Universiteit Maastricht Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde
Prof Dr J.G.A. van Mierlo Hoogleraar Openbare Financiën Universiteit Maastricht
ASOM Seminarbuffet 16 mei 2003 Aan Beleid Ten Onder Gaan? Prof Dr J.G.A. van Mierlo Hoogleraar Openbare Financiën E-mail: h.vanmierlo@algec.unimaas.nl Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde Universiteit Maastricht Postbus 616, 6200 MD Maastricht, Nederland Tel ++31 43 883641/3636; Fax ++31 43 3884878
Schema 1. Typologie van Wetenschap en Beleid Wetenschap ter Ondersteuning van Beleid Beleid ter Ondersteuning van Wetenschap Wetenschap in het Overheidbeleid Science for Policy Science Policy Politiek/Beleid in de Wetenschap Politicisation of Science Policy Science
Schema 2. Causale en Finale Theorie Oorzaak X Gevolg Y (Causa) (Explanans) (Consequentia) (Explanandum) Middel X* (Instrumens) Doelstelling Y* (Finis)
Schema 3. Intern-methodologische Problemen 1. Causaal verband 2. Multi-causaliteit en multi-collineariteit 3. Pad-afhankelijkheid 4. Interveniërende variabelen 5. Ceteris paribus -clausule 6. Elasticiteiten
Schema 4. Extern-methodologische Problemen 1. Doelstellingen zijn niet gegeven: wiens doelstellingen tellen? 2. Het doel heiligt niet de middelen: proportionaliteitsbeginsel, Kantiaans principe 3. Manipuleerbaarheid van beleidsinstrumenten 4. Impliciete waarde-oordelen
Schema 5. Log Frame Analyse Eén van de Reconstructiemethoden van de Beleidstheorie 1. Economische probleemanalyse 2. Van probleemboom naar doelstellingenboom 3. Het elasticiteitsvraagstuk 4. Twee case studies in Oratie a. Rekening rijden in de Infrastructuur (BOR) b. Gedoogbeleid in Cannabisgebruik
Schema 6. Beleidsfalen: Wat is er Mis? 1. Lacunes in de wetenschappelijke onderbouwing van beleid, ofwel kennislacunes 2. Valkuilen in de vertaalslag naar de beleidstheorie 3. Cognitieve dissonantie en blinde ideologische vooringenomenheid 4. Inadequate sturingsfilosofie
Schema 7. Beleidsoplossingen: Wat kan er aan worden Gedaan? 1. Horizontaal-democratische besturingsfilosofie 2. Meer beleidsbescheidenheid 3. Versterking van terugkoppelingsmechanismen 4. Organisatie van marktoplossingen 5. Open procesbenadering
Schema 8. Casus Betuwelijn 1. Oorsprong: Rotterdamse lobby Nederland Distributieland 2. Betere spoorverbinding Haven-Ruhrgebied in concurrentie met Antwerpen-Bremen-Hamburg 3. Speerpunt: Neelie Smit-Kroes! 4. Partijdig onderzoek in opdracht van de lobby 5. Onpartijdig onderzoek door universiteiten en Algemene Rekenkamer 6. Succesvolle lobby: politieke beslissing afgedwongen 7. Verklaring: geconcentreerde baten/gefragmenteerde kosten
Schema 9. Betuwelijn Vervolg 1 Commissie Hermans: 1. -geen nieuw onderzoek 2. -bestaand onderzoek gewikt en gewogen 3. -kogel door de kerk en God zegene de greep: doe maar Strategische argumenten!
Schema 10. Betuwelijn Vervolg 2 Inhoudelijke Beoordeling: 1. investeringskosten lopen uit de hand: bekend euvel bij Grote Infrastructurele Projecten! 2. PPS-constructie werkt niet: geen belangstelling van particuliere financiers 3. vervoersvraag systematisch en expres overschat 4. concurrentie-analyse ontbreekt (weg, water) 5. milieu-argumenten met de haren bijgesleept
Schema 11. Betuwelijn Vervolg 3 Huidige Stand van Zaken: 1. investeringskosten zullen nooit worden terugverdiend 2. zelfs operationale kosten worden niet door de inkomsten gedekt (geschat jaarlijk verlies: 100 miljoen euro) 3. economen: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald ( sunk costs ) 4. politiek en ambtenarij: prestigeproject zal nooit en te nimmer worden afgeblazen, point of no return voorbij!
Schema 12. Betuwelijn Vervolg 4 Procesbeoordeling: 1. zie schema 6 en 7 hierboven 2. zie schema 13 en 14 hieronder Hamvraag: 1. was het dan anders gelopen?! 2. kan men nu nog terug en het project alsnog afblazen?!
Schema 13. Consequenties voor Wetenschappelijke Beleidsevaluatie 1. Noodzaak van wetenschappelijke en dus ook financiële onafhankelijkheid 2. Noodzaak van second opinion en kritische secundaire analyse 3. Tegen de waan van de dag en tegen het gelijk van de vismarkt!
Schema 14. Consequenties voor Goed Bestuur in de Publieke Sector 1. Goed Bestuur in de publieke sector moet worden georganiseerd 2. Gecontroleerd marktmechanisme ( managed competition ) 3. Nieuwe rollen van de overheid: procesarchitect en toezichthouder 4. Dienende functie van wetenschappelijke beleidsevaluatie/-evaluator