wa we lirde, wa we deje hoe we zonge, wa we zeje

Begunstigers heemkundekring Weerderheem gemeente Valkenswaard boek- en kantoorboekhandel Priem optiek Rijnders restaurant De Zwaan Luijbregts BV Euronics Koolen wa we lirde, wa we deje hoe we zonge, wa we zeje goed gebekt in eigen dialect 2015, deel 13 door werkgroep Tongval Mientje Kwinten-Evers Joke Peels-Mollen Tilly Wijnen-Firet ONS Han Frans van Daal Mieke van Erp-Louwers tekeningen: Tilly Wijnen-Firet t Periodiekske/Goed Gebekt is een driemaandelijkse uitgave van heemkundekring Weerderheem heemkamer: Oranje Nassaustraat 8f, 5554 AG Valkenswaard, tel. 040-2015055 secretaris@weerderheemvalkenswaard.nl www.weerderheemvalkenswaard.nl rekeningnummer: NL82RABO0108210324 heemkundekring weerderheem valkenswaard 13 28 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft

Inhoud blz titel auteur 3 Vurwoord Joke Peels-Mollen Ge zalt t nie geleuve, mèr d n inne nò d n aandere ston op. Djuu, ge het gelij-jk Kees. Wa moete wellie eigelijk mee-j zuveul geld. We hebbe alles al. Nou en zudoende hebbe ze beslote dè ik diegene ben die dieje notarus nne meel mag schrève. En umdè t merrege zotterdag is denke we dè tie wel in de gròte stad zal zèn en daor erreges mènne brief lèèst in n internetkaffee. Nou gòi ik gáuw dieje meel schrève dan zè k van die zinnuwe af. Wa zal dieje notarus friit mee-j ons femielie zèn. ONS Han 4 Hèllige bòntjes Tilly Wijnen-Firet 6 Herfst in t van Bèèstpark Frans van Daal 6 Stille Umgang in Amsterdam Mientje Kwinten-Evers 8 Voerlùi-j Joke Peels-Mollen 11 Saomelòòp vur hoop ONS Han 12 Flaters Mieke van Erp-Louwers 15 De Tien Geboje Joke Peels-Mollen 16 De grôôte schonmaok Mieke van Erp-Louwers 19 Onze Max Mientje Kwinten 19 Ge zaauwd toch zegge, wèij-watter..! Tilly Wijnen-Firet 21 Nog wa wèij-watter!! Tilly Wijnen-Firet 22 Zwembad De Oase Mieke van Erp-Louwers 25 Veugelkesfamielie ONS Han 27 Vredesdùif Frans van Daal Vredesdùif Iin dùif makt nog gin vrede Ok al zit ie op oew hand Liet veul vèère in't verlede Als 'n tììken an de wand Vuult zich bèèter in de lucht Vur 't vèène van Gods plan tis die dùif die aldur verzucht Wor drop ik die vrede dan? Christus, Jaweh, Allah, God Is 't in naom van jullie niet Als men onder 't kerstgenot De vrede onder z'n dùive schiet? Frans van Daal 2 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft hkk Weerderheem 27

En an dieje tillefòòn, dès ok nie zu moeilijk. Daor zalde nog wel nne cetraole hebbe mee-j z n apparaot wur ge kwartjes in moet gòòi-je. Hij hèt gewòòn um feifhunderd gevraogd an nne kelega umdè aanders de verbeinding weg zu valle. Toen ik daor s over nòdocht begrèèp ik t ok. Al gáuw ging t r over wa ze allemol mee-j dè geld konne gaon doen. D n inne wou nne vakansie en d n aandere wou z n hùis laote verbouwe. t Wier stids gezelliger. Intusse hai ik ok n fles zjenèver op de tòffel gezet en d r wier goe-d van ingenomme. Wa ollienutjes d r bij. Verder op d n aovend nog Frenske Bouwer op de piekup gezet en r wier gedanst en Sjefke begon nne polonaize. Toen Sjakkie ok nog s an de moppe begon toen waar t circus kompléét. Jizzus wa hebbe we gelache. Nou waar me al opgevalle dè Kiske van Paul-ome wa stillekes wier. Altè hettie t gròòtste woord mèr hoe laoter t wier hoe minder dè t r ùtkwam. Ik hai m al s angekeke mèr, niks. Die van hum waar dè ok opgevalle. Kiske zee-j ze, bende nie goe-d jonge, ge zegt zoveul nie mir. In inne kiir hai ie toch de traon in z n òòge. We wieren r allemol stil van. Mèr jonge toch zee-j die van hum, wa ist toch? En daor kwam zèn verhaol. Kèk zittie, wij hebbe nou n erfenis gekrigge van iemes die eigelijk nie méér is dan veugelkesfemielie. Dur heul goe-d zuuke van dieje notarus hettie ons Han gevonde. As ik um me hinne kèèk, och dan hebbe we t allemol goe-d. We hebbe n bed um in te slaope en iederen dag ète op tòffel. Ik denk nou an die èrrum kiendjes, ge ziet dè wel s op d n tilliviezie. Gin hùis en gin ète. Hij ston op en zee-j, ik hoef dè geld nie, ik wil dè ze mèn déél bestee-je an de plotselijkke bevolking daor. Ze meuge van mèn déél daor hùize bouwe en schole en de grond inzèi-je zudè ze volgend jaor bonne te ète hebbe en temaat. 26 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft Vurwoord 1985-2015 Tot vur kort geleje nie bij stilgestòn bij die jaortalle. Toch is dè nie mis. Dertig jaor zit daor tusse. In 1985 wiere bij Weerderheem de urste werkgroepe opgericht. t Kriig de schònne naom Merckenswaert wa wilde zegge : het opmerken waard. Werkgroepe zuas VIO (Valkeswird in orlogstèèd) en Foto-herkenning ware de urste. t Dialect wier alwel gekoesterd mèr n par antoesjastelinge ginge meej veul bravour van start en ze noemde zich werkgroep Tongval. t Börkels, Dommels en Valkeswirds wilde ze vaastlegge. Plat praote is iin... mèr plat schrèève is n aander verhaol. Meej valle en opstòn, meej veul gesteggel en veul gelach hebbe we t nouw onder de knie, denke wij. Harrie Fasol, Riek Werts-Berkers, Lily Payens-Beijer, Citteke Verschuren, Lieske de Koning-Olfers, Anneke Coppens, Colette van de Kerkhoff-Smets, Charles Fonteijn en Jan Driesen hebbe jaore lang hun bijdrage geleverd. Hopelijk dè k niemes vergèèt. Veul hebbe we gelird van Ad Dams, van de universiteit van Nijmegen en nouw nog steeds worre we deskundig bijgestòn dur prof. dr. Jos Swanenberg van de universiteit van Tilburg. Wij koestere dè gelird vollek. Deez is nouw t dertiende Goed gebekt in eigen dialect, n bietje n ongeluksgetal, mèr we hope dè gullie t toch meej veul plezier zalt lèèze. Moete wel hardop doen, dè s hèndiger. Dertig jaor doe ik hieràn meej, durrum moch ik deez schrèève. Joke Names Mientje, Tilly, Mieke, Jolanda en Frans. hkk Weerderheem 3

Hèllige bòntjes Dè warre van die jong vruuger die goe-d vur d n dag kwamme mèr stiekum toch vanalles ötfraate. Van die zugenaamde goei, mistal krege die ok noit straf. War ik ok zù inne? Ik geleuf t nie. Ik haj d r unne grôôte hekel àn as ik op m n orre kreeg. Ik wou gèèr braaf zèn, mèr t kwam wellis veur dè ik ok un snotbèlleke war. Mèr ik war zù as ik war; rèècht vur z n raop. Durrum beurde ik ze nogal is, ok as ik t nie verdient haj. Dan spulde ik nie d n brave oftewel n hèllig bòntje. Gelukkig is dè lang verleeje tèèd. Mèr soms hedde, ok as volwassene, oit dè ge t nie laote kent um iet te doen wà nie mag, en oe èige braaf vurdoet... We warre is in Breda meej ons fietsclubke. Unne gids liet ons de stad ziet meej van alles d r op en d r an. Ok warre we in t Begijne Hof. Hil schòn allemol meej schòn verhale en zo. Mèr d r warre d r n por die z n eige meer interesseerde in d n schònne Hof. Hoe dè de gruuntes d r bij stonne. Daor vonne ze hil spisjale bòntjes, laot mèèn die naaw kenne, die haj ik s oit in Irsel in de Acht Zaligheden gezien. Ik zeej, dè zèn Hèllige Bòntjes, daor sti unne monstrans op. Daor han die maanskèèrels (d n dieje van ons, m nne mens zugezeed en zunne maot) nog noit van gehurd. Stiekem wa zaodgoed bij-in gedòn (gelind, zeeje ze)) dè sort wauwe ze thuis ok wel in d n hof!! Thuis wiere ze te dreuge gehange vur t volgend jaor. Hil toevallig zeej mèèn vadder n wèèk d r op: kijk eens (hij war ginne Valkeswirdse mens) in dit tijdschrift een reportage over het Begijnhof van Breda, waar jullie waren. Ja dè zage we... d r bij ok n grôôte foto van de Hèllige Bòntjes, meej de monstrans d r op!! Hoe bìjzunder die wel nie warre!! We hiele onze mond mèr, zjeneerde ons eige n bietje. Mèr jè, ze warre toch mèr gelind... Van dees gedreugde hèllige bòntjes maoke ze ok rôzekransse, mer dè kos nog nie, urst genoeg bij-in doen, urst genoeg ogste. t Urste jaor, han we d r te wènnig um op te èète, zèi-jgoed vur t volgend jaor. Iemes anders kreeg r ok n por, daor groeide ze hil goe-d! Mèr goe-d ok, bij die twee van ons warre ze mislukt, stonne meugelijk te nat. Gelukkig dè ze d r n por weggegeve han. Kosse toch wir wei-jer mee kweeke. Wir n jaor lotter, van n por hedde nie 4 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft Veugelkesfemielie Ik ben me toch n partij-j zinnuwèchtig, nie te geleuve. Dè kumt, vurrige wèèk kriig ik nne meel binne van nne notarus ùt Kenia. Hij schriif dè-t- r n femielielid van mèn war overleei-je en dieje goeie mens hai mèn nege miljoen ammiriekaanse dollars nògelaote. Dè is sakkerdju ginne kattepis. Ik hai m n meeltje truggestuurd mee-j de vraog of ie zu goe-d wou zèn um in ieder geval vast nne schónne bos bloeme bè dè graf nir te legge. Ik vèèn, dès toch t minste wa ge kent doen, nie? Ok al heb ik dieje mens nòit gekend, t doet oe toch wel wa, vèèn ik. Femielie is femielie ok al ist wèèd weg. Mèr ik kriig gin antwoord op menne meel. Ik denk, dan goi ik belle. Ikke gebeld mee-j t nummer dè in dieje meel ston. Ik krèèg nne mens òn de tillefòòn en die begos me toch te buurte! Mèr wa tie allmaol zee-j, ik weet t nie. t Innige wa ik verston waar: Joe sent mie feifhunderd, ai sent joe nainmiljen dollars. Ikke prakkesere, ik denk wa bedoelt ie nou. Ik kwaam er nie ùt. Te lange leste hek mèr opgehange. Ik bedocht nog wel wan werruk hè dieje notarus, prebeert mèr s te zuuke in de wirreld of ge iemes kent vèène die femielie is van dieje overléjene. Dieje naacht durop kon ik nie slaope en waar alliin mèr an t prakkesere. Wa moes ik hier mee òn? Mèr smèrreges hai ik t gevonde. Kèk wij zèn n goei Brabantse femielie. Ik vòn dè ik dees erfenis nie alliin kon houwe. Dieje notarus hai mèn dan wel gevonde mèr ik heb nog nèèfs en vur mèn gevuul han die ok rècht op dieje-n erfenis. Anders kredde schèèl òòg. Zùdoende hai ik men nèèfs afgelòpe zotterdag bij mèn thùis ùtgenoddigd. Sjefke van Willem-ome waar d r t uurst, die is van de klok en doe nie an n Brabants ketierke en de rèst vollegde rap. Ik hai uurst mer s n bekske koffie gezet en terwijl we die òn t drinke ware begon Sjakkie van Henk-ome metiin te vraoge. Hé Han zittie, ge bent toch nie ziék zeker. We zèn nogal verschote toen ge van de wèèk vroeg of we langs wouwe komme. Ni nee, zeej ik, en ik t heul verhaol ùtgelee-jd. Ok dè k al gevraogd hai an dieje notarus of dèttie n bluumke bij t graf nir wou legge en dè k dur nog gin antwoord op hai gehad. Dè k m gebeld hai en dè k alliin mèr verston, sent mie feifhunderd. Iederéén begrèèp dieje notarus behalve ik natuurlijk. Logies zee-je ze. Ge moet dè wa aanders zien Han. Ik denk dè ze daor nie overal internet hebbe. Dieje notarus zal wel erregent aachteraf wone en die gì natuurlijk mèr inne keer in de wèèk nur de stad daor. T is daor nie zuwas hier, de afstáánde zèn gròter. God wit hoe lang dè tie onderweges is vurdè dieje mens wir in de bewonde wirreld is. hkk Weerderheem 25

waar. Toch heb ik daor lirre zwemme, mer ik dùrfde nie mir mee m`n gezicht onder watter. Ok ben ik is unne keer ter hôôgte van de fam. Swinnen op de Linderweg in de slôôt gefietst. Ik mog toen nao school alliin nur `t zwembad fietse, ons moeder en men bruurke warre er al. Iniins hur ik `n perd ankomme over de weg dè waar op hol geslage! En ik waar hillemol alliin op de weg. Van de schrik en um m`n eige te verberrege ben ik toen gewôôn de slôôt ingeree-je. Mee mun knie-es kepot en vùil kwam ik veul latter as afgesproke bij `t zwembad an. Wur ik `n bietje moes schreuwe, mèr `n nat washandje dee wondere en `n snuupke de rèèst. Gek he, dè ge zun dinge nie vergèèt. Latter ging ik mee mun vriendin en ons keinder zwemme bij De Wedert in Valkeswird. Veul zuiverder, mee speultoestelle, `n glijbaon, `n duikbad en horeca wur ge van alles kant kôôpe. Ok hil fijn, zeker vur de klèèn manne, mèr De Oase van vruuger haawt toch `n bezunder plekske in m`n herinneringe. Tegeworrig wurdt`r gevist. Menne mens Harrie gi af en toe wel is mee onze klèènzoon `n bietje prebere um `n viske te vange. As men dochter, klèèndochter en ik is gòn kèke of ze al iet gevange hebbe, kèèk ik rond en herken nog veul, nie alles hurre. D`n dijk is weg en `t jongesbad is nouw kweekvijver. De kleedhökskes zen netuurlik ok weg. Mer de bôôme ston `r nog steeds en die hebbe hil wa veraanderinge gezien in al die jaore! `t Is nouw vort Hengelsportvereniging Venbergen en oppernèè-jt hebbe veul mense `r wir plezier en vertier an hun sport, net as wij vruuger. Mieke van Erp-Louwers slibbere = baantje glijden kaoi weer = slecht weer haawtere = houten spisjaal = speciaal onthaawe = onthouden hökskes = hokjes immol = eenmaal bojem = bodem rontelum = rondom pierebadje = kleuterbad schatse = schaatsen genoeg vur n koksel en ok moes r wir vur zèi-jgoed gezurgd worre. Twee jaor trug, nao t dreuge, d n bònne-kever in de bòntjes, amper nog iet um te zèi-je. Durrum meej wa ze nog hadde zùnnig meej zèn! Gelukkig wir krèk genoeg vur te zurrege vur genoeg zèi-jgoed. n Schòn berzie bij-in gedòn, mèr... de mùis han z n eige te goe-d gedòn!!!! Dees jaor durrum mèr wir n bietje; wir gin koksel, nóg wete we nie hoe ze smaoke, umdè t sund is as ge r gin mir in overènsie hèt! Ik ben benieuwd wanneer dieje tèèd komt, dè we toekomme vur nne kook. En ok vur de Rôzekrans! Van gelinde bôntjes??? zoude dan nog fesoenlìjk kenne bidde?? Hèllige bòntjes: of d n duvel d r meej spult...! Hèllige bòntjes? Zoude meschien t urste deel van dees verhaaltje nog ne keer lèèze??? Witte wa: as we d r zat hebbe, gòn we wir trug in vurjaor, nur Breda um ze in dè Höfke in de èèrd te stoppe!! Tilly Wijnen-Firet hèllige bòntjes = heilige boontjes, bonensoort met een afbeelding van een monstrans erop hèllig bòntje = schijnheilige ùitfraate = uitspookten snotbèlleke = deugenietje beurde ik = kreeg ik straf Irsel = Eersel maanskèèrels = mannen mens = man zaojgoed of zèi-jgoed = zaden zèi-je = zaaien berzie = behoorlijk aantal dè we toekomme=dat we genoeg hebben gelinde = geleende 24 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft hkk Weerderheem 5

Herfst in't van Bèèst Park De rust van de ritsel In de blaor van de bèum Moette wiir maonde misse De bèum nèmme gin blad miir vur zunne mond En asof ze hun plats al wisse Dwarrele ze fleurig mèr humeurig nor de grond Langs stoere stamme in't gruun, ranje en gèèl maoke al die kleure oe bekant schèèl Als unne vogelverschrikker zonder fussoen waort de gist van Jan over 't plantsoen Ôk vollegend jaor komme d'r wir blaor Frans van Daal Stille Umgang in Amsterdam In 1345 is t begonne meej t Mirakel in Amsterdam. Er wonde unne mens in de Kalverstraot. Die-je mens war zièk en de pastoor kwam um hem te bediène. Hij kriig ok nog de H. Communie. Efkes durnao moes ie overgèève. Z n vrouw rùimde t op en goi-de alles in t vuur. De volgende dag zag ze de H. Hostie ongeschonde in de ase ligge. Ze halde de pastoor erbè en die nam m meej nèr de kerk. Tot drie kiirres toe is die hostie nèr de kerk gebrocht, mèr iedere kiir ging ie ok wir terug. Toen is op die plak n kapel geboùwe en latter ok wir afgebroke. Nouw wurd ieder jaor dees plak herdocht. Er zèn wir planne um n blèèvend monument op te richten. Midden in de Kalverstraot. De zatterdag nâ 15 mert gon de pelgrims nèr Amsterdam. Dees jaor zo n 6500 mensen. Meej busse komme ze ùt hil t land hier nèr toe. In 7 kerke wurd dan n H. Mis opgedraoge. Op iin plak zelfs vur de jongere. Regio Eindove kumt in de kerk van de Krijtberg bè elkaor. Dees jaor heb ik dè ok meej gemakt. Um 9 ure s aoves kwame we in Westerhove bè elkaor wur de bus ons ophalde. In Bergijk Irsel en op n par zag wier ie onmiddelik weggestuurd en bij herhaling zelfs hillemol `t zwembad ùt! Rontelum `t water waar gras, wur we op `n aaw deke ginge zitte, ons moeder en wij keinder. Van alles bij netuurlik vur te ète en te drinke en wa eige-gemakte snuupkes. Van zonnebrandcreme ha nog niemes gehurd en ik ben durum dik zat wa verbrand, mer dè hurde bij de zommer dochte wij. Ik heb daor toendertèèd lirre zwemme van ons moeder, die kon `t al, en ik waar op goei kommende weeg. `t Zwembad waar in drie vakke verdèèld. `t Pierebadje vur de hil klèèn dan `t midde wur `t watter tot onder oe errem kwam en dan `t diepste wur ge nie mir kond stòn. Die drie vakke warre geschei-je dur van die touwe mee kurke eran rôôd mee wit zôô konde krek zien hoe die-p `t waar. Nou had ik `n gèèl wolle zwempekske an, van de Tweka, dè weet ik nog wel. `n Hil aorig ding as `t nog dreug waar, mèr owee as `t nat was. Dan wier `t lôôdzwaor en iins zu grôôt! Dè van mij had van die galgkes dwars over munne rug. Toen ons moeder zee dè ik `t nou wel is in `t die-pe mog prebere dùrfde ik uurst nie, mer toen ze efkes nie keek wouw ik ze verrasse. Ik dôôk onder de touwe dur althans dè wouw ik prebere, mèr ik blèèf mee mun galgkes die ùtgerekt warre, an zunne kurk hange. Ik kon nie vur of aachterùt mir en ok nie nur bove! Alles begon te sùize en `t wier zwart. Iniins vuulde ik `n haand die me nur bove trok, net op tèèd, ik ha zuwa `t half zwembad ingeslikt! Ons moeder waar me kwèèt en gelukkig zag ze onder watter m`n gèèl zwem-pèkske. Ik wier op `t dreuge gebrocht, d`n badmister erbij en die begon op munne rug te dùiwe. D`r kwam `n hil golf watter ùt en ik moes hoeste en kokhalze. Dat scheelde niet veel mevrouw, zee ie tege ons moeder, die gruwelik verschote 6 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft hkk Weerderheem 23

Ik denk dè Frans van Daal dè zeker moet gòn onderzuuke.(hier denk ik an zèèn verhaaltje, van t Valentinusputje) En ik moet m n èige bekeere, ik docht te veul gene te hebbe van ons pap, mèr naauw moes ik tóch mèr s nur Lourdes gòn. En naauw nog iet, bekèèk ik m n foto die van dees bildje gemokt heb, ik ken nie fotosjoppe (of hoe hiet dè) mèr ik zie over de foto n heldere straol licht over t plestiek bildje??? Al wir n meraokel?? Tóch mèr bekeere nur n goeie katteliek? Tilly Wijnen-Firet glaoze kèskes =vitrines bôôjem =bodem Zwembad De Oase In mèn herinneringe waar `t vruuger aaltij hiit in de zommer en kaaw in de weinter. In de zommer konde gon zwemme in de Oase. `n Zwembad aachteran op de Linderweg in Valkeswird. En s weinters vroor `t aaltij, konde slibberen, sneuwmanne maoke of schatse. Teminste, zôô leek `t toch. `t Zal echt wel is kaoi weer geweest zen. Mer dè vergètte dan he? Wij ginge as `t lekker wèrrem waar dikkels nur `t zwembad. As ik m`n ôôge dicht doe zie ik `t nog zôô vur me. Bij d`n ingang en rontelum de kassa stonne grôôte bôôme, ge moest `n kartje kôôpe. Ik weet nie mir hoeveul dè koste, `t zal nie zu duur geweest zen denk ik. Anders waar `t `r nie zu druk geweest. Bij d`n ingang angekomme moesse de meskes rechtsaf en de jonges links. An wirskante ston `n hil rèè-j mee houwtere hökskes, wur ge oe eige ùt moest klee-je. En oe kleer moeste dur `n lùik an d`n aachterkant afgève an unne mens die daor spisjaal vur op en neer liep. Ge moest onthaawe wur oe kleer ongeveer nir gehange wiere vur as ge wir op huis an moest. Volges mij kreegde gin nummerke of zuiets. Waarde immol binne dan hadde daor `t zwembad. Niks betegeld of zôô mer gewôôn unne zandbojem. Ge begrept dè as `t druk waar `t watter hil modderig waar en dè ge `r zwarter ùt krôôp as dè ge errin waart gegon! Mèr dè kon de pret nie drukke. Tusse `t jongesbad en meskesbad waar unne dijk angeleed, mee gras begroeid. We wiere streng geschei-je gehouwe, dus moes d`n badmister, die op unne hôôge stoel bovenop die-je dijk zat, hil goewd oplette. Netuurlijk krôôp `r wel is unne waoghals van unne jonge tege d`n dijk op, um nur de meskes te glure. Mèr as d`n badmister dè 22 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft plakke in Eindove en dan nog Bèst. Overal stapte er mense in. Over de grôôte weg warre we zô in Amsterdam. Onderwege wordde t Rôzehuujke gebid. Op t Spui ùt de bus en dan lopend nèr die kerk. n Hil skon kerk meej nog unne preekstoel in t midde. Ok de gistelijke ùt Valkeswird warre er bè. n Skon mis mèr niks bezonders en ginne ùitleg over t hil gebeure. Nâ de mis liêpe ze in stilte an. Niks gin rèè-je of zô, nèè, gewôôn lôpe. In zichzelf biddend, zegge ze dan. Ik heb nie gebid want ik moes te veul rondkèèke. Wâ wilde, um half iin midde in de naacht dur de Kalverstraot, De Dam, Centraal Station, Warmoesstraot en dan wir nèr t Spui. In de Kalverstraot op de plak van t Mirakel sti dan n lantèèrn, die ze latter wir opruime. Er is nie zôveul te belèève. Hier en daor n cafè en dan wâ jeugd op de straot. Ok rèè-je er fietstaxi s rond. Dur kande dan meej z n twee-je aachter inzitte. Er stôn ok hil veul fietse overal. Op t Spui kumt de bus ons wir ophaole. Ge moet wel zörge dè ge in de goei-j bus zit. Op de terugweg bidde ze mèr iin tientje van de rôzekrans. We han genoeg gebid, zèè-je ze. Ginne koffie en zeker gin pilske, mèr unne zelf meej gebrochte boterham konde in de bus opèète. Um half zes war ik wir thous en kan nog efkes nèr bed. t Is toch wel anders as Handel. Bè mè gin gevuul van devotie of samenhorigheid. Dè kumt natuurlijk um dè t n stille tocht is die vruger oit is verboi-je en toen as stille processie toch dur hi kanne gôn. En te bedenke dè t vruger alliin vur manne war. Die kwame dan in Eindove bè elkaor, wur ze urst nèr de kerk ginge en daor moeze biechte. Dan ginge ze meej de trein nèr Amsterdam. Die tocht war ongeveer t zelfde as nouw. Vur die mense denk ik n hil belèèvenis. Ik hurde van iemes die al jaore meej git, dè t vur hum èltè unne hille skonne naacht is. Ik vond t ok wel hil bezonder um t unne kiir meej te maoke. Mientje Kwinten-Evers hkk Weerderheem 7

Voerlùi-j Stille Umgang ase = as, overblijfsel van vuur drie kiirres = drie maal gistelijke = geestelijke, priesters en pastoors lantèèrn = lantaarn zèè-je ze = zeiden ze verboi-je = verboden Deze keer hebbe we t over Toon van den Dungen, zaliger gedachtenis. Hij vertelde. Hij war de zoon van Jantje van den Dungen, d n voerman op d n Eindoveseweg in de jaore twintig-dertig van de vurrige euw. Hij war d r inne van de zestien, mar hij haj mar ellef van zèn bruurs en zusters gekend. Vijf mèskes warre vruug gestörreve an de mazzele, rôôdvonk en de stùipe. Het leste war Merietje dè stierf, daor is latter onze Gerardus nog vur in de plats gekomme, vertelde ie. Zôô ging dè toen. Vadder Jantje en z n zoons voere op vaste dage nar Eindove, dè wisse de mense. Vur t grôôt van Valkeswird moese soms bodschappe doen. Unnen bril of n recept wegbrenge, bevorbild. Ok name ze dik vracht meej van Verhoeve, dè war unnen koperslager, kopere kittels vur Galvano. Ze han ok altij-j unne fiets bij-j, want sommige mense gave oi-jt val-appel meej vur femilie in Woensel of ie-t anders vur in Tongere, koste vijftien cent of n kwartje, zij brochte dè dan meej de fiets eweg. Ze han ok unne jòd uit Eindove as klant, unne zekere Hensbergen. Die kocht gèite, brocht ze saovess bij hun thuis. Hij haj dan n scheer bij um, waormeej ie zènne naom Jaap in de hùid knipte. Sanderendaags brochte zij die nar t slachthuis en dieje jòd ventte dè vlis dan ùit in de stad. Opbrengst: 75 cent vrachtkoste. In de jaore 1925/1926 ging alles nog meej pèèrd en kar. Vur Van Bèèst reje ze nar Helmond, Son en Breugel en ok nar Bèèst en Oirschot. In Eindove wier d r soms ok overgelaoje bij aander voerlùi-j. Dè gebeurde op t Wilhelminaplein, op de Hooghuisstraot en de Grôôte Mèrt. Dè war durvoer, zuas, zakke tabak die van Van Bèèst nar Gimmert of Lieshout moeze. De winkeliers moeze onder remboers betaole, daor zörregde de voerlùi-j ok vur. Voerlùi-j ùit de buurt ware Van Gompel ùit Bergèijk, Van de Ven ùit Börkel en Smetske ùit Woldere. Toen de keinder nog 8 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft ons, virtien jaor jonger dan dè ik ben... zôô ziede mèr wir... wa wonderlijk hè? Wondere... naauw denk ik inins; dè watter... zeuvetig jaor aauwd... nie troebel... vruuger is r al is watter wèèn geworre... d n kurkestop war d r noit nie af... KLAORE?? De wondere zèn de wirreld nog nie ùit!! Tilly Wijnen-Firet klaore =jonge jenever wèij-watter =wijwater doeane-resjerzje=douane recherche stoker =clandestine alhohol stoker wèènflesse =wijnflessen tiin en taander =het een en ander Nittersel =Netersel Caastere =Casteren nôôi =node, hekel aan trèu-w =huwelijk pompkèske =aanrechtkastje alling =helemaal beeverdplatse =bedevaartplaatsen friit =blij/gelukkig wèèn =wijn Nog wa wèij-watter!! Tegeworrig hè k iet meej wèij-watter denk ik. Spullekes bìj-in doen vur de nèèije inrichting van de glaoze kèskes van de bieb, vèèn ik daor twii plestieke bildjes van Lourdes wor watter in zit, Lourdeswatter. Ik heb n wasmand wor ik spul meej nur bove of beneeje draog. k Kom beneeje en zie dè r watter op d n bôôjem lì en die war tevurre drèug! De döpkes warre dicht. Ik vat de biltjes ùit die maand en t watter gutste (as de Gave in Lourdes) ùit iin van die bildjes: n stuk van de n bôôjem van dè bildje inins d r ùit! Hoe kos dè? Ik raokte t bildje ietskes an én... wir n stukske d r af! Han ze zu n virtig jaor geleeje ok al zèèlef afbrèèkbaar plestiek?? OF... dè Lourdeswatter?? Wèijwatter... stèèrek watter, in ieders geval is t n stèèrek iet!! Meraokels t nie???? hkk Weerderheem 21

Nii zeej m n bruur, tis veul aauwer, umtrend zeuvetig jaor aauwd en nog klaor helder!! Wonderlìjk!! M n bruur is tiin en taander in z n huis an t oprùime en vond dees fles en wis t verhaal van onze pap, krèk as ikke, nog goe-d te herinnere. Ik war krèk geborre en d r war kinkhoest her en dèr. Ik, t urste kiendje, daor moch toch niks ankomme! Durrum wier onze pap op de fiets weggestuurd. M n bruur docht nur Nittersel en ik docht nur Caastere. Onze pap ging nôôi: vur zunne trèu-w war ie pruttestant en moes van dees gedoe niks hebbe. Afgoderèèj en bìjgeleuf... niks vur hum! Mèr smam trok an t laangste end, zij geleufde daor as goei katteliek vrouwke wel in. En onze pap reej an, krèk nao d n orlog durrum nie op d n beste fiets! Bij de pasterie angekomme vroeg ie nur wa tie moes hebbe, de diensmeid schommelde nur aachtere, Kees r aachteran, en ze holde ùit t pompkèske n gruun fles, ja dees fles ùit t verhaal!! Meej t afgèève zeej ze: de pestoor heej gezeed: inne gulde. Onze pap sloeg bekant aachterover, zunne hôôp geld vur onneuzel watter. Mèr ja, hij haj t hart nie um zonder dè watter thuis an te komme. Ik weet nie of ik kinkhoest heb gehad, ik denk t nie, de fles is nog alling vol!! Mèr wonderlìjk helder gebleve, tóch n wonder? Mèr dieje gulde, die hèt bij onze pap jaore lang zwaor gewoge, durrum wierd r nogallis over dieje afzetter geprot. Mèr of t naauw Nittersel of Caastere war? Sund, we kènne t onze pap niemir vraoge. Mèr naauw wír n wonder...! Van de nèèi-je tèèd! Op m nne PC kreeg ik vandaog unne mail van t Meertens Instituut, worrin, allemol Beeverdplatse van hil Nederland stòn!! Ik kèèke op Nittersel; niks! Op Caastere, jawel!! n Hil verhaal over de Hèllige Elisabeth van Hongarije enne... watter tege de kinkhoest! t Is laastig um toe te gèève dè k friit war dè IK t bìj t rèèchte end haj!! Ja, IK ben d n oudste en denk dè k meer bìj d n tèèd ben as dieje snotneus van klèèn ware kosse ze an de belle van t perd hurre of t hunne vadder war, die r an kwam. Daorvur luisterde ze meej hun oor op de weg. As ze in Eindove klaor ware voere ze um hallef vier de stad wir ùit en leje dan an bij Baxe in Strottum. (hoek Linderweg-Alsterweg) Vaaste anlegplats, t perd wier gevoeijerd en de voerman ging n borreltje vatte. Dan ging t wir wèijer richting Alst, toe bij de Meibôôm. t Perd wis blèindelings de weg, stopte van èiges, krig dan pèèrsbrôôd, rùim dertig centimèèter grôôt en tien briid. Nog n borreltje gevat want op iin biin kande nie lôôpe. Rond zes ure warre ze dan thuis. t Perd wier ùitgespanne en ging de stal op. De wage wier tusse de beum gezet op d n Eindoveseweg, meej alles erop. Kon toen nog! De beum stonne trouwes toe an de Mèrt. Moet oe vurstelle! Toon kos nog ure vertelle, over hoe ze nar Summere ginge op mòndeggemèrrege. s Naachts spiene ze dan al in. In diejen tèèd han ze unne platte vierwielige Dùitse waoge, meej n grôôt èèzere hek an d n aachterkant. Die wier volgelaoje meej kiste en zakke tebak, sigare, rôôktebak en prùimtebak. t Perd liep los over de kèinderköpkes, over Lind nar Hees en dan war t nog rùim anderhallef uur nar Summere. Um zes ure smèrreges ware ze dan bij Driek Welten op d n bult. Aaw boeremense, aaw boerecafé, echt lang geleje. Bij Willem Smits op de Mèrt krege ze wèrrem èète, dè betalde Van Bèèst. De leeg kiste en zakke wiere meej trug genomme, d r ston statiegeld op, f.1,- vur n kist en 40 cente vur unne zak. Dè wier allemol op unne tebaksbùil opgeschreve. Mistentèds liepe de voerlùi-j langs t perd, unnen enkele keer zate ze op de bùrries. Hil daoge ware ze onderwege. Sweinters war t nog n aander verhaol. An sneuwschùive wier d r toen nog nie gedòn. Mèr de pèèrd moeze r toch dur. Dan wiere ze zôgezeed schèèrrep gezet. In de hoefèijsers zate gate, urst wier de mès erùit gepeuterd en daor drèèi-jde ze dan n schroef in. As 20 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft hkk Weerderheem 9

t hil kaoi-j glattig weer war, spiene ze r oi-jt n perd vur, die liepe dus aachtermekaor. Mèr dan de Handelse precessie, dè war n begènkenis op zich. Netuurlijk ginge zij jaorelang meej, meej perd en kaar. Daor ging nogal wa aan vuraf. Al t koperwèrrek van de haam en de belle moeze gepoets worre. t Tùig wier extra geollied en dan nog de roi-j plosse, die mogge zeker nie vergèète worre, n lust vur t ôôg. Toon vertelt, hunne vadder ging 60 jaor op n rèèj meej nar Handel, te voe-t! Sliep altij bij Bouwens, is daor ok gehuldigd. t War d r goe-d toeve bij diejen grôôten bôôm, veul buurte, unne goei-je pot bier en stèrreke verhaole. Op hunne waoge konne zô n dertig-vèèfendertig man meej. De beevertgangers konne n hiil of n hallef plats kope. Daor konde dan ok oew brôôdtrommel en oewe jas kwèèt. De miste Valkeswirdse mense ginge tevoe-t, meej de hùifkar en n par ùitzonderinge meej de koets. Net as nouw nog, ginge ze sotterdags heen en sonnes wir trug. Veul mense sliepe bij boere in t hoi-j, of gewôôn bij mense in Handel. n Enkeling in hotel Handelia. (hitte toen vast nog nie zôô) t Trugkomme in Valkeswird is nie te beschrèève, bij t Lieve Vrouwke gebid, um unne vrijer gevraoge misschien of erges vur bedankt en wir veilig thuis gekomme. Kiiiiindere van Mariiiiiieja... Joke Peels-Mollen voere = reden, rijden val-appel = afgevallen appels bij um = bij zich Van Bèèst = sigarenfabriek Van Best Bèèst = het dorp Best Gimmert = Gemert Woldere = Waalre Leje dan an = aanleggen Strottum = Stratum pèèrsbrôôd = paardebrood Summere = Someren spiene ze in = paarden inspannen mistentèèds = meestal tebaksbùil = papieren tabakszak begènkenis = een heel gedoe sonnes = zondags 10 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft Onze Max Ons huundje is dôôd. Ge kent m wel, hij miste iinne pôôt. Hij is oud geworre. 15 Jaor geleje is ie geborre. Hij wakte as de beste. Mer iemes bèète, de war t leste. Hij lag saome meej de poeze in z n hökske. t War dan ok n echt fökske. Ik heb m begraove, dè huundje, saome meej de kleinkiendjes. Dè warre ok hil goei-j vriendjes. Inne hai-j er zo n verdriet. Unne andere zong n lied. Wilhelmus van Nassauwe. Ik denk dè ze t wel onthauwe. Ik, zal er ok an moete wenne. Dè ik m nie mir over de plats zie renne. Mientje Kwinten Huundje = hondje wakte = waakte hökske = hokje fökske = foxhondje (is niet echt n rashond) Ge zaauwd toch zegge, wèij-watter...! Kumt m n bruur aachterum, hoi zuster, hier hè k wa vur èuw, wa nog van èuw is. Hij haj n gruun fles in z n haand. Klaore? Zeej meej d n dieje van ons, m nne mens zùgezeed. En z n èugskes begôzze al te blinke. Neej zot, zeej m n bruur, wèij-watter!! D r zit toch gin pepierke op van n disteleerderèèj of zôô! Neej, zeej d n onze, t kos zèn ùit de jaore zèuvetig/taachetig, toen haj deze of gene wellis ketakt meej de doeaane-resjerzje of unne stoker van alkehol. Krèk inder as mèèn vrouw! In dieje tèèd war alkehol veulste duur en dè haj ze meej d r wèèrek veul nôddig, toch hèndig as ge van dè sort ketakte het!! Alkehol gebrocht in leeg wèènflesse!! hkk Weerderheem 19

m`n nestje wir zu lekker en lag ik as op wolkskes en `t hoefde nouw alliin mer wir af en toe umgedrei-jt te worre. Ok wier ieder jaor de keuke, w.c en bijkeuke gewit. Umdè de kachel, wurop we kôôkte, daor ok ston en onze vadder thuis aaltij `n sigarke rôôkte warre de mure ieder jaor wir wa angeslage. En waar dè witte iins per jaor wel noddig. Zôô wier alles gepoetst, gelucht, gesopt en gevreve tot alles wir blonk. Dè duurde toch wel enkele wèke vur alles wir klaor waar. t Doe zeer an m`n ôôge, zee onze vadder dan, um ons moeder `n bietje te plaoge. Mer dan keerde de rust wir trug en hoefde we nie mir in `n ongezellig huis te zitte mee wennig tèèd um fesoenlik ète te koke. Ons moeder bakte dan ne lekkere cake of `n vlaai um te viere dè de grôôte schonmaok wir klaor waar. Zôô ging dè vruuger bij ons thuis en bij de miste mense bij ons in de buurt. Tegeworrig zen de hùis veul hendiger zùiver te haawe. Er zen stofzuigers, stôômapperate vur vloer of tapijt en allerlei schonmaokmiddele. Witsel wurd nie mir gebrùikt, nou hedde tex en behang is zelfklevend, as ge wilt. Allemol veul practischer as vruuger. De mense hebbe gin zeil mir, mer parket, stiinne vloere of vaaste vloerbedekking. Um nog mer nie te sprèke over al die apperetuur die de mederne huisvrouw tot heur beschikking hi. Was- en dreugcombinasies, magnetrons, koel- en vrieskaste e.z.v. Dè is allemol hil fijn en ok noddig umdè de miste vrouwe tegeworrig `n baon hebbe of part-time gòn werreke. En de gezinne zen ok nie mir zu grôôt. Ok umdè `t poetse nie mir zu belangrijk is as toendertèèd. Mer toch denk ik nog dikkels trug an die-jen tèèd toen ik nog `n meske was en volop meehielp as `t bij ons grôôte schonmaok waar. Mieke van Erp-Louwers dreug =droog wèèd =ver plektoffel =behangtafel affesasie =opschieten watter =water Vurzurrig =voorzorg deuwe =duwen kepokzak =kapokmatras stuul =stoelen leer =ladder 18 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft Saomelòòp vur hoop Zotterdaggemiddeg ging ik mee-j d n hond n eindje um. Zomèr op m n gemak n èindje kuiere, en ik kwam ùt op t sportterrein. Ik ging neffe de schutting hange en kèèk int rond. T schòòt me te binne dè Hakkie hier vruuger watter over spòòt in de weinter zudè de jeugd veilig kon schaotse. Ok ik heb t hier gelird op botjes. Twii kirres glij-je en dan op oew schoe-n verder schùive umdè die dinge noi-jt nie bleve zitte. Ik hòpte dè ik oit s kunstschaotse zou hebbe. Hangend òn dieje schutting ging t mijmere in mènne kop verder. Ik zaag heul veul mense stids dezèèlde ronde lòòpe. Ok dees mense han allemaol hoop, al hòpte die op iets veul belangrijkers dan ik destèds. Ik nam dè woord is in mènne mond. HOOP, wan òrrig woord eigelijk. Ik knauwde r- s wa op en liet t toen zachjes mènne mond ùitkomme. Den uurste letter, de Ha, ik vuulde mènne aojum ùt mèn kèèl komme, neffe mèn gehimmelte af, tigge d n achterkaant van mèn vurtaand òn en zó mènne mond ùtgoan. Dan de O, wir vuulde ik mènne aojum langs mèn gehimmelte gaon en dan tusse mèn lippe dur nur bùite. En dan hedde nog de P, wir kwam r nò t sluite van mèn lippe n zuchje weind mee nur buite. Nou hai ik altij gedocht dè as ge iets hòpte dè ge dan iets wou krège, mèr dè klopt nie. As ik t woord hoop zeg gèèf ik alliin mer innerzjie weg. Bè alle letters int woord blaos ik innerzjie nur bùite. Zou t dan zo zèn dè ge aliin mer kent hope vur iemes aanders? Dè ik bevurbild zeg: ik hoop dè dieje mens gáuw bèter wordt en dur dè ik: HOOP: zeg dieje mens automaties mènne ùtgeblaoze innezjie dan krègt? Dè zu eigelijk nog nie zu gek zèn. Dan zouwe we Dommele en Börkel kenne laote hope vur Valkeswird en Schaft en aandersum. En wurrum nie gelijk int gròòt ònvatte? t Noorde en zuide van de wirreld hòpt vur het ooste en weste van de wirreld en aanderzum. En as dè dan zou wille wèrreke dan zu alles r schónder ùtzien en is dè toch mèr wir schón begonne in ons eige Valkeswird. hkk Weerderheem 11

As we op dees manier iemes toch s krààcht en innerzjie konne gève. Of zu t zó toch wir nie wèrreke? Stillekes an kwam ik wir in dees wirreld trug en kéék ik rond. t Zou moete kenne ja. Dan zouwen r nou nie zuveul Valkeswirdse mense lôpe um geld bij-iin te brengen zudè- ter wir onderzuuk gedaon ken worre um n heul erge ziekte òit is te kenne genèze. Diep geraokt um wa ik daor zaag ben ik umgedrei-jd en rustig wir nur huis gekuierd. ONS Han Flaters Wà kan unne mens toch flaters slòn, teminste ikke wel. Ik liep is in Valkeswird midde in törp over de stoep ter hogte van al die terrasjes, die vol zate, umdè t mert waar op donderdag. Ik kwam van de bank af, wur ik wà geld ut de muur ha getrokke en waar nog bezig um m n portemenee in mun tas te stèke, toen ik tege n houwtere bord ànliep. Dè waar zun plat bord van unne dikke kok, die un burd ète in z`n haand had en dè ston op de stoep vur iin van die èètcafés. Dur botste ik tegenop en ik zee, hardop nota-bene: O pardon meneer. Ik makte dus excuses vur `n houwtere bord. De mense op `t terras die dè zage en hurde, schote netuurlik in de lach en ikke, mee ne roi-je kop op huis àn. Mèr dè waar nog niks vergeleke mee wà ik vruuger us klaorspeulde. Ik zat op school bij juffrouw van Grootel en nao school kwam ik thuis, wur `n vrouw op bezoek waar. Ons moeder waar net àn de schònmaok en alles stòn overhôôp, dè kredde dan he? Dus eigelik kwam die vrouw hil ongelege, mèr dè durfde ons moeder nie te zegge. De dame in kwestie kwam praote over d`n vrouwenbond, of ons moeder gin zin hà um daor bij te gòn. Ze zat `r al unne hille tèèd en irlek gezeed zat ons moeder ze bùite te kèke. Mèr die vrouw hà tèèd zat en ze bleef mèr zitte. Nou hà die vrouw `n neus! Unne kokkerd! Zun grôôte neus had ik nog noit nie gezien! Oewe blik wier `r as `t ware héne getrokke. Op `n gegeve mement zee ons moeder tege mij: Mieke, zette gij is efkes un kumpke thee vur dees mevrouw. Dus ik de keuke in. Nao efkes had ik alles netjes op `n presenteerblad gezet, de kumkes, de sùiker, de melk en d`n theepot netuurlek. Zonder te brasse en te bibbere gôôt ik netjes d`n thee in en zee Mevrouw, belieft u suiker en melk in uw neus? Ze verschôôt van kleur en ik 12 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft de par stopkontakte en lichtknöpkes hene behange waar `n hil gedoe. Ons moeder dürfde die nie los te haole, wis ok nie hoe dè moes en onze vadder hing ok liever nie an de strôôm, zee ie. Dus dur moese we umhene, `n hil gepriegel waar dè, mer afijn. Nouw ik dees schrèèf, denk ik wir an wa menne mens, onzen Harrie en ik gepresteerd hebbe toen we in ons nèè-j huis trokke. Ik ha gèr inne wand in de kammer behange gehad. Dur zat al `n laag behang op, `t hùis wier zôô opgeleverd. Um `t netjes opnieuw te bewerke moes `r die laag af en dus hadde wij `n stôômapperaat gehuurd. We begonne en op `n gegeve mement waar `t waterreservoir leeg en moes worre bijgevuld. Eer dè water wir hiit genoeg waar duurde efkes. Dus Harrie zee, Witte wa, ik heb `r dorst van gekrege, ik vat `n pilske! Dè is `n goei idee, zee ik, gèèf `t mij ok mer iin. We ginge neffe mekaor op de grond zitte en dronke op ons gemak `t glas leeg. Dè smakte goewd, zee munne mens ik lus `r nog wel iin, gij ok? Wa denkte?, zee ik. Wa duurt dè toch verekkes lang vur dè water werrem genoeg is, zeeje we tege mekaor. Nao ieder vier pilskes kwam `r nog gin affesasie in `t apperaat en wa bleek? Harrie had ùit vurzurreg de stekker erùit getrokke toen ie water bijvulde en jawel vergète um `r wir in te stèke! `t Kwam er op nir dè tie mij d`n trap op hi moete deuwe, want toen ik òp wouw stòn, viel ik bekant um. Wa denkte, nie veul geëete, wa muug en dan unne slôôt bier! We zen de volgende dag dur gegaon en `t is prima in orde gekomme. Um op de schonmaok van vruuger trug te komme, ik sliep op `n bed of eigelik ne kepokzak. Die moes ieder jaor nur bùite um ùitgeklopt te worre en te luchte. Ons moeder zette twii stuul tegenover mekaor in d`n tùin mee de leer durop en `n deke vur dè bed op te legge. Dan moes die-je lôôdzwaore kepokzak ùit `t ledikant worre getrokke, over d`n overlôôp d`n trap af dan nog dur de gang de kammer de keuke de bijkeuke gezeuld en dan nur bùite op de leer. `t Ergste waar, dè ik dan aaltij de slappe lach kreeg en anhaawend op die-je kepokzak viel. Allee, zee ons moeder dan haaw nouw is op. Mer zelluf moes ze ok lache. En ik kon nie ophaawe, as ik mer an dè bed docht begon `t al te kriebele. `t Pavlov-effect, denk ik. Nao d`n hille`n dag in de zon te hebbe gelege en goewd ùitgeklopt kon `t bed wir nur bove worre gesjouwd. Dè dee onze vadder dan saome mee ons moeder. As ik dan sàoves nur bed ging rôôk hkk Weerderheem 17

die gòn, dertig jaor latter ok nar de Theresiaschool, bij de brùin nonne en komme ok bij soeur Josina in de klas. Krege ok kattechissemusles. Lot nouw die non, daor de kèinder nog over ansprèke. Dè war ùllie moeder! Nie te geleuve. Valkeswird war toen nog echt n dörrep. Zô van ons kent ons. Dankzij deez waor gebeurd verhaal hebbe wij deez schòn Belze Tien Geboje. Joke Peels-Mollen De grôôte schonmaok De huisvrouwe van vruuger weete nog wel wa dè waar, de grôôte schonmaok. Inne keer en bij hil proper vrouwkes soms wel twii kirres per jaor, (in `t vur en naojaor) wier alles op zunne kop gezet. Teminste, bij ons thuis wel. Och jee, zee onze vadder, ist wir zuwèèd? Ja, zee ons moeder dan tis wir hard noddig. En dan begon ze, van bove nur ondere. Nao schooltèèd en op woensdaggemiddeg hielp ik ok mee. Vural mee boene, insmère mee boenwas en ùitpoetse van alle meubels. En ok `t zeil in de kammer wier netuurlijk in en ùitgevreve. Haaw toch op mee dè geboen, zee onze vadder dan ge brèèkt oewe nek zuwa over die matjes bij de deure, gullie maok `t veuls te glad. Dè waar ok zôô, want zeil hoefde eigelik nie te boene, unne dweil mee `n söpke erover is genoeg. Mer dan blonk `t nie zu schon mir as `t dreug waar as dè ge boenwas gebrùikte. Soms moes `r `n kammer behange worre. Dè dee-je wij saome, ons moeder en ikke. Onze vadder was werreke bij de Willem II en trouwes, dè waar nie zèn ding. Um te beginne moes de aaw laag behang eraf. Of `r toen al stôômmesjienes bestonne weet ik nie. Wij makte sop en mee unne aawe spons wie de muur nat gemakt. Nao efkes konde `r `t aaw pepier hendig afkrège. Bij `t kôôpe van `t nèè-j behang kriigde de plèktoffel `r gratis bij te liin. En dan ginge we an de slag. Uurst paase en mèète netuurlik, op maot knippe en dan dee ik de baone inpappe en angève. Ons moeder ston op d`n trap en plekte `t tege de muur. Um 16 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft ok. Dè bedoelde ik netuurlek nie te zegge. Mèr die neus hè, dur zat ik vol van. Ze is toen vrij schielik vertrokke en ons moeder is ok bij d`n vrouwenbond gegòn, mèr gelache hebbe we wel naoderhand. `n Par jaor latter, ik zat op de VGLO en moes kookexamen doen. We moesse briefkes trekke vur wa ge klaor moest maoke, en laot mij nouw caramelpudding treffe! Dè waar nouw krek wà ik noit nie onder de knie hà gekrege! Bij mij waar ie aaltij òf te dun, of zu hard dè ge de pâân mee oewe houtere lepel òp kont heffe! Ge moest mee zun tweeën in zun keukentje stòn en gelukkig trof ik `n meske die toevallig hil goewd die-je pudding kon maoke en aaltij `n goei punt kreeg. Ze zag mèn sukkele mee mun penneke pudding en zee: Witte wà Mieke, as ik terug ben van `t pruuve dur de juffrouw, vatte gij gewôôn mèn schaltje en laot dè pruuve. Ikke blij-j en zu gezeed zu gedòn. Zij liet de juffrouw pruuve en wà denk te? `n nege! Wij streke alles wir schòn glad en ik mee dè zelfde schaltje nur de juffrouw. Witte wa ze zee? `t Kan er mee door, `n klein zeventje. Dur stòn ik mee munne mond vol táánd. Ik kon netuurlek niks zegge, want ik waar nie irlik geweest. Toen ik dè jaore latter an munne mens vertelde zee ie drèug: De bedrieger bedroge. En zò is `t òk. Mèr ik vuulde `t echt as unne flater! Nog wir `n par jaor latter, ik waar unne tiener of unne bakvis zee-je ze toen, mocht ik mee op jongerereis nur Stein in Zwitserland. `n Hil avontuur netuurlek, zun hil bus vol jonges en mèskes. D`n twidde dag ginge we de Rigi beklimmen, unne flinke heuvel van zun driehonderd mèter hog. Op `n gegeve mement lage d`r allemol stiin en `t waar behorlik drassig. Dus ik prebeerde mun schoen wa dreug te haawe dur van d`n inne stiin op d`n andere te springe. Nouw liepe daor òk koei rond op die-jen alm en die laote nouw immel af en toe wà valle, dè witte hkk Weerderheem 13

wel. Laot mij nouw krek op zunne half opgedreugde vlaai springe! In de veronderstelling dè dè òk unne stiin waar, nèè dus, ik zat tot m`n enkels in de koeiestront en stinke! Nie te geleuve! Lôpte gij mèr aachteràn, zee-je ze en we ware pas op d`n héénweg! Mee wa gras heb ik mun schoen wa afgedòn en gelukkig liep `r `n strômke water wur ik mun voet wa in kon waase, mèr ik bleef toch stinke! Ik heb `t hil die-je vekansie moete hurre en `t bedierf wel `n bietje de pret mèr ik heb toen toch mùn uurste kusje gekrege en dè makte veul goewd he? Zelfs op lattere lèèftijd sloi ik nog al is de plank mis. Bevurbild toen ik vroeg an m`n collèga`s van Tongval of ik ze òp zou hale um nur `n presentatie te gòn in Börkel. Dè s goewd, zee-je ze, wij zitte op tèèd klaor. Wa dee-j ik nouw? Ik stuurde menne mens Harrie, die meeging en zouw rij-je de verkeerde straot in. Wij zuuke nur `t nummer wur we moeze zen, de hil straot dur, hene en wir trug en nog unne keer. We konne `t nie vène. Ik heb nog erreges angebeld um te vraoge wur munne collèga wônde, mer die wisse `t ok nie. Van erremoei zen we toen trug nur huis geree-je um nog is goewd te kèke wur we moeze zen. En menne mens mer moppere op mij dè begrepte wel. Thuis angekomme bleek dè we in de verkeerde straot an `t zuuke warre geweest! Nou vraog ik oe! Toen we eindelik ankwame in Börkel warre we wa te laot en war de presentatie al begonne. We konne nog op de uurste ree-j gon zitte en uiteindelik zen we as leste de deur ut gegaon, geleuf ik. Zôô ziede mer, flaters slon dè kan ik as den beste! Mieke van Erp-Louwers törp =het dorp mert =de markt burd =bord <eten> schònmaok =de schoonmaak kredde =krijg je schielijk =vrij snel vlug houwtere =houten 14 Valkenswaard, Dommelen, Borkel en Schaft De Tien Geboje Bovenal, bemin één God Zweer niet ijdel, vloek noch spot Heilig steeds de Dag des Heren Vader, Moeder zult gij eren Doodt niet, geef geen ergernis Doe nooit wat onkuisheid is Vlucht het stelen en bedriegen Mijdt de achterklap en het liegen Wees steeds kuis in uw gemoed En begeer nooit iemands goed De Vlaamse Tien Geboden tussen 1914-1918 door Mària Geuens Wirreldorlog nummer Iin Klènnigheidjes wor Belze vluchtelingeskes meej te maoke krege. Urstes al, ge zalt as klèin kèind moete vluchte. In hun eugskes weid weg, weg van t vertrèuwde huis, straot en femilie. Ok nog nar Holland! Al is t mar tien kilomèter, zeker in diejen tèèd, veul moeze r te voe-t, sommige meej de fiets. Wor moete ze nar toe en wor zouwe ze terèècht komme? Valkeswird hitter toen veul opgevange. Heel gezinne. Ze hadde gedocht wir gaaw trug te kanne, mèr nii, rùim vier jaor duurde dè alles vur veul mense. Ok zen hil femilies vur alzelève gebleve. Tot nouw toe komde nog altij Belze femilienaome tege, zuas Mélotte, de Vocht, Maenen, Swinnen, um r mar enkele te noeme. Uit overlevering wete we, dè de kiendjes hier gewoon nar school moeze. Desse alles moeze lirre op z n Hollands, tot zellefs de kattechissemus. Mar we wete dè Vlaams net n bietje anders is as t Valkeswirds. Klèin Màriake moes de Tien Geboje lirre, in dus het Nederlands! Nii, zeej ze tege soeur Josina,, nii, dè doei-j ik nie! As ik dalijk thuis ben moete k ik t zeker wir opnuuw lirre! Ikke nie! Mèr d t tijd ging vort. Orlog vurbij, Màriake wurdt grôôt, trèuwt unnen Hollander en kumt vergoe-d in Valkeswird wone. D r komme kiendjes, hkk Weerderheem 15