jaargang 22, nummer 2-2012 Zorgbeleid Muziek, films, boeken en games Uitnodigingse-mail naar twee e-mailadressen Koken en eten

CentERpanel jaargang 22, nummer 2-2012 Zorgbeleid Muziek, films, boeken en games Uitnodigingse-mail naar twee e-mailadressen Koken en eten Instituut voor dataverzameling en onderzoek

Zorgbeleid (deel 1) Het lijkt duidelijk. De overheidskosten voor de gezondheidszorg moeten omlaag. De vraag is hoe dat doel kan worden bereikt. Eén van de mogelijkheden is om meer verantwoordelijkheid bij de zorggebruiker te leggen. Dat betekent extra bijdragen in de kosten, bewuster gebruik maken van de gezondheidszorg en meer hulp verlenen aan familieleden, vrienden of buren (mantelzorg). Een andere mogelijkheid is om ziekenhuizen meer te specialiseren. Ze kunnen zich dan concentreren op bepaalde behandelingen en niet elk ziekenhuis hoeft alle apparatuur in huis te hebben. Dat brengt wel met zich mee dat een behandeling niet altijd in het dichtstbijzijnde ziekenhuis kan plaatsvinden. Wat vinden we daar eigenlijk van? Begin september van dit jaar deden 1607 panelleden van 16 jaar en ouder mee aan een vragenlijst over zorgbeleid. Genoemde aspecten kwamen aan de orde, maar ook het vertrouwen in behandelend en verzorgend personeel en zorginstellingen. Vertrouwen In onderstaande grafiek is te zien welk percentage mensen vertrouwen heeft in (een deel van) de gezondheidszorg. Specialisten en huisartsen genieten het meeste vertrouwen, direct gevolgd door verpleegkundigen, tandartsen, ziekenhuizen, apothekers en fysiotherapeuten (94% 85%). De thuiszorg behoort tot de middenmoot, 67% heeft vertrouwen in de thuiszorg en 20% niet. Een veel lager percentage mensen heeft vertrouwen in alternatieve genezers die ook arts zijn, verpleeghuizen en de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) (54% - 41%). Het percentage mensen dat geen vertrouwen heeft in de drie laatstgenoemde is bij alle drie 38%, de overigen hebben geen mening. Acht op de tien mensen hebben geen vertrouwen in alternatieve genezers die geen arts zijn, één op de tien heeft dat wel. 0 90 80 70 60 50 40 vertrouwen geen vertrouwen 30 20 0 specialisten huisartsen verpleegkundigen tandartsen ziekenhuizen apothekers fysiotherapeuten thuiszorg alternatieve genezers die ook arts zijn verpleeghuizen (bv. RIAGG) geestelijke gezondheidszorg alternatieve genezers die geen arts zijn Vertrouwen in de gezondheidszorg (bron: CentERdata) 2 3

Eigen verantwoordelijkheid Twaalf uitspraken in de vragenlijst gaan over meer eigen verantwoordelijkheid van de zorggebruiker, bijvoorbeeld: zelf financieel bijdragen aan de gezondheidszorg; mensen die meer gebruik maken van de zorg meer laten betalen en om het verhogen van het eigen risico te gebruiken als een goede manier om onnodig gebruik van de gezondheidszorg terug te dringen. De antwoorden op de twaalf uitspraken zijn gecombineerd tot een totaalscore op meer eigen verantwoordelijkheid van de zorggebruiker. De meningen blijken verdeeld te zijn. Iets meer dan de helft van de panelleden is het (tamelijk) oneens met meer eigen verantwoordelijkheid en iets minder dan de helft is het er wel (tamelijk) mee eens dat de zorggebruiker meer verantwoordelijkheid moet dragen. Mensen met een hoger inkomen zijn meer geneigd om verantwoordelijkheid bij de zorggebruiker zelf te leggen dan mensen met een lager inkomen. Dat ligt ook wel in de lijn der verwachtingen, omdat meer verantwoordelijkheid ook samen lijkt te gaan met meer financiële bijdragen aan de zorg. Er zijn geen verschillen tussen mannen en vrouwen en jong en oud aangetoond. Wat wel een rol speelt bij mensen tot 55 jaar is of hun beeld van de gezondheidszorg is gebaseerd op persoonlijke ervaring of op andere bronnen, zoals ervaringen van anderen of berichten uit de media. Mensen die in die leeftijdsgroep uit persoonlijke ervaring putten, zijn vaker geneigd om minder verantwoordelijkheid te leggen bij de zorggebruiker dan mensen die niet op hun persoonlijke ervaring kunnen afgaan. Bij mensen van 55 jaar en ouder zien we dat verschil niet. 35 30 25 20 15 5 0 geen persoonlijke ervaring wel persoonlijke ervaring totaal helemaal mee oneens tamelijk mee oneens tamelijk mee eens helemaal mee eens Meer eigen verantwoordelijkheid van de zorggebruiker mensen onder 55 jaar (bron: CentERdata) Eisen aan de zorg Vijf uitspraken in de vragenlijst gaan over eisen stellen aan de zorg, bijvoorbeeld: ik wil binnen een week terecht kunnen bij een specialist ; als een behandeling alleen in het buitenland kan plaatsvinden, moet dat door de zorgverzekering worden vergoed ; en ik wil optimale informatie over de kwaliteit van behandelingen. De vijf uitspraken zijn gecombineerd tot een totaalscore op het onderwerp hoge eisen aan de zorg. Het is verrassend om te zien dat meer dan de helft van de panelleden (zes op de tien) het (tamelijk) oneens is met deze uitspraken en iets minder dan de helft (vier op de tien) (tamelijk) eens. Dit verschil hangt niet samen met geslacht of inkomen, maar wel met leeftijd. Mensen tot 55 jaar stellen lagere eisen aan de zorg en mensen van 55 jaar en ouder stellen hogere eisen. Men zou kunnen verwachten dat eisen aan de zorg samenhangt met de mate van gebruik van de zorg en dat mensen van 55 jaar en ouder vaker gebruik maken van de zorg dan jongere mensen. Er blijkt echter geen verband te bestaan tussen leeftijd en of het beeld van de gezondheidszorg is gebaseerd op persoonlijke ervaring of op andere bronnen, zoals ervaringen van anderen of mediaberichten. 45 40 35 30 25 20 15 5 0 jonger dan 55 jaar 55 jaar en ouder totaal helemaal mee oneens tamelijk mee oneens tamelijk mee eens helemaal mee eens Hoge eisen aan de zorg (bron: CentERdata) Uitnodigingse-mail naar twee e-mailadressen Regelmatig ontvangen wij het verzoek of er niet een uitnodigingse-mail gestuurd kan worden naar twee verschillende e-mailadressen binnen uw huishouden. Dit kan vanaf nu. Als u graag de uitnodigingse-mail en de herinneringse-mail wilt ontvangen op twee e-mailadressen, dan kunt u het tweede e-mailadres vermelden in de vragenlijst over het huishouden. Deze vragenlijst wordt regelmatig aan u voorgelegd. U kunt het tweede e-mailadres toevoegen met een ; achter het eerste e-mailadres. ; 4 5

Muziek, films, boeken en games In juni 2012 is in het CentERpanel een vragenlijst afgenomen over de digitale markt voor muziek, films, boeken en games. Hierover is het rapport Digitale drempels geschreven. CentERdata voerde dit onderzoek uit in samenwerking met SEO Economisch Onderzoek en IViR (Instituut voor Informatierecht) in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). In totaal hebben 2031 panelleden de vragenlijst ingevuld. Één van de belangrijkste doelen van het onderzoek was om er achter te komen of er voldoende goed legaal (digitaal) aanbod van muziek, films, boeken en games beschikbaar is; het consumentenonderzoek was daarbij een van de uitgevoerde deelonderzoeken. Enkele punten uit het rapport zijn hieronder weergegeven. Muziek Het verkrijgen van muziek uit verschillende bronnen Muziek is op verschillende manieren te verkrijgen: Cd s, Lp s, streamen of downloaden, al dan niet uit legale of illegale bron. Ongeveer de helft van de ondervraagde muziekliefhebbers downloadt of streamt weleens muziek. De andere helft bestaat uit respondenten die wel geïnteresseerd zijn in het kopen en verkrijgen van muziek, maar nog nooit muziek hebben gedownload of gestreamd. Deze groep koopt bv. Cd s of Lp s of luistert naar de radio of de eigen, bestaande muziekcollectie. Van de consumenten die weleens downloaden of streamen, geeft 79% aan dit wel eens of (vrijwel) altijd uit legale bron te doen. Het gaat daarbij bv. om bronnen als Spotify en itunes. De overige 21% valt uiteen in 15% die alleen uit illegale bron downloadt, zoals The Pirate Bay en andere torrent sites, en 6% die niet weet wanneer iets legaal is of niet. Muziekliefhebbers zijn daarmee in te delen in drie groepen: 1. Legale downloaders: mensen die muziek downloaden of streamen, wel eens of (vrijwel) altijd uit legale bron; 2. Niet-legale downloaders: mensen die muziek downloaden of streamen, altijd uit illegale bron(of niet weten of een bron legaal of illegaal is); en 3. Niet-downloaders: muziekliefhebbers die niet downloaden. Aan de groep legale downloaders is gevraagd hoe vaak zij legaal downloaden of streamen. Het blijkt dat ongeveer één op de drie downloaders dit ten minste wekelijks doet (33%), één op de drie (33%) enkele keren per maand en de resterende groep (34%) doet dit enkele keren per jaar. Van alle downloaders en streamers downloadt ruim de helft (56%) het merendeel uit legale bron, bijna een kwart downloadt of streamt zelfs alles uit legale bron. Daar staat tegenover dat een even grote groep niets uit legale bron downloadt. Er bestaan verschillen tussen downloaders en nietdownloaders voor wat betreft hun geslacht en leeftijd. Downloaders zijn vaker man en zijn jonger dan nietdownloaders, die gemiddeld tien jaar ouder zijn dan de legale en niet-legale downloaders. Vooral 65-plussers en in mindere mate personen van 55-64 jaar zijn binnen de groep nietdownloaders veel ruimer vertegenwoordigd dan in de twee groepen downloaders. Beslisfactoren bij de keuze voor (digitale) muziek Aan de panelleden is gevraagd welke factoren een rol spelen bij hun keuze voor de manier waarop zij aan muziek willen komen (aankoopkanaal). Bij muziek blijkt dat beschikbaarheid van de gewenste titel, prijs en geluidskwaliteit de drie belangrijkste beslissingsfactoren zijn voor consumenten (zie Tabel 1). Daarbij bestaan er weinig verschillen tussen de drie groepen muziekliefhebbers. Wel blijken illegale downloaders verkrijgingsgemak relatief belangrijk te vinden. Tabel 1: Het belang van twaalf beslisfactoren voor het kiezen van een aankoopkanaal voor muziek Beslisfactor Nietdownloaders Niet-legale downloaders Legale downloaders Totaal Beschikbaarheid 13 15 19 16 Prijs 14 15 16 15 Betalingsmogelijkheden 4 4 4 4 Betalingsveiligheid 8 5 6 7 Verkrijgingsgemak 7 12 9 Geluidskwaliteit 14 16 13 14 Interoperabiliteit 4 6 5 5 Privacy en veiligheid 6 4 6 6 Duidelijkheid legaliteit 5 1 3 4 Virus- en malwarevrij 9 8 9 Toekomstige beschikbaarheid 4 2 4 3 Overige 4 2 1 2 N 370 80 298 748 * Hoe belangrijker consumenten de factor vinden, hoe hoger de score Bron: SEO Economisch Onderzoek/IViR/CentERdata Video Het verkrijgen van films en tv-series uit verschillende bronnen Er zijn 346 consumenten bevraagd die weleens videobestanden (films, tv-series) downloaden of streamen en 325 consumenten die wel geïnteresseerd zijn in het kopen of verkrijgen van films en tv-series, maar nog nooit videobestanden hebben gedownload of gestreamd. Van degenen die digitale audiovisuele content consumeren, doet de helft dit enkel via internet (over-the-top-videodiensten). Hiertoe behoren downloadwebsites en streams zoals via YouTube, maar ook catch-up-tvdiensten zoals Uitzendinggemist. Ongeveer 21 procent maakt gebruik van zowel internetgebaseerde videodiensten als van Video-on-Demand-diensten van hun tv-aanbieder. De resterende 29 procent kijkt alleen naar Video-on-Demand-diensten (zie Figuur 1). Van welke digitale videodiensten maakt u gebruik? Alleen on-demanddiensten tv-aanbieder 29% Internet en ondemanddiensten tv-aanbieder 21% Alleen internet 50% Figuur1: Digitale video wordt vooral via internet bekeken (N=346) Bron: SEO Economisch Onderzoek/IViR/CentERdata 6 7

Van de 246 consumenten die weleens videobestanden via internet downloaden of streamen, geeft 72% aan dit wel eens of (vrijwel) altijd uit legale bron te doen. Zij worden, tezamen met de mensen die alleen gebruikmaken van Videoon-Demand-diensten van hun tv-aanbieder, aangeduid als de legale downloaders. 64 respondenten gebruiken enkel niet-legale internetdiensten om videobestanden te streamen of downloaden en worden verder de niet-legale downloaders genoemd. Net als bij muziekliefhebbers verschillen de drie groepen videoconsumenten van elkaar qua leeftijd en geslacht. De groep die geen gebruik maakt van digitale videodiensten is significant ouder. Dit is met name het gevolg van de 30% 65-plussers. Verder springt het hoge aandeel mannen in de groep niet-legale downloaders in het oog. Liefst driekwart van hen is man, terwijl dit aandeel in de andere groepen rond 50% ligt. Downloadgedrag videoconsumenten Aan de groep legale downloaders is gevraagd hoe vaak zij legaal video s downloaden of streamen via internet of on demand via hun tv-abonnement kijken (zie ook tabel). Beide vormen van digitale videodiensten worden in ongeveer gelijke mate geconsumeerd: 15 tot 20 procent doet dit ten minste wekelijks, de meerderheid van respondenten kijkt enkele keren per jaar legale digitale videocontent. De frequentie van gebruik van legale digitale videodiensten is daarmee duidelijk lager dan van legale muziekdiensten. Tabel 2: Frequentie van legaal downloaden of streamen van audiovisuele content Internetvideodiensten Video on Demand Enkele keren per jaar 51% 57% Enkele keren per maand 26% 27% Wekelijks 15% 12% Dagelijks 7% 4% N 176 162 Bron: SEO Economisch Onderzoek/IViR/CentERdata Aan de consumenten die weleens videobestanden via internet downloaden of streamen, is gevraagd welk percentage daarvan uit legale bron afkomstig is. Meer dan bij muziek lijkt er een tweedeling: zowel de groep die alles uit legale bron downloadt of streamt als de groep die niets uit legale bron betrekt is groter dan bij muziekdiensten. Beide groepen zijn ongeveer even groot. Een krappe meerderheid (53%) downloadt of streamt het merendeel van zijn video s uit legale bron. Beslisfactoren bij consumptie van (digitale) video De relevante beslisfactoren bij de keuze voor audiovisuele content is zeer vergelijkbaar met dat bij muziek en, zoals later zal blijken, bij consumptie van games en boeken. Beschikbaarheid, prijs en de technische kwaliteit gelden wederom als belangrijkste beslisfactoren bij de kanaalkeuze. Verkrijgingsgemak en vrijwaring van virussen en malware komen daarna. Games Het verkrijgen van games uit verschillende bronnen In totaal zijn 74 consumenten ondervraagd die weleens games downloaden of streamen en 83 consumenten die wel geïnteresseerd zijn in het kopen/verkrijgen van games, maar nog nooit games hebben gedownload of gestreamd. Van de 74 consumenten die weleens games downloaden of streamen, geeft 88% aan dit wel eens of (vrijwel) altijd (onder andere) uit legale bron te doen. Dit is dus de overgrote meerderheid. De overige 12% valt uiteen in 11% die nooit downloadt uit legale bron (en altijd uit illegale bron) en 1% die niet weet wanneer iets legaal is of niet. Downloadgedrag gamers Aan de groep legale downloaders is gevraagd hoe vaak zij games uit legale bron downloaden of streamen. Een kwart van hen doet dit dagelijks en een zesde downloadt of streamt wekelijks legale games. Daarmee hebben gamers een hoge consumptiefrequentie. Ruim 70% van de gamers betrekt de meerderheid van zijn games uit legale bron. De 13% die niets uit legale bron downloadt of streamt, is aanmerkelijk kleiner dan bij muziek en audiovisuele content. Beslisfactoren bij consumptie van (digitale) games Beschikbaarheid, prijs en kwaliteit zijn wederom belangrijke beslisfactoren bij de keuze voor (legale of niet-legale) digitale consumptie of voor een game op een fysieke drager. Voor de legale downloader is zekerheid over het niet-schadelijk zijn van de software gemiddeld genomen bijna even belangrijk als de prijs van de game. Boeken Het verkrijgen van boeken en e-boeken Van de 149 ondervraagde consumenten die weleens e-boeken via internet downloaden of streamen, geeft 85% aan dit wel eens of (vrijwel) altijd uit legale bron te doen. Zij vormen de legale downloaders. De overige 15% downloadt/streamt alleen uit illegale bron of weet niet zeker wanneer de bron voor een e-boek legaal of niet-legaal is. Maar liefst 85% van de boekliefhebbers leest alleen papieren boeken. De groep nietdownloaders is daarmee vijfenhalf keer groter dan de downloaders, de e-boeklezers. Niet-downloaders zijn iets ouder dan legale downloaders. Downloadgedrag e-boeklezers Aan de groep respondenten die weleens legale e-boeken downloaden of streamen is gevraagd hoe vaak zij dit doen. Uit de cijfers blijkt dat driekwart slechts enkele keren per jaar een e-boek aanschaft (of een legaal e-boek gratis verkrijgt). De helft van de consumenten die weleens e-boeken downloaden of streamen, doet dat uitsluitend uit legale bron. Dit aandeel is vergelijkbaar met dat bij games maar hoger dan bij muziek en video. Beslisfactoren bij consumptie van (e-)boeken Beschikbaarheid en prijs van het boek zijn dominante aankoopcriteria, op afstand gevolgd door het gemak van verkrijgen. Het valt op dat prijs duidelijk ondergeschikt is aan beschikbaarheid. Tenslotte Downloaden uit illegale bron is op dit moment in Nederland niet strafbaar, maar het wordt wel als onwenselijk beschouwd door de overheid. Om downloaden uit illegale bron te kunnen terugdringen is het in ieder geval belangrijk dat er ook voldoende goede, legale mogelijkheden bestaan. Dit lijkt in 8 toenemende mate op orde. 9

Koken en eten In de derde week van oktober hebben 2099 panelleden van 16 jaar. en ouder meegedaan aan een vragenlijst over koken en eten. We vroegen onder andere naar uw voorkeur voor de Nederlandse en buitenlandse keukens. Mensen gaan verder weg op vakantie en maken kennis met andere eetculturen. Kookboeken uit alle windstreken en kookprogramma s van sterrenkoks zijn populair. Onze verwachting was dat de Nederlandse keuken in een ranglijst ergens tussen andere buitenlandse keukens zou staan. Niets is minder waar. De Nederlandse keuken prijkt bovenaan de ranglijst. In het onderstaande plaatje ziet u de top voor de verschillende keukens; 1 betekent daar houd ik helemaal niet van en 5 betekent daar houd ik heel veel van. Nederlandse keuken Italiaanse keuken Indonesische keuken Chinese keuken Franse keuken Griekse keuken Thaise keuken Spaanse keuken Japanse keuken We zien wel verschillen tussen groepen. De jongste leeftijdsgroep (16 tot 24 jaar) en de ouderen (65+) hebben vaker een voorkeur voor de Nederlandse keuken dan de andere leeftijdsgroepen. Vrouwen houden vaker van de Italiaanse keuken dan mannen en ook mensen onder de 55 jaar en hoger opgeleiden houden daar vaker van dan ouderen en lager en midden 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 opgeleiden. Mannen houden meer van de Indonesische en de Chinese keuken dan vrouwen. Hoger opgeleiden hebben vaker een voorkeur voor de Franse keuken en de Thaise keuken dan lager en midden opgeleiden. De 35-55 jarigen houden meer van de Griekse en de Japanse keuken dan de andere leeftijdsgroepen. Mensen onder de 45 jaar en hoger opgeleiden hebben vaker een voorkeur voor de Spaanse keuken dan mensen van 45 jaar en ouder en lager en midden opgeleiden. In de vragenlijst waren ook vragen opgenomen over onderwerpen als gezond eten, op het gewicht letten, graag snoepen, graag koken, voorkeur voor bepaalde gerechten of ingrediënten en het liefst thuis eten of in een restaurant. We zijn benieuwd of deze voorkeuren samenhangen met geslacht, leeftijd of opleidingsniveau. Mensen die gezond eten meestal het lekkerst vinden, nooit in een snackbar komen, niet van hartige snacks en tussendoortjes houden, dol zijn op rauwkost en fruit, en letten op wat ze eten om niet aan te komen noemen we de gezonde eters. Vrouwen hebben bijna drie keer zoveel kans als mannen om tot deze gezonde eters te behoren. Leeftijd speelt ook een rol. Naarmate we ouder worden hebben we meer kans om een gezonde eter te zijn. De oudste leeftijdsgroep (65+) heeft acht keer zoveel kans om gezond te eten als de jongste leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar. Mensen die graag zoete dingen lusten (snoep, zoet broodbeleg, chocola), vaak iets lekkers (niet per se gezond) tussendoor eten en zich weleens te buiten gaan aan veel snoepen noemen we hier zoetliefhebbers. We zouden verwachten dat vrouwen meer van zoet houden dan mannen, maar dat bleek niet uit de resultaten. Wel neemt de voorliefde voor zoet af naarmate de leeftijd vordert. De jongste leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar heeft vijf keer zo veel kans om een zoetliefhebber te zijn als de ouderen van 65+. Traditionele eters zijn dol op gekookte aardappels, gekookte groenten, jus, en gehakt of biefstuk. Ze eten het liefste thuis. Mannen hebben bijna twee keer zo veel kans als vrouwen om tot de traditionele eters te behoren en de lager en midden opgeleiden hebben twee en een half keer zo veel kans als de hoger opgeleiden om voor traditioneel eten te kiezen. Degenen die van eten houden met een buitenlands tintje, zoals pasta, rijstgerechten, alternatieve graanproducten, paddenstoelen, wokgroenten en scherpe kruiden (pepers, sambal), eten ook graag in een restaurant. Vrouwen hebben iets meer kans dan mannen om tot deze avontuurlijke eters te behoren. Mensen tussen de 35 en 55 jaar hebben twee en een half keer zoveel kans om tot deze groep te behoren als mensen die jonger of ouder zijn. De hoger opgeleiden hebben twee en een half tot drie keer zoveel kans als de andere opleidingsniveaus om avontuurlijk te eten. Tot slot hebben we nog de kookliefhebbers: dat zijn mensen die het leuk vinden om zelf te koken en te bakken, om hapjes te maken, regelmatig naar kookprogramma s kijken en zelf het liefst kleine hoeveelheden eten in plaats van een forse maaltijd, en soms helemaal niet op kunnen wat ze op hun bord hebben. Hoewel degenen die koken als beroep hebben meestal man zijn, hebben vrouwen zeven keer zo veel kans als mannen om tot de kookliefhebbers te behoren. De middelste leeftijdsgroep van 25 tot 55 jaar heeft ongeveer anderhalf keer zoveel kans als de jongeren en de ouderen om kookliefhebber te zijn. Het niveau van de opleiding heeft geen effect. Ruim 50% eet meestal samen met andere mensen; 20% eet vaker met anderen dan alleen; 15% eet vaker alleen dan met andere mensen en 13% eet meestal alleen. De meeste mensen (94%) eten meestal een verse maaltijd die door henzelf of huisgenoten is bereid. Als mensen alleen eten maken ze vaker gebruik van diepvriesmaaltijden, een kant-en-klare maaltijd uit de supermarkt of een afhaalmaaltijd van een restaurant. 11

www.centerdata.nl Antwoordnummer 60685, 5000 WB Tilburg T: 0800 023 1415, E: centerdata@uvt.nl 12