Notitie Vangnetuitkering Participatiewet 2015 Oktober 2015 1
1. Inleiding Ieder kalenderjaar ontvangt de gemeente een uitkering uit het Fonds werk en inkomen: het Inkomensdeel of wel BUIG-budget (BUIG= Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten). Uit het BUIG-budget worden de kosten betaald van de uitkeringen Participatiewet, IOAW, IOAZ en Bbz, evenals de loonkostensubsidies die op grond van artikel 10d Participatiewet worden verstrekt. Als een gemeente een tekort heeft op het BUIGbudget moet dit tekort in principe door eigen middelen worden opgevangen. Sinds 2004 is er de mogelijkheid om bij een tekort van meer dan 10% op het BUIG-budget een beroep te doen op de Incidenteel Aanvullende Uitkering (IAU). Het tekort boven 10% wordt dan gecompenseerd, mits de gemeente aan een aantal voorwaarden voldoet. In voorgaande jaren hebben de MUG-gemeenten gebruik gemaakt van de IAU. In juli van dit jaar bijvoorbeeld heeft de gemeente een aanvraag gedaan voor compensatie van het tekort in 2014 in de oude gemeenten Groesbeek en Millingen aan de Rijn. In de loop van de herfst wordt duidelijk of de IAU voor 2014 wordt toegekend. Met de invoering van de Participatiewet per 1 januari 2015 is er een nieuw Verdeelmodel. Dit Verdeelmodel moet zorgen voor een betere verdeling van de middelen BUIG over de gemeenten en voor een goede prikkel om het klantenbestand terug te brengen. Ondanks het nieuwe Verdeelmodel zullen er nog steeds gemeenten zijn die een overschrijding hebben op het BUIG-budget. Daarom is voorzien in een Vangnetuitkering, als opvolger van de IAU, waarbij 2015 en 2016 gelden als invoeringsjaren. In deze jaren zijn de toelatingseisen voor de Vangnetuitkering nog eenvoudig, zodat gemeenten zich kunnen richten op een goede invoering en uitvoering van de Participatiewet. Vanaf 2017 is er een nieuwe Vangnetuitkering, met nieuwe voorwaarden. Bij de IAU moest er sprake zijn van een tekort van meer dan 10% van het BUIG-budget, om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering. Bij de Vangnetuitkering ligt de grens lager. Bij een tekort tussen 5% en 10% van het BUIG-budget, wordt 50% van het tekort tussen 5% en 10% vergoed. Gaat het tekort boven 10% van het BUIG-budget, dan wordt het deel boven 10% geheel vergoed. De voorwaarden Een aanvraag voor een Vangnetuitkering moet uiterlijk op 15 augustus 2016 digitaal, per e- mail zijn ontvangen door de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen participatiewet. Bij het verzoek moeten de volgende documenten zitten: a. een globale analyse van de mogelijke oorzaak en omvang van het tekort op het BUIGbudget, in het kader van de inwerkingtreding van de Participatiewet en de eerdere financiële resultaten van de Wwb, en van de verwachte ontwikkelingen van dat tekort in de komende jaren; b. een brief, of een vergelijkbaar document, waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over zijn analyse en de maatregelen die zij neemt of gaat nemen om tot tekortreductie te komen c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hierover staan; d. een overzicht wat de gemeente feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en wat het effect daarvan is. De verwachting is dat de gemeente Groesbeek in 2015 en ook in 2016 een tekort heeft op het BUIG-budget (zie paragraaf 2 hieronder). Om in aanmerking te komen voor de 2
Vangnetuitkering in 2015 moet de raad nog in 2015 worden geïnformeerd over de punten a, b, en d, zoals hierboven aangegeven. U vindt in deze notitie een combinatie van de punten a, b en d. In de raadsvergadering van 26 november 2015 wordt de raad gevraagd zijn opvattingen te geven, zodat ook aan de voorwaarde onder c wordt voldaan. 2. Het tekort In onderstaande tabel is bij punt c. het tekort aangegeven in de jaren 2013 tot en met 2016. Bij de jaren 2013 en 2014 zijn alle bedragen samengevoegd van de drie MUG-gemeenten. De bedragen voor 2015 en 2016 zijn ramingen. Tabel 1. Overzicht uitkering IAU en Vangnetuitkering 2013 2014 2015 2016 (raming) (raming) A. Netto lasten uitkeringen 7.986.562 9.125.739 9.408.708 9.611.500 B. Toegekend BUIG-budget 7.277.643 7.876.062 7.827.913 8.492.850 C. Tekort (A-B) 708.919 1.249.677 1.580.795 1.118.650 D. Tekort in % van het BUIG-budget (B) 10% 16% 20% 13% E. Kosten die gemeente voor haar eigen rekening moet nemen 8.005.407 8.663.668 8.415.006 9.129.814 Toelichting: 2013 en 2014 = vergoeding alles boven 110% BUIG-budget 2015 en 2016 = de helft vergoeding tussen 105% en 110% BUIG-budget en totale vergoeding boven 110% BUIG-budget F. Aanvullende rijksuitkering (IAU en Vangnetuitkering) A-E 183.872 * 628.532 * 993.702 481.686 *De aanvullende rijksuitkeringen (F) van 2013 en 2014 komen niet overeen met de bedragen die resulteren uit A-E. Dat komt omdat in 2013 en 2014 de MUG-gemeenten afzonderlijk een aanvraag hebben gedaan voor een IAU en de som van die aanvullende uitkeringen anders is dan de samengevoegde bedragen A minus de samengevoegde bedragen E. De bedragen bij F van 2013 en 2014 betreffen dus de som van de afzonderlijke IAU-bedragen van de MUG-gemeenten In tabel 1 is te zien dat het tekort door de jaren heen oploopt, tot en met 2015. De bedragen die worden aangevraagd voor de IAU en de Vangnetuitkering stijgen logischerwijs ook, tot 2016. In 2016 is het beoogde tekort en de beoogde Vangnetuitkering lager dan in 2014 en 2015. Een verklaring hiervoor is het nieuwe Verdeelmodel, waarbij de middelen beter zijn verdeeld over de gemeenten. De rijksuitkering voor 2016 voor Berg en Dal is daardoor een stuk hoger. Het verwachte tekort is niettemin nog groot. De komende jaren moet daarom het ingezette beleid en de ingezette uitvoering, waarin wordt gewerkt aan het vergroten van de uitstroom en het beperken van de instroom, worden voortgezet en versterkt. Zie hiervoor paragraaf 4. 3. Oorzaken van het tekort Wat zijn de oorzaken van het opgelopen tekort? Voor de aanvraag van de IAU- uitkering 2014 voor de oude gemeente Groesbeek is een uitgebreide analyse gedaan van de in-en uitstroomcijfers Wwb in de periode 2011-2014 en is ingegaan op de oorzaken van de tekorten over die periode. De huidige gemeente Groesbeek beslaat een grotere bevolking en een groter uitkeringsbestand. Toch kan de analyse van de oude gemeente Groesbeek voor een groot deel verklaren waarom er in 2015 weer een (groter) tekort is. 3
Terugblik naar 2013 en 2014 In tabel 1 zijn de in- en uitstroomcijfers van de oude gemeente Groesbeek onder elkaar gezet voor de jaren 2011 tot en met 2014. In 2011 en 2012 waren de in- en uitstroomcijfers met elkaar in evenwicht. De omslag kwam in 2013. In dat jaar is de instroom aanzienlijk gestegen, terwijl de uitstroom iets minder werd(zie tabel hieronder). In 2014 was er in Groesbeek gelukkig een grote uitstroom door vele inspanningen in de re-integratie (o.a. de werkgeversbenadering). De instroom was echter ook groot, net als in 2013, waardoor het Wwb-bestand niet afnam, maar zelfs toenam. Tabel 2 aantallen in- en uitstroom gemeentelijke uitkeringen oude gemeente Groesbeek 2011 2012 2013 2014 Instroom 115 102 166 178 Uitstroom 107 101 93 157 De oorzaken van de hoge instroom in de Wwb in 2013 en 2014 waren: 1. Doorstroom uit de WW naar de Wwb: het aantal Ww ers dat in de jaren 2011-2014 door de economische crisis sterk steeg, leidde tot een verhoogde instroom in 2013 en 2014. 2. Een daling in de werkgelegenheid door de economische crisis: in de jaren 2013 en 2014 daalde de werkgelegenheid flink, onder andere door krimp in de zorg. Dit heeft een direct effect gehad op het bijstandsvolume in 2013 en 2014. Daarbij was de daling in werkgelegenheid groter in Groesbeek dan in Nijmegen. 3. Een beperkte arbeidsmarkt in Groesbeek door weinig verstedelijking, geen snelle OVverbinding en een begrensde ligging tegen Duitsland aan. Groesbeek is een woongemeente gericht op Nijmegen. Dit is een structurele oorzaak. Tot slot kwam uit de analyse dat de bijstandsdichtheid (het aantal uitkeringen van mensen jonger dan 65 jaar ten opzichte van het aantal huishoudens in de gemeente) in de oude gemeente Groesbeek structureel hoger is dan in de referentiegemeenten. Dit zijn gemeenten met een vergelijkbare sociaal-economische situatie als Groesbeek. In Millingen aan de Rijn was er in 2014 tevens een tekort op het BUIG-budget. In Ubbergen was het tekort op het BUIG-budget in 2014 niet meer dan 10%. Voor Ubbergen is geen IAU aangevraagd. Ontwikkelingen in 2015 De nieuwe gemeente Groesbeek begon in januari 2015 met 674 uitkeringsgerechtigden. Per 1 oktober zijn het er 731. Zie de tabel hieronder. tabel 3 aantal uitkeringsgerechtigden nieuwe gemeente Groesbeek in 2015 Uitkeringen 1-1-2015 1-4-2015 01-07- 2015 1-10- 2015 Participatiewet 617 631 648 670 IOAW 45 47 48 48 IOAZ 7 8 8 9 BBZ 5 6 2 4 Totaal 674 692 706 731 4
De instroom ligt in 2015 nog steeds hoger dan de uitstroom. Een voor de hand liggende oorzaak is de invoering van de Participatiewet per 1 januari 2015. Deze wet voegt drie groepen samen: de bijstandsgerechtigden, de Wsw-ers, en de Wajongers die niet duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. De laatste twee groepen, die nu onderdeel uitmaken van het uitkeringsbestand van de gemeente, vinden moeilijk een baan. Andere oorzaken zijn: In de meeste sectoren is in 2015 weer sprake van banengroei. In de sector Zorg en Welzijn is er echter nog banenkrimp. Deze sector is in Groesbeek sterk vertegenwoordigd. Het aantal WW-uitkeringen in de regio is aan het dalen. Deze daling kan tot gevolg hebben dat mensen vanuit de WW in de Participatiewet stromen. De uitstroom uit de uitkering wegens andere redenen dan werk is lager in 2015 dan 2014. Hier zijn geen oorzaken voor te geven. 4. Ingezette beleid en uitvoering om het tekort terug te dringen en de voorlopige effecten 4.1 Vergroten uitstroom a. Het Werkbedrijf De re-integratie van bijstandsgerechtigden en het beperken van de instroom door toeleiding naar werk wordt vanaf 1 januari 2015 regionaal opgepakt binnen het Werk Bedrijf Regio Nijmegen (afgekort WBRN). Het Werkbedrijf is een gemeenschappelijke regeling van alle gemeenten in de arbeidsmarktregio Gelderland-Zuid: Nijmegen, Wijchen, Groesbeek, Druten, Beuningen, Heumen en Mook en Middelaar. De schaalvergroting van de reintegratietaak in het Werkbedrijf heeft als voordelen dat de dienstverlening minder kwetsbaar is en de re-integratiemedewerkers zich meer kunnen specialiseren. Het zogeheten Werkdeel (het budget dat de gemeente ontvangt van het Rijk voor reintegratie) is vanuit het gemeentefonds van deze gemeenten overgeheveld naar het Werkbedrijf. Deze middelen worden geheel ingezet voor re-integratie activiteiten. De gemeente heeft geen middelen meer vanuit het Werkdeel om zelf in te zetten. De werkwijze van het Werkbedrijf is als volgt. Kandidaten worden bij aanmelding gescreend door middel van een kandidaatsbenadering waarbij mogelijkheden en beperkingen van de kandidaat integraal in kaart worden gebracht. De consulenten brengen daarna kandidaten (waar dat bij kan) zo snel mogelijk in contact met werkgevers. Het werkbedrijf hecht veel belang aan een goed contact met werkgevers door middel van een specifieke werkgeversbenadering. Per werksoort (bedrijfstak) werkt een team van medewerkers aan een goede aansluiting van vraag (werkgevers) op aanbod (kandidaten). Deze werkwijze was in 2013/2014 al in gang gezet in de oude gemeenten Groesbeek en Millingen aan de Rijn (en heeft geleid tot de hoge uitstroom in 2014), en wordt nu voortgezet in het Werkbedrijf. Op die manier wordt de instroom in de uitkering zo veel mogelijk tegengehouden, en de uitstroom vergroot. 5
Het Werkbedrijf legt regelmatig verantwoording af aan de regiogemeenten over de behaalde resultaten in verhouding tot de gemaakte prestatie-afspraken. De resultaten van het Werkbedrijf zijn goed, wat terug te zien is in de rapportage van het Werkbedrijf van de eerste acht maanden van 2015. Een paar cijfers: In de begroting van het Werkbedrijf is afgesproken dat het Werkbedrijf minimaal dezelfde uitstroom naar werk realiseert die de regiogemeenten in 2014 realiseerden. Dat is 1000 kandidaten voor de gehele regio. De uitstroom ligt op koers: 665 personen zijn uitgestroomd naar werk. In Groesbeek zijn dat 46 personen, wat hetzelfde is als de uitstroom naar werk in Groesbeek in de eerste acht maanden van 2014. De realisatie van de garantiebanen in de regio Nijmegen, als één van de weinigen in Nederland, ligt ook op koers. Garantiebanen zijn banen bij reguliere werkgevers voor personen met een arbeidshandicap. Zij zitten of in de huidige Wajong of binnen de Participatiewet en hebben een arbeidsvermogen tussen 20 en 80%. Deze mensen hebben begeleiding en coaching op de werkplek nodig. De eerste acht maanden zijn 134 kandidaten aan de slag gegaan op een garantiebaan, en zijn 700 kandidaten voor een garantiebaan in beeld bij het Werkbedrijf. Tot en met 2016 moeten in de regio Nijmegen in totaal 305 garantiebanen bij bedrijven zijn gecreëerd. Tot slot zijn er 944 kandidaten begeleid op een leerwerkplek tot en met september 2015. De gestelde prestatieafspraak voor 2015 is 1000. Voor meer informatie over samenwerkingsafspraken en projecten van het Werkbedrijf wordt verwezen naar de 3 e termijnrapportage 2015 van de MGR Regio Rijk van Nijmegen. De inspanningen van het Werkbedrijf worden voortgezet in 2016. Na een opstartperiode in het eerste halfjaar van 2015 is alles erop gericht de uitstroom te vergroten en de instroom te beperken. a. Laagdrempelige ondersteuning naar werk via Actiecentrum Berg en Dal werkt! De gemeente Groesbeek steekt naast het Werkdeel nog eigen geld in het Werkbedrijf. Het betreft een budget van 244.200 voor 2015. Met dit budget maakt ze meerwerkafspraken met het Werkbedrijf, bovenop de basisdienstverlening. De gemeente heeft in dat kader opdracht gegeven aan het Werkbedrijf om het Actiecentrum Berg en Dal werkt! op te richten, locatie Millingen aan de Rijn. Berg en Dal werkt! is op 5 oktober 2015 van start gegaan. Het doel is om de stap naar werk voor de werkzoekende nog kleiner te maken. In maart 2016 worden de resultaten van Berg en Dal werkt! geëvalueerd. Bij succes worden meerdere actiecentra in de gemeente geopend. Berg en Dal werkt! is open op de maandagen in Kulturhus Den Ienloop, en is actiegericht als het gaat om het plaatsen van werkzoekenden op vacatures. Medewerkers van het Werkbedrijf zijn aanwezig, en helpen inwoners die binnenlopen en werk zoeken. Uitkeringsgerechtigden uit Millingen worden actief opgeroepen. Werkzoekenden kunnen vacatures inzien, tips krijgen en hun CV laten beoordelen. Werkgevers zijn ook welkom. Een gesprek tussen werkzoekende en werkgever kan plaatsvinden in het Actiecentrum. Social Return onderdeel inkoopbeleid De belangrijkste doelstellingen van ons inkoopbeleid zijn social return, duurzaam inkopen en het stimuleren van de lokale economie. Bij aanbestedingen wordt hier consequent aandacht 6
aan geschonken. We werken, in de voorbereiding op een aanbesteding, met een verplichte checklist waarin deze doelstellingen zijn opgenomen. Met dit instrument wordt beoogd de uitstroom uit het uitkeringsbestand te vergroten. b. Stimuleren parttime werk. De gemeente stimuleert bijstandsgerechtigden om parttime te werken, als het niet lukt om een fulltime baan te vinden, of als de klant beperkingen heeft waardoor dat niet kan. De parttime werkers vormen 13% van het gehele bestand. De kandidaten verdienen zo een deel van hun uitkering, en de kans op volledige uitstroom is groter als iemand al een baan heeft. De besparing in 2015 wegens deeltijdwerk is tot en met het tweede kwartaal 118.108,00. c. Participatiekandidaten en Tegenprestatie De gemeente heeft de klanten met een grote afstand tot de arbeidsmarkt (de zogeheten participatiekandidaten) goed in beeld met de aanpak Groesbeek iedereen doet mee. Hiervoor wordt 1,6 fte ingezet vanuit gemeentelijke middelen. De aanpak bestaat eruit dat de participatiecoaches de klanten uitnodigen en met hen de mogelijkheden bespreken van participatie in de samenleving, niet zijnde betaald werk. Als er mogelijkheden zijn worden ze begeleid naar een werkervaringsplaats, vrijwilligerswerk of arbeidsmatige dagbesteding. In een klein aantal gevallen wordt een kandidaat volledig of tijdelijk ontheven van de arbeidsplicht of re-integratieplicht. De resultaten: per 1 juli 2015 zijn er 261 participatiekandidaten. Hiervan participeerden 66 kandidaten zelf al middels vrijwilligerswerk, mantelzorg of dagbesteding. Met 115 kandidaten zijn participatie-afspraken gemaakt. 48 kandidaten zijn ontheven van de participatieverplichting omdat van hen is vastgesteld dat het niet haalbaar is om vrijwilligerswerk te doen. 32 participatiekandidaten zijn nog niet gecategoriseerd. Met de coaching en begeleiding vanuit de aanpak Iedereen doet mee is al veel voorwerk verricht voor het invoeren van de Tegenprestatie in de gemeente. Begin 2016 wordt de Tegenprestatie, na vaststelling van de verordening, ingezet. De tegenprestatie is nadrukkelijk geen re-integratie-instrument, maar heeft als effect dat kandidaten meer gaan participeren in de samenleving, en daarbij iets terugdoen voor hun uitkering. In enkele gevallen kan hieruit een betaalde baan voortkomen. 4.2 Beperken instroom a. Controle doelmatigheid Zoals hierboven eerder aangegeven, controleert het Werkbedrijf de doelmatigheid van de uitkering. Met andere woorden: kan iemand niet zo snel mogelijk aan het werk? Vooral mensen met kansen moeten aan de slag nog voordat ze een uitkering aanvragen. Door kandidaten in contact te brengen met werkgevers of ze op andere manieren te helpen bij het vinden van werk, kan het Werkbedrijf een aanvraag voor een uitkering voorkomen. Hier wordt zoveel mogelijk op ingezet. 7
Controle rechtmatigheid De rechtmatigheidscontrole en het verstrekken van de bijstandsuitkeringen, uitkering IOAW. IOAZ en Bbz ligt bij het cluster Inkomen van de gemeente. De rechtmatigheidscontrole (heeft iemand recht op een uitkering?) is een belangrijke taak van het cluster, die begint bij een aanvraag levensonderhoud of een aanvraag bijzondere bijstand. De klant wordt in het intakegesprek geïnformeerd over zijn informatieplicht en de gevolgen bij het niet nakomen ervan (boetetraject). Middels signalen van het Inlichtingenbureau, controle via Suwinet en een goede samenwerking met het regionaal Instituut Bijzonder Onderzoek (sociaal rechercheurs) zijn alle medewerkers alert op fraude en vinden er gedurende de bijstandsperiode regelmatig controles plaats. In 2014 heeft de gemeente gewerkt met een fraude-preventiemedewerker. Met de start van de nieuwe gemeente in 2015 worden de consulenten geacht allen fraude-alert te zijn bij het beoordelen van het recht op een uitkering. Om nog beter uitgerust te zijn voor deze taak zal na een quick-scan in 2015, uitgevoerd samen met het kenniscentrum Handhaving en Naleving van de VNG, worden gekeken op welke punten fraudepreventie en fraudebestrijding in de gemeente nog verder kan worden verbeterd. 8