA (Mozaffarian, 2010) " Lager risico" 0.1! 0.25! Hoger risico" 0.5! 1! 1.5! 2!
De sterfte aan hart- en vaatziekten is laag " bij traditioneel levende Inuit!
De lage cardiovasculaire sterfte van Inuit berust mogelijk op het vetzuurprofiel van hun voeding! Inuit! Denen! verzadigd! enkelvoudig-onverzadigd! $-! 6" $-3" meervoudig-" onverzadigd" 0" 20" 40" 60" 80" 100" Vetzuursamenstelling van de voeding (%)"
Frequentie van vis bij de maaltijd is negatief gerelateerd aan het coronaire sterfterisico (He, 2004)! 1.0! mannen, 89000/1730" vrouwen, 125873/1055" 1.0! Relatief risico! 0.8! 0.6! Relatief risico! 0.8! 0.6! 0.4! 0.4! Vis bij de maaltijd!
De visvetzuren EPA en DHA, 850 mg/day, verlagen de coronaire sterfte significant (GISSI, Lancet, 1999)! 100" Plotselinge hartdood" 100" Totale sterfte" 50" 50" 0" placebo" EPA/DHA" 0" placebo" EPA/DHA"
De verlaging van het plasma triglyceridengehalte door de visvetzuren EPA and DHA is dosis-afhankelijk" Verandering (%) van het" triglyceridengehalte! 0" -10" -20" -30"!!!!! Sanders,1983 "!! Schmidt, 1990"! Blonk, 1990"!!!!! -40" 0" 2.0" 4.0" 6.0" 8.0" 10.0" EPA+DHA inname (gram per dag)!
Vetconsumptie en hart-vaatrisico!! Grootschalige meta-analyses van observationele en interventiestudies tonen aan dat vervanging in de voeding van verzadigde- en trans-vetzuren door meervoudig onverzadigde vetzuren (van plantaardige oliën en vis) het cardiovasculaire risico met ongeveer 10% kan verminderen "! Vervanging door enkelvoudig-onverzadigde vetzuren of door koolhydraten blijkt niet effectief"
De vetzuursamenstelling van de voeding (energie%)" moet verbeteren (Gezondheidsraad 2006)" Aanbeveling Consumptie % OK Totaal vet 20-35/40 ca. 35 60 Verzadigd vet < 10 13 8 Trans vet < 1 1 40 Omega-6 vetzuren 2 7 (95) Omega-3 vetzuren 1 0.7 (30) Visvetzuren (EPA+DHA, mg/dag) 400 ca. 100 10
De vetzuurssamenstellingen van boter en van " diverse margarines verschillen sterk! boter! VV! EOV! pakjes" margarine" MOV! kuipjes" margarine" vloeibare" margarine" 0" 20" 40" 60" 80" 100" vetzuursamenstelling (%)"
De vetzuursamenstelling van dierlijke vetten " kan sterk verschillen! rund! V V! EOV! varken" MOV! kip" zalm" EPA" DHA! 0" 20" 40" 60" 80" 100" fatty acid composition (%)"
MVO stuurgroep Kies gezond vetʼ" Achtergrond: In relatie tot de aanbevelingen van de Gezondheidsraad eten Nederlanders nog te veel verzadigd vet en te weinig meervoudig onverzadigde vetzuren (met name omega-3) Missie: De samenstelling van het voedingsvet in overeenstemming brengen met deze aanbevelingen Aanpak: Gezondheidsprofessionals ondersteunen bij de voedingsadvisering van hun patiënte/cliënten, met name t.a.v. het vet in de voeding
MVO stuurgroep" Samenstelling: Vertegenwoordigers van diverse beroepsorganisaties (diëtisten, artsen, hart-vaat verpleegkundigen, praktijk ondersteuners), voedingswetenschappers, communicatie deskundigen, en vertegenwoordiging van Voedingscentrum en Hartstichting Werkwijze:! Kennisoverdracht (publicaties, lezingen, e-learning modules) m.b.t. de betekenis van voedingsvet voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie! Ontwerpen, testen en beschikbaar stellen van instructiematerialen (draaischijf, rekentool, vetwijzer)
Fat replacement trigger and website" draaischijf" www.kiesgezondvet.nl"
Kies gezond vet wijzer"
Kern-boodschappen!! Vergeleken met de aanbevelingen van de Gezondheidsraad eten Nederlanders gemiddeld te veel verzadigde vetten en te weinig meervoudig onverzadigde vetzuren van de omega-3 familie"! Vervanging in de voeding van verzadigde- door meervoudig onverzadigde vetten kan het risico op hart- en vaatziekten met wel 10% verlagen "! Verhoog vooral de inname van de omega-3 vetzuren alfa-linoleenzuur en de zogenaamde ʻvisvetzurenʼ EPA en DHA"! Maak daarbij gebruik van de praktische adviezen van de Stuurgroep ʻKies Gezond Vetʼ"