RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK NAAR DE KWALITEITSVERBETERING SBO Van Heuven Goedhart Plaats : Rotterdam BRIN nummer : 20RV C1 Onderzoeksnummer : 286017 Datum onderzoek : 11 december 2015 Datum vaststelling : 4 april 2016
Pagina 2 van 15
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING............................................ 5 2 BEVINDINGEN.......................................... 7 3 TOEZICHTARRANGEMENT................................. 15 Pagina 3 van 15
Pagina 4 van 15
1 INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 11 december 2015 een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering uitgevoerd op SBO Van Heuven Goedhart. Daarbij is gekeken naar de kwaliteit van het onderwijs en naar naleving van wet- en regelgeving. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. Tijdens het kwaliteitsonderzoek dat is uitgevoerd op 11 februari 2013 stelde de inspectie tekortkomingen vast in het onderwijsleerproces op SBO Van Heuven Goedhart. Deze zijn beschreven in het inspectierapport dat is vastgesteld op 11 juni 2013. De kwaliteit van het onderwijs is toen als zeer zwak beoordeeld en de inspectie heeft haar toezicht geïntensiveerd. Om na te gaan of de eerder vastgestelde tekortkomingen zijn opgeheven en de kwaliteit van het onderwijs weer voldoende is, heeft de inspectie op 21 april en afsluitend op 18 mei 2015 een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering uitgevoerd. Uit dit onderzoek bleek dat de kwaliteit van het onderwijs nog steeds zeer zwak was. De inspectie continueerde het intensief toezicht. Om na te gaan in hoeverre de eerder vastgestelde tekortkomingen zijn opgeheven en wat de voortgang van het verbetertraject is, heeft de inspectie nu wederom een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering uitgevoerd. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven onderzoekt de inspectie tevens de wettelijke voorschriften waarover na het vorige kwaliteitsonderzoek afspraken zijn gemaakt. Toezichthistorie SBO Van Heuven Goedhart heeft al sinds 2006 de aandacht van de inspectie omdat de onderwijskwaliteit kwetsbaar en later van onvoldoende kwaliteit was. In november 2008 beoordeelde de inspectie de onderwijskwaliteit als zwak. In 2009 heeft de inspectie een onderzoek naar kwaliteitsverbetering uitgevoerd. Hieruit concludeerde zij dat de school haar basiskwaliteit op orde had gebracht. In 2013 is SBO Van Heuven Goedhart wederom bezocht en kende de inspectie het arrangement zeer zwak toe, vanwege onvoldoende kwaliteit in het onderwijsleerproces, de begeleiding, de zorg en de aansturing van de school. In 2014 was wederom sprake van een verbetering, waarna we in 2015 de onderwijskwaliteit opnieuw als zeer zwak beoordeelden. Diverse malen hebben we met de bestuurder afspraken gemaakt over gedegen kwaliteitsverbetering. Deze afspraken hebben we vastgelegd in een toezichtplan. Pagina 5 van 15
Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids en het schoolplan. Een toets op de aanwezigheid van informatie over enkele wettelijke verplichte onderdelen in de schoolgids en het schoolplan. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van jaardocumenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd, waaronder het Schoolplan 2015-2020 (versie 01122015), Plan van aanpak VHG (versie 01122015) en het document Brede verantwoording en zelfbeoordeling van de onderwijskwaliteit op de van Heuven Goedhart. Schoolbezoek, waarbij in alle groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van een les Nederlandse taal en/of rekenen en wiskunde. Gesprekken met leden van het College van bestuur, de interim directeur en de intern begeleider over de kwaliteit van de indicatoren. Een gesprek met leerlingen, leraren en ouders. Een eindgesprek met het team, interim directeur en een vertegenwoordiging van het bestuur. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de volgende aspecten: opbrengsten, aanbod, tijd, schoolklimaat, didactisch handelen, zorg en begeleiding, kwaliteitszorg en de voorwaarden voor kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2012 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. Pagina 6 van 15
2 BEVINDINGEN 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs 2012. Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2012 op www.onderwijsinspectie.nl. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Opbrengsten 1 2 3 4 5 1.1* (SBO) De resultaten van de leerlingen aan het eind van de speciale basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. Leerstofaanbod 1 2 3 4 2.1* Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2* De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.3 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4* De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. Pagina 7 van 15
Tijd 1 2 3 4 3.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. Schoolklimaat 1 2 3 4 4.2 De leerlingen voelen zich aantoonbaar veilig op school. 4.3 Het personeel voelt zich aantoonbaar veilig op school. 4.4 De school heeft inzicht in de veiligheidsbeleving van leerlingen en personeel en in de incidenten die zich op het gebied van sociale veiligheid op de school voordoen. 4.5 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op het voorkomen van incidenten in en om de school. 4.6 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op de afhandeling van incidenten in en om de school. 4.7 Het personeel van de school zorgt ervoor dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar en anderen omgaan. Didactisch handelen 1 2 3 4 5.1* De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2* De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3* De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 5.4 De leraren zorgen voor structuur in de onderwijsactiviteiten. 5.6 De leraren geven expliciet onderwijs in strategieën voor denken en leren. 5.7 De leraren geven de leerlingen feedback op hun leer- en ontwikkelingsproces. 5.9 De leraren passen verschillende werkvormen toe. Afstemming 1 2 3 4 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Pagina 8 van 15
Begeleiding 1 2 3 4 7.1* De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. 7.3* (SBO) De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast. 7.4* (SBO) De school volgt of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzen. Zorg 1 2 3 4 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3* De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitszorg 1 2 3 4 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. Voorwaarden voor kwaliteitszorg 1 2 3 4 10.1 De schoolleiding stuurt de schoolontwikkeling inclusief de kwaliteitszorg aan. 10.2 De schoolontwikkeling is verbonden met de visie op onderwijs, zoals geformuleerd in het schoolplan. 10.3 De schoolleiding zorgt voor een professionele schoolcultuur. 10.4 Bij de zorg voor kwaliteit zijn bestuur, directie, team en andere belanghebbenden betrokken. Pagina 9 van 15
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie kent aan sbo Van Heuven Goedhart het arrangement zwak toe. Dat betekent dat de kwaliteit van het onderwijs niet meer zeer zwak is. Wel blijft de school onder intensief toezicht staan, omdat de de kwaliteit van het onderwijs nog steeds kwetsbaar is. De gerealiseerde verbeteringen zijn nog pril en er zijn nog tekortkomingen in de afstemming van het onderwijs, de leerlingenzorg en begeleiding en in het systeem voor kwaliteitszorg. Na een periode van veel uitval onder het personeel heeft het huidige, deels vernieuwde team onder duidelijke aansturing van de schoolleiding gewerkt aan het versterken van de kwaliteit van het onderwijs. De voorwaarden voor kwaliteitszorg zijn sterk verbeterd en spelen een belangrijke rol bij het komen tot kwaliteitsverbetering. De interim directeur is er in geslaagd eenheid in het team te bewerkstelligen. De rust en structuur zijn op school teruggekeerd en dit maakt dat de leerlingen zich in een veiliger klimaat kunnen ontwikkelen. Het bestuur heeft de ontwikkeling gevolgd en de condities gecreëerd om de kwaliteitsontwikkeling van de school verder te stimuleren. Hieronder volgt een toelichting op het oordeel. Toelichting Leeropbrengsten De Inspectie van het Onderwijs is op dit moment nog niet in staat om op basis van de uitstroomgegevens of eindresultaten te beoordelen of de leeropbrengsten op schoolniveau overeenstemmen met de mogelijkheden van de leerlingenpopulatie. Zij geeft dan ook nu nog geen oordeel over de resultaten van de school. Leerstofaanbod Het onderwijsaanbod bestaat uit methoden die eigentijds zijn en voldoen aan de kerndoelen. De leraren gebruiken de methoden ook om te differentiëren in de verwerking. De doorgaande lijn in het aanbod voor de leerlingen die op het laagste niveau functioneren (groep 2 of lager) is nog steeds beperkt uitgewerkt. De leraren hebben wel een begin gemaakt met het in beeld brengen van de leerbehoefte van deze leerlingen. Ook wordt tijdens de verwerking van de lesstof meer aandacht besteed aan het inzetten van gevarieerd ontwikkelingsmateriaal om aan de leerbehoefte van deze leerlingen tegemoet te komen. Een duidelijke leerlijn met (tussen)doelen, die kunnen aantonen dat de Pagina 10 van 15
school voor deze leerlingen aanbod heeft dat aansluit bij de leerstof vanaf het niveau van groep 3, ontbreekt nog. Schoolklimaat Tijdens het laatste onderzoek maakte de inspectie zich ernstig zorgen of de school wel in staat was de fysieke en sociale veiligheid van leerlingen en personeel te waarborgen. De afgelopen periode zijn verschillende interventies gepleegd om de veiligheid in en om de school te verbeteren. Zo heeft het team de afgelopen periode onder leiding van externe deskundigen hard gewerkt aan het versterken van het schoolklimaat. De inspectie zag nu leraren die zichtbaar beter in staat waren om het gedrag van de leerlingen in en buiten de groep positief te sturen. Daardoor heerste er zowel in de groepen als in en om de school rust. Leerlingen die de inspectie gesproken heeft zeggen dat er nog wel regelmatig ruzie is, maar zijn positief over de wijze waarop leraren negatief gedrag van leerlingen corrigeren. Ook ouders zijn tevreden over de aanpak en de veiligheid. Verder is er een breed gedragen en afgestemd veiligheidsbeleid ontwikkeld dat voorziet in preventieve en curatieve maatregelen om het schoolklimaat te waarborgen, voor met name de leerlingen. De school brengt het welbevinden van de leerlingen in kaart met een vragenlijst behorende bij een observatie-instrument voor de sociale-emotionele ontwikkeling en met een tevredenheidspeiling. Ook leraren zijn op hun welbevinden bevraagd. De inspectie heeft tevens beleidstukken ontvangen waarin aandacht is voor het waarborgen van de veiligheid voor zowel personeel als leerlingen. Wel zou de vertaling van de instrumenten en beleidstukken naar de dagelijkse praktijk sterker kunnen. Didactisch handelen De school heeft de afgelopen periode structuur aangebracht in de werkwijze van de leraren. Alle leraren conformeren zich aan de geldende afspraken en geven hier ook uitvoering aan. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de eenduidige invulling van de klassenmappen, de planning en de groepsplannen. Het uit zich ook in de (voorspelbare) opbouw van de lessen. Tijdens de klassenbezoeken hebben wij dan ook lessen gezien, waar leraren door hun aanpak zorgden voor taakgerichte werksfeer en betrokkenheid van leerlingen bij de lessen. Uit het gedrag van de leerlingen konden we opmaken dat de werkwijze inmiddels gemeengoed is. De leerlingen wisten exact wat te doen. Naast de leerlingen weten ook de leraren beter wat ze van elkaar kunnen en mogen verwachten. De doorgaande lijn in het handelen van de leraren duidt op een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid en laat zien dat de directie gemaakte afspraken bewaakt. Uit de lesbezoeken blijkt dat met deze verbeteringen het Pagina 11 van 15
basisniveau van het didactisch handelen van voldoende kwaliteit is. Tegelijkertijd is op een aantal, meer complexe, terreinen verdere verdieping mogelijk. Een uitdagende opdracht aan de leraren is om de leerlingen te leren leren. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is te zorgen voor veel interactie tussen leraar en leerlingen en tussen leerlingen onderling. Tijdens de uitleg van de leerstof werd hier weinig gebruik van gemaakt. De leraar is zelf veel aan het woord en daardoor zijn de lessen meestal zeer leraar-gestuurd. Leerlingen krijgen daardoor te weinig kans hun denken te verwoorden waardoor zij geen feedback krijgen op hun gekozen strategie of aanpak. Het gaat de leraar te vaak om het juiste antwoord. Afstemming, begeleiding en zorg De school heeft flink ingezet om de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen in beeld te krijgen en daar hun onderwijs op aan te laten sluiten. In alle bezochte groepen zijn ook de resultaten van deze verbeterstappen zichtbaar. Er is voor alle leerlingen een ontwikkelingsperspectief vastgesteld met een verwacht uitstroomniveau en een daaruit afgeleide prognose- of ontwikkelingslijn die past bij de mogelijkheden en beperkingen van de leerlingen. Er zijn groepsplannen aanwezig om binnen de instructiemomenten beter in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Hierdoor krijgt de afstemming tijdens de lessen beter vorm. Ook identificeert de school zorgleerlingen tijdig en brengt de intern begeleider zorgvuldig in kaart wat de hulpvragen van deze leerlingen zijn. Maar de afstemming en zorg vragen nog wel om verdere ontwikkeling, want op niet alle onderdelen is de kwaliteit al voldoende. De keuzes die zijn gemaakt in het ontwikkelingsperspectief vertalen de leraren in onvoldoende mate naar het dagelijkse onderwijs. Dit blijkt onder andere uit de opzet van het groepsplan. Zo past het aanbod niet bij de gekozen leerlijn en zijn de tussentijdse evaluaties van het groepsplan te algemeen van aard. Hierdoor heeft de leraar nu nog te weinig in handen om daadwerkelijk op de ontwikkeling van de leerling te sturen. Ook uit lesobservaties komen op dit gebied verbeterpunten aan het licht. Tijdens de instructie stemmen de leraren onvoldoende af op de instructiebehoefte van de leerlingen zoals deze bijvoorbeeld uit de toetsresultaten naar voren komt. Hoewel de leraren in de groepsplannen meerdere instructiegroepen hebben opgenomen, blijkt in de praktijk dat nog teveel leraren vooral klassikaal uitleg geven aan de hele groep. Daarbij komt dat de meeste leraren bij de afstemming nog te weinig gebruik maken van de tijdsfactor. Zwakke leerlingen krijgen Pagina 12 van 15
bijvoorbeeld niet structureel meer tijd voor de leergebieden waar ze moeite mee hebben. Als leerlingen ondanks het onderwijs toch uitvallen ten opzichte van hun eigen leerlijn is meer intensieve zorg nodig. Ook deze curatieve zorg behoeft nog verbetering. Zowel in de groepsplannen als in de lesvoorbereidingen mist de inspectie de aandacht voor leerlingen die meer nodig hebben dan de in het groepsplan beschreven verlengde instructie. Wanneer leerlingen wel als zorgleerlingen aangemerkt zijn, dan blijkt vaak dat de hulpplannen te weinig concreet zijn ingevuld met ambitieuze doelen en uitgewerkte activiteiten. De werkwijze die de school nu hanteert voor deze groep leerlingen is niet specifiek genoeg om aantoonbaar effectief te kunnen zijn. Het risico is hierdoor te groot dat niet alle leerlingen die dat nodig hebben op tijd gespecialiseerde extra hulp krijgen. Kwaliteitszorg en voorwaarden voor kwaliteitszorg In de aansturing van de school en het verbetertraject is veel verbeterd. De inspectie beoordeelt de voorwaarden voor de kwaliteitszorg over de hele linie als voldoende. De inhoudelijke schoolontwikkeling wordt nu duidelijk aangestuurd door de directeur en de intern begeleider. Er is mede daardoor een samenwerkend team ontstaan dat open staat voor feedback waardoor er weer sprake is van een professioneel en lerende organisatie. Team, directie en bestuur hebben voor de school een lange termijn perspectief en visie vastgelegd in het nieuwe schoolplan. Deze visie en het toekomstperspectief dienen als leidraad voor het plan van aanpak om van de Van Heuven Goedhart een goed functionerende SBO school te maken. Beide documenten zijn zodanig helder geschreven dat ze richting, input en sturing geven aan het verbeterproces op de school. In het kader van het verbetertraject heeft de school in samenwerking met het bestuur haar onderwijs diepgaand geanalyseerd. Deze analyse is uitgangspunt geweest voor het verbeterplan en de beleidsvoornemens die in het schoolplan beschreven staan. De heldere analyse van de problematiek en de geformuleerde beleidsvoornemens zorgen voor een uniform beeld van de kwaliteit van het onderwijs op de school, waardoor het nu voor eenieder duidelijk is waar precies aan gewerkt moet worden en tot welk resultaat dat moet leiden. Op een tweetal punten vraagt het kwaliteitsbeleid om verdere ontwikkeling. Zo ontbreekt het de school nog aan handvatten om systematisch alle aspecten van het onderwijsleerproces te evalueren. Er is nog onvoldoende sprake van een vaste interne evaluatiecyclus die het mogelijk maakt om, los van de waan van Pagina 13 van 15
de dag, de eigen onderwijskwaliteit tegen het licht te houden en op grond daarvan een beredeneerde keuze te maken voor verbeterprioriteiten. Ook dient de borging te worden versterkt. Er wordt over het algemeen nog te weinig vastgelegd, waardoor afspraken kunnen verwateren. Het vastleggen is verder belangrijk, omdat de school in het kader van het verbetertraject moet kunnen aantonen dat er doelgericht is ingezet op verbetering, dat de aandachtspunten zijn gebaseerd op een goede analyse. Dit maakt het voor de school ook beter mogelijk om zich achteraf te verantwoorden over de effecten van de maatregelen. Pagina 14 van 15
3 TOEZICHTARRANGEMENT Kwaliteit De kwaliteit van het onderwijs is aanzienlijk verbeterd, maar vertoont op onderdelen nog belangrijke tekortkomingen. De kwaliteit van het onderwijs is niet meer zeer zwak en de inspectie wijzigt het eerder toegekende arrangement naar zwak. De school blijft onder intensief toezicht van de inspectie vallen. Pagina 15 van 15