Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Structuuronderzoek rietdekkers 2011 december 2011 In opdracht van: Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) In samenwerking met: Vakfederatie Rietdekkers Uitgevoerd door: EIM drs. W.D.M. van der Valk HBA-publicatiereeksnr.: 495 ISBN: 978-90-5774-213-2 Prijs: 10,00 excl. verzendkosten

Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) Postbus 895 2700 AW Zoetermeer Tel.: 079 3161111 E-mail: hba@hba.nl Internet: www.hba.nl Vakfederatie Rietdekkers Postbus 1003 3860 BA Nijkerk Tel.: 033 2464450 E-mail: vakfederatie@riet.com Internet:www.riet.com EIM Postbus 7001 2701 AA Zoetermeer Tel.: 079 3413634 E-mail: info@eim.nl Internet: www.eim.nl Copyright 2011 HBA Behoudens de in of krachtens de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder de schriftelijke toestemming van de uitgever, het Hoofdbedrijfschap Ambachten.

Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Rietdekkers belangrijke beroepsgroep binnen de bouw 7 3 De branche in cijfers 9 3.1 Aantal ondernemingen en verdeling naar bedrijfstype 9 3.2 Leeftijd van de ondernemingen 9 3.3 Wijze waarop het bedrijf in eigendom is verkregen 10 3.4 Wijze van vestiging 10 3.5 Werkgelegenheid 11 3.6 Opleiding 13 3.7 Omzet 13 3.8 Omzetsamenstelling 15 3.9 Bedrijfsresultaat 16 3.10 Gebruik van diensten van derden 17 3.11 Automatisering en website 18 3.12 Code van de Rietdekker 19 3.13 Verkoopbevorderende activiteiten 20 3.14 Problemen 21 Structuuronderzoek rietdekkers 2011 3

4 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

1 Inleiding Dit rapport beschrijft de resultaten van het structuuronderzoek in de rietdekkersbranche, dat in opdracht van het Hoofdbedrijfschap Ambachten door EIM is uitgevoerd. De brancheorganisatie Vakfederatie Rietdekkers heeft aan de uitvoering van dit onderzoek bijgedragen. De uitkomsten van het onderzoek zijn gebaseerd op de antwoorden van ondernemers waarvan de onderneming onder de rubriek 'dakdekkersbedrijf' bij de afdeling Registratie en Heffing van het HBA staat ingeschreven. In dit rapport zijn de gegevens van 105 geënquêteerde bedrijven verwerkt. De ondernemers zijn in het voorjaar van 2011 telefonisch benaderd, nadat hun een schriftelijke vooraankondiging was toegestuurd. Van de ondernemers waarmee het mogelijk was om binnen de veldwerkperiode contact te hebben, was 66% bereid om aan het onderzoek mee te werken. De opzet van het onderzoek waarvan in dit rapport verslag wordt gedaan is in hoge mate vergelijkbaar met die van een eerdere studie in de dakensector, waarvan de uitkomsten in 2006 door het HBA zijn gepubliceerd. Daar waar dat zinvol en verantwoord is zal in de tekst naar de uitkomsten van dit vorige onderzoek worden verwezen. Structuuronderzoek rietdekkers 2011 5

6 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

2 Rietdekkers belangrijke beroepsgroep binnen de bouw Dakdekkers zijn belangrijke ambachtslieden. Dit wordt vooral gevoeld als er met het dak iets mis gaat. Gelukkig zijn er op dakengebied in Nederland voldoende professionele bedrijven. De rietdekbedrijven nemen hier een bijzondere plaats in. Niet alleen maken zij een belangrijk functioneel product, een waterkerend dak, maar men doet dit door ter plaatse het product te vervaardigen met behulp van riet, ijzerdraad en vakmanschap. Het rietdekbedrijf is zo bovendien een onmisbare schakel in het behoud van de cultuurhistorisch waarde van de bebouwde omgeving. Nederland zou Nederland niet meer zijn zonder rieten daken op villa's en landhuizen, molens, boerderijen en hooibergen. De branche blijft zich ontwikkelen en aanpassen aan de eisen van de tijd, maar het blijft een ambachtelijke branche waarbij de kwaliteit van de ondernemer en het vakmanschap van de medewerker op het dak direct in het product terug te vinden zijn. In de branche zijn er vanouds veel familiebedrijven. Het vak wordt overgedragen van vader op zoon. Toch komen er ook steeds meer bedrijven bij waar de ondernemer de eerste binnen de familie is die het vak beoefent. Nog nooit waren er zoveel en zulke grote projecten in riet -tot 300 (vakantie)woningen op één terrein- als de laatste 10 jaar. Slechts in de jaren 30 van de vorige eeuw werden er zoveel vernieuwende ontwerpen in riet gerealiseerd als op dit moment. Dit heeft ervoor gezorgd dat de grootste bedrijven, op een moderne manier, tot meer dan 30 medewerkers op het dak tewerkstellen. Daarbij wordt veel inen uitgeleend. Ook op buitenlandse rietdekkers wordt volop een beroep gedaan. De rietdekkersbedrijven zijn dan ook tegelijk collega's en concurrenten van elkaar. In het eerste decennium van de 21 eeuw beleefde de bouw, en dus ook de rietdekbranche, een hoogconjunctuur. Dit veranderde na de uitbraak van de kredietcrisis in 2008 langzaam in slechtere tijden. Het voorliggend EIM structuuronderzoek bevat cijfers uit de tweede helft van 2010 en van begin 2011. De branche bevindt zich op een kantelpunt. Het kan ten goede keren, maar aan de horizon verschijnen ook nieuwe onzekerheden. De wereld moet schulden afbouwen. De bouw wordt hard geraakt. In Nederland loopt de verkoopprijs van woningen langzaam terug. De gemiddelde tijd dat huizen te koop staan loopt flink op. De projecties voor de komende jaren zijn niet gunstig. Dit vertaalt zich ook naar de rietdekbranche. Grotere onzekerheid zorgt voor scherpere offertes en lagere marges, zelfs daar waar de omzet in eerste instantie nog overeind blijft. Prijsconcurrentie wordt een groter probleem dan het binnenhalen van werk. Het aantal bedrijven loopt langzaam terug. Het aantal werkzame personen in de branche blijft vooralsnog gelijk, maar de bedrijven bereiden zich voor op slechtere tijden, door een verschuiving van eigen medewerkers naar tijdelijk ingehuurde arbeidskrachten. Het voorliggend rapport geeft, als momentopname, een goed inzicht in de rietdekkersbedrijven op de grens van 2010 naar 2011. December 2011 Vakfederatie Rietdekkers Structuuronderzoek rietdekkers 2011 7

8 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

3 De branche in cijfers 3.1 Aantal ondernemingen en verdeling naar bedrijfstype De branche omvat circa 350 ondernemingen, die op basis van het aantal werkzame personen als volgt zijn te verdelen (zie tabel 1): ongeveer 180 bedrijven met 1 werkzame persoon (wp); circa 170 bedrijven met meer dan 1 werkzame persoon. Het aantal rietdekkersbedrijven is in de afgelopen zeven jaar met ongeveer 10% afgenomen. Tabel 1 Verdeling van de ondernemingen naar bedrijfstype aantal bedrijven percentage Rietdekkers 1 wp 180 51 Rietdekkers > 1 wp 170 49 totaal 350 100 3.2 Leeftijd van de ondernemingen De gemiddelde 'leeftijd' van de bedrijven bedraagt 27 jaar, wat hoger is dan ten tijde van het vorige onderzoek. De branche als geheel kenmerkt zich door een tamelijk evenwichtige spreiding over de leeftijdsklassen (zie tabel 2). Structuuronderzoek rietdekkers 2011 9

Tabel 2 leeftijdsverdeling van de ondernemingen omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal 0 t/m 5 jaar 25 12 19 6 t/m 10 jaar 27 8 18 11 t/m 15 jaar 6 17 11 16 t/m 25 jaar 19 26 22 meer dan 25 jaar 23 37 30 gemiddelde leeftijd 17 37 27 3.3 Wijze waarop het bedrijf in eigendom is verkregen Iets meer dan tweederde deel van de bedrijven is door de huidige ondernemer zelf opgericht. Drie op de tien bedrijven is overgenomen, vrijwel altijd van familie (zie tabel 3). Tabel 3 Wijze waarop de onderneming in eigendom is verkregen omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal zelf opgericht 83 52 68 overgenomen van familie 15 44 29 overgenomen van vroegere werkgever 2 4 3 3.4 Wijze van vestiging Iets meer dan de helft van de bedrijven is in een woonhuis gevestigd en een op de vijf in een bedrijfsruimte bij een woonhuis. Niet veel meer dan een kwart beschikt over een zelfstandig bedrijfspand (zie tabel 4). 10 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 4 Wijze waarop het bedrijf gevestigd is meer dan 1 locatie 1 WP WP totaal in een woonhuis 59 37 49 in een bedrijfsruimte bij een woonhuis 26 47 36 in een bedrijfspand 9 16 12 anders 6 0 3 3.5 Werkgelegenheid De branche kent veel kleinere bedrijven, maar ook grotere bedrijven komen wel voor: 7% van de bedrijven telt 5 of meer werkzame personen (zie tabel 5). Het aantal grotere bedrijven is in de afgelopen 7 jaar afgenomen. Tabel 5 Bedrijfsomvang in aantallen werkzame personen (per 1 januari 2011) aantal werkzame personen 1 WP meer dan 1 WP totaal 1 100 0 51 2 t/m 4 0 84 42 5 t/m 9 0 12 4 10 of meer 0 4 3 In de branche waren per 1-1 2011 circa 740 personen werkzaam, waarvan ruim twee derde in het meerpersoonsbedrijf (zie tabel 6). In 2004 telde de branche nog ongeveer 980 werkzame personen. In de periode van uitvoering van de enquête had 1 op de 14 bedrijven een of meer vacatures. In totaal betrof het ongeveer 30 arbeidsplaatsen. Voor 2012 wordt (dan ook) een toename van het aantal arbeidsplaatsen voorzien. Parttimearbeid komt niet veel voor. Het volume van de werkgelegenheid, gemeten in voltijdkrachten, bedraagt 680 fte. Inleen van tijdelijke krachten komt in de branche bij veel bedrijven en op grote schaal voor. De daar tegenoverstaande uitleen is onbeduidend. Per saldo bedroeg de totale werkgelegenheid in 2010, dus gecorrigeerd voor in- en uitleen, zo n 960 voltijdkrachten. Structuuronderzoek rietdekkers 2011 11

Tabel 6 Aantal werkzame personen (januari 2010, januari 2011 en verwachting voor januari 2012) en verdeling naar fulltime- en parttimekrachten (2011); werkgelegenheid 2011 omgerekend naar volledige arbeidsjaren; werkgelegenheid 2010 inclusief saldo in- en uitleen omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal in aantallen werkzame personen* fulltimers (32 uur of meer per week) 170 475 645 parttimers (12 t/m 31 uur per week) 10 50 60 parttimers (minder dan 12 uur per week) 0 35 35 totaal 2011 180 560 740 totaal januari 2010 180 560 740 totaal januari 2011 180 560 740 verwachting januari 2012 195 590 785 in volledige arbeidsjaren werkgelegenheid januari 2011 175 505 680 werkgelegenheid 2010 inclusief saldo in- en uitleen 270 690 960 * Alle aantallen afgerond op (veelvouden van) 5. Van de ongeveer 740 werkzame personen waren er circa 260 bij het bedrijf in loondienst, waarvan er zo n 220 zijn aan te merken als uitvoerend personeel en de overige 40 ondersteuning bieden aan het primaire bedrijfsproces (zie tabel 7). Tabel 7 Aantal uitvoerende vaklieden 2010 en aantal personen in loondienst omschrijving in aantallen werkzame personen aantal werkzame personen 2011 740 aantal werknemers in loondienst 260 aantal uitvoerende vaklieden (in loondienst) 220 aantal personen in ondersteunende functies (in loondienst) 40 Bijna 90% van alle in de branche werkzame personen is man. Wat leeftijd betreft vormen de 35- t/m 44-jarigen de grootste groep, direct gevolgd door de 25 t/m 34- jarigen (zie tabel 8). 12 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 8 Aantal werkzame personen 2011 verdeeld naar geslacht en naar leeftijdscategorie* omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal in aantallen werkzame personen vrouwen 0 90 90 mannen 180 470 650 totaal 180 560 740 waarvan: t/m 24 jaar 5 65 70 25 t/m 34 jaar 35 175 210 35 t/m 44 jaar 65 160 225 45 t/m 54 jaar 40 110 150 55 t/m 64 jaar 30 40 70 65 jaar en ouder 5 10 15 * Alle aantallen afgerond op (veelvouden van) 5. 3.6 Opleiding Een overgrote meerderheid van de ondernemers heeft LBO, LTS, MAVO, MULO, VM- BO dan wel middelbaar beroepsonderwijs als hoogst voltooide algemene opleiding (zie tabel 9). Tabel 9 Hoogst voltooide algemene opleiding van de ondernemer opleiding 1 WP meer dan 1 WP totaal lagere school, basisschool 7 4 6 LBO, LTS, MAVO, MULO, VMBO 50 47 48 MBO, MTS 31 41 36 HAVO, VWO 4 0 2 HBO, HTS 6 6 6 anders 2 2 2 3.7 Omzet Bijna de helft van de bedrijven behaalde in 2010 een omzet van tussen de 100.000 en 250.000 euro. Vanzelfsprekend zijn de meeste qua omzet kleine bedrijven te vinden onder de eenpersoonsondernemingen. Structuuronderzoek rietdekkers 2011 13

Van 2009 op 2010 daalde de brancheomzet met wel 8% van bijna 93 miljoen (wat nagenoeg overeenkomt met het niveau van 2004) tot circa 85 miljoen ( = het niveau van 2002). Voor 2011 wordt heel lichte verbetering verwacht (zie tabel 10). De gerealiseerde en verwachte omzetontwikkeling komt ook tot uitdrukking in de tabellen 11 en12. Tabel 10 Omzetspreiding 2010 omzetten 2009 en 2010 en verwachting voor 2011 (alles exclusief BTW) omzetklasse x 1.000 euro 1 WP meer dan 1 WP totaal minder dan 25 4 0 2 25 tot 50 15 4 9 50 tot 75 15 2 9 75 tot 100 15 10 12 100 tot 125 27 16 22 125 tot 250 15 35 25 250 tot 500 9 17 13 500 tot 1.000 0 10 5 1.000 of meer 0 6 3 in euro's gemiddelde omzet 2010 112.000 383.000 244.000 doorsnee-omzet 2010* 101.500 194.000 112.500 in miljoenen euro's totale omzet 2009 21,0 71,6 92,6 totale omzet 2010 20,2 65,2 85,4 totale omzet 2011 (verwachting) 20,7 66,7 87,4 * De doorsneewaarde is het middelste getal in een reeks. Bijvoorbeeld: in de reek s van 15 getallen 1,2,2,2,3,3,4,4,4,5,6,6,6,7,8 vormt het achtste getal (de 4 dus) de doorsneewaarde. In veel gevallen, waaronder de beschouwing van omzetten, geeft de doorsneewaarde een beter beeld van 'wat te doen gebruikelijk is' dan het rekenkundige gemiddelde, dat sterk beïnvloed kan worden door uitschieters. 14 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 11 Ontwikkeling van de omzet 2010 t.o.v. 2009 de omzet is: 1 WP meer dan 1 WP totaal toegenomen 26 21 23 gelijk gebleven 34 34 34 afgenomen 40 45 43 Tabel 12 Verwachte ontwikkeling van de omzet 2011 t.o.v. 2010 de omzet zal: 1 WP meer dan 1 WP totaal toenemen 39 40 40 gelijk blijven 42 56 48 afnemen 19 4 12 3.8 Omzetsamenstelling In tabel 13 wordt de gemiddelde omzetsamenstelling naar soort activiteiten gepresenteerd. De verschillen tussen de kleinere en de grotere bedrijven zijn verwaarloosbaar klein. Ten opzichte van zeven jaar geleden is het belang van timmerwerk verdubbeld. Tabel 13 Gemiddelde omzetsamenstelling naar activiteiten activiteit 1 WP meer dan 1 WP totaal in procenten van de totaalomzet dakdekken 94 91 92 timmerwerk 5 8 7 overige omzet 1 1 1 Bij de grotere bedrijven is de omzet 50/50 verdeeld over nieuwbouw en onderhoud&reparatie. Bij de kleinere bedrijven ligt een wat zwaarder accent op onderhoud&reparatie (zie tabel 14). Voor de branche in zijn geheel is in de afgelopen 7 jaar het belang van onderhoud/reparatie iets toegenomen ten opzichte van omzet uit nieuwbouw. Structuuronderzoek rietdekkers 2011 15

Tabel 14 Verdeling van de omzet over nieuwbouw en onderhoud&reparatie omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal in procenten van de totaalomzet nieuwbouw 38 50 47 onderhoud en reparatie 62 50 53 Particulieren vormen voor zowel de kleinere als de grotere bedrijven de belangrijkste klantengroep. Daarbij zijn aannemers voor de grotere bedrijven van meer belang dan voor de kleinere (zie tabel 15). De resultaten komen nagenoeg overeen met die van 7 jaar geleden. Tabel 15 Samenstelling van de omzet naar klantensoort soort klanten 1 WP meer dan 1 WP totaal in procenten van de totaalomzet particulieren 72 63 64 aannemers 20 35 32 woningbouwverenigingen 1 0 1 commerciële beheerders 0 0 0 collega-bedrijven 6 1 2 overige klanten 1 1 1 3.9 Bedrijfsresultaat De gerealiseerde en de verwachte ontwikkeling van het bedrijfsresultaat liggen ongeveer in lijn met de ontwikkelingen van de omzet (zie de tabellen 16 en 18). Over het totaal bezien is bijna 90% van de ondernemers tevreden over het in 2010 behaalde bedrijfsresultaat (zie tabel 17). Niettemin ligt de tevredenheid op een significant lager niveau dan 7 jaar geleden. 16 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 16 Ontwikkeling van het bedrijfsresultaat in 2010 t.o.v. 2009 het bedrijfsresultaat is: 1 WP meer dan 1 WP totaal toegenomen 26 29 27 gelijk gebleven 43 33 39 afgenomen 31 38 34 Tabel 17 Mate van tevredenheid over het bedrijfsresultaat in 2010; tussen haakjes de tevredenheid over het in 2003 behaalde resultaat over het bedrijfsresultaat 2010 is de ondernemer: 1 WP meer dan 1 WP totaal zeer tevreden 19 21 20 (41) tamelijk tevreden 68 67 67 (54) tamelijk ontevreden 11 10 11 (4) zeer ontevreden 2 2 2 (1) Tabel 18 Verwachte ontwikkeling van het bedrijfsresultaat in 2011 t.o.v. 2010 het bedrijfsresultaat zal: 1 WP meer dan 1 WP totaal toenemen 44 45 44 gelijk blijven 40 51 46 afnemen 16 4 10 3.10 Gebruik van diensten van derden Iets meer dan 90% van de bedrijven heeft in het afgelopen jaar gebruik gemaakt van de diensten van een of meerdere personen of organisaties. De accountant/boekhouder wordt verreweg het meest genoemd als een partij waarop een be- Structuuronderzoek rietdekkers 2011 17

roep is gedaan, op afstand gevolgd door collega-ondernemers en de brancheorganisatie (zie tabel 19). Tabel 19 Personen en organisaties van wier diensten het afgelopen jaar gebruik is gemaakt; meerdere antwoorden mogelijk omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal accountant of boekhouder 87 88 88 belastingadviseur 13 12 12 Belastingdienst 9 2 6 bank 26 18 22 Kamer van Koophandel 19 6 12 brancheorganisatie 30 33 31 collega-ondernemer(s) 39 28 33 niemand, geen instanties 9 8 9 3.11 Automatisering en website 96% van de bedrijven maakt gebruik van een of meer automatiseringstoepassingen, zoals genoemd in tabel 20. Bij de toepassingen scoort 'elektronisch bankieren' het hoogst, direct gevolgd door e-mail' en Internet. Tabel 20 Automatiseringstoepassingen waar het bedrijf gebruik van maakt; meerdere antwoorden mogelijk omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal tekstverwerking 41 75 57 e-mail 82 98 90 Internet 83 94 89 administratie 74 78 76 werkplanning 26 26 26 elektronisch bankieren 91 96 93 geen van deze 7 0 4 Ongeveer 60% van de bedrijven beschikt over een eigen website. De website wordt vooral gebruikt voor het verstrekken van algemene informatie over het bedrijf, maar ook wel als 'online catalogus' en heel soms voor andere toepassingen (zie tabel 21). 18 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 21 Bezit en toepassingen van een website; meerdere antwoorden mogelijk omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal beschikt over een website 43 77 59 beschikt over een website die biedt: algemene informatie over het bedrijf 57 75 58 aanbiedingen voor klanten 0 8 4 online catalogus met productaanbod en productinformatie 9 10 10 mogelijkheid tot bestellen 0 10 5 mogelijkheid voor het afrekenen, bijvoorbeeld via een creditcard 0 0 0 3.12 Code van de Rietdekker Voor de branche is door het Hoofdbedrijfschap Ambachten een Code ontwikkeld. Deze 'Code van de Rietdekker bevat normen voor de uitoefening van het bedrijf, gebaseerd op relevante wet- en regelgeving en branchespecifieke richtlijnen. Ongeveer de helft van de bedrijven is in het bezit van deze Code, 5% bezit de Code niet, maar kent hem wel, 40% bezit de Code niet en kent hem ook niet. Het meest wordt de Code gebruikt als naslagwerk en als checklist (zie tabel 22). Structuuronderzoek rietdekkers 2011 19

Tabel 22 Bezit en gebruik van de Code van de Rietdekker; bij het gebruik: meerdere antwoorden mogelijk omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal is in het bezit van de Code 39 65 51 bezit de Code niet, maar kent hem wel 4 6 5 bezit de Code niet, en kent hem ook niet 56 24 40 weet niet 1 5 4 gebruikt de Code: als naslagwerk 7 33 20 als checklist 11 14 12 als plan van aanpak 0 4 2 nog anders 4 2 3 niet 17 22 19 3.13 Verkoopbevorderende activiteiten Ongeveer 80% van de bedrijven heeft in het afgelopen jaar een of meer verkoopbevorderende activiteiten ondernomen. Daarbij werd 'het sponsoren van verenigingen of evenementen' veruit het meest genoemd op enige afstand gevolgd door 'het adverteren in de Gouden Gids en het bezoeken van potentiële klanten (zie tabel 23). 20 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

Tabel 23 Verkoopbevorderende activiteiten die in het afgelopen jaar zijn uitgevoerd; meerdere antwoorden mogelijk omschrijving 1 WP meer dan 1 WP totaal adverteren in huis-aan-huisbladen 30 31 31 het plaatsen van advertenties in dagbladen 4 4 4 adverteren in de Gouden Gids 43 41 42 het huis-aan-huis verspreiden van folders 6 8 7 het uitvoeren van gerichte mailings per post 2 4 3 het sponsoren van verenigingen of evenementen 43 69 55 het opbellen van potentiële klanten 17 28 22 het bezoeken van potentiële klanten 41 35 38 verkoopbevordering via een website 24 31 28 verkoopbevordering via e-mail 7 4 6 geen van deze activiteiten 28 8 18 3.14 Problemen De branche kampt met enkele flinke knelpunten. Ruim een op de vijf bedrijven noemt concurrentie een groot probleem. Kort daarop volgen de open Europese markt en het aantrekken van bekwaam personeel. De problematiek rond omzet en concurrentie is ten opzichte van 7 jaar geleden duidelijk toegenomen. Aantrekken van vakbekwaam personeel en (daardoor?) de loonkosten knellen minder dan destijds. Ook milieueisen en arbo-eisen worden als minder knellend ervaren, wellicht omdat bedrijven meer gewend zijn aan scherpere regels op deze gebieden (zie tabel 24). Structuuronderzoek rietdekkers 2011 21

Tabel 24 Mate waarin een aantal aspecten van de bedrijfsvoering als een probleem wordt ervaren; tussen haakjes de mate van problematiek zoals deze 7 jaar geleden werd ervaren aspect en mate van probleem 1 WP meer dan 1 WP totaal omzetniveau geen probleem 76 86 81 (92) klein probleem 20 14 17 (5) groot probleem 4 0 2 (3) concurrentie geen probleem 45 33 39 (59) klein probleem 33 45 39 (31) groot probleem 22 22 22 (10) loonkosten geen probleem 58 53 55 (39) klein probleem 7 19 13 (18) groot probleem 2 6 4 (7) niet van toepassing 33 22 28 (36) aantrekken van bekwaam personeel geen probleem 44 37 41 (31) klein probleem 11 12 12 (15) groot probleem 6 24 14 (23) niet van toepassing 39 27 33 (31) verkrijgen van financiering geen probleem 46 55 51 (74) klein probleem 9 0 5 (2) groot probleem 4 6 5 (3) niet van toepassing 41 37 39 (21) milieueisen geen probleem 78 88 83 (68) klein probleem 11 4 8 (19) groot probleem 0 0 0 (8) niet van toepassing 11 8 9 (5) arbo-eisen geen probleem 70 61 65 (32) klein probleem 17 35 26 (28) groot probleem 6 2 4 (33) niet van toepassing 7 2 5 (7) administratieve lasten geen probleem 81 66 74 (73) klein probleem 17 26 21 (19) groot probleem 2 8 5 (8) de open Europese markt geen probleem 65 58 62 klein probleem 15 18 16 groot probleem 17 18 17 niet van toepassing 3 6 5 22 Structuuronderzoek rietdekkers 2011

aspect en mate van probleem 1 WP meer dan 1 WP totaal bedrijfsopvolging geen probleem 40 60 49 (41) klein probleem 4 4 4 (5) groot probleem 4 2 3 (4) niet van toepassing 52 34 44 (50) de snelle ontwikkeling op computergebied geen probleem 74 88 81 klein probleem 15 6 10 groot probleem 4 4 4 niet van toepassing 7 2 5 ander probleem ja 13 16 14 Structuuronderzoek rietdekkers 2011 23