EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 6 Evolutie mens
PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot Oersoep 2. Ontwikkeling van het leven in zee 3. Verovering van het land 4. Bloeitijd van zaadvarens en reptielen 5. Evolutie van vogels en zoogdieren 6. Ontwikkeling van Oermens tot Homo Sapiens
Samenvatting college 5 Geologische en klimatologische processen Tertiair en Kwartair Ontwikkeling vogels uit diapside theropode dinosauriërs Ontwikkeling zoogdieren uit synapside cynodonte reptielen Verschillen met reptielen o.a. kaak, oor, beharing en warmbloedig Vroege splitsing van zoogdieren in Monotremata, Buideldieren en Placenta zoogdieren Paleoceen vrijwel alle moderne groepen vogels en zoogdieren aanwezig
Paleozoïcum Phanerozoïcum Mesozoïcum Cenozoïcum Eon Era Periode Ouderdom Milj.jaren Neogeen (vroeger Kwartair en jong Tertiair)) Paleogeen (vroeger Oud Tertiair) Holoceen 0-0,001 Pleistoceen 1,8-0,001 Plioceen 5,3-1,8 Mioceen 23-5,3 Oligoceen Eoceen Paleoceen 23-66 Zoogdieren dominant Krijt 66-146 Jura 146-199 Reptielen dominant op land Trias 199-251 Perm 251-299 Carboon 299-359 Bloeitijd amfibieën Devoon 359-416 Siluur 416-443 Ordovicium 443-488 Cambrium 488-542 Eerste dieren verschijnen op het land Eerste planten verschijnen op het land Planten en dieren verschijnen in de oceanen Proterozoïcum Precambrium 542-2500 Archeïcum 2500 - Stromatolieten, eerste fossielen
Midden Pleistoceen 786.000 126.000 jaar geleden
IJstijden
Primaten Mogelijk al ontstaan aan het einde van het Krijt Vliegende lemurs Tupaia s Primaten Plesiadapis, eerste primaat Paleoceen, 58-55 miljoen jaar geleden
Primaten 2a. Spookaapjes Twee groepen 1. Lemuren 2b. Apen van de Nieuwe Wereld 2c. Apen van de Oude Wereld
Orang-oetang Gorilla Chimpansee Mens
1. Pre-Australopithecus fase 7 4,5 miljoen jaar geleden Sahelanthropus tchadensis, gevonden in 2001, 7 miljoen jaar oud (Mioceen), hersenvolume 340 660 cm³
Praeanthropus (= Orrorin) tugenensis, gevonden in 2000 (Kenia) 6 miljoen jaar oud. Was dit een voorouder van de mens? Kies mensachtig, tand lijkt op chimpansee
Ardipithecus kadabba en ramidus, 4,4 miljoen jaar oud, Plioceen Zo groot als een chimpansee, mogelijk lopend op achterpoten Onderzoek uit 2010 toont aan dat Ardipithecus leefde voor de splitsing van chimpansees en mensen.
2. Australopithecus fase - 4,3 1,5 miljoen jaar geleden, Plioceen Eerste vondst: 1925 (Raymond Dart) Taung (Zuid-Afrika)
Paranthropus Paranthropus robustus 1,9-1,5 Zuid Afrika 1938 Paranthropus boisei 2,3-1,4 Oost Afrika 1959 Paranthropus aethiopicus 2,8-2,3 Oost Afrika, Kenia 1986 Kenyanthropus Kenyanthropus platyops 3,5 Oost Afrika, Kenia 2001 Australopithecus Australopithecus Zuid en Oost habilis 1,9-1,6 (Homo) Afrika 1964 Australopithecus rudolfensis (Homo) 2,4-1,8 Oost Afrika 1973 Australopithecus garhi 2,5 Oost Afrika, Ethiopië 1999 Australopithecus africanus 3,0-2,3 Zuid Afrika 1925 Australopithecus bahrelghazali 3,5-3,0 Centraal Afrika, Tsjaad 1995 Australopithecus afarensis 3,6-2,9 Oost Afrika 1975 Australopithecus anamensis 4,2-3,9 Oost Afrika 1995
Australopithecus Hoektanden opvallend kleiner, gebitsboog meer ovaal dan U-vormig (apen) A. Afarensis A. africanus
Australopithecus afarensis Lucy Gevonden in 1974 in Hadar (Ethiopië) 110 cm lang, 27 kilo Liep rechtop Man 30 45 kilo Beenderen met snijsporen bewijzen dat vlees op het menu stond
Australopithecus garhi 2,5 miljoen jaar Gevonden in Ethiopië, Hadar Schedelinhoud 450 cc (idem chimpansee) 40 kilo Met stenen werktuigen?
Paranthropus Leefde 2.3 1.2 milj. Jaar geleden Zuidelijk en Oostelijk Afrika Plat gezicht en grote beenkam Herseninhoud: 530 cm³
Paranthropus boisei 1959: Mary Leaky, Olduvai (Tanzania) Leefde in savanne van droog voedsel (77 % grassen!, rijk aan C13). Geen vleeseter Man 68 kilo, 1,3 meter Vrouw 45 kilo, 1 meter Herseninhoud 500 530 cm³
Paranthropus robustus 1938: Swartkrans (Zuid-Afrika) Man 70 kilo, 1,7 meter Vrouw 45 kilo, 1 meter
Eerste mensen 2,2 1,5 miljoen jaar geleden Homo / Australopithecus habilis Leefde deels gelijktijdig met Homo erectus rond het Turkanameer Kleinere tanden, 510 640 cm³ hersenvolume Lange armen Gebruikte mogelijk stenen werktuigen
Kenyanthropus rudolphensis Was mogelijk identiek aan Homo / Australopithecus habilis Leefde in Oost- en Zuidelijk Afrika Leakey berekende herseninhoud Op 700 cm³, later bleek dit 500 cm³. Alleseter
Geslacht Soort Ouderdom in miljoen jaren Gebied Eerste beschrijving Homo sapiens 0,15 - heden Wereldwijd 1868 (fossiel) Homo neanderthalensis 0,2-0,03 Europa, Midden Oosten 1859 Homo heidelbergensis 0,5-0,1 Afrika, Europa 1908 Homo antecessor 0,8 Spanje 1997 Homo erectus 1,7-0,25 Afrika, China, Indonesië 1894 Homo ergaster 1,7-1,5 Zuid en Oost Afrika 1970
2. Home erectus fase Eerste mensen Homo erectus = Homo ergaster 1,9 miljoen 400.000 jaar geleden Mogelijk hebben ergaster en erectus een gezamenlijke voorouder. Erectus trok weg uit Afrika en verspreidde zich over Europa en Azië Ergaster bleef in Afrika
Homo erectus 1,8 1,5 meter 850 1100 cm³ Hersenvolume Plat en laag Voorhoofd Lange benen, Duim goed ontwikkeld Gereedschappen Taal?
Homo erectus Op Flores werd een schedel Gevonden van een dwerg erectus (1 meter) Hersenvolume 380 cc Mogelijk een pygmee vorm van Erectus Tussen de 75.000 en 18.000 jaar oud
Homo erectus Verschillende migratiegolven 1.8 miljoen jaar geleden Eerste erectus in Oost-Azië Kende gespecialiseerde werktuigen
Eerste mensachtige buiten Afrika Homo georgicus, 1,8 milj. jaar Beschreven in 2002 150 cm, hersenvolume 600 cm³ alleseter
Homo erectus javanicus Java Mens Gevonden op Java door Dubois in 1890 Hersenvolume 380 cc Mogelijk een pygmee vorm van Erectus Tussen de 75.000 en 18.000 jaar oud
Homo erectus pekinensis Peking Mens Gevonden in 1923 bij Peking 750.000 jaar oud Vroeger dacht men dat Chinezen afstammen van de Peking mens DNA onderzoek toont aan dat dit niet klopt
Homo heidelbergensis Gevonden in Afrika, Europa en Azië. Eerste vondst 1907 500.000 200.000 jaar geleden Vraag blijft of dit een voorvader is van de Neanderthaler of de moderne mens Gebruikte gereedschappen en vuur
Homo antecessor 800.000 jaar geleden Spanje Groot hersenvolume, 1000 cm³
Homo heidelbergensis Homo neandertalensis
Homo neandertalensis Gevonden in Europa en Azië 180.000 34.000 jaar geleden Vanuit mt-dna onderzoek is inmiddels zeker dat dit geen voorouder is van moderne mensen Splitsing 660.000 140.000 jaar geleden
Herseninhoud: 1250 1700 cm³ (mens 1500 cm³) Platte schedel Terugwijkende kin Grote neusopening Ronde oogkassen Liepen geheel rechtop 1,50 1,60 m Zwaarder gebouwd
Eerste vondsten: 1856: tussen Düsseldorf en Elberfeld 2009: Nederland
Voedsel: vooral grote zoogdieren maar ook mosselen
Uitsterven Neandertalers Niet in gang gezet door moderne mens 2011 mt-dna onderzoek toont aan dat het Neandertal genoom rond 40.000 30.000 jaar geleden (komst Homo sapiens in Europa) al weinig variatie meer vertoonde bewijst dat soort al aan het uitsterven was. Mogelijk voedselgebrek, uitsterven grote zoogdieren als mammoet en neushoorn Vulkaanuitbarstingen in Europa, 40.000 jaar geleden, vernietigden Neandertal woongebied.
Homo denisova Gevonden in 2008, Altai gebergte Siberië 48.000 29.000 jaar geleden mtdna bewijst dat het mogelijk een doodlopende lijn is geweest uit Homo erectus Gelijktijdig ook bewijs dat er contact is geweest met moderne mensen: Australische Melanesiërs delen 4-6 % van hun genetisch materiaal met Denisova.
4. Homo sapiens fase Homo sapiens, de moderne mens 2010 Max Planck Instituut, Leipzig, genoom bewijst contact tussen mensen en neandertalers 1 4 % van onze genen komen direct van Neandertalers Mogelijk waren moderne mensen hierdoor beter bestand tegen niet-afrikaanse ziektes
Homo sapiens, de moderne mens Cro-Magnon mens migreert rond 40.000 jaar geleden uit Afrika naar Europa 37.500 BP 35.000 BP 32.500 BP 30.000 BP
Homo sapiens, de moderne mens Minder zwaar gebouwd dan Neandertaler Opvallend hoog voorhoofd Smaller neusgat Geen wenkbrauwbogen Herseninhoud: 1500 cm³
Letters: op basis mitochondrieel DNA verwante groepen L1: West-Afrikaanse groep L2: Khoisan L3: Ethiopische groep Millennia Out of Africa: één oorsprong model mdna bewijst: 1 voorouder, 150.000 jaar geleden
Out of Africa: één oorsprong model 1 e migratiegolf: 75.000 jaar geleden, via Jemen (ten noorden daarvan begon een woestijn die doorliep tot Siberië strandjutters cultuur 2 e migratiegolf: 35.000 jaar geleden, warm en vochtig klimaat, via Midden-Oosten
Multiregionale model Uitgangspunt: Homo sapiens is product van verschillende ontwikkelingslijnen,allen teruggaand op Homo erectus Pekingmens Neandertalers Javamens Min punten: Fossielen bewijzen dat deze relaties niet mogelijk zijn.
Informatie: http://www.geologievannederland.nl http://nl.wikipedia.org/wiki/evolutie_van_de_mens http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i002142.html Masso, R. 2012, Evolutie (deel 115, Wetenschappelijke Bibliotheek) Reece, J.B. 2011, Campbell Biology (Pearson)