stichting bouwresearch
Auteurs: drs. A.J. Vervoorn, Technische Universiteit Eindhoven ir. A.W. Wichers Hoeth, DHV AIB BV, Amersfoort ir. J.F. van Dortmont, DHV AIB BV, Amersfoort Vormgeving: Meinema, Delft Druk: Meinema, Delft Illustraties: SBR publicatie 435 'Ontwerpen voor de toekomst', 1999
Duurzaam Bouwen Deze uitgave is tot stand gekomen met medewerking van het Nationaal Dubo Centrum. --I m :D s: rn z m z Ol m G) :D - -u -U m Z - z o rn Ol o C
DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het voorkomen en het oplossen van knelpunten bij toepassing van nieuwe inzichten en ontwikkelingen gericht op verbetering van kwaliteit, productiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid. Belangrijke doelstellingen zijn: - Het verzamelen van knelpunten en het waarnemen van relevante ontwikkelingen voor de bouwnijverheid. - Het stimuleren van de coördinatie van de programmering van onderzoek. - Het leidinggeven aan onderzoekprojecten. - Het verspreiden en uitdragen van de resultaten naar alle geledingen van de bedrijfstak. De Stichting en degenen die aan dit product hebben meegewerkt hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten- van de opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks toch onjuistheden en/of onvolkomenheden kunnen voordoen, kan niet worden uitgesloten. De gebruiker van het product aanvaardt daarvoor het risico. De Stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan dit product hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit dit product. Stichting Bouwresearch Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfi Im, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch..'.
DUURZAAM BOUWEN 13 Inhoud Woord vooraf 4 Inleiding... 5 Lijst met termen... 9 Trefwoordenregister.............................................. 59 Literatuurlijst 64
41 TERMEN EN BEGRIPPEN IN DE BOUW Woord vooraf Grijswatersysteem, zwartwatersysteem, hemelwatersysteem. Voor u zijn dit wellicht duidelijke begrippen, maar verstaat een ander er ook hetzelfde onder? Soms wel, maar soms ook niet. In het laatste geval kan een 'Babylonische spraakverwarring' ontstaan. Om ervoor te zorgen dat betrokkenen bij duurzaam bouwen elkaar goed begrijpen, heeft SBR het initiatief genomen de reeks 'Termen en begrippen in de bouw' uit te breiden met een deel 'Duurzaam Bouwen'. Doel van deze uitgave is het geven van een aanzet tot het bereiken van eenduidigheid, harmonisatie en uniformiteit ten aanzien van begrippen die men in de wereld van duurzaam bouwen hanteert. Voorts speelt deze publicatie in op de internationalisering in de bouw. Het Nationaal Dubo Centrum is verheugd over dit initiatief. Helder communiceren en het spreken van eenzelfde taal bevorderen immers de toepassing van duurzaam bouwen. Betrokkenen bij bouwprojecten, beleidsmakers, docenten, studenten en zelfs automatiseerders zullen met deze uitgave hun voordeel kunnen doen. Uit de ervaringen van de Dubo Infodesk van het Nationaal Dubo Centrum blijkt dat er veel onduidelijkheden zijn rond de interpretatie van begrippen die men bij duurzaam bouwen gebruikt. Het Nationaal Dubo Centrum is ervan overtuigd dat dit deel in een behoefte voorziet. Wij vertrouwen erop dat het gebruik tot een heldere communicatie leidt, zodat we er zeker van kunnen zijn dat u doelt op 'huishoudelijk afvalwater, dat niet van toiletten afkomstig is', als u het over 'grijswater' hebt. ir. J.c. Heemrood directeur Nationaal Dubo Centrum
DUURZAAM BOUWEN I 5 Inleiding Een goede communicatie is voor de dagelijkse bouwpraktijk van wezenlijk belang: verkeerd begrepen woorden en onjuist gebruikte termen leiden regelmatig tot misverstanden, tijdverlies, kosten en zelfs onveilige situaties. Communicatie vindt plaats bij het werk van onder andere: participanten in het bouwproces die zijn betrokken bij ontwerp, ontwikkeling en uitvoering van bouwprojecten; instellingen die zich bezighouden met nationale en internationale harmonisering van wetten en regelgevingen waarbij de Nederlandse bouwpraktijk groot belang heeft;. ontwikkelaars van programma's van gecomputeriseerde informatiesystemen en (standaard)bestekken. De voortgaande ontwikkeling van het vakgebied bouwkunde leidt tot de introductie van nieuwe termen en begrippen, met als gevolg vergroting van dit communicatieprobleem. Duurzaam bouwen is zo'n ontwikkeling, en het gaat daarbij om een wijze van ontwerpen, bouwen en beheren die erop is gericht de nadelige effecten van materiaal-, energie- en watergebruik te minimaliseren en de kwaliteit van het binnen milieu en het omgevingsmilieu te optimaliseren. Vereiste daarvoor is dat men dan wel eenduidig van gedachten kan blijven wisselen. Het Nederlandse woord 'duurzaam' wordt bijvoorbeeld gebruikt in twee verschillende betekenissen: zowel het Engelse 'durable' als het Engelse 'sustainable' worden met duurzaam weergegeven. Zo betekent voor de één duurzaam hout 'hout dat lang meegaat', terwijl het voor de ander 'duurzaam geproduceerd hout' betekent. Deze publicatie heeft als tweeledig doel meer eenheid te brengen in de gebruikte terminologie op het gebied van duurzaam bouwen én de termen van een eenduidige definitie te voorzien. Vooral degenen die betrokken zijn bij het programmeren, het ontwerpen, de bouwvoorbereiding, het realiseren en het beheren van bouwwerken hebben dagelijks te maken met de hier behandelde termen. We denken aan professionele opdrachtgevers, architecten, adviseurs, constructeurs, projectleiders, opzichters, leden van bedrijfsbureaus of installateurs. Zij kunnen veel baat hebben bij een duidelijke terminologie. Verder kunnen alle
61 TERMEN EN BEGRIPPEN IN DE BOUW instanties die werken aan verdere informatisering van de bouwnijverheid en aan gecomputeriseerde standaardbestekken in de woning- en utiliteitsbouw en andere bedrijfstakken binnen de bouwnijverheid, zich op de hier gegeven termen en definities baseren. Een heldere Nederlandse terminologie zal daarnaast ook zijn diensten bewijzen bij het maken van bestekken of het opstellen van normen en voorschriften op nationaal, provinciaal of gemeentelijk niveau. In internationaal perspectief kan gedacht worden aan de activiteiten in Europees verband en wereldwijd. Vooral de gegeven definities zijn daarvoor van nut, omdat ze de basis vormen voor de inhoudelijke overeenkomsten. Dat vertalers vooral profijt hebben van de buitenlandse termen die we zo veel mogelijk in de talen Engels, Frans en Duits geven, spreekt voor zich. Voor de toekomst van het vak is het minstens zo belangrijk dat in alle opleidingen, van het basisniveau tot en met het hoogste niveau, van het begin af aan geleerd wordt met gedefinieerde termen te werken. Deze lijst zou dan ook verplichte literatuur moeten zijn voor alle bouwkundige opleidingen en cursussen. Ten slotte vindt de kennisoverdracht behalve in de opleidingen ook nog plaats via de vele publicaties op bouwkundig gebied. Voor redacteuren, journalisten en gelegenheidsschrijvers is het hanteren van begrijpelijke en heldere terminologie een voorwaarde voor de goede beroepsuitoefening; ook voor deze groep is deze lijst derhalve van nut. Werkwijze Voor een duidelijke en systematische aanpak van terminologische activiteiten is het nodig een helder onderscheid te maken tussen met name de woorden 'term' en 'begrip'. Daarvoor is het zinnig eveneens het werkelijke 'object' en de 'definitie' in de redenering te betrekken. Het onderscheid is het beste aan de hand van een concreet voorbeeld te demonstreren. Wie in een park wandelt, ziet daar tal van bomen om zich heen, de een nog mooier dan de ander, maar geen van alle precies hetzelfde. Elke individuele boom heeft een eigen vertakking en verdeling van de bladeren, stamdikte en hoogte. Er is dus een verzameling objecten die wij als boom herkennen. In ons hoofd is een bepaald begrip (ook wel concept genoemd) aanwezig dat we als een soort grootste gemene deler hanteren om aan de individuele objecten de term boom te verbinden. Dat concept is in het hoofd van een Fransman, Fin, Engelsman of Nederlander hetzelfde, maar de termen zijn respectievelijk: arbre, puu, tree en boom. Als we dat begrip dan in woorden moeten omschrijven om antwoord te geven op de vraag: "Wat is nu eigenlijk een boom?", dan volgt de definitie: "Een boom is een hoogopgaande houtige plant met een op zichzelf staande stam en takken die vele jaren leeft".
DUURZAAM BOUWEN 17 In een tekening is die samenhang als volgt weer te geven:.. begrip fj object definitie Een boom is een hoogopgaande houtige plant met een op zichzelf staande stam en takken die vele jaren leeft Omdat wij verwachten dat de gebruiker van dit boekje in de praktijk om te beginnen steeds geïnteresseerd is in de betekenis en de begrenzing van een enkele term, is gekozen voor een alfabetische presentatie. Met behulp van het uitgebreide trefwoordenregister kan ook gezocht worden op termen die in de omschrijvingen zijn gebruikt. Uitgangspunt bij het maken van de definities was dat ze ook voor betrekkelijke leken op het gebied van Duurzaam Bouwen begrijpelijk moeten zijn. De 'ware' specialist zal derhalve op een aantal plaatsen de wiskundig-exacte formulering missen die hij vanuit zijn discipline wellicht nodig vindt. Anderzijds geldt ook dat sommige definities voor de leek te strak zijn. Een toelichting verheldert in die gevallen.
al TERMEN EN BEGRIPPEN IN DE BOUW Een woord of deel van een woord dat cursief staat aangegeven, is elders in het boekje gedefinieerd, zodat de gebruiker dwarsverbanden kan leggen en de bijbehorende definities vlot kan vinden. Ten aanzien van de opgenomen verwijzingen geldt het volgende: zie: verwijst naar een synoniem of een bijna vergelijkbare term zie ook: verwijst naar een term die bij het onderwerp aansluit ongewenste term: voor deze aanduiding is gekozen om eenduidig taalgebruik te stimuleren en aan te geven welke term in dat verband voorkeur geniet. Een aparte vermelding verdienen de termen die eindigen op -ing of -atie; zij duiden zowel een handeling aan als het resultaat daarvan. Isoleren bijvoorbeeld is de handeling en isolering/-atie het resultaat (of het materiaal). Voor de aanduiding van handelingen gaat onze voorkeur uit naar het volledige werkwoord en voor de aanduiding van het resultaat naar de vorm die eindigt op -ing. Het vakgebied duurzaam bouwen staat nog in de kinderschoenen, maar de ontwikkelingen gaan snel. De in deze publicatie opgenomen termen zijn verzameld uit een aantal gezaghebbende publicaties op het gebied van duurzaam bouwen, waarna een omschrijving en, indien nodig, een toelichting zijn toegevoegd. Vervolgens heeft een uitgebreide lees ronde onder deskundigen plaatsgehad. Wij realiseren ons echter dat deze publicatie nog niet volledig is en dat een aantal termen zich in de praktijk nog verder ontwikkelt. Met deze publicatie heeft Stichting Bouwresearch voor ogen een aanzet te geven tot de bovengenoemde doelstellingen. Wanneer u reacties of aanvullingen hebt kunt u deze kenbaar maken aan de projectmanager ir. J.). Vingerling; emailadres: h.vingerling@sbr.nl, fax nr. 010-4130175.