Gemeentelijke belangen Gemeentelijke zorg Handreiking Versterking Kwaliteitsinstrumenten OVER Kwaliteitsverbetering in de OPENBARE GEZONDHEIDSZORG en de rol van gemeenten: regie en opdrachtgeverschap
Het landelijke kwaliteitsprogramma Beter voorkomen wordt uitgevoerd door GGD Nederland, de VNG en ActiZ, organisatie van zorgondernemers, in opdracht van het ministerie van VWS en onder regie van ZonMw.
OVER Kwaliteitsverbetering in de OPENBARE GEZONDHEIDSZORG en de rol van gemeenten Waarom? Elke gemeente wil gezonde en tevreden burgers. Elke zorginstelling wil goed werk leveren met tevreden cliënten en met medewerkers die optimaal functioneren en hun werk met plezier doen. De gezondheidszorg is immers bij uitstek mensenwerk: voor elkaar en met elkaar. Gemeenten en zorginstellingen in de collectieve gezondheidszorg krijgen ondersteuning bij het verbeteren van de kwaliteit van hun werk vanuit het programma Beter voorkomen. Naast het meten en verbeteren kunnen de organisaties voor burgers en gemeenten aantoonbaar en inzichtelijk maken hoe goed ze hun werk doen. Gemeenten krijgen binnen Beter voorkomen ondersteuning bij de regierol en uitvoering van hun opdrachtgeverschap. In deze brochure leest u welke kwaliteitsinstrumenten zijn ontwikkeld en hoe die in relatie staan tot uw gemeentelijke regierol. Kernboodschap Gezondheid is behalve een individueel ook een collectief goed waar de overheid zuinig op is. U werkt in de collectieve preventie samen met zorgorganisaties aan het beschermen van de burgers tegen gezondheidsbedreigingen en aan het bevorderen van de gezondheid. De volgende stap is de kwaliteit van de openbare gezondheidszorg over de hele linie te verbeteren. Dit vraagt inspanningen van de werkers in de openbare gezondheidszorg, van de instellingen (GGD en en zorgorganisaties voor de jeugdgezondheidszorg) én van u als gemeente. Bij kwaliteit van de zorg gaat het om veiligheid, klantgerichtheid en doelmatigheid. De zorgsector en de curatieve sector zijn eerder gestart en zijn dan ook verder met het verbeteren en zichtbaar maken van de kwaliteit in de zorg. Omdat u medeverantwoordelijk bent voor de collectieve preventie, is het belangrijk dat u ervoor zorgt dat deze op verantwoorde en effectieve wijze wordt uitgevoerd. Dat gebeurt langs twee wegen: door te bewaken en te stimuleren dat de uitvoerende organisaties in de openbare gezondheidszorg kwaliteit leveren én door uw eigen prestaties als regisseur en opdrachtgever tegen het licht te houden en waar mogelijk te verbeteren.
Gemeentelijke belangen bij hoogwaar dige collectieve preventie Overheid en individu hechten veel waarde aan gezondheid: Het individu om vitaal en actief te kunnen leven, kansen te benutten en verantwoordelijkheden na te komen. De overheid omdat de samenleving voor haar welvaart en voorspoed aangewezen is op gezonde, productieve en participerende burgers. U ziet de resultaten van uw inspanningen op gezondheids gebied terug op andere beleidsterreinen. Zo kan gezondheidsbeleid een positieve bijdrage leveren aan het jeugdbeleid, waar men een groeiend aantal jeugdigen met gezondheidsklachten ziet. Dat geldt ook voor het beleidsterrein van de Wmo, die onder andere gericht is op de maatschappelijke ondersteuning van mensen met langdurige beperkingen. Deze mensen ondervinden hinder bij hun mobiliteit en daardoor beperkt worden in hun mogelijkheid om aan de samenleving deel te nemen. Gezondheidsbeleid kan een positieve weerslag hebben op het aantal arbeidsgeschikte inwoners en het deel van de bevolking dat tot het arbeidspotentieel behoort en het aantal mensen dat een beroep doet op bijstand en uitkeringen. De effecten van collectieve preventie en gezondheidsbeleid treden niet van de ene op de andere dag op maar wel op de langere termijn. Om die effecten daadwerkelijk te bereiken, moeten we, in de woorden van de Inspectie voor de Gezond heidszorg (IGZ), ons afvragen of we het goede doen en of we het goede op de goede manier doen. Er zijn tal van mogelijkheden om de gezondheid van de burger te beschermen en te bevorderen. U beschikt over deze mogelijkheden. Sinds gemeenten bij wet verplicht zijn hun gezondheidsdoelen en hun aanpak in een vierjarige gezondheidsnota vast te leggen, neemt dit besef toe. Het inzicht in de lokale gezondheidssituatie verbetert, evenals het inzicht in hoe u daarop invloed kunt uitoefenen. Enerzijds via de verschillende onderdelen van de openbare gezondheidszorg waarvoor u verantwoordelijk bent en anderzijds via het door u gevoerde beleid.
Gemeentelijke zorg voor de kwaliteit van de collectieve preventie De overheid heeft tot taak om een aantal publieke belangen in de zorg te borgen 1. Het borgen van de kwaliteit hoort daar ook bij. De overheid moet daarbij niet op de stoel van de zorgverleners gaan zitten. Het veld is daarvoor primair verantwoordelijk en beschikt over de expertise en ervaring om hier invulling aan te geven. De overheid moet de randvoorwaarden aangeven en de resultaten toetsen. Het toezicht door de IGZ vormt het sluitstuk van de taakuitvoering en de kwaliteitszorg. Voor de uitvoerders van de openbare gezondheidszorg heeft de IGZ al prestatie-indicatoren ontwikkeld die nog verder aangescherpt worden in de loop van 2008. Ook voor u als gemeente worden prestatieindicatoren opgesteld. Deze zullen rechtstreeks verband houden met uw verantwoordelijkheden in de openbare gezondheidszorg, zoals de vierjaarlijkse nota, het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen en het inwinnen van advies bij de gemeentelijke gezondheidsdienst alvorens besluiten te nemen met belangrijke gevolgen voor de collectieve preventie. De in het kwaliteitsprogramma Beter voorkomen ontwikkelde indicatoren zullen het uitgangspunt zijn voor het handhavingsbeleid van de IGZ. Toetssteen daarbij is uiteraard dat deze de veiligheid van de zorg waarborgen en bijdragen aan de meetbaarheid van doelmatigheid en klantgerichtheid. U bent medeverantwoordelijk voor de collectieve preventie en bewaakt daarom de kwaliteit van het werk van de uitvoerende organisaties in de openbare gezondheidszorg, te weten de gemeentelijke gezondheidsdienst en jeugdgezondheidszorgorganisaties. Deze organisaties en hun koepels GGD Nederland en ActiZ hebben gezamenlijk kwaliteitsinstrumenten ontwikkeld. Daardoor kunnen deze organisaties beter inzicht geven in de prestaties van hun organisaties en aan gemeenten beter verantwoorden waaraan de ontvangen middelen zijn besteed en wat daarmee 1 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,MC-2653714, 10 februari 2006.
bereikt is. In het begin roept een dergelijke transparantie bij de uitvoerende organisaties ook onzekerheden op. De vrees bestaat dat er gemeenten zijn die alleen oog hebben voor de kosten en daarbij weinig gezondheidsambities koesteren. De andere mogelijkheid, dat gemeenten door de grotere transparantie meer betrokken raken bij het werk en er een betere vertrouwensrelatie ontstaat, wordt echter ook gezien. Tastbare verbetering van kwaliteit Kwaliteitsverbetering in de collectieve preventie vindt plaats op drie niveaus: - de professional; - de uitvoerende instelling; - de gemeente. De professional Op verschillende manieren kunnen medewerkers de kwaliteit van hun werk verbeteren en doorlopend aandacht geven. Door bijscholing, het volgen van trainingen, het vergelijken en het van elkaar leren vergroten zij hun vaardigheden en kennis op hun taakgebied. De ontwikkelde normen per Wcpv-taak (Wet collectieve preventie volksgezondheid) geven medewerkers houvast bij hun taakuitoefening. De verschillen in werkwijzen en geleverde kwaliteit die nu nog voorkomen, zullen daardoor op den duur kleiner worden of geheel verdwijnen. De uitvoerende instelling De instellingen die werkzaam zijn in de openbare gezondheidszorg (GGD en en zorgorganisaties voor jeugdgezondheidszorg) zijn wettelijk verplicht een kwaliteitssysteem te hebben. Dit is bepaald in de kwaliteitswet Zorginstellingen. De minister kan zonodig kwaliteitseisen stellen op grond van de Wcpv. Het kwaliteitsprogramma Beter voorkomen is een voorbeeld van een maatregel van de rijksoverheid. Instellingen die een kwaliteitssysteem hebben ingevoerd, kunnen een certificaat van de stichting Harmonisatie Kwaliteitszorg (HKZ) aanvragen. Via een onafhankelijke audit wordt beoordeeld of de instelling aan de normen van ISO 9001 voldoet. Bij ISO en de daarop afgestemde normen van HKZ staat centraal dat een instelling systematisch werkt aan kwaliteitsverbetering en voortdurend evaluaeert of er sprake is van consistente en continue kwaliteit die recht doet aan de wensen van de cliëntengroep. Dit wordt bereikt door een systeem van interne audits, waardoor voortdurend aan de kwaliteit wordt gewerkt. Per taakveld van de openbare gezondheidszorg worden in overleg met de beroepsorganisaties, ketenpartners en financiers normen opgesteld voor het primaire proces, voor de algehele organisatie en voor de ondersteunende processen. De GGD en en de zorgorganisaties voeren de
jeugdgezondheidszorg voor 0- tot 19-jarigen uit. De GGD en voeren daarnaast andere taken uit: infectieziektebestrijding, gezondheidsbevordering, technische hygiënezorg en medisch-milieukundige zorg. Per taakveld moeten ze een certificaat halen. De gecertificeerde instellingen moeten jaarlijks een kwaliteitsrapportage opstellen. Uitvoerende instellingen werken ook aan kwaliteit door deelname aan de GGD-benchmark en de JGZ-benchmark. GGD en en zorgorganisaties in de JGZ kunnen met behulp van benchmarkgegevens hun prestaties onderling vergelijken. Voor de benchmark moeten de deelnemende instellingen vragenlijsten invullen en naar de benchmarkorganisatie opsturen. De benchmarks bevatten informatie over financiële prestaties, klantwaardering/-ervaringen, medewerkerstevredenheid en zorguitkomsten. Gemeenten Voor u is het belangrijk te weten dat een deel van het kwaliteitsinstrumentarium vooral een rol binnen de instellingen speelt. De benchmarkgegevens bijvoorbeeld dienen om de instellingen inzicht te geven in hun prestaties door de tijd heen en in de prestaties van vergelijkbare organisaties. De gegevens dienen ook om te leren van elkaars goede voorbeelden. Om de deelnamebereidheid aan de benchmarks te vergroten en te voorkomen dat gevoelige gegevens weggelaten worden, staat het onderling vergelijken en het van elkaar leren bij benchmarks in principe los van het verantwoorden. De benchmarks leveren indirect ook relevante informatie aan u als gemeente. Instellingen kunnen deze informatie gebruiken om zich te verantwoorden tegenover u als de financier of subsidiënt. Daarvoor is een verantwoordingsmodel in ontwikkeling, be staande uit een set prestatie-indicatoren die samengesteld wordt uit een aantal samengevoegde benchmarkgegevens. Dat model zal dit jaar verschijnen onder de naam Maatschappelijke Verantwoording. U hebt er alle belang bij dat de instellingen en professionals werkzaam in de openbare gezondheidszorg hun werk verantwoord, veilig, effectief, klantgericht en transparant verrichten. Het gaat immers om de gezondheid van uw inwoners en om het terugdringen van vermijdbare sterfte en vermijdbaar verlies van gezonde jaren in de Nederlandse samenleving als geheel. Daarnaast is het belangrijk uw eigen rol hierin kritisch te bekijken. Op welke manier kunt u zelf bijdragen aan een sterkere, kwalitatief betere openbare gezondheidszorg? Stuurt u op lokale gezondheidsdoelen en neemt u daarbij uw eigen verantwoordelijkheid? Hoe opereert u als opdrachtgever in de openbare gezondheidszorg? Maakt u gebruik van de aanwezige kennis van de GGD en de zorgorganisatie in de jeugdgezondheidszorg en eventuele andere partijen? Stimuleert u de kwaliteitsverbetering bij die organisaties? Deze vraagstukken raken aan uw regierol en uw opdrachtgeversrol, die we hieronder verder toelichten.
Handreiking Versterking bestuurlijke regie Voorjaar 2008 is verschenen de handreiking Versterking bestuurlijke regie in de collectieve preventie. Deze handreiking is vraaggestuurd opgezet, vanuit de regievragen van bestuurders. Die vragen zijn leidend geweest bij het schrijven van het document. Met bestuurders is gesproken over de jeugdgezondheidszorg, de openbare geestelijke gezondheidszorg en de openbare gezondheidszorg in het algemeen. De handreiking geeft antwoord op de vragen van bestuurders over het voeren van regie en bevat daarnaast tips en voorbeelden. Er wordt antwoord gegeven op vragen als: Wat houdt regie in de collectieve preventie in? en Wat verwachten andere partijen van de bestuurder in zijn rol als regisseur? en Welke activiteiten horen bij die rol? De handreiking bevat informatie over de gemeente lijke beleidsruimte in de collectieve preventie en de financiële kaders die hierop betrekking hebben. Ook komt de vraag aan bod wat de beleidsruimte is om prioriteiten in het lokale gezondheidsbeleid te stellen. Na de informatie over wat de bestuurder moet en kan, wordt ingegaan op de kwestie van ambities formuleren en prioriteiten stellen. Hoe kom ik aan relevante lokale gegevens over de gezondheids toestand vanuit een bredere invalshoek dan doorgaans het geval is? En ook willen bestuurders weten hoe zij die gegevens moeten interpreteren en wegen, zodat zij kunnen bepalen of een probleem ook prioriteit verdient. Voor de uitvoering van het gezondheidsbeleid is men aangewezen op samenwerking, zowel binnen en tussen gemeenten als met externe partners. En ook op dit punt zijn er veel vragen. Vragen over de soms onduidelijke verhouding tussen gemeente en GGD, over wat men wel en wat men niet van zijn GGD kan verwachten. De handreiking gaat in op de mogelijkheden van het opdrachtgeverschap binnen de context van regionale samenwerking. De handreiking bevat een stappenplan voor het voeren van bestuurlijke regie. De algemene informatie wordt nader toegespitst op twee deelgebieden. Er is een bijlage gewijd aan de jeugdgezondheidszorg en een aan de openbare geestelijke gezondheidszorg.
Kwaliteitsinstrumenten en hun nut voor gemeenten Hieronder presenteren we de verwachte opbrengsten van de kwaliteitsinstrumenten, waarbij tussen haakjes verwezen wordt naar de betreffende instrumenten voor kwaliteitsverbetering. Meer en betere informatie De kwaliteitsinstrumenten leiden ertoe dat er meer en betere informatie beschikbaar komt over: - de gezondheidssituatie in een gemeente (gezondheidsprofiel; HKZ-schema voor epidemiologie) en informatie die meer is toegesneden op de vraag van gemeenten; - de effecten van gevoerd beleid, uitgevoerde interventies en de activiteiten van uitvoerende instellingen in de openbare gezondheidszorg (gegevens over zorguitkomsten van de benchmark; informatie uit het maatschappelijke verantwoordingsdocument). Deze informatie hebt u als bestuurder nodig om uw prioriteiten te kunnen bepalen. Doelgerichte aanwending publieke middelen De kwaliteitsinstrumenten leiden ertoe dat gemeenten een bewustere en beter onderbouwde keuze kunnen maken uit de beschikbare interventies. Uitvoerende instellingen kunnen gemeenten infor meren over het beschikbare assortiment aan interventies, wat de kosten per eenheid zijn en hoe de werkingsduur is (verdere scholing gezondheidsbevorderaars; HKZcertificatieschema en met name daarin opgenomen normen voor gezondheidsbevordering). Omdat de werking van de interventies ook afhankelijk is van de context, de intensiteit en de wijze van uitvoering kunnen bestuurders beter inschatten welke andere partijen nodig zijn voor een succesvolle implementatie, waarbij gedacht kan worden aan andere beleids
afdelingen maar ook externe partijen (gegevens integrale JGZ-benchmark, jeugdmonitor; GGDbenchmark). Deze informatie hebt u nodig voor het SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden) maken van uw gezondheidsdoelen. Voor andere partijen wordt het dan ook duidelijker waar u heen wilt en waarom u daarvoor kiest. Transparantie vanuit de instellingen De kwaliteitsinstrumenten leiden ertoe dat gemeenten beter inzicht krijgen in wat de instellingen voor de openbare gezondheidszorg doen en wat het oplevert. Uitvoerende instellingen verantwoorden zich regelmatig op gestandaardiseerde wijze over hun inzet en resultaten (maatschappelijk verantwoordingsdocument). Deze informatie helpt u bij het uitbesteden van taken en de keuze van uitvoerende instellingen. Een dergelijke transparantie zal zeker bijdragen aan een betere vertrouwensrelatie tussen u als opdrachtgever/subsidiënt en de uitvoerende instelling en dit komt het resultaat van de kwaliteitsinstrumenten ten goede.