VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit KUURNE Arrondissement Kortrijk Gemeente KUURNE wijk Sint-Catharina Parochiekerk Sint-Catharina van Alexandrië (Sint-Katrienplein, z.nr.) KERK Reeds van in de 13 de e. was er hier een kapel (in 1682 vermeld als "St Cateryne Capelle"), bediend door een vaste kapelaan; na de Franse Overheersing werd de kapelanie een "succursale" kerk; in 1849 tot parochie verheven, doch pas in 1870 werd de eerste pastoor aangesteld. In de 18 de e. werd de kapel meermaals bijgewerkt. In 1877 werd ze afgebroken en vervangen door een nieuwe kerk, die fasegewijs ingericht werd (het doksaal bijv. werd pas in 1903 gemaakt). De parochie ligt op het grondgebied van 3 gemeenten; de grenzen van Heule, Kuurne en Lendelede komen samen op het dorpsplein bij de kerk. De kerk zelf ligt op Kuurne (haar Z-kant grenst aan Lendelede, haar O-zijde aan Heule. Zie ook https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/89889 De kerk is niet beschermd. ORGEL Voorgeschiedenis Er zijn geen aanwijzingen dat er vóór 1907 een orgel aanwezig was. Huidig orgel Auteur oorspronkelijk instrument : P.H. Anneessens (Ninove) Bouwjaar : 1864 Het orgel werd gebouwd voor de kerk van Houdeng-Goegnies (prov. Henegouwen) en in 1907 door Fr. Loncke (Esen) overgeplaatst naar Sint-Katharina-Kapelle. De overplaatsing ging gepaard met een aantal wijzigingen aan het instrument. In het Interbellum waren onderhoud en herstellingen toevertrouwd aan J. Anneessens (Menen). In september 1944 werden de kerktoren (en het orgel) beschadigd door oorlogsgeweld. In 1945 herstelde J. Anneessens enkel het hoogstnoodzakelijke. Ombouw / renovatie : Loncke Orgelbouw pvba (Zarren), 1982
INSTRUMENT Dispositie registertrekkers aan weerszijden van het klavier: Montre 8 Gamba 8 Bourdon 8 bas Flûte 4 Doublette 2 Trompette 8 bas Clairon 4 - klavier - Cornet 5 r Prestant 4 Bourdon 8 sup Nasard 2 2 /3 Fourniture 3 r Trompette 8 sup Cromhorne 8 Tremblant manuaalomvang : C f 3 pedaalomvang : C d 1, aangehangen Cornet : discant, vanaf c# 1 Klaviatuur - ingebouwd aan de prospectzijde - nieuw voetklavier in moderne maatgeving - ronde registertrekkers, nieuw - rechthoekige koperen naamplaatjes met ingegraveerde registernamen Pijpwerk * tijdens ons onderzoek kon de orgelkast niet geopend worden; bekeken tussenin de frontpijpen kon vastgesteld worden dat slechts enkele registers nog oud pijpwerk van midden 19 de e. bevatten: - de metalen pijpen van de Bourdon - de Flûte 4' - de Gamba (excl. het groot octaaf). De frontpijpen zijn nieuw. Windlade & Tractuur - nieuw Windvoorziening - magazijnbalg & electro-ventilator achter het orgel - kleine schwimmer-balg onde de windlade ORGELKAST - sober meubel in laat-klassieke stijl - tweeledig symmetrisch front (vaak voorkomende structuur bij P.H. Anneessens) - hard gerenoveerd in 1982, veel elementen zijn nieuw; de hele kastvoet is nieuw
HUIDIGE TOESTAND - normaal bespeelbaar (behalve ontstemming) - het instrument is reeds redelijk vervuild datum onderzoek : juni 2001 ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( 1876-1956), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map "St.Katharina (Heule)" zijn volgende documenten aanwezig : 1) 11.07.1945 brief van koster Allegaert aan J. Anneessens S t Katherine 11 Juli 1945. Mijnheer, Over eenige weken heb ik een brief geschreven naar M r Demeyer Ingenieur van den Wederopbouw. Gij weet misschien niet dat met September laatstleden het orgel der kerk beschadigd werdt door een Engelschen tank die kogels afgevuurd heeft op onzen toren, omdat er Duitschers op waren. Daar nu het orgel vlak voor het venster komt te staan, zijn er vele kogels door gevlogen en hebben wat kabaal gemaakt aan de spelen. Ik vroeg om te weten wat er te doen was om schadevergoeding te bekomen. Ik voeg hier het antwoord bij. Gij kunt dus eens zien wat er te doen valt. Mogelijks ware het een reden om wat het orgel te verbeteren, daar het reeds geen van de beste was. Laat mij uw antwoord kennen a.u.b. Aanveerd, Mijnheer Anneessens mijne beleefde groeten JAllegaert koster [in potlood bijgeschreven :] Mag ik U vragen het stuk niet te verliezen. 2) 11.07.1945 brief (doorslag) van J. Anneessens aan koster Allegaert Mijnheer, Goed uw geëerd schrijven van heden ontvangen. Ik had geen kennis van het beschadigde orgel. Deze week zal ik waarschijnlijk niet kunnen komen, doch wel in het begin der aanstaande week. Ik zal vroeg in den morgend komen, dus zal ik U wel thuisvinden. Hoogachtend, p.s. Hierbij stuur ik U den brief van den Heer Demeyere terug.
3) 24.07.1945 brief, schatting en bestek (doorslagen) van J. Anneessens aan pastoor Lanoye - begeleidende brief Eerwaarde Heer Pastoor, Ik heb de eer U hierbij een bestek, in vijfdubbel, te zenden. Zooals gij ziet in het bestek stel ik voor de façadepijpen te ronden, herstellen, soudeeren en versterken, daarna ze schoon in aluminium schilderen, zoodoende zullen zij sterker zijn dan vroeger en in 't zicht juist gelijk nieuw; moest men nieuwe plaatsen dit zou zeer duur kosten daar den zink thans zoo duur is en daarbij nog moeilijk te vinden. In de hoop met de bestelling van het werk te zullen vereerd zijn bied ik U, Eerwaarde Heer pastoor, mijne eerbiedige groeten aan. [met pen bijgeschreven :] Er zijn werken die ik zal uitvoeren volgens mijn bestek aan U, doch die werkelijk niet kan uitvoeren aan schadevergoeding. - raming van de schade Schatting der schade aan het orgel der kerk te SINTE KATHARINA-KAPEL. Na het orgel der kerk van Sinte Katharina-Kapel (Heule) goed onderzocht te hebben, heb ik bestadigd dat het beschadigd geweest is door oorlogsfeiten. Een groot deel der pijpen zijn doorschoten, de mekaniek ontredderd, windverliezen veroorzaakt door de kogels, en nog meer kleinigheden onmogelijk op te sommen doch waardoor het orgel ontredderd is. Om het orgel terug in zijn goeden staat te brengen van vroeger zou dit de som van VIJF DUIZEND NEGEN HONDERD frank (5.900 fr.) kosten, waarde 1939. Gedaan te Meenen den 24 July 1945. - bestek voor herstellingswerken Parochiale kerk van Sinte Katharina-Kapel -:-:-:-:-:-:- Bestek voor het kuischen en herstellen van het orgel der kerk. Tusschen Eerwaarde Heer LANOYE, Pastoor, handelende in naam der kerkfabriek eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelbouwer te Meenen, anderzijds; is overeengekomen als volgt: 1. Gansch het orgel zal gekuischt worden.- 2. Al de pijpen zullen uitgenomen worden en gekuischt.- 3. Al de doorschoten of geschondene pijpen zullen de noodige herstellingen ondergaan.- 4. De 33 buffetpijpen zullen grondig hersteld worden, gesoudeerd, en in aluminium geschilderd; zij zullen ook versterkt worden om het omvallen te beletten.- 5. Gansch het orgel zal opnieuw gestemd worden.- 6. De belegsels van het klavier zullen in orde gebracht worden.- 7. De ontredderde mekaniek zal gansch in orde gebracht worden, desnoods sommige stukken vernieuwd.-
8. Al de membranen van de windbakken der groote pijpen zullen door nieuwe vervangen worden, vervaardigd uit speciaal leder.- 9. Alle onkosten zijn ten laste van den orgelbouwer uitgenomen de volgende die ten laste zijn der kerkfabriek: het licht dat men zou kunnen noodig hebben, een blazer of gebruik van ventilator.- 10. Prijs voor het bovenbeschreven werk: achtien duizend vier honderd frank (18.400 fr.). De betaling zal geschieden met de voltrekking der werken.- Gedaan in dubbel te Meenen den 24 July 1945. Voor de kerkfabriek. Den orgelbouwer. [er is geen ondertekend exemplaar van dit bestek aanwezig; mogelijks zijn deze werken niet uitgevoerd] BIBLIOGRAFIE 1) A. Deschrevel: Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz. 58-60; hierin: 1947 - Kuurne, S. Katherine, rest. orgel Frederik Loncke, 1 kl., ped. 2) K. Suykers (pastoor emeritus) : Geschiedenis van Sint- Katherina, s.l., 1971. - blz. 75 In 1907 kocht [pastoor] Van den Bulcke een tweedehandsorgel. Het werd op het doksaal geplaatst en bleef onbekend tot Herman Roelstraete, enkele jaren geleden, ontdekte dat het in 1864 gebouwd werd door Pieter Hubertus Anneessens voor de kerk van Houdeng-Goegnies. Het is het oudste Anneessens-orgel van West- Vlaanderen, waarover de heer H. Roelstraete zelf een zeer interessante studie maakte. - blz. 87 [onder het pastoraat van A. Lanoye, 1935-1954] [... ], aankoop van een nieuwe blaasbalg voor het orgel en herstel van het orgel. - blz. 88 In 1942 werd een nieuw harmonium aangekocht bij Jules Anneessens te Menen; Het oude werd afgestaan aan de meisjesschool. - blz. 128-129 5 Het orgel Het orgel is zoals beschreven blz. 75 een werk van Pieter Hubertus Anneessens, orgelmaker te Ninove. Het werd gebouwd in 1864 voor de kerk van Houdeng-Goegnies. In 1907 werd die kerk afgebroken en alle meubilair verkocht. Zo kwam het orgel te Sint-Katherina terecht. Het oorspronkelijk orgel telde 13
spelen en 16 registers. Door het Davidsfonds Lendelede-St.-Katherina werd op 24 november 1968 een orgelrecital ingericht, dat doorging in de kerk van St.-Katherina. Uitvoerder was de befaamde musicus Herman Roelstraete (geboren te Lauwe 1925) die thans op onze parochie (Mellestraat) woont. (afb. "Orgel van Anneessens") Er waren 250 aanwezigen. Er bleek die dag, wat een wonderbaar orgel Sente bezit. Dat deze indruk vooral de verdienste van de orgelist geweest is, spreekt voor zich maar het orgel dat wij bezitten verdient alle zorg en moet indien nodig tijdig hersteld worden. 3) inwijdingsprogramma d.d. 5 sept. 1982 (coll. Gabr. Loncke)
3) De Mixtuur, tijdschrift over het orgel, NL - Schagen, nr. 41, april 1983, zie blz. 427, in de rubriek "Kroniek", bericht door H. Kriek : 5 september [1982] - Inspeling van het gerestaureerde orgel in de St.-Catharinakerk te Heule-Lendelede (België). Het instrument werd in 1864 gebouwd door P.H. Anneessens voor de kerk van Houdange [sic] en werd overgebracht naar Heule in 1907-08 door F. Loncke, die het instrument van een vrijstaande speeltafel voorzag en tevens wijzigingen aanbracht in de dispositie. Thans werd de oorspronkelijke dispositie gereconstrueerd door de firma Loncke te Kortemark onder advies van Freddy Rotsaert. De dispositie luidt: Manuaal: Montre 8', Bourdon 8' bas & superius, Gamba 8', Prestant 4', Flûte 4', Nasard 2 2/3', Doublette 2', Fourniture III, Cornet V, Trompette 8' bas & superius, Clairon 4', Cromorne 8', Tremulant.
Aangehangen pedaal. (Volgens onze informatiebron zou deze dispositie niet in alle opzichten met de originele overeenkomen.) 4) J. Eeckeloo : Pieter Hubertus Anneessens (1810-1888) / Belgisch orgelbouwer, in VERHANDELINGEN van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Schone Kunsten, Paleis der Academiën, Brussel 1993, jg. 55, nr. 56; - blz. 21 : vermelding in een chronologische werklijst van P.H. Anneessens 1864 / HOUDENG-GOEGNIES (La Louvière) / nieuw orgel / 1 klavier / sinds 1907 KUURNE, St.-Katharina / zie pag. 113 - blz. 62 : In Kuurne (afb. 19) is het draperie-snijwerk ook niet bepaald sober, en hier is de kast verjongd aan de voet. De frontpijpen zijn in grote mate uitgelengd. - blz. 113-114 : KUURNE Gemeente : Lendelede (West-Vlaanderen) Deelgemeente : Kuurne Kerk : Sint-Katherina Orgel : bouwer : Pieter Hubertus ANNEESSENS datum : 1864 verbouwingen : Frederik LONCKE, 1907-08 Firma LONCKE, 1982 geschiedenis : Pieter Hubertus Anneessens heeft dit orgel gebouwd in de kerk van Houdeng-Goegnies in 1864. Pastoor J. Vandenbulcke heeft dit orgel in 1907 aangekocht voor zijn Sint-Katherinakerk te Kuurne. De verhuis door Frederik Loncke ging gepaard met een vrij ingrijpende verbouwing. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het orgel beschadigd. In 1982 is het orgel gerestaureerd door de firma Loncke. Hoewel gepoogd is de oorspronkelijke toestand te herstellen, is de restauratie hierin niet geslaagd. Het illustreert eens te meer dat de stijl van Pieter Hubertus Anneessens nog onbekend terrein was. dispositie 1982 1 Montre 8' 2a Bourdon 8' bas 2b Bourdon 8' sup 3 Gamba 8' 4 Prestant 4' 5 Flûte 4' 6 Nasard 2 2/3' 7 Doublette 2' 8 Cornet 5r 9 Fourniture 3r 10a Trompette 8' bas 10b Trompette 8' sup 11 Cromorne 8'
12 Clairon 4' Tremelo manuaal C-f 3 pedaal C-d, aangehangen meubel : typische Anneessens-kast, maar met varianten klavier aan frontzijde onderkast smaller dan bovenkast torens bekroond met vazen - in de bijlage met afbeeldingen : Afb. 19. [weergave van de K.I.K.-foto, cfr. infra] 5) L. Lannoo & K. D'Hooghe : West-Vlaamse Orgelklanken, uitg. Marc Van de Wiele, Brugge, 1997; hierin o.m. L. Lannoo : West- Vlaanderen, een boeiend orgellandschap, blz. 23-75; zie blz. 56 : 1. De familie Anneessens [... ] Van Pieter Hubertus staat er slechts één orgel in de provincie en dan nog per toeval. Hij bouwde het in 1864 voor de kerk van Houdeng-Goegnies (Henegouwen). In 1907 werd het door Frederik Loncke overgebracht naar de Sint-Katharina te Kuurne. In 1982 werd het er door de orgelmaker Frans Loncke en zonen uit Zarren gerestaureerd. Het heeft volgende dispositie: (I/54 - P/27) [volgt opsomming van de registers]
ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché M45913 (1970), orgel [hier verkeerdelijk toegeschreven aan Charles Anneessens] KIK-IRPA, Brussel
2) foto's Afdeling Monumenten & Landschappen, 2001