de krijtlijnen van de leegte soms kan men bij het zien van iets een gevoel krijgen van déja-vu, een aanvoelen dat dit ergens op zijn plaats is in je eigen ideeënwereld. dit verklaart de grote affiniteit die ontstond tijdens het lezen van een stoel in 2003. ik realiseerde mij dat het zoeken van Gerrit Kats ook mijn zoeken was : een speurtocht naar een essentieel gevoel van licht en ruimte, zo sterk dat het gewoon betreden van zulk een gebouw een euforische ontlading zou kunnen veroorzaken. de ruimtelijke lichtheid zou zich ook in het hoofd moeten nestelen als een mentale lichtheid. dit was mijn omgekeerde villa. bij elk project wordt getracht om deze state of mind tot het uiterste te duwen. een woning groeit als een huid voor zijn bewoners, als een plaats voor mogelijke levensscenario s. het uiteindelijke fysieke beeld van onze architectuur is totaal ondergeschikt aan wat er binnenin gebeurt. 1
op de vraag wat er zo specifiek is aan wat wij ontwerpen, geef ik meestal volgend antwoord : architectuur is voor ons niet wat er gebouwd wordt, maar wat er afgebakend wordt. de leegte waardoor we bewegen is de eigenlijke architecturale ruimte, terwijl de gebouwde vorm onze setting hiervoor vormt. we zijn niet geïnteresseerd in de vorm van het glas, als wel wat er in het glas zit. bij elke opdracht trachten we een passend decor te ontwerpen voor de leegte, voor de vrijheid van het wonen, voor licht en lucht. met een minimum aan fysieke ingrepen willen we een maximum aan ruimte genereren. de ultieme begrenzing is een lijn flinterdunne draad tussen binnen en buiten. daarom vinden jullie ook Dogville van Lars Von Trier bij deze reactie. het is een vertrekpunt om iets te vertellen over wat ons als architect bezig houdt, het verhaal vertrekkende vanaf de nulgraad van architectuur : de krijtlijnen van Dogville. de krijtlijnen van Dogville is de lijn doorgetrokken tot de meest ultieme theoretische grens. de lijn op de grond bepaalt de grens over wat privaat en wat publiek is. de leegte krijgt een kader op het grondvlak, maar lucht en licht doorstroomt alles even 2
genadeloos. het onderscheid tussen binnen en buiten moet mentaal gemaakt worden door de toeschouwer en de acteur. het ontwerpen is een zo delicaat mogelijk zoeken naar de begrenzing van de speelruimte. we vertrekken vanuit de handelingen die in een gebouw zullen gebeuren en zoeken ook naar potentiële handelingen : leefwijzen die zouden kunnen plaats vinden en waarvoor we steeds trachten een deur open te laten. liefst nog door de deur gewoon weg te laten. we vertrekken vanuit de omgeving en trachten te bepalen welke gemoedssferen een plaats in zich draagt. op dit punt is er eigenlijk nog niets gebouw of ontworpen, maar het is wel allesbepalend voor het gebouw. de leegte van de plek is de setting van waaruit we vertrekken en dan enkel de nodige bijkomende setstukken bijvoegen. deze setstukken zijn onze gebouwen. onze gebouwen moeten minimaal zijn als ingreep om een zo groot mogelijke speelvrijheid voor zijn bewoners toe te laten (net als in Dogville voor de acteurs), maar ze zijn zeker niet minimalistisch. 3
integendeel. een gebouw moet rijk zijn aan inhoud. architectuur genereert niet enkel een fysieke grens, maar ook een mentale toestand. een gebouw heeft altijd een sociale component in zich : hoe laat het zijn gebruikers toe zich te gedragen naar de omgeving. in die zin beschouwen we ons als sociaal geëngageerde ontwerpers die willen aanzetten tot een maximum contact tussen mensen. de enige manier om mensen op goede manier te laten samenleven, is door zoveel mogelijk mensen met elkaar in contact te brengen. het kennismaken met anderen en hun ideeën is geen garantie op harmonie, maar wel een degelijke voedingsbodem voor onderling begrip. dat is waarom we in het gemeenschapscentrum te Avelgem skaters laten lopen naast de bezoekers van een klassiek concert. we geven een aanleiding tot discussie tussen verschillende gebruiksgroepen. we geven aanzetten tot potentiële contacten. net zoals in onze eigen woning waarin we ons eigen wonen opentrekken naar de straat. van zodra we als architecten een muur oprichten om dingen af te weren, moeten we altijd bedacht zijn voor het openstaan naar anderen. samenleven wordt onmogelijk zodra men stopt te communiceren. 4
dit mentale openstaan naar de omgeving is essentieel om tot een goede woning te komen. het weigeren tot inleving leidt voor de good honnest folks van Dogville tot onmenselijke gedragingen. een woning dient een plaats te zijn waar de bewoner zich goed voelt, maar de woning dient op zich ook weer een element te zijn dat bijdraagt tot een goede gemeenschap. zelfs private architectuur draagt steeds een openbare plicht in zich : een plicht tot bijdragen aan een goede samenleving (letterlijk en figuurlijk). deze sociale component is ook aanwezig in het Bauhaus en het meest radicaal bij Marcel Breuer en Mart Stam, die zich ideologisch uiterst links bevonden (wat één van de belangrijkste redenen zal zijn waarom de Nazi s het Bauhaus uiteindelijk opdoeken).net omdat ze vertrokken vanuit de menselijke component van de architectuur. ze denken na over de menselijke handeling en de wijze waarop architectuur hierop kan inspelen, waardoor architectuur bijdraagt tot een sociaal project van het creëren van aangename woonwijken, waar mensen kunnen samen leven met een licht hoofd. 5
zoals Mart opmerkt in het boek : de menselijke maat is het vertrekpunt van alles. in onze ontwerpen genereert de menselijke handeling het gebouw. form follows program. het is een ontwerpen van binnen naar buiten. niet het ontwerpen van een buitenkant. de huid, de schil is slechts een toegevoegde component, die manipuleerbaar is. maar ze is niet meer of minder dan een middel : nooit het einddoel. het einddoel dat bent u. geert de neuter februari 2005 6