A m Nalevingsonderzoek gemeente Delft Hotspotonderzoek O B m, m
Colofon Autems: Fieke Franken : Amber Bosman C' Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) Postbus 9769 3506 GT Utrecht Goeman Borgesiuslaaii 77 3515 ET Utrecht Utrecht, januari 2014 Niets uit deze uitgave mag worden yp veelvou'digd en/oj openbaar gemaakt dooi iriiddél van druk; Jotokopie, jnicrofilm of ahctejszins,jondet vpprofgqahciè schriftelijke töestenjming van de uitgevei. 1
Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar Nalevingsonderzoek gemeente Delft Hotspotonderzoek
Inhoudsopgave 1 Inleiding 7 1.1 Drank-en Horecawet 1.2 Alcoholbeleid gemeente Delft 7 s 2 Methode 10 2.1 Onderzoeksvragen 2.2 Onderzoeksmethode 2.3 Selectie verkooppunten gemeente Delft 10 10 11 3 Resultaten nulmeting 13 3.1 Nalevingspercentage 3.2 Nalevingspercentage per type verkooppunt 3.3 Gepleegde s 3.4 Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage 13 14 14 16 4 Resultaten herhaalmeting 17 4.1 Nalevingspercentage 4.2 Nalevingspercentage per type verkooppunt 4.3 Gepleegde s 4.4 Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage 17 18 18 20 5 Opsomming resultaten 21 5.1 Vergelijking nalevingspercentage tussen nulmeting en herhaalmeting 21 5.2 Vergelijking gepleegde s tussen nulmeting en herhaalmeting 21 5.3 Vergelijking met landelijk nalevingsonderzoek 21 6 Conclusie en aanbevelingen 24 6.1 Naleving van de leeftijdsgrenzen 24 6.2 Gepleegde Interventies en hun effectiviteit 24 6.3 Vergelijking met landelijk nalevingsonderzoek 25 6.4 Aanbevelingen 25 Literatuurlijst 29
Bijlage I - Naleving bij nulmeting 31 Bijlage II - Naleving bij herhaalmeting 32
Inleiding Om de beschikbaarheid van alcohol in de gemeente Delft vast te stellen, heeft de gemeente Delft in 2013 door het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) een nalevingsonderzoek laten uitvoeren. Hiervoor is gekeken naar de naleving van de leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol, waarbij door middel van mystery-shoppen een representatief beeld van de naleving in de gemeente Delft wordt vastgesteld. Er zijn twee metingen uitgevoerd, in het voorjaar en het najaar van 2013. In deze inleiding wordt ingegaan op de achterliggende wetgeving: de Drank- en Horecawet en het alcoholbeleid van de gemeente Delft. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de onderzoeksvragen en de methode mystery-shoppen. In hoofdstuk 3 en 4 wordt ingegaan op de resultaten, en in hoofdstuk 5 worden de resultaten van beide metingen vergeleken. Het rapport sluit af met conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk 6. 1.1 Drank-en Horecawet Oe beperking van leeftijd voor het verstrekken van alcohol is vastgelegd in de Drank- en Horecawet: "Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie nlet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 Jaar* heeft bereikt. Onder verstrekken als bedoeld in de eerste volzin wordt eveneens begrepen het verstrekken van alcoholhoudende drank aan een persoon van wie is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, welke drank echter kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt" (DHW; artikel 20, lid 1). * Sinds 01-01-2014 is deze leeftijd verhoogd naar 18 jaar In de wet is ook de bepaling opgenomen dat de verkoper van alcoholhoudende drank verplicht is te vragen naar een geldig leeftijdsdocument als niet 'onmiskenbaar duidelijk' is dat de koper oud genoeg is. Bij gebrek aan een geldig leeftijdsdocument, mag er geen alcohol aan jongeren verkocht worden. Goede naleving door alcoholverstrekkers is een essentieel onderdeel van effectief lokaal alcoholbeleid. Onderzoek van Intraval 1 laat zien dat de verstrekkers van alcohol een ander beeld geven van de naleving van de leeftijdsgrenzen dan de minderjarige jongeren dat zelf doen. In 2011 geeft 57% van de horecagelegenheden, 88% van de slijterijen en 97% van de levensmiddelenzaken aan bij jongeren naar het identiteitsbewijs te vragen. De verstrekkers van alcohol geven dus aan strikt toe te zien op de naleving van de leeftijdsgrenzen, terwijl ruim 9 op de 10 jongeren onder de leeftijdsgrens aangeven gemakkelijk alcohol te kunnen kopen. De geënquêteerde verstrekkers geven dus blijkbaar niet de werkelijkheid weer.
Om het huidige nalevingsniveau van de leeftijdsgrenzen bij verschillende type verkooppunten te kunnen vaststellen is in degemeente Delft de mystery-shop methode toegepast. 1.2 Alcoholbeleid gemeente Delft Het lokaal gezondheidsbeleid in Delft formuleert de volgende doelstelling ten aanzien van alcoholgebruik en jeugd: in een gezonde wijk groeit jeugd gezond op en stelt zij het drinken van alcohol zo lang mogelijk uit. Bovenstaande doelstelling wordt hieronder gespecificeerd: Het percentage jongeren tussen de 12 en 15 jaar dat in de voorgaande 4 weken alcohol gedronken heeft is in 2018 gedaald van 19% naar 15% Het percentage jongeren tussen de 16 en 18 jaar dat in de voorgaande 4 weken alcohol gedronken heeft is in 2018 gedaald van 46% naar 37% Het percentage jongeren 12 en 15 jaar dat binge-drinkt is in 2018 gedaald van 8% naar 6,5% Het percentage jongeren 16 en 18 jaar dat binge-drinkt is in 2018 gedaald van 46% naar 37% Genoemde "van"-percentages zijn ontleend aan het jongerenonderzoek 12-18 jaar van GGD Haaglanden. Uitgangspunt is dat activiteiten leiden tot een vermindering van 20% van deze percentages. De activiteiten zijn uitgewerkt in het Preventie- en handhavingsplan dat voor 1 juli 2014 door de gemeenteraad wordt vastgesteld. Naar verwachting brengt GGD Haaglanden in 2015 een onderzoeksrapport uit. De cijfers kunnen op basis daarvan worden geactualiseerd. 8 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Methode 2.1 Onderzoeksvragen Hoofdvraag Welk percentage alcoholverkooppunten in de gemeente Delft houdt zich aan de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van zwak-alcoholhoudende drank aan jongeren? Subvragen 1. Wat is het nalevingspercentage per type alcoholverkooppunt in de gemeente Delft tijdens de eerste meting (nulmeting)? 2. Wat is het nalevingspercentage per type alcoholverkooppunt in de gemeente Delft tijdens de tweede meting (herhaalmeting)? 3. Welke s (vragen naar leeftijd en/of ID) plegen verkopers van alcohol tijdens de nulmeting en herhaalmeting? 4. Wat is de effectiviteit van de gepleegde s van verkopers van alcohol tijdens de nulmeting en herhaalmeting? 5. Hoe verhoudt het nalevingspercentage in Delft zich in vergelijking met het landelijk gemiddelde uit 2013? 2.2 Onderzoeksmethode Toetsing heeft plaatsgevonden met behulp van de methode 'mystery-shopping' waarbij 15-jarige jongeren aan de hand van een beproefd protocol, onder toezicht van onderzoekers van STAP, geprobeerd hebben alcohol te kopen bij supermarkten, horecagelegenheden, slijterijen, cafetaria en sportkantines. De onderzoeksmethode 'mystery-shopping' is een wetenschappelijk aanvaarde onderzoeksmethode die betrouwbare gegevens oplevert over de naleving van de leeftijdsgrenzen. De methode wordt veelvuldig gebruikt in Nederland, Europa en in de VS. De Nederlandse variant is in 2007 ontwikkeld door de Universiteit Twente en het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) 2. Sinds 1 januari 2013 is het verboden voor jongeren onder de 16 jaar om alcohol in bezit te hebben op voor publiek toegankelijke plaatsen (met uitzondering van winkels). Om te voorkomen dat de jongeren die meewerken aan het mystery-shop onderzoek strafbaar zijn, wordt in de mysteryshopmethode gewerkt met een koppel bestaande uit een 15- en een 16-jarlge jongere. Vanwege de nieuwe strafbaatheidsbepaling is de onderzoeksmethodiek daarop aangepast. Bij de aankoop van alcohol neemt de 16-jarige mystery-shopper de alcohol over van de 15-jarige mystery-shopper. Hiermee wordt uitgesloten dat de jongeren die meewerken aan het onderzoek strafbaar zijn. Zoals gezegd wordt de feitelijke aankooppoging nog steeds gedaan door een 15-jarige. 10 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Bij de selectie van de jongeren wordt erop gelet dat de jongeren niet alleen 15 en 16 jaar zijn, maar er ook uitzien als 'typische' 15- en 16-jarigen (qua uiterlijk en bouw). 2.3 Selectie verkooppunten gemeente Delft In dit onderzoek worden alleen hotspots meegenomen. Hotspots zijn atcoholverkooppunten waar veel jongeren komen en waar de naleving van de leeftijdsgrenzen voor de verkoop van alcohol aan jongeren mogelijk een risico is. De gemeente heeft een lijst van hotspots opgesteld in samenwerking met Politie, GGD en overige ketenpartners. Deze hotspots zijn elk getracht vier keer te bezoeken tijdens het onderzoek. In totaal zijn 18 hotspots niet 4 keer bezocht. Redenen hiervoor waren voornamelijk dat het verkooppunt op het moment van de aankooppoging gesloten was, de zomerstop/winterstop, of dat er tijdelijk geen alcohol verkrijgbaar was. De hotspots zljn twee keer bezocht tijdens de nulmeting en twee keer tijdens de herhaalmeting. Hoofdstuk 3 gaat in op de resultaten van de nulmeting en hoofdstuk 4 beschrijft de herhaalmeting. Tussen de nulmeting en herhaalmeting in heeft de gemeente Delft een uitgezet. Alle onderzochte horeca-hotspots zijn uitgenodigd om deel te nemen aan een informatiebijeenkomst georganiseerd door gemeente Delft in samenwerking met Koninklijke Horeca Nederland. De resultaten van de nulmeting zijn gepresenteerd aan en besproken met horecaondernemers. Specifiek voor supermarkten heeft gemeente Delft in samenwerking met het CCV een zogenoemde Tafel van Elf belegd. De Tafel van elf is ontwikkeld om de sterke en zwakke kanten van naleving en handhaving in kaart te brengen. Het model is gebaseerd op gedragswetenschappelijk onderzoek en ondersteunt de handhaver bij het beantwoorden van twee belangrijke vragen: waarom leeft de doelgroep een regel wel of niet na? Hoe beleeft de doelgroep de handhaving? Para commerciële rechtspersonen zoals sportkantines waren in de hotspotlijst opgenomen, maar bij nulmeting kon geen representatieve groep worden bezocht door onder andere de zomerstop.
Resultaten nulmeting 3.1 Nalevingspercentage Zoals weergegeven in Tabel 1, hebben de mystery-shoppers tijdens de nulmeting bij 86 van de 102 aankooppogingen alcohol kunnen kopen. Bij het eerste bezoek (Tl) is bij 4 van de 51 (8%) aankooppogingen correct nageleefd door de verkoper. Bij het tweede bezoek (T2) is bij 12 van de 51 aankooppogingen correct nageleefd, waardoor de naleving hier 24% is. Gemiddeld, over de twee metingen, is de naleving in de gemeente Delft 16%. In bijlage I staat een tabel met een opsplitsing naar meetmoment 1 en 2. Tabel 1: Nalevingspercentage gemeente Delft Aantal bezoeken Aantal keer naleving Nalevingspercentage 102 16 16% In totaal leefden 3 verkooppunten bij beide aankooppogingen de wet correct na (6%). Bij 10 verkooppunten konden de mystery-shoppers één keer alcohol kopen (20%), en bij 38 verkooppunten zelfs twee keer (74%) (zie Tabel 2). Tabel 2: Aantal keer correcte naleving 16% naleving 3x COITecte naleving (2x correct) lox ad lloc naleving (lx correct, lx niet correct) 102 38x geen naleving (2>. niet correct) bezoeken
3.2 Nalevingspercentage per type verkooppunt In Tabel 3 worden de nalevingscijfers weergegeven per type verkooppunt. Slijterijen hebben het hoogste nalevingspercentage (67%). De supermarkten hebben een nalevingspercentage van 17%. De naleving in de horeca is 15%. Bij zowel de cafetaria/grill als bij de sportkantine is het nalevingspercentage 0%. In alle gevallen hebben de 15-jarige jongeren hier alcohol kunnen kopen. In bijlage I staat een tabel met per type verkooppunt een opsplitsing naar meetmoment 1 en 2. Tabel 3: Naleving per type verkooppunt Type verkooppunt N CN % Horeca s; 8 Supermarkten 24 4 17% Cafetaria/grill 18 0 0% Slijterijen 6 4 67% Sportkantines 2 0 0% Totaal 102 16 16% 3.3 Gepleegde s Om de leeftijd van de koper te controleren kan een verkoper verschillende s toepassen: het vragen naar leeftijd, het vragen naar een identiteitsbewijs, of beide. Bij 43 van de 102 aankooppogingen (42%) is door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd (Tabel 4). In bijlage I worden de s opgesplitst naar meetmoment 1 en 2. Tabel 4: Interventies per type verkooppunt Type verkooppunt Aantal bezoeken Interventies Horeca 52 20(38%) Supermarkten 24 13 (54%) Cafetaria/grill 18 3 (17%) Slijterijen 6 6(100%) Sportkantines 2 1 (50%) Totaal 102 43 (42%) In onderstaande tabellen wordt in totaal en per type verkooppunt weergegeven welke s zijn gepleegd. Ook wordt weergegeven of het plegen van deze s effectief is: de jongeren kunnen geen alcohol kopen en er is dus een correcte naleving. Er wordt in totaal 43 keer een intei ventie gepleegd, waarbij er 16 keer correct wordt nageleefd (37%). 14 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Tabel 5: Het totaal aantal s, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 5 26 12 59 102 Correcte naleving 0 14 2 0 16 % naleving n.a.v. 0/0 54% 17% 0% 16% Tabel 5.1: Het aantal s bii horeca, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Aantal 5 9 6 32 52 Correcte naleving 0 7 1 0 8 % naleving n.a.v. 5 0% Totaal 78% 17% 0% 15% Tabel 5.2: Het aantal s bii supermarkten, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 9 4 11 24 Correcte naleving 0 3 1 0 4 % naleving n.a.v. 33% 25% 0% 17% Tabel 5.3: Het aantal s bii cafetaria's, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 2 1 15 18 Correcte naleving 0 0 0 0 0 % naleving n.a.v. 0% 0% 0% 0% Tabel 5.4: Het aantal s bii sliiteriien, en de correcte naleving ; n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 6 0 0 6 Correcte naleving 0 4 0 0 4 % naleving n.a.v. 67% - - 67%
Tabel 5.5: Het aantal s bij sportkantines, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 0 1 1 2 Correcte naleving 0 0 0 0 0 % naleving n.a.v. - 0% 0% 0% 3.4 Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage Tijdens de nulmeting zijn alle aspecten gerapporteerd die mogelijk van invloed zijn op het wel of niet kunnen kopen van alcohol. Na afloop van de nulmeting is door middel van statistische analyses nagegaan of één of meerdere van de geobserveerde variabelen effect hebben gehad op de naleving door de verkopers. Uit de analyses is naar voren gekomen dat het geslacht van de mystery-shopper een significant effect heeft op de naleving. Jongens krijgen vaker alcohol mee dan meisjes In totaal zijn er 51 aankooppogingen gedaan door 15-jarige jongens en 51 aankooppogingen door 15- jarige meisjes. De jongens konden in 46 van de 50 gevallen alcohol kopen, terwijl meisjes bij 40 van de 50 aankooppogingen erin slaagden alcohol te kopen. Dit verschil is significant (p <.05) en daarom kan worden aangenomen dat 15-jarige jongens vaker alcohol kunnen kopen in de gemeente Delh dan 15-jarige meisjes. Tijdens het eerste meetmoment zijn alle aankooppogingen gedaan door 15- jarige jongens en tijdens het tweede meetmoment zijn alle aankooppogingen gedaan door 15-jarige meisjes. Dit verklaart waarom er tijdens het eerste meetmoment minder vaak nageleefd dan tijdens het tweede meetmoment. 16 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Resultaten herhaalmeting 4.1 Nalevingspercentage Tabel 6 laat zien dat de mystery-shoppers tijdens de herhaalmeting bij 68 van de 105 aankooppogingen alcohol hebben kunnen kopen. Bij het eerste bezoek (Tl) is bij 18 van de 55 (33%) aankooppogingen correct nageleefd door de verkoper. Bij het tweede bezoek (T2) is bij 19 van de 50 aankooppogingen correct nageleefd, waardoor de naleving hier 38% is (zie bijlage II). Gemiddeld, over de twee metingen, is de naleving in de gemeente Delft 35%. Tabel 6: Nalevingspercentage gemeente Delft Aantal bezoeken Aantal keer naleving Nalevingspercentage 105 37 35% In totaal leefden 13 verkooppunten bij beide aankooppogingen de wet correct na (26%). Bij 10 verkooppunten konden de mystery-shoppers één keer alcohol kopen (20%), en bij 27 verkooppunten zelfs twee keer (54%) (zie Tabel 7). Tabel 7: Aantal keer correcte naleving 35% naleving 13x correcte naleving (2xcorrect) 105* bezoeken 10x ad lloc naleving Ux correct, 1* niet correct) 27x geen naleving (2x niet correct) *Er zijn vijf verkooppunten éénmaal bezocht, waarbij 4x niet correct werd nageleefd, en lx wel
4.2 Nalevingspercentage per type verkooppunt In Tabel 8 worden de nalevingscijfers weergegeven per type verkooppunt. Slijterijen hebben het hoogste nalevingspercentage (100%). De horeca hebben een nalevingspercentage van 41%. De naleving in de supermarkten is 29%. Bij de cafetaria/grill is de naleving 17% en bij de sportkantines 0%. In bijlage II staat een tabel met per type verkooppunt een opsplitsing naar meetmoment 1 en 2. Tabel 8: Naleving pet type verkooppunt Type verkooppunt N CN % Horeca 51 21 41% Supermarkten?-) 7 29% Cafetaria/grill 18 3 17% Slijterijen 6 6 100% Sportkantines 6 0 0% Totaal 105 37 35% 4.3 Gepleegde s Bij 67 van de 105 aankooppogingen (64%) is door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd (Tabel 9). In bijlage H worden de s opgesplitst naar meetmoment 1 en 2. Tabel 9: Interventies per type verkooppunt Type verkooppunt Aantal bezoeken Interventies Horeca 51 38 (75%) Supermarkten 24 14 (58%) Cafetaria/grill 18 8 (44%) Slijterijen 6 6 (100'. ) Sportkantines 6 1 (17M Totaal 105 67 (64%) In onderstaande tabellen wordt in totaal en per type verkooppunt weergegeven welke s zijn gepleegd. Ook wordt weergegeven of het plegen van deze s effectief is. Er wordt in totaal 67 keer een gepleegd, waarbij er 37 keer correct wordt nageleefd (55%). 18 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Tabel 10: Het totaal aantal s, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 3 J S 38 105 Correcte naleving 1 7 0 37 % naleving n.a.v. 59', 47% 0% 35% Tabel 10.1: Het aantal s bii horeca, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 1 30 7 13 51 Correcte naleving 1* 17 3 0 21 % naleving n.a.v. i Q 0 % 57% 43% 0% 41% *Bij één horecagelegenheid was de minimumleeftijd 18+ Tabel 10.2: Het aantal s bii suoermarkten, en de correcte naleving n.a.v. deze s Geen Leeftijd ID Leeftijd + ID Totaal Aantal 1 3 10 24 Correcte naleving 0 s 2 0 % naleving n.a.v. 0% nm 50% 67% 0% 29% Tabel 10.3: Het aantal s bii cafetaria, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 1 3 4 10 18 Correcte naleving 0 1 2 0 3 % naleving n.a.v. 0% 33% 50% 0% 17% Tabel 10.4: Het aantal s bii sliiteriien, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 ( 0 0 6 Correcte naleving 0 6 0 0 6 % naleving n.a.v. 100% - 0% 100%
Tabel 10.5: Het aantal s bij sportkantines, en de correcte naleving n.a.v. deze s Leeftijd ID Leeftijd + ID Geen Totaal Aantal 0 0 1 5 6 Correcte naleving 0 0 0 0 0 % naleving n.a.v. _ 0% 0% 0% 4.4 Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage Tijdens de herhaalmeting werd door de mystery-shoppers en de onderzoekers gelet op factoren die mogelijk invloed hebben op het wel of niet kunnen kopen van alcohol, waaronder het geslacht van de jongere, het geslacht van de verkoper, leeftijd van de verkoper en drukte in het verkooppunt. Uit statistische analyses blijkt dat geen van deze factoren invloed hebben op het nalevingsgedrag van de verkopers. 20 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Opsomming resultaten 5.1 Vergelijking nalevingspercentage tussen nulmeting en herhaalmeting In onderstaande paragraaf wordt ingegaan op zowel de nulmeting als de herhaalmeting, en worden de resultaten van beide metingen vergeleken. Uit het onderzoek blijkt dat de naleving tijdens de nulmeting in het voorjaar van 2013 16% is. Tijdens de herhaalmeting in het najaar van 2013 is de naleving met 19 procentpunten gestegen naar 35%. Wanneer gekeken wordt naar de verschillende type verkooppunten, blijkt dat bij elk type het nalevingspercentage is gestegen of is gelijk gebleven (zie Tabel 11). Tabel 11: Vergelijking nulmeting en herhaalmeting Type verkooppunt Delft Delft (nulmeting 2013) (herhaalmeting 2013) Horeca 15% 41% Supermarkten 17% 29% Cafetaria/grill 0% 17% Slijterijen 67% 100% Sportkantines 0% 0% Totaal 16% 35% 5.2 Vergelijking gepleegde Interventies tussen nulmeting en herhaalmeting Tijdens de nulmeting werd bij 43 van de 102 aankooppogingen (42%) door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd. Tijdens de herhaalmeting werd er bij 64% van de aankooppogingen een gepleegd (67 van de 105 keer). Wanneer na een geen alcohol wordt verkocht is de effectief. Tijdens de nulmeting wordt er van de 43 s 16 keer correct wordt nageleefd (37%) en bij de herhaalmeting bij 37 van de 67 s (55%). Het aantal s is met 22 procentpunten gestegen ten opzichte van de nulmeting, net als de effectiviteit van de gepleegde s die met 18 procentpunten is gestegen. 5.3 Vergelijking met landelijk nalevingsonderzoek In 2013 is een landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrenzen uitgevoerd bij onder andere sportkantines, supermarkten, slijterijen, cafetaria en horeca 3. Deze type verkooppunten worden in onderstaande tekst beschreven. Hierbij dient te worden opgemerkt dat in Delft tijdens de nulmeting en herhaalmeting alle verkooppunten tweemaal bezocht
zijn en In het landelijk onderzoek alle verkooppunten eenmaal. Daarnaast is de herhaalmeting geen onafhankelijk meting (er is een aan vooraf gegaan) waardoor er geen zuivere vergelijking kan worden gedaan met het landelijke onderzoek (zie Tabel 12): Horecagelegenheden leven landelijk de wet in 14% van de gevallen na en in de gemeente Delft tijdens de nulmeting in 15% van de gevallen, en tijdens de herhaalmeting in 41% van de gevallen. Supermarkten leven landelijk in 55% van de aankooppogingen de wet na. In de gemeente Delft is de naleving 17% tijdens de nulmeting en 29% tijdens de herhaalmeting. Het nalevingspercentage bij cafetaria is landelijk 15% en in de gemeente Delft is het nalevingspercentage 0% tijdens de nulmeting en 17% tijdens de herhaalmeting. Slijterijen leven landelijk de wet in 63% na en in de gemeente Delft in 67% tijdens de nulmeting en 100% tijdens de herhaalmeting. Sportkantines in het landelijk onderzoek leven de wet in 15% van de aankooppogingen na. In de gemeente Delft leeft tijdens beide meting 0% van de sportkantines de wet na. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het aantal bezochte sportkantines klein is, en dat dit geen representatief beeld geeft van de sportkantines in de gemeente Delft. Tabel 12: Vergelijking naleving landelijk nalevingsonderzoek met gemeente Delft Type verkooppunt Landelijk Delft Delft (2013) (nulmeting 2013) (herhaalmeting 2013) Horeca 14% 15% 41% Supermarkten 55% 17% 29% Cafetaria/grill 15% 0% 17% Slijterijen 63% 67% 100% Sportkantines 15% 0% 0% 22 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Conclusie en aanbevelingen Het doel van dit nalevingsonderzoek is orn objectief vast te stellen in hoeverre de Nederlandse Drank- en Horecawet (specifiek artikel 20, lid 1) wordt nageleefd in de gemeente Delft. Dit onderzoek is uitgevoerd in 2013 op het moment dat de leeftijdsgrens voor zwak-alcoholhoudende drank vast was gesteld op 16 jaar. Vanaf 1 januari 2014 is deze leeftijdsgrens verhoogd naar 18 jaar. In de Drank- en Horecawet is opgenomen dat het verboden is alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de wettelijke leeftijd heeft bereikt. In de wet is ook de bepaling opgenomen dat de verkoper van alcoholhoudende drank verplicht is te vragen naar een geldig leeftijdsdocument als de koper niet 'onmiskenbaar' de vereiste leeftijd heeft bereikt. Bij gebrek aan een geldig leeftijdsdocument, mag er geen alcohol aan jongeten vei kocht weiden. De centrale vraag in het onderzoek is in welke mate verkopers van alcohol in de gemeente Delft zich houden aan de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van zwak-alcoholhoudende drank aan jongeren. 6.1 Naleving van de leeftijdsgrenzen Uit de resultaten komt naar voren dat er bij de nulmeting 102 aankooppogingen zijn gedaan, waarbij de verkooppunten bij 16 van deze aankooppogingen correct naleefden. Dit betekent dat het gemiddelde nalevingspercentage bij de alcoholverkooppunten in de gemeente Delft 16% was. In totaal zijn vijf verschillende typen verkooppunten bezocht. Bij de slijterijen was het nalevingspercentage 67%. Daarna volgen de supermarkten (17%) en horeca (15%). De naleving in de cafetaria/grill is 0%, net als bij de enige sportkantine die is bezocht. Wanneer wordt gekeken naar de herhaalmeting, waarbij 105 aankooppogingen zijn gedaan, blijkt dat het nalevingspercentage 35% is. De naleving in de slijterijen bedraagt 100%. In de horeca is het nalevingspercentage 41%, bij de supermarkten 29%, bij de cafetaria 17%. en bij de sportkantines 0%. Wanneer beide metingen worden vergeleken blijkt dat de naleving met 19 procentpunten gestegen van 16% naar 35%. 6.2 Gepleegde s en hun effectiviteit In het onderzoek is nagegaan welke s door verkopers van alcohol worden toegepast tijdens de aankooppogingen van de mystery-shoppers, en hoe effectief deze s zijn voor het naleven van de leeftijdsgrens. Om de leeftijd van de koper te controleren kan een verkoper verschillende s toepassen: het vragen naar leeftijd, het vragen naar een identiteitsbewijs, of beide. Tijdens de nulmeting werd bij 43 van de in totaal 102 (42%) aankooppogingen door de verkoper gevraagd naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide. Het vragen naar een identiteitsbewijs (26 keer) is de meest gebruikte vorm van door de verkopers. Daarnaast is 12 keer naar zowel leeftijd als naar een identiteitsbewijs gevraagd, en 5 keer naar alleen leeftijd. In 14 van de 26 (54%) van de keren dat naar identiteitsbewijs werd gevraagd is er correct nageleefd. Het vragen naar zowel 24 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
leeftijd als naar identiteitsbewijs leidde in 17% van de gevallen tot correcte naleving. Tijdens de 5 aankooppogingen waarbij alleen naar leeftijd werd gevraagd, werd er niet correct nageleefd. Van de 43 s in totaal werd er dus 16 keer correct nageleefd (37%). Bij de herhaalmeting is bij 67 van de 105 aankooppogingen (64%) een gepleegd door de verkoper. In totaal wordt er 49 keer alleen naar ID gevraagd, waarbij 29 keer correct wordt nageleefd (59%). Daar naast is 15 keer naar zowel leeftijd als naar een identiteitsbewijs gevraagd, en 3 keer naar alleen leeftijd. Het vragen naar zowel leeftijd als naar een identiteitsbewijs leidde in 47% van de gevallen tot correcte naleving. Wanneer alleen naar leeftijd werd gevraagd was de naleving 33%. Van de 67 s In totaal werd er dus 37 keer correct nageleefd (55%). Wanneer beide metingen worden vergeleken is te zien dat het plegen van een met 22 procentpunten is gestegen, en dat de effectiviteit van de gepleegde s met 18 pr ocentpunten is gestegen. 6.3 Vergelijking met landelijk nalevingsonderzoek In 2013 is een landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrenzen uitgevoerd bij onder andere sportkantines, supermarkten, slijterijen, cafetaria's en horeca. Wanneer de landelijke nalevingspercentages van de verschillende type verkooppunten worden vergeleken met die uit de egio is de naleving als volgt: Horeca landelijk 14%, in Delft 15% (nulmeting) en 41% (herhaalmeting) Supermarkten landelijk 55%, in Delft 17% (nulmeting) en 29% (her haalmeting) Cafetaria landelijk 15%, in Delft 0% (nulmeting) en 17% (herhaalmeting) Slijterijen landelijk 63%, in Delft 67% (nulmeting) en 100% (herhaalmeting) Sportkantines landelijk 15%, in Delft blj beide metingen 0%. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het aantal bezochte sportkantines klein is, en dat dit geen representatief beeld geeft van de sportkantines in degemeente Delft. 6.4 Aanbevelingen Jongeren van 15 jaar kunnen in de gemeente Delft gemakkelijk alcohol kopen. Op basis van de onderzoeksresultaten geven we de gemeente Delft en de verstrekkers in Delft een aantal aanbevelingen: 5fe/ binnen de gemeentelijk organisatie met meerdere afdelingen een gezamenlijk nalevingsbeleid op De naleving van de leeftijdsgrenzen in de gemeente Delft ligt lager dan het landelijk gemiddelde in 2013. Er is dus nog werk te verzetten. Om de naleving te verhogen is het belangrijk om op een integrale manier te werk te gaan. De drie pijlers regelgeving, educatie en handhaving worden inmiddels in veel gemeenten gebruikt als basis voor het preventiebeleid. Uit een recente studie naar de gemeentelijke organisatie van het alcoholtoezicht door STAP' 1 is echter gebleken dat deze pijlers op papier wel bestaan, maar dat in de praktijk de samenwerking niet gezocht wor dt. Veel gemeenten kiezen ervoor om vanuit de veiligheidstak een handhavingsbeleid op te stellen, zonder input van andere afdelingen.
STAP beveelt aan om niet uitsluitend een handhavingsbeleid, maar een meer overkoepelend 'nalevingsbeleid' op te stellen. De term naleving creëert een gezamenlijk belang binnen verschillende afdelingen die baat hebben bij goede naleving van de Drank- en Horecawet. Zo heeft de gezondheidstak binnen een gemeente baat bij een goede naleving van de leeftijdsgrenzen om de gebruikscijfers onder jongeren te verminderen. De afdeling jeugd of onderwijs kunnen baat hebben bij naleving van de leeftijdsgrenzen, zodat kinderen hun talenten beter kunnen ontwikkelen op school. En zo zijn er meer afdelingen met een gezamenlijk belang. Een gezamenlijke aanpak heeft een grotere kans om de naleving te verhogen. Communiceer met alcoholverstrekkers STAP adviseert om de resultaten van het mystery-shop onderzoek terug te blijven koppelen naar de verkooppunten die bezocht zijn tijdens het onderzoek. Dit kan in de vorm van bijeenkomsten, persoonlijke communicatie en/of via de media. Het is belangrijk om de verstrekkers van alcohol bewust te maken van de noodzaak om de leeftijdsgrenzen na te leven. Dit is enerzijds noodzakelijk vanwege de gezondheidsrisico's van alcohol voor jongeren onder de leeftijdsgrens, maar anderzijds is het voor ondernemers ook persoonlijk van belang om te voorkomen dat ze een boete krijgen. Naast de gezondheidsrisico's van alcohol is het dus ook goed om te communiceren over de wettelijke verplichtingen voor ondernemers en de gevolgen als zij zich niet aan deze verplichtingen houden. Op deze manier creëer je een eigen belang bij ondernemers om de naleving te verbeteren. Aan de hand van resultaten wordt geadviseerd om in eerste instantie te focussen op de sportkantines, cafetaria's en supermarkten. Deze type verkooppunten scoren slecht en ook in vergelijking met het landelijk onderzoek lager. STAP raadt eveneens aan om te communiceren naar ondernemers dat de ondernemers die goed naleven (bijvoorbeeld slijterijen), minder gecontroleerd zullen worden en de ondernemers die niet goed naleven, vaker gecontroleerd zullen worden. Door middel van dit beloningssysteem creëer je een extra belang bij ondernemers om extra aandacht aan de naleving te besteden. Gebruik leeftijdscontrolesystemen Uit de resultaten blijkt dat wanneer er naar het identiteitsbewijs van de jongeren wordt gevraagd de leeftijd vaak niet goed wordt berekend. Vanuit het management van de supermarkten, horeca en het bestuur van de sportkantines moet nog meer worden benadrukt dat het controleren van het identiteitsbewijs belangrijk is en dat er geen alcohol verkocht mag worden aan jongeren onder de 16 jaar. Om de verkopers te ondersteunen bij de controle en berekening van de leeftijd zijn een aantal leeftijdscontrolesystemen ontwikkeld. Deze systemen nemen (een deel van) het controleren van de leeftijd uit handen van de verkoper. Hierbij kan worden gedacht aan onder andere de ID- Swiper, IDreader en Ageviewer. Tot op heden is er slechts één systeem waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat het de naleving verhoogt, namelijk de AgeViewer 5. Dit systeem neemt het hele proces van het controleren van de leeftijd uit handen bij de verkoper. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat dit systeem de naleving kan verhogen tot ongeveer 100%. Wanneer een leeftijdscontrolesysteem wordt gebruikt is het van groot belang dat verkopers ook een training krijgen in het gebruik van deze systemen. Train verkopers van alcohol Om meer kennis en bewustwording te creëren voor het verantwoord schenken kunnen sportkantines en horecagelegenheden een training volgen waar de nadruk wordt gelegd op het 26 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
vragen naar ID. Twee voorbeelden zijn de IVA-training en de Cursus Barcode. Deze trainingen zullen alleen effect hebben in samenhang met controles op de naleving van de leeftijdsgrenzen 5. Onderzoek laat zien dat de trainingen op zich niet zorgen voor een verbetering van de naleving'. Ook de portiers van horecagelegenheden kunnen in deze trainingen worden betrokken. Uit andere nalevingsstudies blijkt dat deurbeleid een zeer effectieve maatregel is om de naleving van de leeftijdsgrenzen te verhogen. In het landelijk onderzoek, maar ook in lokale onderzoeken blijkt het deurbeleid de meeste effectieve maatregel te zijn voor de horeca. Onderzoek de sportsector De sportsector is tijdens het nalevingsonderzoek niet voldoende onderzocht vanwege de zomer en winterstop van de sportverenigingen. Er zijn in totaal 8 aankooppogingen gedaan bij sportverenigingen. Aanbevolen wordt om een meer representatief beeld van de naleving van de leeftijdsgrenzen in de sportsector jn kaart te krijgen. Een effectieve maatregel In sportkantines is een strikt schenktijdenbeleid. Wanneer sportverenigingen rondom jeugdtrainingen en wedstrijden geen alcohol schenken, gaat daarmee de naleving van de leeftijdsgrenzen direct omhoog.
" V : -',
Literatuurlijst 1. Bieleman, B., Kruize, A., Zimmerman, C. (2011). Monitor alcoholverstrekking jongeren 2011. Stichting Intraval. 2. Gosselt, J.F., Van Hoof, J.J., De Jong, M.D.T., & Prinsen, S. (2007). Mystery shopping and alcohol sales: do supermarkets and liquor stores sell alcohol to underage customers? Journal of Adolescent Health, 41(3), 302-308. 3. Roodbeen, R., Joe Lie, K., Schelleman-Offermans, K., (2014). Alcoholverkoop aan jongeren. Ontwikkeling in de landelijke naleving van de leeftijdsgrenzen. Nuchter. 4. Greeff, J. de. Mulder, J. (2013). Gemeentelijke organisatie van het alcoholtoezicht: Succes- en faalfactoren van een effectief lokaal nalevingsbeleid. STAP, Utrecht. 5. Hoof, J. van, Gosselt, J., Jong, M. de (2010). Shop Floor Compliance with Age Restrictions for Tobacco Sales: Remote Versus In-Store Age Veriftcation. Journal of Adolescent Health 46, 197-199. 6. Wagenaar, A.C, Toomey, T.L. 8i Erickson, D.J. (2005). Complying With the Minimum Drinking Age: Effects of Enforcement and Training interventions. Alcohollsm: Clinical and Experimental Research, 29, 2, 255-262
..' f -
Bijlage I - Naleving bij nulmeting Naleving pet type verkooppunt en per meetmoment Type verkooppunt Tl aantal Tl naleving T2 aantal T2 naleving Tl & T2 naleving bezoeken bezoeken Horeca 26 8% 26 23% 15% Supermarkten 12 0% 12 33% 17% Cafetaria/grill 9 0% 9 0'V 0% Slijterijen 3 67% 3 67% 67% Sportkantines 1 0% 1 0% 0% Totaal 51 8% 51 24% 16% Aantal s per type verkooppunt en pe r meetmoment Type verkooppunt Tl aantal Tl aantal 12 aantal T2 aantal Tl & T2 aantal bezoeken s bezoeken s s Horeca 26 6 (23%) 2 b 14 (54%) 20 (38%) Supermarkten 12 5 (42%) 12 8 (67%) 13 (54%) Cafetaria/grill 9 2 (22%) 9 i (ir^) 3 (17%) Slijterijen 3 3 (100%) 3 3 (100%) 6 (100%) Sportkantines 1 1 (100%) 1 0 (0%) 1 (50%) Totaal 51 17 (33%) 51 26 (51%) 43 (42%)
Bijlage II - Naleving bij herhaalmeting Naleving pet type verkooppunt en per meetmoment Type verkooppunt Tl aantal Tl naleving T2 aantal T2 naleving Tl & T2 naleving bezoeken bezoeken Horeca 27 :;7!. 2-1 46% 41% Supermarkten 12 33% 12 25' 29% Cafetaria/grill 9 11% 9 22% 17% Slijterijen 3 100% 3 100% 100% Sportkantines 4 0% 2 0% 0% Totaal 55 33% 50 38"., 35% Aantal s per type verkooppunt en per meetmoment Type verkooppunt Tl aantal Tl aantal T2 aantal T2 aantal Tl &T2 aantal bezoeken s bezoeken s s Horeca 27 19 (70%) 24 19 (79%) 38 (75%) Supermarkten 12 6 (50',) 12 8 (67" ) 14 (58%) Cafetaria/grill 9 4 (44%) 9 4 (44%) 8 (44%) Slijterijen 3 3(100 i 3 3 (100%) 6(100%) Sportkantines 4 1 (25%) 2 0(0%) 1 (17%) Totaal 55 33 (60%) 50 34 (68%) 67 (64%) 32 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
34 Nalevingsonderzoek gemeente Delft
Meer informatie www.stap.nl Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar