BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Zaaknummer: 2536/Dirkzwager - Mitra I. MELDING 1. Op 26 juli 2001 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Distilleerderij M. Dirkzwager B.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over Mitra Beheer B.V. en de deelneming van Laurus Deelnemingen B.V. in Mitra C.V. (dit omvat in ieder geval 158 slijterijen). Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 146 van 1 augustus 2001. Er is een zienswijze van een derde naar voren gebracht. II. PARTIJEN 2. Distilleerderij M. Dirkzwager B.V. (hierna: Dirkzwager) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. De aandelen in Dirkzwager zijn gecertificeerd en geplaatst bij de stichting Administratiekantoor Distilleerderij M. Dirkzwager. De uitstaande certificaten zijn in eigendom van [...]* leden van de familie Dirkzwager. Dirkzwager heeft verschillende dochterondernemingen. 3. Dirkzwager (inclusief Delcave Beheer B.V.) is actief op het gebied van de inkoop en verkoop als groothandel alsmede productie van sterk alcoholhoudende dranken en bottelen van zwak alcoholhoudende dranken. 4. Mitra C.V. is een commanditaire vennootschap naar Nederlands recht. Mitra Beheer B.V. is een besloten vennootschap naar Nederlands recht en is de beherend vennoot van Mitra C.V.. Naast Mitra Beheer B.V. zullen de deelneming van Laurus Deelnemingen B.V. in Mitra C.V. (dit omvat 158 slijterijen alsmede de winkelformule) en 77 franchisecontracten (hierna gezamenlijk: Mitra) aan Dirkzwager worden overgedragen. 5. Mitra is actief op het gebied van de detailhandelsverkoop van wijnen, gedistilleerd en andere dranken (bier en frisdranken). III. DE GEMELDE OPERATIE 6. De gemelde operatie betreft de koop en verkoop van aandelen Mitra Beheer B.V., de deelneming in Mitra C.V. en 77 franchisecontracten door Laurus N.V., Laurus Deelnemingen B.V. respectievelijk Mitra Slijterijen B.V. aan
Dirkzwager, zoals neergelegd in de overeenkomst daartoe d.d. 26 juni 2001. Van de circa 333 slijterijen die in 2000 onder de Mitra-formule werden gexploiteerd, zal de exploitatie van maximaal 235 slijterijen[1] worden overgedragen aan Dirkzwager alsmede de winkelformule. Deze overdracht gaat gepaard met de overdracht van de afdeling inkoop waaronder begrepen de distributieactiviteiten. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 6, omschreven transactie leidt er toe dat Dirkzwager uitsluitende zeggenschap verkrijgt over Mitra. 8. Betrokken ondernemingen zijn Dirkzwager en Mitra. 9. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. Relevante markten Relevante productmarkt(en) 10. De activiteiten van Dirkzwager en Mitra overlappen elkaar op het gebied van de detailhandel en inkoop van slijterijartikelen. Dirkzwager en Mitra zijn actief op het gebied van zogenaamde solitaire slijterijen oftewel slijterijen die los staan van een supermarkt; Dirkzwager heeft 21 slijterijen in eigendom. 11. Mitra houdt zich niet bezig met de productie van dranken en de groothandel. Derhalve zal in het hiernavolgende uitsluitend nog op deze activiteiten worden ingegaan voor zover dat van belang is voor de beschrijving van de verticale relatie tussen Dirkzwager als producent/groothandelaar enerzijds en Mitra als detailhandelaar anderzijds. 12. Ten aanzien van detailhandel is het niet aannemelijk dat consumenten op grond van substitutie aan de vraagzijde een onderscheid zouden maken tussen een solitaire slijterij (los van een supermarkt) en een annex-slijterij[2]. In een (annex-)slijterij worden deels dezelfde producten verkocht als in een supermarkt. Een mogelijke productmarkt is dan ook de markt voor detailhandel in slijterijartikelen ongeacht het afzetkanaal. De NMa heeft tot op heden echter in het midden gelaten of er aparte markten bestaan voor slijterijen enerzijds en annex-slijterijen anderzijds, slijterijen en annexslijterijen tot dezelfde markt behoren of dat er een markt is voor detailhandel in slijterijartikelen ongeacht het afzetkanaal. Ook in het onderhavige geval kan dit in het midden blijven, omdat de materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie punten 18 tot en met 23). 13. Voorts kopen Dirkzwager en Mitra dagelijkse consumptiegoederen, in het
bijzonder slijterijartikelen, in. De inkoopmarkt voor dagelijkse consumptiegoederen is in eerdere besluiten als relevante productmarkt afgebakend[3]. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of er een aparte markt bestaat voor de inkoop van slijterijartikelen voor de buitenhuisen/of binnenhuismarkt, omdat de materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie punten 18 tot en met 23). 14. De NMa heeft tot op heden in het midden gelaten of er sprake is van twee afzonderlijke markten naar type groothandel (bezorging enerzijds, zelfbediening anderzijds) dan wel van n markt[4]. De NMa heeft daarentegen wel eerder aangegeven dat de huidige kenmerken van de Nederlandse groothandel zodanig zijn dat een onderscheid tussen de groothandel-aan-dedetailhandel enerzijds en de groothandel-aan-de-buitenhuismarkt (horeca, catering, instellingen) anderzijds kan worden gemaakt[5]. Wat productie betreft, heeft de NMa eerder aangegeven dat elke soort sterke drank, zoals bijvoorbeeld rum, whiskey of wodka, als een aparte productmarkt kan worden beschouwd[6]. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of er sprake is van afzonderlijke markten naar type groothandel en/of naar afnemerscategorie(n) en of er op het gebied van productie sprake is van aparte productmarkten per soort sterke drank of dat er gesproken kan worden van een markt voor de productie van gedistilleerd, omdat de materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie punten 18 tot en met 23). Relevante geografische markt(en) 15. In het onderhavige geval kan, net als in een eerder besluit[7], in het midden blijven of detailhandelsmarkt(en) van slijterijartikelen lokaal dan wel nationaal is/zijn, omdat de materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie punten 18 tot en met 23). 16. In het onderhavige geval kan voorts, net als in eerdere besluiten[8], in het midden blijven of de inkoopmarkt(en) voor dagelijkse consumptiegoederen/slijterijartikelen nationaal dan wel Europees is/zijn, omdat de materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie punten 18 tot en met 23). 17. In het onderhavige geval kan, net als in eerdere besluiten[9], de beoordeling van de onderhavige transactie op de gebieden van groothandel en productie op een landelijk niveau worden gedaan. B. Gevolgen van de concentratie * Horizontale relatie: detailhandel en inkoop. 18. Partijen hebben aangegeven dat de totale omvang van de slijterijmarkt in Nederland over het jaar 2000 NLG 2,28 miljard bedroeg. Dit correspondeert met een marktonderzoek van AC Nielsen[10] waaruit blijkt dat voor 2000 de detailhandelsmarkt van slijterijartikelen 2,3 miljard NLG bedroeg. 19. Zowel indien wordt uitgegaan van een detailhandelsmarkt waartoe zowel annex-slijterijen als overige slijterijen behoren als indien wordt uitgegaan van een aparte markt voor solitaire slijterijen zal het marktaandeel van Dirkzwager en Mitra volgens partijen niet groter zijn dan 15%[11]. Er is geen reden om aan deze opgaven te twijfelen. Op een ruimere markt, te weten op een detailhandelsmarkt voor slijterijartikelen, ongeacht het afzetkanaal, zouden
deze aandelen lager uitvallen. Uitgaande van een landelijke markt voor slijterijen heeft Gall & Gall (behorende tot het Aholdconcern) een marktaandeel van meer dan [10-20]%[12]. 20. Ook indien wordt uitgegaan van lokale markten is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie een economische machtspositie kan ontstaan, aangezien in alle vestigingsplaatsen waar overlap bestaat (Amsterdam (gezamenlijk marktaandeel Dirkzwager en Mitra in 2000 circa 5%), Bussum (circa 15%), Den Haag (circa 5%), Utrecht (circa 25%), Harderwijk (circa 30%), Gorinchem (circa 40%), Goes (circa 30%) en Schagen (circa 40%)) ruim voldoende concurrerende slijterijen aanwezig zijn waarbij in alle gevallen ook (een) Gall & Gall-slijterij(en) en (een) andere zelfstandige, niet aangesloten slijterij(en). Partijen wijzen op de volgende concurrenten: Gall & Gall, Dirck III, Vini France, Mix-inn, Gildeslijter, Dekamarkt, Komart, Vomar, Konmar en Hoogvliet. 21. Ten aanzien van de inkoopmarkt zal, zowel indien wordt uitgegaan van een inkoopmarkt voor slijterijartikelen voor de buitenhuis- en binnenhuismarkt in Nederland als indien wordt uitgegaan van de marktsegmenten buitenhuismarkt enerzijds en binnenhuismarkt anderzijds, het marktaandeel van Dirkzwager en Mitra volgens partijen niet groter zijn dan 15%[13]. Er is geen reden om aan deze opgaven te twijfelen. Op ruimere markten, te weten op een Nederlandse markt voor de inkoop van dagelijkse consumptiegoederen of op een Europese markt voor de inkoop van slijterijartikelen, zouden deze aandelen lager uitvallen. * Verticale relatie: productie en groothandel 22. Dirkzwager schat haar aandeel op het gebied van de productie van gedistilleerd in Nederland op circa [0-10]%[14]. Dirkzwager schat haar aandelen op het gebied van de productie van de verschillende productgroepen gedistilleerd (jenever, vieux, brandewijn, bitters, citroenjenever, citroenbrandewijn, bessenjenever, advocaat, likeur, wodka, rum, whisky, buitenlands overig en cognac) op kleiner dan 25%[15]. Aangezien het marktaandeel van Dirkzwager inclusief Delcave Beheer B.V. op het gebied van de productie van de verschillende productgroepen gedistilleerd kleiner is dan 25%, op een Nederlandse markt voor de traditionele drankengroothandel ten behoeve van detailhandel n de buitenhuismarkt (horeca, catering, instellingen), inclusief zelfbedieningsgroothandel, in 2000 circa [5-15]% bedroeg[16] en voor de andere mogelijk af te bakenen markten binnen de groothandel (zoals traditionele drankengroothandel ten behoeve van detailhandel) volgens partijen kleiner is dan 15% behoeft niet voor marktafsluiting te worden gevreesd. 23. Een marktpartij heeft opgemerkt dat een groot deel van de zelfstandige slijters (noch annex, noch behorend tot formule) in Nederland uitsluitend via de groothandel(bedrijven) van Dirkzwager, te weten Delcave en/of B.V. voorheen Firma H. Olde Monnikhof, inkoopt. Onderhavige concentratie zal hierin geen verandering (kunnen) brengen. Daar komt bij dat volgens partijen meer dan 85% van de detailhandel geleverd wordt door andere groothandel (bedrijven) dan van Dirkzwager (zie punt 22), de positie van Dirkzwager op een detailhandelsmarkt waartoe alleen solitaire slijterijen behoren niet sterk is (zie punt 19) en dat zelfs indien binnen de groothandel als mogelijk af te bakenen markt de traditionele drankengroothandel ten behoeve van zelfstandige slijterijen zou worden bekeken onderhavige concentratie geen gevolgen zal hebben op een dergelijke markt, aangezien in onderhavig geval geen
zelfstandige slijterijen, maar een formule oftewel georganiseerde slijterijen worden verkocht. Tot slot kan gesteld worden dat volgens het marktonderzoek van de Rabobank[17] er op de Nederlandse drankenmarkt circa 600 groothandelsbedrijven in dranken actief zijn. Voorts zijn er volgens partijen circa 360 drankengroothandels, verspreid over het hele land. Hierdoor is de conclusie gerechtvaardigd dat er sprake is van een groot aantal deelnemers op het gebied van de groothandel. Op groothandelsniveau zijn vele aanbieders met een kompleet of gedeeltelijk assortiment actief. Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor eigen importen, hetgeen in de praktijk regelmatig, zij het met kleine hoeveelheden, voorkomt[18]. Naast de eigen importen kunnen slijters zelfs rechtstreeks bij de producent inkopen. Ook de zelfbedieningsgroothandels Makro en Sligro vormen alternatieven voor de kleinste, zelfstandige slijterijen. VI. NEVENRESTRICTIES 24. Laurus N.V., Laurus Deelnemingen B.V. en Distilleerderij M. Dirkzwager B.V. (hierna: partijen) hebben voorzien dat een overgangsperiode noodzakelijk is teneinde de niet bij hierboven geschreven transactie betrokken onder de Mitra-formule opererende slijterijen om te bouwen, de verkoopformule te wijzigen en de noodzakelijke verbouwing van inrichting et cetera uit te voeren in verband met de ombouw door Laurus N.V. van haar filialen tot Konmarfilialen. Met het oog hierop zijn partijen overeengekomen dat tot uiterlijk 1 januari 2004 voor bedoelde slijterijen een master-franchiseovereenkomst zal gelden, op basis waarvan deze slijterijen tot ultimo 2003 gebruik zullen kunnen blijven maken van de Mitra-formule. Partijen beschouwen voorziene overgangsperiode als nevenrestrictie. 25. Wanneer de verkoper intellectuele eigendomsrechten met de activiteiten heeft overgedragen, kan hij/zij bepaalde of alle rechten voor andere dan de overgedragen activiteiten verder willen gebruiken. In een dergelijk geval zal de koper een licentie verlenen aan de verkoper. De verplichtingen voor Mitra C.V. om de licentie als bedoeld in punt 24 aan Laurus N.V. te verlenen en voor Distilleerderij M. Dirkzwager B.V. om de master-franchise-overeenkomst als bedoeld in punt 24 te respecteren, kunnen derhalve als rechtstreeks verbonden met en noodzakelijk voor de totstandbrenging van de concentratie worden beschouwd. VII. CONCLUSIE 26. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 27. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van
de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. 28. Gelet op de overwegingen 24 tot en met 25 is de directeur-generaal van oordeel dat, voorzover de in punt 24 omschreven clausules een overeenkomst vormt als bedoeld in artikel 6 van de Mededingingswet, dat artikel ingevolge artikel 10 van de Mededingingswet, niet geldt voor deze overeenkomst. Datum: 4 september 2001 De directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit, voor deze: W.g. Mr. J. Schnau Directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de arrondissementsrechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam. -------------------------------------------------------------------------------- * Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publikatie. [1] Waarvan 158 slijterijen in eigendom en 77 franchisecontracten na verkregen instemming van de franchisenemers. [2] Zie het besluit van 8 maart 2001 in de zaak 2336/Laurus - Mitra. [3] Zie het besluit van 15 juli 1998 in de zaak 811/Vendex Food Groep De Boer Unigro en vooral het besluit van 3 juli 2000 in de zaak 1628/Laurus Groenwoudt en het besluit van 24 juli 2000 in de zaak 1710/Schuitema A&P. [4] Zie onder andere het besluit van 15 juni 1999 in de zaak 1312/Ahold Gastronoom. [5] Zie het besluit als genoemd in noot 4. [6] Zie het besluit van 19 december 2000 in de zaak 2141/Rmy Cointreau Bols. [7] Zie noot 1. [8] Zie noot 2. [9] Zie noten 4 en 6.
[10] bron: marktonderzoek AC Nielsen Total Food. [11] Dit geldt zelfs indien de omzet van alle 91 bij de door Dirkzwager ontwikkelde formule Euroslijter aangesloten slijterijen als omzet van Dirkzwager zou worden gerekend. Dirkzwager heeft n afgevaardigde die zitting heeft in het bestuur van Euroslijters B.V. teneinde de formule te bewaken en zo mogelijk verder te ontwikkelen. Volgens partijen heeft Delcave Beheer B.V. overigens geen slijterijen in eigendom. Wel is Delcave Beheer B.V. vertegenwoordigd in het bestuur van de formule Bottelier ter advisering en bewaking van de formule. Zelfs indien de omzet van alle bij de formule Bottelier aangesloten slijterijen als omzet van Dirkzwager/Delcave Beheer B.V. zou worden gerekend, zou indien wordt uitgegaan van een detailhandelsmarkt waartoe zowel annex-slijterijen als overige slijterijen behoren het marktaandeel van Dirkzwager en Mitra volgens partijen nog steeds niet groter zijn dan 15%; indien dan echter wordt uitgegaan van een aparte markt voor solitaire slijterijen zal het marktaandeel van Dirkzwager en Mitra volgens partijen niet groter zijn dan 20%. [12] Zie noot 1. [13] Dit geldt zelfs indien het inkoopaandeel van alle bij de formules Euroslijter en Bottelier aangesloten slijterijen als inkoopaandeel van Dirkzwager/Delcave Beheer B.V. zou worden gerekend. Partijen hebben genoemd(e) marktaande (e)l(en) berekend door uit te gaan van een 20% gemiddelde brutomarge zoals deze volgens partijen blijkt uit CBS-cijfers. [14] Partijen hebben genoemd marktaandeel geschat door uit te gaan van een tabel van het produktschap waarin op basis van consumentencijfers een schatting wordt gemaakt van het aantal op de Nederlandse drankenmarkt afgezette hectoliters gedistilleerde drank (jaar 2000) en deze te vergelijken met de door Dirkzwager geproduceerde volumes per produktgroep. [15] Zie noot 14; er bestaat geen aanleiding om aan deze schatting(en) te twijfelen. [16] Inclusief B.V. voorheen Firma H. Olde Monnikhof waarin Dirkzwager een 50%-belang heeft. Partijen hebben genoemd marktaandeel berekend door uit te gaan van een 20% gemiddelde brutomarge. [17] Cijfers & Trends, Een visie op 75 branches in het Nederlandse bedrijfsleven, 2000/2001. [18] Uit het zogenaamde zoekboek van het wijninformatiecentrum blijkt tevens dat er sprake is van 277 wijnimporteurs verspreid over het gehele land. Aan de inhoud van deze pagina's kunt u geen rechten ontlenen.