WA WE LIRDE, WA WE DEJE HOE WE ZONGE, WA WE ZEJE

Transcriptie

1 Uitleg: gruun groen fist feest pèèrdebloem paardebloem stèrt staart locht lucht biin benen sander-daogs de andere dag WA WE LIRDE, WA WE DEJE HOE WE ZONGE, WA WE ZEJE Ook deze uitgave is weer mede mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van onze begunstigers: Boekhandel Priem Drukkerij Spapens Bonanza Steakhouse Bouw en Vastgoed BV De Zwaan Borkel & Schaft Danlat Gemeente Valkenswaard Hakkens Accountants en Bouwbedrijf Baken adviseurs BV Potters Notarissen Rijnders Optiek Forum Hypotheken Wim Luijbregts Jan Driesen alias Dries. van Dommele Charles Fonteijn alias Carolus Mientje Kwinten-Evers Joke Peels-Mollen Tilly Wijnen-Firet Tekeningen Tilly Wijnen-Firet Inmekaar-geknutseld Joop van Appeldorn Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina

2 Blz. INHOUD: 3 Woordje veuraf Mientje Kwinten-Evers 4 Op zuuk naar Jaonneke Tod Carolus 9 Onzen opa Tilly Wijnen-Firet 13 Toen de mèrt de mèrt nog was Joke Peels-Mollen 17 Wurrum Carolus 18 Golf Dries. van Dommele 22 n Ôgenblik Carolus 23 Hùi-ge Tilly Wijnen-Firet Gruun gras. Mèrt-April mèr zeker in Mei-j wur t wir gruun in de wei-j. De gras-spierkes gan an t groei-je hier en daor ziede al n pèèrdebloem bloei-je. Dan gat t gebeure. open die staldeuren!!! t Is èfkes kèèken, efkes wennen, mèr dan gan de koei-j an t rennen. Mee z n allen aachter elkaor en t is echt waor. Stèrt in de locht en de biin omhog zelfs de oudste koe doe dè nog. Sander-daogs gan ze mee an t èète en is dè rennen al wir vergèète. Ins per jaor hebben de koei-j fist, as ze vur t urst nèr bùite zèn gewist. Mientje Kwinten-Evers 26 Ge zalt n lintje krèège Joke Peels-Mollen 30 Bloemencorso Mientje Kwinten-Evers 33 Lewie Dries. van Dommele 35 Gruun gras Mientje Kwinten-Evers Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 2 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 35

3 toen dee Lewie zômèr is n stukske augurk bij de pier vur de smaok nondehèl!! hij sloeg achterin unnen dommelherring òn d n haok dáander visse han ok al gaaw de frisse zure smaok te pakke van toen af hoefde Lewie enkel mèr piere mee augurk òn de angel te laote zakke en iedere keer wir waar t raok en beet Lewie vong dommelherringe bij de vleet en um ze van bedèèref te vrèèwaore deej hij ze thuis gekomme in d n azèèn bewaore deez gebeurde allemol in t gezegende jaar dè Lewie z n vrouwke in verwochting waar en geregeld ònvalle kriig van bepalde zwangerschapsèètluste en tege Lewie zee, wà zouw ik gèèr unnen zuren herring of augurk lusse liever nog zee ze dees saome opèète dur tegelèèkertèèd in unnen herring en augurk te bèète heure Lewie die hai-j dè goe-d verstòn en is mee aachterin òn de slag gegòn Woordje veuraf. Ons negende buukske hebbe we hier hopelijk gèft t èllie lèèsplezier. Verhaole en gedichte stan erin wij makte ze mee-j hil veul zin. Ieder schriif z n eige verhaol Goed gebekt in ons moederstaol. Tilly zörgde vur alle tekeningskes echt waor en Joop paaste t wir allemal in elkaor. Mee-j dees buukske probere we dan um ons dialect nie verlôrre te laote gan. Zuuk mèr n hendig plèkske en lèès t mèr is op uw gemèkske. Mientje Kwinten-Evers Lewie hì toen unnen herring schòn um unnen augurk gerold Mee azèènhaand n luciferhoutje ùit zunnen broekzak gehold Daormee toen d n herring vaastgestoke, krèk aachter z n orre En zôô is toen in Dommele dur zwangerschapsèètlust en toeval de ROLMOPS geborre Dries. van Dommele Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 34 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 3

4 Op zuuk naar Jaonneke Tod. In hil wà dörpe ziede in t centrum overal van die zitbènkskes stòn wor dè de mense wà bè kenne komme as ze zèn weeze winkele of wandele. Zô stòn d r bij ons op de mèrt ok ettelleke van die bènkskes. D r kende as t n bietje goei-j weer is altè n stel ouw knoepers zien zitte. t Zèn mistal altè dezelfde die ge d r òntreft, zôas Pietje Janse, Jantje Pèèpers en Wimke Vurschure meej zunne buurman Lambèèr v.d. Paole. Lewie Lewie Lèèfnet stond òn de dommelkant te hengele mee n visroei-j in z n hand mèr de visse biite nie ze luste Lewie z n dreug piere nie Die zitte daor dan zô wà te kèèke en te klètse over t iin en t ander dè r zôal vurvalt in t dörp. Zô ok afgelôôpe mondag. Pietje Janse en Jantje Pèèpers zate r al èfkes toe dè Wimke Vurschure kwamp òngekuierd. Bende mèr alliin vroeg Pietje? Ja zittie, want Lambèèr moet n par daog binne blèève, want die heej n flinke klets op gelôôpe volges hun Merie. Ik haj um nog ze gewarschùiwd zeej ze, det ie zunne borstrok of z n wolle trùi-j die k lest vurrum gebrei-jd haj òn moes doen meej dieje schrale weind, mèr gewit hoe dettie is, noit wille lùistere as k iet zeg. Nouw zittie daor te kèèke meej z n goei-j gedrag. Misschien dè, dè wà helpt want lùistre doet ie toch nie. Zô zate ze daor meej z n drie-je wà te klassienèère, toe detter n èndje verderop in ins nne auto stopte. D r stapte n vrouw en nne mànskèèrel ùit um iet te vraoge òn n vrouwke dè daor net vurbè kwamp gelôôpe. Ik denk dè ze de weg òn t zuke zèn zeej Pietje, want ik heb diejen auto al n par kirris vurbè zien komme. Ze zate t zô n bietje af te kèèke, toe dè t vrouwke in ins nor hun drieje begos te wèèze. Ze wisse nie wà ze daor van moesse denke en al hillemol nie toen die twii hunnen auto òn de kant zette en op hun af kwame gelôôpe. Dag hirre, zinne ze! Wellie zèn van de Heemkundekring en zèn op zuuk nor Adriejanus Versluus. um diejen dag honger en dorst te vurkomme hai-j zùinige Lewie unne pot augurke meegenomme dès gezond zee Lewie, lekker fris en zuur en daorbij ok nog nie te duur Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 4 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 33

5 De spanning is nog nie ten end, publiek en jury, wà ieder er van vend. De prijzen verdeld, wel of nie tevree, mèr we gan fiste en ieder gi mee. Alle baawers krèège van men n tien, vur wà ze dees jaor wir hebbe laote zien. Mientje Kwinten-Evers Uitleg: wordde werd iirder eerder tèèd tijd hille hele Dè vrouwke wor we net meej stonne te praote, zeej as d r iemes hier in t dörp is die dieje vent kent is toch zeker iemes van die drie daor op dè bènkske. Want die wete krèk alles van wà r zich hier afspult in t dörp. Ja zelfs nog bèèter as die lùi-j van de krant! Dè ken dan wel zô zen, zeej Pietje, mer dieje naom zegt me hillemol niks. Mèn trouwes ôk nie, zeej Jantje en ik ken toch bekans iederiin die hier wont. Mèr wà is t eigelijk vur iemes die geulie òn t zuke bent, vroeg Pietje. Ja zinne ze t moet n markante dörpsfiguur zèn van n jaor of zeuvetig die hier erges wònt of gewònd heej en langs de deure kwamp um van alles te vurkôôpe. Bedoelde geulie Jaonneke Tod d n toddenboer, vroeg Wimke die kenne wellie wel. Die kwamp vruger iedere wèèk meej z n handkaar langs de deure, saome meej z n moeder. Mèr nao dè Dina gehimmeld waar, kwamp ie nog jaore lank alliin langs, mèr wel vort meej nnen bakfiets. Toch is Jaonneke al n hil stukske ouwer denk ik zô. Ik denk zellefs al dik in de tààchetig. n Par mònd geleje wilde ze m nog nor t bejaordehùis doen mèr dè krèège ze toch nie vur ulkaor. As k dor henne moet, zittie, he k veul liever dè ge me hier mèr metiin in de grond stopt want d r goi-j k nie henne. Volges mèn wònt ie nog steeds in dè hùiske daor op t aachterendje, zi Jantje. Dan kende geulie ons misschien wel iet vurtelle over Jaonneke en wà t vur iemes is. Oh dès nie ze moei-jlijk, zi Pietje die altè al t grutste woord haj en ie begos te vertelle dè Jaonneke iedere mondag van de wèèk meej z n handkààr of bakfiets langs de deure kwamp. Hij haj van alles te kôôp, borstels en bessems die ie zellef mokte van buntgras, verder pötjes en pennekes in alle sôrte en maote en allerlei-j klèn spul zôas waspinnekes, èllestiek, toespelle, brei-jwol, nàài-j en stopgarre. Ja van alles wouw ie ons ònsmèère tot òn lùizekèmkes en lùi-jwèèvekneup toe. OK haj altè van die klèn zèkskes meej krùi-je bè, die ie zèllef in de velde gink zuke. Ze warre volges Jaonneke overal goe-d vur. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 32 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 5

6 Ja ze hielpe zèllefs tege de ergste ziektes en kwaole. Volges mèn hielpe ze nog ok, zeej Wimke, want ik geleuf nie dettie oi-jt ziek is gewist. Op t ènd van de wèèk kwamp ie dan wir rond um ouw klirre en todde op te haole bij de mense. Durrum wier ie ok d r iederiin Jaonneke Tod genoemd. Mèr dè is toch al wir gauw z n twintig dertig jaor geleje dettie hier langs de deure kwamp, zeej Jantje. De bloemenprikkers op de waoge, hebbe hil wà meer zörrig te draoge. Hog in de nok dur begiene ze dan, soms kenne ze zitte, mèr misstal stan. De goei-j kleur in t goei-j vèkske, allemal op z n eige plèkske. De noddige mensen lôôpe op en neer, die de kratte wissele, keer op keer. Bè ons, mèr ok hog in de tent, dur wordt wà op en neer gerend. De koffiezetters hebbe n eige huukske, dur wordt ok gezörgd vur t kuukske. Dan de mensen die t allemal hebbe bedocht, kumt t öt zo-as we t han verwocht. Is de kleur goe-wd en hebbe we bloeme genoeg, t is allemal bè elkaar n hil gezwoeg. Op zatterdag vuulde de spanning stèège, zalle we hum op tèèd afkrèège. Wij zèn um n uur of twaalf klaor mee stèèke, de echte prikkers moete de hille naacht nog kèèke. Hun ôôge goe-wd open houwe, en ok nog verder bouwe. s-mèrges is ie toch klaor, en t is echt waor. As de waoge nèr bùite gat, wordt er menig oogje nat. Dan nog op tèèd in Valkeswird zien te geraoke, zonder lantèèrnpaole of takke te raoke. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 6 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 31

7 Bloemencorso. Vur mèn duurt bloemencorso mèr drie daog, gin pepier plekke, laog vur laog. Alliin de spijkers in de bluumkes stèèke, en op zondag nèr de stoet gan kèèke. Dees jaor hebbe we al irder kenne geniete, van velde mee dahlia s in plats van biete. Ze warre hil mals gegroei-jd, er hoefde nie worre gesproei-jd. Veul rèègen is er gevalle, mèr dè mog de opbrengst nie verknalle. Verschillende kleure stonne er te bloei-je, want durmee moeze ze an t stoei-je. Kleur bè kleur wordde geplukt en zate in n krat, sund..wà ware ze toch nat. Op vrijdag nèr de tent gegan, wur de lang toffels al klaor stan. Ergens n plekske gezocht, en er hoefde nie mir worre gedocht. Praote en stèèke dè gi goe-wd bè elkaor, mee z n alle is er zô n kratje klaor Jong en aawd helpt mee, en ge kregt op tèèd koffie of thee. Ok mee iet anders wordt er rondgegan, as ge zin het, vatte er iet van. Wel hettie nog lank riete stoelzittinge opgeknapt vur de mense hier in t dörp. Want toen ze hier nèè-j banke in de kerk kwame zette kos iederiin die stoele vur n prikske meej nemme, die Jaonneke dan wir vur n par stùiver opknapte. Ja Jaonneke war op zèn gebied dan ok nnen echte vakman. Want wà ie nie allemol kos maoke van hout, d r viete ùw petje vuraf. Of t nouw n n bômstronk, nè post ùit de grond, of gewôôn n stuk hout wààr, overal sneej ie daor de schònste bistekoppe uit. Volges mèn hit ie r z n hiil hùiske meej vol stòn. Mèr wà ie tegeworrig ùitspôkt dè zou k nie wete. Vurlopig wete we zat, zinne ze. Kommende donderdag komme we nog wel èfkes langs, as t öllie dan teminste ùitkomt um alles nog is goe-d dur te nemme en op n rèèjke te zette van wà geulie allemol te vurtelle hèd. Dan kenne we meej persant Jaonnekes op gòn zuke, um te kèèke worrie tegeworrig z n eige meej bizzig houwt. En kenne we wà foto s maoke as t noddig mocht zèn. Ge kent dan mèr t beste bè mèn langs komme, zeej Pietje. Ik woon hier namelijk net um t huukske en zörg dè de koffie klaor sti. Trouwes ons Truus wit misschien nog wel veul meer te vertelle van wà ie allemol bè haj as-ie meej z n handkaar langs kwamp. Dès goe-d, zinne ze, dès afgesproke! Verder wense we öllie nog nne goei-jen dag, wornao ze in hunnen auto stapte en weg reeje. Nondepie, zeej Wimke wie zeej r lest detter hier in t dörp niks te belèève valt, straks komme wellie nog in de krant te stòn, of op d n tillevisie. Ik hoop mer dè die lùi-j van de heemkunde r iet fesoenlijks van wete te maoke zô dè t erges op trekt, zeej Pietje, want ge wit mèr noi-t wà ze r van maoke. Och dè zal best meej valle zeej Jantje, want ik ken toevallig enkele van die lùi-j bè de heemkunde en die wete krèk hoe ze zô iet òn moete vatte, dus dè zit wel goe-d. Èfkes lotter zaagde ze dan ok alle drie friit op hùis henne gòn. Ieder meej z n eigeste gedaachte van hoe t verder zouw aflôôpe. Carolus Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 30 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 7

8 Uitleg: efkes eventjes klets verkoudheid klassienèère praten toe detter tot dat er bekans bekant goi-j`k ga ik zèkskes zakjes rèèjke rijtje Dan krè iin van de vurrig jaor gedecoreerde, zôô hiet dè dan, het woord. Wir n goei-j durdocht verhaol en perficiat àn al die nèèj en is t tijd vur n pilske, n wijntje of wa fris. Dan wordt r gebuurt en stèèreke verhaole verteld. Nao n uur of wa is t moi-j geweest en gì iederiin op huis àn. Daor wor t lintje secuur op t fluweel in de dôôs geleejd en weggezet tot t volgend jaor. Joke Peels-Mollen Uitleg: zinnewèèchtig zenuwachtig iemes iemand swerkendagse doordeweekse gift ginne pas dat kun je niet maken smiddes s middags hum of heur hem of haar friit heel blij en trots op töffelkes tafeltjes Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 8 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 29

9 Mèr dan kum t. D n burgemister vraogt dan of hij of zij smiddegs op t gemintehuis kan komme, want het heeft Hare Majesteit behaagd um hum of heur tot Lid of Ridder of Officier in de Orde van Oranje Nassau te benoeme. Of ie-t nog veul hoggers. Ge kant ok nog ie-t worre van dieje Nederlandse Leuw of in de Willemsorde worre verheve. Daor stodde dan, verlege meej oew èige. Daor hedde dè toch altij nie vur gedòn mèr toch friit meej die medallie of eigelijk t lintje! De trots van de femilie. Mèr verder. Wa doede d r meej? Mèèrege is nne gewôône werkendag. De zon kumt gewôôn op en gì ok wir gewôôn onder. Ge verdient r ginne cent meer dur, al stèkte dè ding vur altij op oewe revers. Mèr de geminte zörregt dè ge t leuk bleft vèène. Um te beginne magde meej konneginnedag op d n borrel komme meej al t hôôg van Valkeswird. Echt hôôg of àngedöwt hôôg. Dizze keer nie in t gemintehuis of d n Hofnar, nii, bij Lavrijsse moete zèn. Bij goei-j weer krèdde buite op de stoep al n hèndje van d n burgemister en z n vrouw. Dan gezellig de zaol in. Schòn kleedjes op de töffelkes meej oranje tullepe. Iederiin komde daor tege, nouw iederiin is overdreve mèr wel veul Valkeswirds vollek. Ge wordt ontvange meej n tas koffie meej n kuukske. n Gebakje is tegeworrig veuls te duur en. goe-d is goed! Ondertusse wordt de boel opgevrolijkt dur de Hèrmenie, of t Herenakkoord, of de Wedertklank, of zoas deez jaor dur de leerlinge van de meziekschool. Schòn! We worre welkom gehete dur iemes van de geminte, die zì dè ze blèi-j is dè we d r zèn en gift dan t woord àn d n burgemister. Die heej dan n goe-d durdocht verhaol over de konnegin en dè die wir veul Valkeswirdse mense heej bedocht meej n lintje en dè ze t allemol friit kanne draoge. Ondertusse hì iederiin n oranjebitter gekrege en dan wordt r dur d n burgemister en t vollek getoost op de konnegin leve de konnegin hoera hoera hoera! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 28 Onzen opa Onzen opa wònde bij ons, war d r ààltijd, mèr viel nie zu op, hij war d r gewôôn. Hij hurde gewôôn bij ons. Reej toe z nne innentaacheste op z nne fiets (wor n pinneke àn zat um op te stappe) overal hènne. Worvur ons mam (z n innigste dochter) tóch veul schrik hai. Och zee-ie dan: iederíín die aachter mèèn kumpt, ken zien as ik af moet drij-je, ik stèèk m n hàànd toch uit. Daor gink ie dan, zonder ààchterum te kèèke. Én hij hai gelij-jk, ze hebbe m noit àngereeje! Hij kui-jerde ok dur Valkeswird mee-j z n stökske, worbei-j ie assie langs n kerkdeur kwamp, ààltijd z n pet opviet um te groete. Ok bij belangrijke personen ging de pet af, of lichte ze iet umhog navenant wie t wààr. Dè von ik ààltijd hil spesiaal: Mènnen opa wies hoe dèt t moes! De krant wier van A toe Z ùitgespèld, durrum war ie vanalles op de hogte en kos dan ok over alles mee-j praote, hoewel ie in mèèn ôôge unne stille mens waar. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 9

10 Hij rôkte nie, ok gin goei sigaar, mèr prùimde gelukkig unne hille zùivere prùi-mer, noit zou ie zuas veul aander dee-je, n haand geve meej n prùi-m durrin, ok deej ie nie àn zwierse (of, in hil aaw Valkeswirds: sikke!). Ik mèèn dèttie de spui-w durslikte. Às ge t nie wies t kosde nie mèrke dèttie prùi-mde en daor war ie gruts op. Ik wier metoeres nur Leo Bax, nne schilderswinkel die ok tebak verkocht, in de Kèrverei-j straot, gestuurd vur Javaanse Jongens pruimtebak. Ik weet nog dè t n rooi pèkske moes zèn. Mèr nou kom ik r nie ààchter of ie meugelijk pèèptebak of zwaore sjek prùi-mde? In dieje tèèd warre d r ok mense die sigare prùi-mde! Of echte prùimtebak. Ik hai geleuf ik wel n strìpke-veur bij hum. Nàò n zwaor ziekbed moes ik stiekum zunne krant haole, hij moes z n gemak haawe, durrum kreeg ie van ons mam ginne krant! Mèr hij hai mèèn toch! Mènne verjaordag war nie zunne hèndigen dag, krèk vur t ènd van t jaor, daogs vur aaw jaor. Umdè tie bij ons wònde moes ons mam zörrege dèt r vanalles in huis wààr umdè de hìl femilie bij onze n opa Nèèj-jaor kwam wense. Wèl híl plezierig war dè. Dur t jaor hènne zage we mekaor ok wèl, mèr dès veul anders dan mee-j Nèèjjaor. Nao dè zwaor ziek zèn, von ons mam dè t afgelôôpe moes zèn mee-j t fietse, wà nie in goei èèrd viel. Innins war zunne fiets eweg, hoe kos dè zèn? Toen ie r ààchter kwamp dè de n oudste van mèèn nèèfs, die nur hum vurnoemd war, dieje fiets van ons mam gekrege hai, war t goe-d! Onzen opa hai ok n vaast ritme mee-j iet; dè war dèttie iedere dag bij ons de èèrpel schèlde, ok nog toen ie bij de zusterkes wònde. Iedere mèèrrege zat-tie um dezelfde tèèd bij ons àn de toffel de èèrpel te schèlle bij un tas koffie. Hij kos dè zu persies, dun, laang èèrpelschèlle, daor kosde wa van lirre. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 10 Die zitte nog in pyama meej n tas koffie, hillemol zonder èrreg, zumar wa te lummele of lôôpe efkes in d n hof. Alle smoesjes hebbe r wel vur gezörgd dè ze thuis zèn. De verrassing is dan wel grôôt as d n burgemister innins op de stoep stì. Wa kumt die nouw doen. Hij zal toch gin kaoj nuuws hebbe. Waor hange de keinder uit? Zèn ze op hun wèèrek of waor zitte ze op vekansie, is r niks meej onze vadder of ons moeder? Allemol vraoge die dur oewe kop schie-te. Mèr t thuisfront stì stillekes te giebele. Afgesproke pendoer. Ze laote hum uurst netjes ànbelle àn de vurdeur. D n tèèd dè iederiin zumar aachterum kumt is vurbij. Toch gebeur t soms, dè de medeplichtige in t complot, daags van te vurre gaaw de rommel in de gang opgerùimd hebbe en t slot gesmèèrd. Alles moet wel wèrke. En daor stòn ze dan. Op de vraog of ze binne magge komme, zèn ze netuurlijk welkom. Pyama of nie! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 27

11 Ge zalt n lintje krèège! Is echt gebeurd. As r iemes n lintje krègt, git r van alles àn vuraf. Degene die t krègt wit r niks van. t Is ok de bedoeling dè t iemes anders ànvraogt. Kande trouwes slèècht zèèllef doen. Want ge moet van alles àndraoge wa ge vur goej-igheid hèd gedòn of wa ge gepresteerd hèd. Begint r mèr is àn. Dus Jan en alleman wordt gevraoge wa àn hum of heur zô bizunder is. Dè kan van alles zèn. Bevurbild, gewôôn virtig jaor bij d n zelfden bàs blèève zitte. Meschien echt wel n prestatie. Of jaorelang vrijwilligerswèèrek doen op wa vur menier dan ok. Of oe èige druk maoke in de buurt of vur aandermans kiendjes zörrege. Of, hil de femilie wordt ingeschakeld. Man of vrouw, of de keinder, collega s, vriende, opa s en oma s meej de bòdschap, zörregt dè tie t nie hurt. Ge magget nie verraoje. As ge wit dè iemes zunne mond nie kan haawe moete t àn hum nie vraoge. t Moet ok nog zo zèn dè de konnegin t de moei-jte werd vèind, t kan ok nog afgeweeze worre. t Moet heur behage. Mèr dan. Tege kònneginnedag wordt de meute zinnewèèchtig. Meej wa vur smoesje krèdde hum nar t gemintehuis? Of dè tie diejen dag thuis is en gin afspraakjes hèd. Ge moet tegeworrig wel n hil goei-j smoes hebbe dè tie n pak meej unne stropdas àn du of nne schònne jurk en gin kapotte spijkerbroek, in oew swerkendagse kleer gift ginne pas. Mèr in Valkeswird hebbe ze daor ie-t op gevonde. We hebbe nne klènne, mèr vurtvarende burgemister. Die stapt dan in n schòn klèèn, meej oranje bellonne versierd, autooke en gì smèrreges vur dag en dauw meej z n vrouw op pad langs alle onwetende gelukkige. t Àànder ritme wor ge ok wà van kost lirre, war iedere aovend n snèèvelke drinke, daor is ie aawd meej geworre! Trouwes ik heb iet hil speciaols van onze n opa gelird,iet, wà denk ik híl uniek is. Onze n opa hai hil vruuger unne Singerwinkel (Nèi-j mesjienewinkel) in de Bakkerstraot, veuran, wor nou-w t huis den Hoek stì. Neffe Driek van Gerven, de kapper. n Tèdje trug ston in de Kempener Koerier n stukske over n nèei-j school mee-j n reclamebörd van de Singer veurop. Ik denk, mèr weet dè nie zeker, dè dè börd van onzen opa waar. Nou mènnen opa lirde mèèn nèi-je op n trapmesjien! Urst hoe ik spoele moes, t r nao dè spoeltje in t spoelhùis, d n draod van bovenaf nur ondere via de spanning nur de nold. Eigelijk krèk zuas t nou nog gì meej nèllektriesmesjien. Allinig ik moes trappe lirre, worvan t starte t moeilijkste war. Dan zeej ie: durtrappe, durtrappe! En lirde mèèn dè alles híl goe-d àn. Um te stukkere (die huukskes hè!) war ik nog veuls te jong, mèr schòn rèèchte nùi-jkes kos ik al vruug. Lotter op de nèi-jschool kos ik vertelle hoe ge unne Singer moest smèère. Daor stonne ze van te kèèke. Of de riem iet vààster legge méé-j un tengske,of hoe de spanning moes stòn. Ik war fríít én gruts op menne lírmister: Onzen opa! Unne mèns van wènnig woorde, war d r ààltijd, hij viel nie op, hij war d r gewôôn: Willem K rnilisse (Cornelissen),zessentaagetig is ie geworre, en dè war dees jaor alwir fijftig jaor geleeje!! Tilly Wijnen-Firet Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 26 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 11

12 Uitleg: ùitgespeld van A tot Z uitgelezen prùi-me pruimen zùivere prùi-mer nette pruimer ui-sp-w speeksel zwierse,sikke spugen Nèèj-jaor Nieuwjaar èèrpel aardappelen èèrpelschèlle aardappelschillen snèèvelke borreltje jonge jenever nèi-je naaien nèi-jschool naaischool trapmesjien trapnaaimachine èllektriesmesjien elektrische naaimachine stukkere verstellen,met mooie haakse hoekjes nùi-jkes naadjes tèngske tangetje frììt blij gruts trots t Veugelke deej z n eugskes ope en roef war t weg! Ik hai t naokèèke daor zat ie op de nok van t dak van zunne piir te maoke, zinge of ie wà in te haole hai: hôôg, schèèrp en hil rap: sissisissitt! Wan gelùid kumt r ut t klènste veugelke wa we hier hebbe! ( t wèègt mèr amper vèèf gram) Hùi-ge is n woord mee-j gevuul, t hèt vur mèn niks te maoke mee-j t ABN woord HIJGEN! De wèrmte van oe eige lijf gì neffe oewe hùig (witte wel dè lèlleke in oewe strot) hìl zocht nur bùite, durrum, mee-j t woord hùi-ge is niks mis mee, mèr t is wel van ons, die nie van dees kante komme kenne dè toch nie meej t goei gevuul ùitspreeke en wete nie wà t is! Houdoe hè! Tilly Wijnen-Firet Uitleg: hùi-ge geen hijgen, maar héél zacht ademen mulder meikever lichverrig je hebt kans dat. prakkezere nadenken metoeres regelmatig òssem adem òj-jeme ademen òj-jem adem de ruit de ramen sund jammer deuske doosje van zunne piir maoke drukte (indruk) maken Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 12 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 25

13 Nou hè k nog n schòn vurbild van t goei-je van t hùi-ge: Lèst unne plof tege de raom. Un klèèn veugelke war d r tege nan gevloge en lag vur dôôd op de grond. Sund t war z n schòn veugelke, mee-j n oranje lijntje langs z n kùifke, t war n vuurgoudhaantje, wa ge nie zu dik ziet. Toen de mèrt de mèrt nog was We gòn hil èfkes trug in d n tijd. Kunde gullie de mèrt nog vurstelle meej die veul kestanjebeum. Meej de Stesjonstraot die langs de kiosk en de dörrepspomp zôô nar de Mestrichterweg liep? Dieje weg die n bietje schif dursneeje wier vanaf de Bakkerstraot aachter de kiosk dur nar d n Holleweg? Wa war t schòn as daor de vèrkesmèrt wier gehaawe bij Manders-kafee vur de deur. De schoolkèinder kiike z n ôôge uit op die klein raos kuuskes in die liig gevlochte mande. Die bisjes vonne dè ok nie altij èève plezierig en as d n boer nie oplette smèèrde z m, hij op z n blök d r aachteràn. Spannend, zot ie ze vange? Dè die jong um nege ure op school moeze zèn wier nog wel is vergèète. De mèskes slofte immers over de mèrt nar de brùin nonne en de jonges nar d n Dommelseweg nar de broeders. Ze konne lings en rechs um langs t Heilig Hartbild, dè vur de Niklaaskerk in volle glorie tusse de bloeme ston. Toen liep ok al d n Eindoveseweg dwars dur t dörrep nar de Luikerweg en t Florapark. Tegeworrig kenne ze hum alliin mèr as de beruchte N 69. Ik viet t in m n haand, die ik as n deuske durrum henne hiel, as vanzèlluf ging ik in dè deuske hùi-ge, wà denkte? As ge nouw meej oewe rug nar de kerk got stòn moete is rondkèèke. Iiin kaole, lege, grijze rùimte. De weg weg vur Fientje Mòs (Maas) d r winkeltje, vur Kuijpers- van den Heuvel, vur de schoenewinkel van Verdonk, vur al die hirrehuize tot àn d n apotheek. Hiil vruuger war dè trouwes hotel De Valk. Calis en Hub van der Heijden eweg, Albert Hein verdwene. Nog n klèin stukske over van t geminte huis. Euwig sund. Dan d n andere kant. Papperazzie van nouw, ware toen twee schòn huize, dan n villa, n winkeltje, wir n villa. Op t lest, vur dè deez villa afgebroke wier, zaat daor de pliesie van Valkeswird in. Daor langs de boerderèèj van Jan Til. Rechs van Jan en zèèn Julia konde dur nne breeje aachterum nar n koperslagerèèj. Trug àn de mèrt vonde nnen echte slachter. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 24 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 13

14 Biks (Beeks) in de volksmond, dan Notten, (zat ok oi-jt de bieb in) dè stitter nog. Moete wel efkes zuuke, t trapgèèvelke zit n bietje verstopt. Dè hiet nouw : Bora Bora. Dan twii schòn huize van Piet Stals (Staals) nouw hil orrigineel De Bel. r Neffe hotel kefee Bellevue van Jan van Hoof en tèine kefee De Sleutel. t Aawdste wà we in Valkeswird hebbe. As we daor nouw overstèèke stòn we bij hotel Concordia (nouw B&N) op d n hoek van d n Eindoveseweg. An d n andere kant hotel Riche. (Steackhouse) Jaore lang han we daor de heemaovende. As ge daor oe eige umdrèèi-jt en richting Niklaaskerk kèkt doen oew ôôge zeer van de leegte. Niettegestònde de schòn rèèj beum bij Verdonke ( Jo, d n Urste ) vur de deur. t Is schitterend geplavèi-jd, mèr wà zouw t schòn geweest zèn as onder dieje schònne vloer n parkeergraas geweest zouw zèn. Hà alzelevelang geld opgeleverd en gin geduvel mir meej verkeerd of te lang parkeere of ergernisse òn al dè blèk op de mèrt. En dan nog ie-t, wie zouw dieje fontein toch bedocht hebbe. t Moes wel ie-t anders zèn as n dörrepspomp, want daor kwaam alliin mèr gebras van. De jong zouwe r meej gòn knoei-je. Dus nne FONTEIN zouw t worre. n Bietje ielig ziet ie wel uit, mèr as ie t goe-d du en schòn is aangelicht, dan gigget nog. t Is wel um moeilijkhede vraoge! As snaachts al die kefees leeg lôôpe kande meej weinig moeite wà ziip in die gàtjes doen en d n anderen dag vlie-gt t schùim toe àn d n Dommelseweg. En dan nog die crossers die van de Kempervenne komme en bove die schòn watterstrale hunne modder komme afspuule. Zouwe die gàtjes ok kanne verstoppe? As ge dè nie gezien hèt kande dè nie geleuve. Mèr Valkeswird moet meej in de vaart der volkeren. Nie alliin opgònde strale hebbe de àndacht, ok zellefs nirgònde! Op die grôôte leege kaole vlakte zette ze, goe-d in t zicht, n dèftig urienwaar. Hùi-ge Eej.,zeej unne kammeraod van d n dieje van ons, munne mens zugezeed, witte gij nog wà hùi-ge is? Hij vertelde meej daor aachteràn dè iin van z n klèènkeinder nur hum toe kwam gelôôpe en zeej opa ik heb een dode meikever. Oo zeej ie, op unne mulder moete hùige, lichverrig gittie dan wir lèève! t Kiendje keek m an of t in Keule hurde dondere. Nao hil èfkes prakkezere schoot me t iin en t aander te binne: Vruuger as ge sneuwbolle an t goi-je ward moeste metoeres in oe haand hùi-ge. Wèèreme òssem in oe haand òi-jeme, die wèrremte ùit oe eige lijf mokte dè ge wir gauw sneuwbolle kost gòn gòi-je. Mèr ok van te vurre moeste al hùi-ge, dè war as ge vruug wakker geworre ward um dè ge nur de kerk moest: zouw t gesneuwd hebbe? t War zu stil bùi-te en ge kost niks zien dur de raom, die warre dieje naacht hillemol dicht gevrorre en umgetoverd mee-j hil schòn bloeme en de grutste varens, daor bleefde af, mèr hègge t gesneuwd? Hil vurzichtig gingde dan op de rùit hùi-ge um n schòn rond gatje te krèège, zòò kosde bùite kèèke zonder dè ijsschilderèì-j kepot te maoke. As ge dan ùit de mis wir thuis ward, war dè plèkske wir schòn bevrorre mee-j hil aandere vörm van varentjes, allemol ingezette stukskes, dè ge mee-j hùi-ge kunstwèèreke maoke kent! Mèr ok aandere kunst, wà ik ullie ok vertelle wil. Jaore geleeje warre we mee-j n gruupke in Vaals in n glasblaozerij, wor ik ùitgekoze wier um n glas te blaoze. Ik docht: as ik daorvur mèr genoeg òjjem heb, want dè zou zwàor wèèrek zèn. Mèr nii, ik moes amper blaoze, krèk iet meer dan hùi-ge! Hùi-ge mee-j oewe mond as n tuutje. Mee-j dè gehùig van mèn kreeg ik unne schònne glazeren bol die nog steeds bove op de kast stì, bang dè k um kepot stôôt. Ik ben d r nog steeds gruts op dè k dè klaor gekrege heb! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 14 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 23

15 n Ôgenblik De blik die ùt ùw ôge straolt lèkt vaok n ope boek, ik lèès r ùw gedachte in en dik doen die me goe-d. Weemoedig vol meej traone van wanhôôp of van pijn, mèr dan wir zacht en teder dè maokt t lève fijn. Soms stèèke ze as pèèle vol haot en ijzig kil, of turend in de verte as stiggèd lèève sti.l Ok vonkend soms van woede en hard as stiin ze kouw, mèr dan wir tintelend van vreugde dè is wor ik t meest van houw. Want zie ik zô flonkere as sterre in de naacht, dan zèn ze vol van liefde en raoke ze m n hart. Carolus Gewôôn vollek noemt dè nne pisbak. n Ànfluiting van de mèrt, d r is gin aander woord vur te vèine. D r zèn rond de mèrt zeker tien of twalef kefees en die hebbe allemol n plee, meschien wel meer as iin. Dus wurrum is dè ding nòddig? Vruger ston r op t buskartje van de EMA Vreemdelingen, bezoekt het schone Valkenswaard, zijn bos en ven zijn het dubbel waard, dan moete ze toch nie op de mèrt uit de bus stappe. Mèr d r is nog hoop. Hier en daor hebbe ze van de geminte d r nog unnen bôôm bij gezet. As dè van de zommer allemol gruun wordt krèèget meschien toch nog ôôg. Meschien krèt r iemes bij de geminte nog t idee-j um n kiosk op de mèrt te baawe. Kon hil Valkeswird wir ùitlôôpe um nar de hermenie te gòn luistere. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 22 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 15

16 Meschien is r zellefs wel nne slimmerik, die bedenkt, um onder die kiosk n driedobbel plee te baawe, kanne de mèskes en die nie goed ter biin zèn, ok ergend terèècht en kan dè vuil ding nar de stort. Probleem opgelost, iederiin blèi-j. Joke Peels-Mollen Uitleg: Mèrt markt raos kuuskes roze biggetjes blök klompen stitter staat er tèine aan het eind gebras geknoei te vèine te vinden plee wc krèt krijgt Klopt dè dè dieje mens, Pigmans die mee n zuster van de notaris is getrùiwd ok bij die club van holemaokers is? Ja opoe dè klopt. En heb ik dè goe-d gehurd dè hij scharrelt mee iin van die bardames daor? Ja opoe dè klopt ok, mèr dè nuuws wouw ik oe bespaore umdè dè nogal gevuulig ligt vur ùiw. Want wa denkte ge nouw van diejen m nheer Pigmans Opoe? En toen kriig ik van ons opoe mee n hil aaw brabants gezegde t volgende verrassende antwoord, jonge ge wit toch t Is mèr n kaoj mùis die mèr iin hool hi. Ik docht nog, ge zit wel op n hil aander golflengte opoe, mèr daor moes ik t mee doen. Dries. van Dommele Uitleg: vèèg klap dèt dat het zôdè zodat muug moe umkèèke omkijken kos t kon het hì heeft gelèèk gelijk kwollijk kwalijk nemme nemen ùiw jou oe jou iin een Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 16 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 21

17 n Hil goei-j nètte femiellie volges s opoe want ze kos t wete. Toen ik heur vertelde van dieje geweldige slag zì ze, dè zal wel want de Kluggerse hebbe aaltè, al hil hun lèève goei-j slage geslòn. Ze had dus wir is nie goe-d gelùisterd, en ur n èige verhaol van gemokt, zôas dè zô dik gì mee s opoe. Mèr trug nur de golfbaon. De vrouw van de notaris die hillemol niks hì mee de golfsport, mèr dan ok niks ok nie, zouw toch is unne kiir meegòn, um de prestatie van heure mens in ôôgeschaaw te nemme. De notaris hai t bölleke goed op de tee (grôôte spijker driedùimer) geleed um t n flinke vèèg te verkôôpe. Hij zette z n èige, zwij-jde mee z n golfclub zij-jwèèrts rechts umhog en in n flitsende vaart trug nur beneje nur t bölleke op de spijker, mèr umdè z n vrouw langs hum net wa veurover bôôg um de prestatie bèèter te kanne volge, verschiet ie, mist ie t bölleke en krègt z n vrouw de platte potlepel vol in heur gezicht. Gruu-we-lijk! In en in, intriest. t Waar nie um òn te zien. Heur gebit schôôt in heur kelsgat, vurkant neus stond gelèèk mee binnekant onderlip en heur ôôge pölde ùit, zô grôôt as gèite-ôôge. Gruuwelijk. En gelukkig, gelukkig, waar t toeval of nie, waar d r diejen dag ok nne k.n.o arts op de baon. Die schôôt gaaw mee z n twii vingers lings en rechs in heur kelsgat um heur gebit r ùit te haole, anders waar ze zeker gestikt en mee unne zùivere tee (driedùimer) had ie zô goe-d as t ging heur neus gespalkt. Toen holderdebolder nur t ziekenhùis, dè begrèpte wel. Wurrum Wurrum is deez wirreld vol angst en vol van haot wurrum toch zèn r mense die lèève van t kwaod Wurrum is r noi-jt vrede en steeds opnèèjd wir strijd wurrum toch steeeds wir orlog en bleft r haot en nijd Wurrum wille we nie hurre wor n ieder nor verlangt wurrum t tij nie kirre en slùite n bestand Wurrum diskrimienasie dan hier en dan wir daor wurrum nie saome lèève in vrienschap meej elkaor. Carolus Man, man, dè is me wa geweest op de golfbaon. Netuurlijk moes ik deez ons opoe laote wete vur dè ze t van aander zouw hurre, want as ik t zouw aachter haawe zouw ze mè dè beslist kwollijk nèmme. Ze waar d r flink van onder d n indruk en ze kos nie begrèèpe, zee ze, dè ge mee van die holes maoke zo n ongeluk kost oplôôpe. Mèr nouw moet ik ùiw toch is wa vraoge, zee ze tege mèn. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 20 Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 17

18 Golf Golf is in. Dè wul zegge in de modde vur t mument. Golf is n sport die krèk iet anders is as voetbol, tennis of hokkie want die sporte speule ze op n veld, mèr golf wordt gespuld op n baon, golfbaon dus, ok mee n sort hokkiestik en n bölleke. En hoe ziet r die golfbaon dan ùit? Perbeer ik oe ùit te legge. Un golfbaon is unne lap grond van verschillende kaoi wèi-je bij mekaar, vol hult en bult, golvend dus, daor vandòn dan ok dieje naom. t Gras van die wèi-je wordt kort gemij-jd en krègt un verjongingskuur, toe dètter t ùitzie as t gazonneke in t vurtùintje van d n börger. Dan worren r in die grôôte wèi-je volges de regels van de golfsport achtien van n sort van knikkerköllekes gegraove, t r grotte van n gruunteblik. As ge nouw nie wèi-j genoeg hed net as b ons in Valkeswird mokte n golfbaon van nege knikkerköllekes en die spulde dan twi kirres. Hèdde toch achttien kanse um zo n bölleke in zo n hölleke te slòn. Want dè is namelijk de sport. Vanaf de afslagplats mee n sort van platte potlepel mee lange stiil (golfstok), zegt mèr slagèèzer, n bölleke weg te mèppe en dan liefst, liefst in iin van die achttien höllekes, oftewel holes, zôas ze die in de golfsport plachte te noeme. Zô n bölleke haawt t midde tusse unne tennisbol en n pingpongbölleke, zegt mèr zô grôôt as unne zùinige gehaktbol, mèr dan knoerhard. Bij d n afslag magde dè bölleke op n in t gras gestoke tee (tie) legge, unne plestieke spijker mee unne platte kop, unnen driedùimer zegt mèr. Vervolges zette oew eige, zwij-jde oewe platte potlepel mee unne flinke zwoeng zij-jwèrts rechts umhog en mee al oew zwij-jkraacht in unne flits nur beneje um dè bölleke n ongnadige vèèg te verkôôpe. Hard, hôôg en wèèd en zôô dèt daor terèècht kumt wor gè t gèèr wouwt hebbe, zô dicht meugelijk bij n hölleke, zôdè ge mee nog n por tikskes n hole kant maoke. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 18 Dan bende al ginne koi-je player, ù speuler. Of, of ge slot in inne slag oew bölleke in t hölleke, dan hedde a hole in one en bende op goei-j kommende weeg unnen echte Graeme Mac Dowel te worre, winnaar van US Open t Schònste van die sport is dè ge oew èige nie muug hoeft te maoke want d r wordt nie gejaoge. n Sport vur jong en aawd mèr beslist nie ongevarlijk. Ge zalt zô n bölleke in oewen nek krèège umdè ge net in t slagveld lopt wor ge nie hurt te lôôpe. Dè kan verrèkkes zeer doen heb ik is gehurd van iemes die t wete kan. t Ergste vond ie nog dèt ie sèndsdien niemir kan umkèèke. Mèr t kan nog èrger. t Waar algemiin bekend dè notaris Kluggers van golfclub De Bovenlande unne formidabele slag hai. Umdè ons opoe die femiellie goe-d kent vanùit t verleje, ze is r jaore as dienstmeid geweest, moes ik dè heur toch is vertelle. Nie dè ze verstand hì van golf mèr alliin umdè dè heur zouw pleziere hoe goe-d dè de notaris is. Want de notarisfemiellie stond bij heur nog aaltè hil hog òngeschreve. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard Pagina 19