28 29 ENERGY SPECIAL www.tue.nl/energy Consumenten gaan zelf elektriciteit opwekken en gaan die ook zelf leveren aan het net. Maar ze voelen zich niet verantwoordelijk voor grid-load-balancing en ze willen straks een eerlijke prijs voor hun kilowatt-uren. Ga je daar als energiemaatschappij niet goed mee om, dan gaan ze andere wegen bewandelen. In de Verenigde Staten zie je onder de bezitters van zonne-installaties al een off-grid movement. Mensen die het beu zijn om steeds in opdracht van de energiemaatschappij de stekker uit hun zonne-installatie te trekken omdat er teveel spanning op het netwerk zit. Daar komt het smart-grid in beeld; een manier om vraag en aanbod flexibeler over de netcapaciteit te verdelen met een gunstigere prijs als welkome bijwerking. Steden vormen een bijzondere uitdaging in de transitie naar een schone en duurzame energievoorziening. Veel mensen op een beperkt aantal vierkante kilometers maakt de efficiënte inzet en een efficiënt gebruik van energie vele malen complexer. De TU/e heeft op dit gebied een studierichting met een eigen roadmap: Energy in the Built Environment. Harwig: Eigenlijk gaan we terug naar het systeem van de kasteelheer met zijn landerijen. Als je als stad overschakelt op hernieuwbare energie met gebruikmaking van windmolens, zonnepanelen en waterbekkens, ben je maar beter een goede vriend met je buren. Je moet grilligheid kunnen opvangen en overschotten makkelijk kunnen afvoeren. Er zijn maar weinig mensen die doorhebben wat dat betekent. Ook binnen de Nederlandse politiek. Wil je het goed doen, dan moet je steden, regio s en landen opnieuw inrichten. Energie opwekken waar het nodig is en waar natuurlijke elementen het ondersteunen. Energie moet je efficiënt gebruiken in supergeïsoleerde gebouwen met adaptieve gevels, je moet systemen creëren die de grilligheid in het opwekken en verbruik opvangen, warmte en koude effectief moet je hergebruiken en je moet efficiënte en logische distributie van energie realiseren. Zijn de Denen slimmer dan wij? Harwig maakt zich zorgen over de vele kansen die Nederland op dit gebied laat liggen. Ik kan er met mijn pet niet bij dat we in deze tijd nog instemmen met het bouwen van kolen centrales. We kunnen een voorbeeld nemen aan een land als Denemarken. Daar hebben ze na de oliecrisis in 1973 een rigoureuze keuze gemaakt. Ze zijn hun fossiele brandstoffen gaan verkopen en hebben het geld gestoken in de bouw van schone energievoorziening, met name windenergie. Het Deense Energie Agentschap heeft berekend dat in 2050 het land volledig op hernieuwbare energie kan draaien. Nederland blijft maar zeggen dat windmolens het niet zijn om energie op te wekken. Vorig jaar was het eerste jaar in China dat ze meer nieuw elektrisch vermogen bijplaatsten met wind dan met kolen. Dat hebben ze in vijf tot tien jaar tijd voor elkaar gekregen. En met wie realiseren ze dat? Met de Denen! En nu hebben ze een paar honderd kilometer ten noorden van ons de lat dus weer verlegd: van onafhankelijkheid naar klimaatneutraal. Zijn de Denen dan slimmer dan wij? Je kunt eindeloos de verkeerde weg blijven bewandelen, maar elke maand dat je later begint, wordt het duurder Harwig is er van overtuigd dat Nederland veel meer kan doen aan hernieuwbare energievoorziening dan het nu doet. Je kunt eindeloos de verkeerde weg blijven bewandelen, maar elke maand dat je later begint, wordt het duurder. We hebben een sterke positie in hightech en dit is bij uitstek een hightech-markt. De energietransitie is niet alleen een milieuverantwoorde ontwikkeling, maar zeker ook een economische kans. Zie de ambitieuze 2020-plannen van de zonnecel-industrie. Ten opzichte van traditionele energiesystemen zal de snelheid van ontwikkeling vele malen hoger zijn, hightech-industrie heeft immers de karakteristiek exponentieel te kunnen groeien. Systemen moeten slimmer, adaptiever en effectiever. Technologie is de belangrijkste enabler en dat zit in ons DNA. Tel onze kennis over water-, wind- en zonne-energie daarbij op en we hebben een sterke positie. Veel hangt af van hoe we ons willen gedragen in dit veld. Ik heb bewondering voor mensen die het piketpaaltje ver weg durven te zetten. Maar dan moet je wel beschikken over goede modellen en scenario s om het op een rij te krijgen. Daar ligt een belangrijke rol voor deze universiteit en die pakken we graag. Bovendien doen we rethinking power niet alleen. We zoeken in toenemende mate de samenwerking met externe partijen om sneller en gerichter te kunnen ontwikkelen, om excellente studenten op te leiden voor de energie-omgeving van morgen en om ervoor te zorgen dat we systeem als geheel blijven overzien. Verder bouwen aan een duurzame TU/e-campus Om in 2015 te komen tot een klimaatneutrale campus en in een later stadium zelfs tot een energieneutrale campus, gaat er behoorlijk wat veranderen. Zo wordt het arsenaal aan zonnepanelen op het TU/e-terrein uitgebreid met maar liefst achtduizend vierkante meter. De hiermee opgewekte zonne-energie zal gebruikt worden voor het duurzaam opladen van elektrische auto s en voor de energievoorziening in gebouwen. Tevens pakt de TU/e haar gebouwen aan, want vele daarvan zijn nu nog grote energieverslinders. De gebouwen worden in diverse fasen gerenoveerd. Zij krijgen een betere thermische schil en energieefficiënte installaties voor klimaatbeheersing. De uitgangspunten voor nieuwbouw zijn energie-technisch verantwoord. Zo ligt er voor alle aanstaande bouwprojecten op de campus de eis een Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) te halen die veertig procent onder de geldende norm ligt. Thijs Meulen, adviseur Energiemanagement aan de TU/e, zegt hierover: We dagen onze bouwadviseurs en leveranciers echt uit energieverantwoord te denken. Een andere belangrijke stap op weg naar een duurzame campus zijn de Living Labs op de campus. Dat betekent het opzetten en inrichten van onderzoeks- en testomgevingen in real-life situaties. Dit doet de TU/e in nauwe samenwerking met studenten, bedrijven en kennisinstellingen. Zo bouwde start-up Peer+ een prototype van zijn Smart Energy Glass in het Connector-gebouw. Shell leverde aan de faculteit Werktuigbouwkunde een transparant motorblok voor de ontwikkeling van een efficiëntere verbrandingsmotor. En op het dak van Vertigo, het gebouw van de faculteit Bouwkunde, zijn testgebouwtjes geplaatst waarbij in de dakpanelen en dakpannen zonnecellen zijn verwerkt. Warmte van de TU/e voor passage NS-station Om energievoorziening in de gebouwde omgeving goed aan te pakken, is het denken in systemen van belang. Zo beschikt de TU/e over één van de grootste installaties voor warmte- en koudeopslag (WKO) in Europa. Een systeem waarmee gebouwen in de zomer efficiënt worden gekoeld en in de winter verwarmd. De WKO ligt er al sinds 2002, maar wordt tot op heden nog niet optimaal gebruikt. De TU/e is een onderzoek gestart met de gemeente Eindhoven om te kijken of de overcapaciteit aan warmte op een efficiënte manier kan worden ingezet voor naastgelegen gebouwen. De passage van het NS-station en de huidige bouwontwikkelingen aan de zuidkant van het station bieden hiervoor mogelijkheden. Daarnaast kijkt de TU/e ook naar de ontwikkelingen binnen de regio. Zo zou het aanhaken op de biomassacentrale van de gemeente Eindhoven op Strijp-S/T een mogelijkheid kunnen zijn voor het afnemen van duurzaam opgewekte elektriciteit.
30 31 ENERGY SPECIAL www.tue.nl/energy Zonnestroom langs de snelweg Meest duurzame en energiezuinige bedrijfsgebouw van Europa Het Nederlandse wegennet en spoornet wordt geflankeerd door zo n vijf miljoen vierkante kilometer aan geluidsschermen. Als die schermen massaal vervangen zouden worden door doorzichtig gekleurd plexiglas kan hiermee een gigantische hoeveelheid groene stroom opgewekt worden. Binnenkort worden bij Den Bosch testschermen geplaatst die moeten uitwijzen of die droom van TU/e-onderzoeker dr. Michael Debije, expert op het gebied van luminescent solar concentrators (LSC s), ooit in vervulling kan gaan. Debije probeert al jaren geld los te krijgen voor een serieuze praktijkstudie naar de toepassing van deze alternatieve zonnepanelen om energie op te wekken in de openbare ruimte. Dat is lastig gebleken: aan de ene kant omdat zo n project precies valt in het gat tussen chemie en bouwkunde, anderzijds omdat al snel de vergelijking wordt gemaakt met de uiterst succesvolle siliciumzonnecellen. Die hebben onder ideale omstandigheden een hoger rendement, dat is waar, zegt Debije. Maar die vergelijking gaat mank. Je moet de zonne-geluidsschermen vergelijken met gewone geluidsschermen. En die laatste hebben nu een rendement van nul. Met een subsidie vanuit de Topsector Energie worden binnenkort onder leiding van bouwbedrijf Heijmans langs de westring van Den Bosch twee schermen van vijf meter breed en vier meter hoog geplaatst, gemaakt van oranje en rode semi-transparante platen van PMMA (beter bekend onder de merknamen plexiglas en perspex). Behalve de alternatieve plastic zonnepanelen van Debije, worden er ter vergelijking ook geluidsschermen met conventionele siliciumcellen geïnstalleerd. Bij deze Solar Noise Barriers (SONOB) zijn behalve de TU/e en Heijmans ook geluidsschermfabrikant Van Campen Industries, Dutch Space en de kennisinstellingen ECN en SEAC betrokken. Vanuit de TU/e wordt voor het project, dat begin 2015 start gaat en minimaal een jaar loopt, een PDEng-student aangesteld, die niet alleen zal kijken naar de energieopbrengst, maar ook naar de acceptatie van de schermen door weggebruikers en omwonenden. Die acceptatie is essentieel, legt Debije uit: Siliciumzonnecellen zijn inmiddels rendabel, maar je ziet ze minder dan je zou hopen. Dat komt deels omdat ze gevoelig zijn voor externe invloeden, maar ook doordat lang niet iedereen ze mooi vindt staan op hun dak. Een groot voordeel van de nieuwe, modulaire zonne-geluidsschermen is dat ze van vrijwel hetzelfde materiaal zijn gemaakt als veel van de huidige geluidsschermen. Debije: Er zijn nauwelijks aanpassingen nodig in de constructie. Er moet alleen wat elektra aangelegd worden aan de randen van de platen en in het frame. Bundeling van zonlicht maakt de schermen relatief goedkoop Want alleen langs de twee centimeter dikke randen van de schermen worden strips van zonnecellen aangebracht. Het zonlicht dat op de schermen valt, wordt namelijk door de fluorescente kleurstofmoleculen in het plastic opgevangen en omgezet in oranje of rood licht, dat naar de randen van de solar concentrator wordt weerkaatst. Die bundeling van zonlicht maakt het schermen naar verwachting relatief goedkoop, legt Debije uit. Het oppervlak aan zonnecellen dat je nodig hebt, is een fractie van de totale grootte van het scherm. Je bent maar een paar euro aan kleurstof kwijt per scherm van vijf bij vier meter. En omdat je licht van een specifieke kleur overhoudt, kun je bovendien zonnecellen kiezen die precies bij die kleur een hoog rendement hebben. Daarnaast is PMMA een beproefd bouwmateriaal, dat tegen een stootje kan. Opspattend grind, maar ook vogelpoep, graffiti en schaduw zijn voor LSC s een minder groot probleem dan voor iliciumcellen. Het principe van de LSC is al decennia bekend, vertelt Debije. Tijdens de energiecrisis in de jaren zeventig van de vorige eeuw is er veel onderzoek naar gedaan, maar toen de olieprijs weer daalde, is dat nagenoeg gestopt. Toen de belangstelling naar zonne-energie weer toenam in de jaren negentig, kwamen de siliciumcellen vooralsnog als winnaar uit de strijd. Vanwege die voorgeschiedenis zijn er op dit moment niet zo veel groepen in de wereld die aan LSC s werken, maar in Nederland is relatief veel kennis aanwezig. Op het gebied van siliciumcellen hebben we de strijd van China verloren. Het zou zonde zijn als we hier ook met LSC s de boot missen. Dat het meest duurzame en energiezuinige bedrijfsgebouw van Europa in het Brabantse Eersel staat, is voor een groot deel te danken aan Jos Lichtenberg, hoogleraar Productontwikkeling aan de faculteit Bouwkunde en grondlegger van Slimbouwen. Deze methode, die het traditionele bouwproces wil resetten, richt zich op gebouwen die gezond en betaalbaar zijn en die voldoen aan de wensen van de huidige én toekomstige gebruiker. Grondstoffen en materialen moeten verantwoord worden toegepast en het gebouw moet meer energie opleveren dan nodig is voor eigen gebruik. Bij deze integrale ontwerpmethode wordt het bouwproces in vier stukken opgedeeld: casco, schil, installaties en afbouw. Bij het bouwproces zijn flexibiliteit, reductie, efficiëntie, duurzaamheid en transparantie de belangrijkste uitgangspunten. De gouden regel is dat de kabels en leidingen te ontsluiten moeten zijn, vertelt Lichtenberg. Ze worden dus niet in beton gestort, maar komen bijvoorbeeld in een holle ruimte in de vloer te liggen. Bij een verbouwing of aanpassing hoeft dan alleen de vloerplaat eraf gehaald te worden. Volgens Lichtenberg sluit zijn methode naadloos aan bij de missie van de TU/e om met onderzoek een directe bijdrage te leveren aan het oplossen van maatschappelijke problemen. De Venco Campus in Eersel is een van de vele bouwprojecten waarbij Lichtenberg betrokken is geweest. Nadat Cor van de Ven, eigenaar van de Vencomatic Group, het boek over Slimbouwen had gelezen, wilde hij zijn bedrijfspand volgens deze filosofie bouwen. Slimbouwen gaat uit van de behoefte van de gebruiker en dat sprak me erg aan, aldus Van de Ven. Ons gebouw is zeer flexibel vanwege de gemakkelijk te verplaatsen wanden en de dubbele computervloeren waar alle contactpunten inzitten. Hierdoor kunnen de ruimtes ook klimaat-technisch eenvoudig worden aangepast aan de behoeften van de gebruikers. De duurzaamheid van het gebouw zit onder andere in de goede isolatie én de 5.712 zonnepanelen op het dak die 1,63 Megawatt elektriciteit opwekken. Die elektriciteit wordt gebruikt voor de warmtepompen. Deze maken, middels geothermie, gebruik van de warmte uit de aarde en verwarmen hiermee het hele gebouw. Daarnaast wordt de elektriciteit ook gebruikt voor de verlichting en het wagenpark, inclusief de heftrucks van het bedrijf. Deze integrale aanpak zou de standaard moeten worden in de bouwwereld Van de Ven is zeer te spreken over de samenwerking met Lichtenberg en de TU/e. Dit gebouw is niet onder een traditionele aannemer gebouwd, maar in eigen beheer met een beperkt aantal onderaannemers. Een team van vier architecten heeft het pand ontworpen, waarbij een van hen speciaal belast was met duurzaamheid. Deze integrale aanpak zou de standaard moeten worden in de hele bouwwereld, aldus Van de Ven. Volgens Van de Ven zijn architecten vaak wel belast met de bedrijfsvoering maar ze kijken vooral naar het esthetische aspecten. Volgens hem zouden ze meer naar de functionele aspecten moeten kijken. Ze zouden ook opener moeten staan voor nieuwe ontwikkelingen, zoals de Slimbouwen-methode. Want als iedereen zich alleen maar bezighoudt met zijn eigen discipline, lopen we veel kansen mis. Dit gebouw is het bewijs: we hebben dertig procent bespaard op de bouwkosten, het pand is zeer energiezuinig en het biedt ook nog optimaal comfort.
32 33 5x1/ Microcapsules voor bacteriën Voor microcapsules bestaat een heel scala aan toepassingen. Zo kun je ze gebruiken voor de gecontroleerde afgifte van medicijnen, of om een ingekapseld product te beschermen tegen de omgeving. In capsules met een halfdoorlatende wand kun je bacteriën opsluiten die antimicrobiële stoffen produceren. Ze kunnen dan worden gebruikt in bijvoorbeeld verbandmiddelen tegen ontstekingen - van belang met het oog op de toenemende resistentie van bacteriën tegen antibiotica. Judith van Wijk maakte dergelijke microcapsules uit emulsiedruppels uit een zogeheten Pickering-emulsie, een delicaat proces dat ze nauwkeurig volgde met maar liefst drie verschillende microscopen. Gebouwen met flexibele warmtecapaciteit De thermische massa (thermische opslagcapaciteit) van een gebouw is afhankelijk van de materialen die gebruikt zijn in het gebouw. Er bestaan thermisch lichte gebouwen (constructies van staal en hout) en thermisch zware gebouwen (constructies van baksteen en beton). Lichte gebouwen warmen sneller op, dit kan voordelig zijn wanneer een afgekoeld gebouw moet worden opgewarmd (dit gaat sneller en vraagt minder energie); zware gebouwen hebben het voordeel dat ze minder snel oververhitten. Pieter-Jan Hoes onderzocht het potentieel van gebouwen met een adaptieve thermische opslagcapaciteit; deze gebouwen benutten zowel de voordelen van een thermisch licht als een thermisch zwaar gebouw. 5 X 1 minuut Slash spitte door de stapel meest recente proefschriften en lichtte er vijf voor u uit. Dat is in vijf minuten informatie opnemen waar u anders uren aan had moeten besteden. Steun voor meegroeiende hartkleppen In een nieuw concept voor het vervangen van aangetast cardiovasculair weefsel - zoals bloedvaten en hartkleppen - wordt het lichaam gestimuleerd om zichzelf te genezen. Het is belangrijk om meer inzicht te verkrijgen in de eigenschappen van de biomaterialen die geschikt zijn als vervangers van dergelijke weefsels. Virginia Ballotta onderzocht hoe de ontstekingsreactie van het menselijk lichaam op het geïmplanteerde materiaal kan worden beïnvloed met mechanische en biochemische prikkels, om zo een genezende en weefselherstellende werking te bewerkstelligen. Dit onderzoek leidt hopelijk tot de ontwikkeling van slimme materialen, zoals meegroeiende hartkleppen voor kinderen met een hartafwijking. Luchtvervuiling gezien vanuit de ruimte We weten heel goed hoeveel stikstofoxide er uit bijvoorbeeld een auto komt, maar van scheepvaart en bacteriën in de bodem was dit nog niet goed bekend. Geert Vinken bestudeerde waarnemingen van het Nederlands-Finse satellietinstrument OMI om te achterhalen hoe schepen (en bodememissies) van stikstof oxiden de luchtkwaliteit beïnvloeden, en hoe we de sterkte van deze bronnen beter kunnen bepalen met behulp van satellietwaarnemingen. Op de satellietkaart die hij gebruikte zijn bijvoorbeeld de druk bevaren vaarroutes tussen Europa en Azië goed zichtbaar door een verhoogde hoeveelheid stikstofoxide op deze trajecten. Baby-simulator om levens te redden Bij een medische ingreep is het soms letterlijk van levensbelang dat alle handelingen op precies de juiste wijze worden uitgevoerd, zeker als de patiënt een baby betreft. Peter Peters ontwikkelde een baby-simulator waarop artsen en verloskundigen kunnen oefenen. De oefenpop ter grootte van een premature baby vertoont diverse vitale levenstekenen, zoals ademhaling, hartslag, een veranderlijke huidskleur, spierspanning en bewegingen van de armen. Betere babysimulatoren moeten leiden tot een lagere babysterfte, omdat medici hun vaardigheden up-to-date kunnen houden door op een dergelijke pop te oefenen.
34 28 35 Tekst Judith van Gaal foto Bart van Overbeeke Tekst Judith van Gaal foto Bart van Overbeeke Beiden rondden aan de TU/e een studie af. De planner koos het pad dat het meest in lijn is met zijn opleiding. De verkenner waagde zich buiten de grenzen van zijn opleiding. PLANNER Heico Sandee Leeftijd 36 Functies: ALTEN: Technisch manager TU/e: - Programmanager robotics - Projectmanager RoboNED: Platformmanagement Océ: Developer Studies: 2003-2006: TU/e Promotietraject Control Systems 1997-2002: TU/e Electrical Engineering Techniek Ik heb het altijd leuk gevonden om met techniek bezig te zijn. Als kind deed ik al knutselprojectjes, een radio bouwen - dat soort dingen. Ik heb getwijfeld tussen Electrical Engineering (EE) en Werktuigbouwkunde en heb uiteindelijk voor het eerste gekozen. Het liefst had ik ze allebei gedaan. De techniek heb ik nooit los kunnen laten en dat ben ik ook niet van plan. In mijn huidige functie ben ik technisch eindverantwoordelijk voor de projecten. Robotica Vanaf mijn tweede jaar bij EE heb ik meegedaan aan de robotwedstrijden vanuit Createch. Later heb ik mijn stage ingevuld door deel te nemen aan de internationale robotcompetitie Eurobot en ik heb nog een roboticateam opgezet tijdens mijn promotie. In die tijd ben ik met studiegenoten met TeamDARE gestart, waarmee we sinds 2008 een orkest aan het bouwen zijn dat alleen uit robots bestaat. We zijn nog altijd actief en blijven robotinstrumenten toevoegen - het nieuwste exemplaar is een contrabas. We treden geregeld op, pas nog in Rome. Als projectmanager en later als programmanager Robotica heb ik me in mijn werk op de TU/e drie jaar met robots beziggehouden. In die tijd deed ik ook de opstart van RoboNED als ondersteunend platformmanager. En ook in mijn huidige baan is robotica een focusgebied. Dan weer werk ik aan een robot die appels sorteert en dan weer aan een zorgrobot, het is een enorme diversiteit aan applicaties. Het mooie aan dit domein vind ik het multidisciplinaire, het vernieuwende en het uitdagende. Je probeert steeds het menselijke kunnen te evenaren. Ik ben ervan overtuigd dat er veel toekomst in zit. Managementrol Ik had al vroeg de interesse om leiding te geven. Ik was voorzitter bij tafeltennisvereniging Taveres, heb een minor technisch management gedaan, maar leerde het allemaal later pas goed in de praktijk. In mijn huidige rol als technisch manager bij Alten Nederland geniet ik er erg van om zo n tachtig medewerkers in hun loopbaan te begeleiden. Eigen bedrijf Ik heb een paar keer overwogen om een eigen bedrijf te starten. De eerste keer was na mijn afstuderen, toen ik een sensor had ontwikkeld om snelheden te meten. Het leek me erg moeilijk om met grote bedrijven te concurreren, nu zie ik dat je juist met een start-up prima aan de slag kunt. De besluitvorming gaat veel sneller. Later dacht ik dat ik de randzaken zoals de administratie en onderhandelen minder leuk zou vinden, maar dat blijk ik wel graag te doen. Het blijft kriebelen en onlangs heb ik de bv Robo Knowhow opgericht om zo spelenderwijs ervaring op te doen. Wie weet gaat het er nog van komen. Het staat vast dat het met techniek te maken heeft en bij voorkeur met robotica. Uitvinder worden Ik schroefde als kind al wasmachines en dergelijke open. Ik wilde weten hoe dingen werken en had de ambitie om uitvinder te worden. Ik ben bij werktuigbouwkunde in de creatieve kant van de techniek afgestudeerd en had een machine bedacht die heel snel complexe tv-spoelen wikkelt. In mijn eerste baan bij Philips kon ik mijn hart ophalen aan het bedenken van slimme en creatieve oplossingen. Ondernemen Toen ik een wedstrijd voor ondernemersplannen bij Philips won, kreeg ik de kans de business op te zetten. Na twee jaar verschenen mijn producten op het gebied van draadloze technologie op de markt, onder meer een draadloze koptelefoon voor een discman. Geweldig om die in de winkel te zien liggen. Na mijn MBA-studie kwam ik terecht op de afdeling fusies en overnames; een kleine groep specialisten die zich dicht op de Raad van Bestuur van Philips bezighield met de verkoop van bedrijfsonderdelen. Ik zag daar dat het kan lonen om verliesgevende bedrijven te kopen, om de potentie te zien van een bedrijf dat anderen hebben afgeschreven. Bedrijven gezond maken Ik miste het ondernemen. Mijn vader had ook een eigen bedrijf. Ik ben bij Philips gestopt en heb er mijn beroep van gemaakt om bedrijven te kopen om er een winstgevende onderneming van te maken. Ik heb een voorkeur voor bedrijven in de techniek. Je moet zowel begrijpen hoe de techniek werkt als hoe bedrijven werken. Als je dat doorhebt, kun je creatief worden in oplossingen. De Vergeten Oplossing In 2008 heb ik met mijn gezin door Australië gereisd en ben ik boeken gaan lezen over de milieuproblematiek. Ik was zelf net zo n hardnekkige consument als vele anderen, maar het raakte me. Ik heb een kunststoffabriek gehad die miljoenen producten voortbracht. En die belandden allemaal op de afvalhoop. Ik ben me gaan afvragen waar we mee bezig zijn. Ik heb veel mensen hierover gesproken, heb analyses en berekeningen gemaakt. Mijn conclusie: er hangt nu geen prijskaartje aan vervuiling en dat verhindert de verduurzaming van onze economie. Ik ben er voorstander van dat we een wereldwijde ecotax introduceren en heb hierover het boek De Vergeten Oplossing geschreven, dat dit jaar is verschenen. Inmiddels vind ik gehoor met mijn boodschap bij de politiek en bij verschillende organisaties. Het is een enorme uitdaging. Enerzijds moet je groot denken, anderzijds vergelijk ik het met de manier waarop je een verliesgevend bedrijf uit de problemen haalt. Ik probeer met kleine haalbare tussenstappen tot realisatie te komen. Het idee dat bedrijven moeten betalen voor vervuilingskosten leeft al langer, maar ik stap nu over alle mitsen en maren heen om het tot stand te brengen. Ik ben geen idealist, wel een realist. VERKENNER Eric Broekhuizen Leeftijd 49 Functies Auteur van De Vergeten Oplossing (www.devergetenoplossing.nl) Eigenaar van Brekz.nl, een internationale webwinkel in huisdierbenodigdheden Studies 1990-1991 Masters, finance (MBA) University of Rochester (VS) / Erasmus Universiteit Rotterdam 1982-1986 Werktuigbouwkunde, TU/e
36 37 De Opdracht Tekst Nicole Testerink foto s Bart van Overbeeke nr.10 november december 2014 2011 / MAGAZINE VAN de Maak van Big Data geen Big Brother profiteren van de datastroom met respect voor privacy Door de digitalisering van de maatschappij is er een enorme groei aan data. Laat er de statistiek op los en zie hoe uit losse flarden gegevens een schat aan betekenisvolle informatie tevoorschijn komt. En dat leidt tot nieuwe inzichten: bedrijven kunnen toekomstig gedrag beter voorspellen en beïnvloeden. Maar waar kansen zijn, liggen ook gevaren op de loer. Vraagstukken rondom privacy dreigen de boventoon te gaan voeren in het Big Data-debat. Zes experts uit de onderzoekswereld, overheid en bedrijfsleven buigen zich over de vraag hoe we deze negatieve aspecten kunnen minimaliseren.
38 39 De Opdracht Prof.dr.ir. Wil van der Aalst, hoogleraar Informatiesystemen aan de faculteit W&I (TU/e) en wetenschappelijk directeur Data Science Center Eindhoven (DSC/e). We kunnen technologisch al heel veel om privacy te ver beteren, maar mensen moeten er wel voor willen betalen. Prof.dr. Jan Smits, hoogleraar Recht en Techniek aan de faculteit IE&IS (TU/e) en strategisch verkenner Big Data bij Rijkswaterstaat. Het gaat om oude wijn in nieuwe zakken; het recht heeft niet overal een oplossing voor, maar heeft wel de universele waarden als basis. Een prima houvast in deze privacy-discussie. Iedereen is het er volmondig mee eens: Big Data - de groeiende stroom datasets - is niet meer weg te denken en is onderdeel van een systeem waar iedereen mee te maken heeft. De mogelijkheden van het slim inzetten van Big Data zijn legio, zoals het bestrijden van fraude, het efficiënter maken van bedrijfsprocessen of gepersonaliseerde zorg. Maar door het toenemende gebruik van datamining is er ook meer aandacht voor de keerzijde van uitgebreide data-analyse; schending van privacy. Juist omdat het iedereen treft, wordt er veel geroepen zonder kennis van zaken. Want weet je als burger precies wat er met je gegevens gebeurt, de schat van informatie die je al achterlaat na een snelle Google-zoekopdracht of een simpel telefoontje naar de Belastingdienst? Ga maar eens op straat vragen: iedereen vindt privacy heel belangrijk en heeft er een mening over. Maar tegelijkertijd weet het merendeel nog niet eens wat een cookie is, vat Marjolein Lanzing treffend samen. Ze is een van de deelnemers uit een gevarieerde groep Big Data-experts die zich voor deze Opdracht in het MetaForum verzameld heeft. In de Senior Common Room discussiëren ze een middag lang - bij vlagen verhit en op het puntje van de stoel - hoe voorkomen kan worden dat de negatieve aspecten de voordelen van Big Data overschaduwen. Privacy is geen entiteit, maar een grens die verschuift Veel burgers hebben boter op hun hoofd, trapt Wil van der Aalst af. Er wordt heel wat afgeklaagd over privacy, maar het gratis gebruik van Twitter en Facebook vindt men volkomen logisch. Terwijl het feit dat iets gratis is, toch zou moeten aanzetten tot nadenken. Je kunt zelf ook heel wat doen aan misbruik van je gegevens. Privacy en gemak balanceren met elkaar, vult Eric van Tol meteen aan. Toen Facebook Whatsapp overnam, was de wereld te klein. Maar als je vervolgens vraagt blijf je wel googelen?, word je bevreemd aangekeken. Het is toch wel makkelijk om even Streetview aan te zetten als je in een vreemde stad trek in pizza hebt; over het feit dat Google je data gebruikt worden de schouders opgehaald. Volgens Lanzing is dit een schoolvoorbeeld van de privacy-paradox. Men zegt het een, maar doet precies het tegenovergestelde. Privacy is over het algemeen heel belangrijk, maar als je gaat specificeren, zie je dat het per sociale context kan verschillen. Privacy is geen entiteit, maar een grens, die zich per context opnieuw instelt. Jan Smits benadert het begrip privacy vanuit de rechterlijke zin, als onderdeel van vier integriteitsrechten: vrijheid van meningsuiting, lichamelijke integriteit, huisrecht en data-integriteit. Hoewel het dus een pakket is, zijn deze rechten nooit gezamenlijk onderzocht, iets waar hoognodig naar gekeken moet worden, vindt hij. Wie heeft de data openbaar gemaakt, van wie zijn persoonsgegevens? Marcel van Mackelenbergh schudt zijn hoofd. Het gaat hier om een nieuwe tijd, daar moeten we ons op focussen. De wet doet alsof data nog steeds papier is: mag ik het hebben, mag ik het doorgeven. Dat is onzin. Data stroomt, het gaat met een noodgang. Smits: Dat wil niet zeggen dat we dan alle regels maar in de prullenbak moeten gooien als een deel in een bepaalde context niet meer werkt. We moeten op zoek naar een nieuwe betekenis, maar de onderliggende universele waarden kloppen nog steeds. Maar juist met die context doet de wet niets, net zoals de Commissie Bescherming Persoonsgegevens die mij aardig in de steek laat, vervolgt Van Mackelenbergh. Met context-gebonden privacy, daar kan ik tenminste wat mee. Het geeft me een gevoel waar ik te ver ben gegaan en waar niet. Met regels heb je altijd een achterdeur - als data je kan helpen je taak uit te voeren, mag je het gebruiken - een typisch probleem van ons gedoogbeleid. We moeten kunnen erkennen dat we de controle kwijt zijn Discussieleider Lucas Asselbergs grijpt terug op Big Data en bezit. Is het zo dat Big Data een invloed lijkt te hebben op wat wij als bezit beschouwen, wat van ons is en wat van anderen? Wat is eigendom als het gaat om data?, vraagt Van Mackelenbergh zich af. Smits: Eigendom is zelf de baas zijn, bezit - roerende zaken - is van degene die het vast heeft, dat gaat ook zo met data. Degene die de data heeft, doet alsof het de bezitter is, kijk maar naar Google. Van Tol denkt dat we nog een stap terug moeten doen. Wat maakt data anders dan normaal bezit? Het lastige aan data is dat je het kunt kopiëren, jouw gegevens kunnen zo duizend keer verhandeld worden. Dat is een mechanisme waar we erg aan moeten wennen. Het heeft ook te maken met gedetailleerdheid, meent Lizabeth Dijkstra. Er wordt heel veel van je opgeslagen - waar je je bevindt, allerlei fysieke data zoals je hartslag. Dat sluit zo dicht aan bij wie je bent, je identiteit. Het gaat niet om iets wat je kunt overhandigen - hier, een pakketje data - maar om een verschuiving van bezit naar identiteit. Daar zit een groot stuk onduidelijkheid. De vraag komt op tafel of het verliezen van controle daarbij betrokken is. De technische geest is uit de fles, Van Tol beweegt zijn handen de lucht in. Internet is als een groeiende bloemkool, fractals die maar blijven komen. Ik heb allang het idee dat we out of control zijn, geen overzicht meer hebben van al die datasets. Kijk naar automatic trading systemen, dat is intrinsiek niet te overzien. Toch zeggen alle bankiers dat ze de volledige controle hebben, ik geloof er niets van. Marjolein Lanzing MA Msc, promovenda Philosophy & Ethics aan de faculteit IE&IS (TU/e). Verschillende partijen hebben ineens toegang tot informatie die voorheen van jezelf was, wat doet dat met je identiteit? Drs. Eric van Tol, directeur Expertisecentrum Big Data Fontys Hogescholen en Big Dataaanjager bij het ministerie van Economische Zaken. Door Big Data wordt de ongelijkheid vergroot: the winner takes it all.
40 41 De Opdracht Drs. Marcel van Mackelenbergh, gegevensarchitect Belastingdienst. Privacy zoals we het kenden is voorbij. De vraag is overigens of dit erg is. Neem internet, dat is stabiel en werkt, maar ook daarvan kunnen we niet beweren dat we overzicht hebben. Lanzing denkt dat autoriteit daar een rol speelt. Toch moeten we kunnen erkennen dat we een deel van de controle kwijt zijn. Het hoeft nog niet te laat te zijn om controlemechanismen op verschillende niveaus te ontwikkelen. Het praten erover is al een goede stap, toegeven dat het een wijdverbreider en groter issue is dan veel mensen denken. Transparantie is heel belangrijk. Lanzing geeft de groep nog meer stof tot nadenken. Het feit dat al die data toegankelijk ís, betekent nog niet dat het dat zou moeten zíjn. Dus ook al hebben burgers zelf al die data op internet gezet en is het eenvoudig te vergaren, dan geeft dat nog geen recht om iets met die data te doen. Van Mackelenbergh veert op. Het doet hem goed te horen dat het zien van Facebookdata niet meteen betekent dat hij het mag gebruiken. Of iets mag doen met een voorbijkomende tweet van iemand zonnend op het strand terwijl degene zich net heeft ziek gemeld.dijkstra: Toch vind ik wel dat er al een grens wordt gepasseerd met het binnenhalen van die data, ook al wordt er dan misschien niet naar gekeken. Lanzing haast zich te zeggen dat ze niet per se sceptisch is over het gebruik van Big Data, er liggen volgens haar veel nuttige toepassingen. We zouden meer onderzoek moeten doen naar het anonimiseren van data, het gebruik van gemixte technieken. Ook Van der Aalst ziet meer in een positieve benadering van het vraagstuk over privacy - niet klagen, maar actie ondernemen. We kunnen ook denken aan het actief beschermen van mensen, op dat gebied is nog veel te winnen. We moeten niet alles dichttimmeren, maar het juist volgbaar maken. Mining technieken kunnen zo ingesteld worden dat beslissingen juist eerlijker worden voor alle doelgroepen. Na deze opmerkingen zet Asselbergs aan tot het spuien van meer oplossingen. Uit de uitgebreide analyse blijkt dat Big Data ons leven meer beheerst dan we willen. Welke aanbevelingen hebben de deelnemers om het tij te keren? In een mum van tijd hangt het memobord vol met gekleurde post-its. Een puur informatieve Datawijzer die in een oogopslag laat zien wat er met je data gebeurt zonder dat je eerst zestig pagina s moet doorlezen, een fantasy-island waar vrije innovatie kan plaatsvinden en pas bij het verlaten van het eiland getoetst wordt, een fundamenteel debat; het is slechts een greep uit de vele ideeën. Het laat opnieuw zien hoe breed het privacy-vraagstuk rondom Big Data is. Toch worden enkele termen vaker genoemd, zoals het vergroten van het bewustzijn en educatie. Smits: Mensen moeten erop gewezen worden dat er mogelijkheden zijn organisaties te bevragen over het gebruik van Big Data. Tegelijkertijd kan de desbetreffende organisatie dan uitleggen wat het met de data doet. Dat kan een heel positieve werking hebben. Lanzing pleit voor een multidisciplinaire commissie. Er moet iets komen wat bijdraagt aan een bredere bewustwording. Laat een set van mensen - wetmakers, ethici, technologen, mensen uit de praktijk - zich bezighouden met het beoordelen van verschillende cases. Van Mackelenbergh zou de discussie graag eerst in kleinere kring willen zien. Ik zou graag willen dat we af en toe met de billen bloot kunnen, spiegelen aan collega s of hetgeen je gedaan hebt nog door de beugel kan. Mensen vinden big data eng, maar hebben geen idee wat het is Er hangt nu nog een grote sluier van onbekendheid over Big Data, meent Van Tol, en educatie speelt een grote rol om daar doorheen te breken. Onderzoek wijst aan dat maar liefst tachtig procent Big Data eng vindt. Ze hebben geen idee wat het is. Als je weet hoe iets in elkaar zit en het kunt duiden, neemt de angst af. Het is allemaal niet zo ingewikkeld, en ook niet zo nieuw als soms gedacht wordt - de Cloud, nee daar begin ik niet aan hoor, ik doe alles gewoon via Dropbox.... Educatie in de breedte, maar ook zorgen voor gerichte vakkennis, voegt Van der Aalst nog toe. Waarbij Smits meteen een oproep doet aan alumni om met alle kennis vanuit de buitenwereld mee te denken over herwaardering van het vakmanschap - we moeten terug naar de oude betekenis van techne logos: de vakbekwaamheid om met techniek om te gaan. Het blijkt lastig om een duidelijk pakket met oplossingen uit de ideeënstroom te extraheren. Uit verschillende lagen moeten ideeën meegenomen worden, is de belangrijkste suggestie van Lanzing. Geen kwestie van bottom-up of top-down naar dit probleem kijken, maar juist in de combinatie lijkt de kracht te liggen. De groep knikt instemmend. Elke nieuwe technologie doorloopt hetzelfde proces. Het wordt eerst bejubeld, dan volledig afgekraakt waarna het uit het diepe dal kan klimmen om rustig uit te kristalliseren. Met Big Data staan we nog aan het begin van dit proces. De concrete lijst met aanbevelingen komt er uiteindelijk niet, wel vertrekt iedereen met een uitnodiging op zak voor het einddebat van de Nationale Denktank. Want als een ding duidelijk is geworden na deze discussiemiddag, is dat er nog veel bezinning nodig is om privacy en Big Data goed te laten samengaan. Lizabeth Dijkstra MA, deelnemer Nationale Denktank Big Data. Maak mensen duidelijk: if you re not paying, you re the product.
42 agenda/ 43 Frans Soetens (1948), bijzonder hoogleraar Aluminium Constructies (Bouwkunde). Houdt zijn uittreerede op 9 januari 2015. f.soetens@tue.nl december 28 Project - Sagrada Familia in ijs Een projectteam van studenten en docenten van de faculteit Bouwkunde gaat eind december naar het Finse Juuka om daar een ijsstructuur van 37,5 meter hoog te bouwen die lijkt op de Sagrada Familia. De constructie wordt gemaakt met een mengsel van houtvezels en ijs, pykrete genoemd. Dit moet de hoogste ijsdome van de wereld worden, nadat het team vorig jaar de grootste ijsdome bouwde. Plaats: Juuka, Finland Meer info: www.structuralice.com januari 8 Symposium - High Tech Systems Center Kick-off De middag start met een introductie over het HTSC en er wordt gekeken naar de visie en de doelen. In lezingen wordt besproken hoe het HTSC het beste kan bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke en industriële uitdagingen. Een kleine markt met demonstraties biedt zicht op de huidige technologie. Graag aanmelden voor deelname via onderstaande link. Tijd: 13.30-18.00 uur Plaats: Blauwe Zaal Auditorium, TU/e-campus Meer info: www.tue.nl/htsc-kickoff januari 22 januari 17 Workshop - Career Café voor jonge alumni Wil jij werken aan je toekomst? Nieuwe inzichten krijgen in je carrière? Je talenten ontwikkelen? Je netwerk uitbouwen? Speciaal voor jonge alumni van de TU/e houdt de TU/e op donderdag - avond 22 januari 2015 het Career Café. Tijdens verschillende sessies en workshops kun je in een ontspannen sfeer sparren met coaches, HR-experts en andere TU/e-alumni over bovenstaande thema s. We beginnen de avond met een broodjesbuffet en eindigen met een informele borrel waar je voldoende tijd hebt om te netwerken. Tijd: 17.30-21.30 uur Plaats: Grand café de Zwarte Doos, TU/e-campus Meer info: tue.nl/universiteit/alumni/activiteiten/ career-cafe-voor-jonge-alumni/ /gesteld Het is gebruikelijk dat weten schappers klagen over te weinig geld voor onderzoek. Het is echter vreemd dat juist zij voor dit grote, schijnbaar fundamen tele probleem nog geen oplossing hebben gevonden. Stelling bij het proefschrift Charge and ion dynamics in light-emitting electrochemical cells van Stephan van Reenen. De overeenkomst tussen het doen van een promotieonderzoek en het produceren van betonconstructies: het is vrij lastig om alles in de gewenste vorm te gieten. Stelling bij het proefschrift Vacuumatics: 3D formwork systems van Frank Huijben. In archery, as in science, a bad but reproducible result is a good start for success. Stelling bij het proefschrift Aqueous Phase Reforming of Bio-Carbohydrates van María Fernanda Neira D Angelo. The smaller transistors become, the larger the machines needed for their production. Stelling bij het proefschrift Probing Bistable Si Dynamics and GaSb Nanostructures in GaAs van Erwin Smakman. Assistive robotics technologies in our daily lives will create more jobs than it will take away. Stelling bij het proefschrift Petri nets for Modeling Robots van Debjyoti Bera. Wetenschap heeft niet als doel om de maatschappij te dienen; toch vervult ze deze taak. Stelling bij het proefschrift High-energy phenomena in laboratory and thunderstorm discharges van Christoph Köhn. Tekst Nicole Testerink foto Bart van Overbeeke ALUMINIUM-PROFESSOR Na mijn afstuderen aan de TU Delft kwam ik bij TNO Bouw in aanraking met aluminium. Een relatief nieuw materiaal waar je mooie dingen van kunt maken zoals vliegtuigen en auto s. Maar als dragende bouwconstructie werd aluminium wereldwijd nauwelijks gebruikt. Mijn extern gefinancierde leerstoel aan de TU/e heeft zeker bijgedragen aan de introductie van aluminium in de bouwwereld. Vanaf midden jaren negentig hebben we steeds meer instanties kunnen laten zien dat er potentie zit in aluminiumbouw en hebben we in Nederland echt een trend gezet. ONDERWIJS Het geven van onderwijs was voor mij niet vanzelfsprekend, maar ik heb er veel plezier aan beleefd. Genieten van de geboekte resultaten van afstudeerders en promovendi, jonge mensen zo in hun onderzoek zien opgaan; het is bijzonder om dat te mogen meemaken. Het geldt voor mij toch wel als een van de hoogtepunten uit mijn TU/e-carrière, naast de Internationale Aluminium Conferentie die we in 2010 samen met de TUD georganiseerd hebben. BRUGGEN BOUWEN Het gebouw van de nationale brancheorganisatie Aluminiumcentrum in Houten is een technisch hoogstandje, rustend op 380 dunne aluminium kolommen. Het grote voordeel van aluminium is dat het weinig onderhoud nodig heeft en heel licht is. Daardoor is het zeer geschikt voor bruggen die snel open en dicht moeten kunnen. De Riekerhavenbrug, een beweegbare verkeersbrug in Amsterdam, is daar een prachtig voorbeeld van. En de Kasteel- en Havenbrug in Helmond, de eerste Nederlandse aluminiumbruggen én de eerste aluminium bouwconstructie die we vanuit de TU/e begeleid hebben. BRABANDER Hoewel mijn wetenschappelijke roots in Delft liggen, voelde ik me meteen thuis aan de TU/e. De gemoedelijke sfeer die er hangt heeft er zeker mee te maken. Misschien komt het ook door mijn zachte G. Ik kom uit het midden van het land, maar word vaak aangezien voor een Brabander. Ik heb veel samengewerkt met Delft, aan enige rivaliteit deden wij niet. Ik kon lezen en schrijven met TUDprofessor Laurens Katgerman; ook nu we beiden met emeritaat zijn, geven we nog wel eens samen een bedrijfscursus. SPEELVELD De aluminiumbouw is nog steeds actueel, gesteund door een krachtige levensvatbare industrie die openstaat voor innovaties. Ik laat dan ook een mooi speelveld achter voor mijn opvolger Johan Maljaars. Met het opheffen van de aluminiumtechnologie leerstoel in Delft kan hij daar een stukje van oppakken en er staan nieuwe samenwerkingen met Gent en Leuven op stapel. Johan is een oud-collega van TNO Bouw en is bij mij gepromoveerd. Het is daarom extra leuk dat we begin 2015 op dezelfde dag onze uittree- en intreerede houden, zodat ik bijna letterlijk het - aluminium - stokje kan overdragen. Daarna wil ik weer gaan reizen. Ik heb mede door mijn hoogleraarschap al veel gezien, vele mensen ontmoet en van culturen geproefd; dat zijn rijke ervaringen. De wereld is groter dan alleen Nederland. Op pagina 2 forward/ met Jacco Snoeijer
44 Perinatale monitoring Tekst Tom Jeltes foto Bart van Overbeeke De periode rond de geboorte is een risicovolle tijd voor een kind, zeker als een zwangerschap niet probleemloos verloopt. Een goede inschatting van de conditie van de baby, in eerste instantie in de baarmoeder en later eventueel in een couveuse, kan letterlijk van levensbelang zijn. De afgelopen eeuwen is gelukkig vooruitgang geboekt. Ook aan de TU/e wordt met uiteenlopende initiatieven bijgedragen aan betere overlevingskansen en comfort voor de allerjongsten. 1821 De Franse arts Kergaradec publiceert voor het eerst over het idee om een stethoscoop (in de vorm van een omgekeerde toeter ) te gebruiken om de hartslag van de ongeboren baby te volgen (auscultatie). In de decennia daarna wordt duidelijk dat een plotselinge verandering in deze hartslag een teken is dat het kindje in gevaar is (met name door zuurstofgebrek). 1891 De Italiaan Pestalozza slaagt erin om de hartslag vast te leggen in een grafiek, met behulp van een zogeheten sphygmograaf - een primitieve bloeddrukmeter. 2010 Misha Croes van Industrial Design maakt een medaillon dat in contact staat met een matrasje voor in de couveuse en de bewegingen van de zuigeling nabootst. Als de ouder merkt dat de baby onrustig is en zijn of haar hand om de hanger sluit, gaat er een signaal naar het matras, dat zich vervolgens als een cocon om de baby vormt en warmte uitstraalt om het kind te troosten. In het SEBAN-project van de TU/e wordt een buikband met elektrodes ontwikkeld die zwangere vrouwen al ver voor de bevalling informatie geeft over hoe het met het ongeboren kind gesteld is. 1906 Cremer meet voor het eerst de elektrische pulsen die gepaard gaan met de hartslag van een ongeboren kind: het eerste (rudimentaire) foetale elektrocardiogram (ECG). 1972 Hon ontwikkelt een wegwerpelektrode die tijdens de bevalling op het hoofdje van de baby wordt geplakt om een ECG te kunnen maken. 1964 Callagan gebruikt ultrageluid om de hartslag van een ongeboren baby in beeld te brengen. 2000-2003 Onderzoekers van TU/e-faculteit Technische Natuurkunde en medici van het Máxima Medisch Centrum doen onderzoek naar hartritmevariabiliteit bij pasgeborenen. Ook bij de ongeboren vrucht kan het meten van hartritmevariabiliteit nuttig zijn, maar de gebruikelijke ultrageluidmetingen blijken daarvoor niet nauwkeurig genoeg. Vanaf 2008 Sibrecht Bouwstra van de faculteit Industrial Design ontwikkelt het Smart Jacket, een pakje voor couveusebaby s met geïntegreerde elektronica waarmee kritieke lichaamsfuncties als hartslag, temperatuur, ademhaling en zuurstof in het bloed voortdurend in de gaten worden gehouden met minimaal ongemak voor het kindje. 2010 Bij de faculteit Electrical Engineering wordt een methode ontwikkeld waarbij met plakelektroden op de moederbuik zowel de baarmoederactiviteit als het elektrocardiogram van de foetus wordt gemeten. Met geavanceerde signaalbewerking wordt het zwakke signaal van het babyhartje vervolgens uit de meetgegevens gedestilleerd. Dit project leidt in 2010 tot de spin-off NEMO Healthcare.