INVESTERINGSVOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR Vergadering : 2 juli 2013 Agendapunt : 9. Onderwerp : Kredietaanvraag herinrichting Berkel Lochem-Zutphen Aandachtsveldhouder ing. A.E.H. van Helvoirt-Looman Informatie bij : drs. M.M. Klieverik manager Waterbeheer Telefoon : (0314) 369 590 E-mail : m.klieverik@wrij.nl Programma : watersysteembeheer Projectnummers : 80316, 80488, 80604, 80500 en 80408 Projectnaam : Programma Synergieproject EVZ Berkel (Zutphen-Lochem) Beleidsprestatie : Realisatie KRW-opgave van de Berkel 30 hectare herinrichting 2 Stuwen vispasseerbaar 10 km beekherstel (gecombineerde EVZ-doelstelling) Systeem op orde Groot onderhoud aan Berkelsysteem van Lochem tot Zutphen, baggeren circa 6.500 m. Bruto krediet : 8.900.000 Inkomsten : 5.300.000 Netto krediet : 3.700.000 Startmaand project : mei 2013 Eindmaand project : december 2014 Advies 1. In te stemmen met de realisatie van de projecten Hermeandering Berkel Almen (80316), herinrichting Berkel Huis de Voorst (80488), Aanleg vispassages stuw Besselink en stuw Warken (80604) en Berkelpark Zutphen (80500) en hiervoor een bruto krediet beschikbaar te stellen van 8.640.000,- als onderdeel van de waterovereenkomst met de provincie Gelderland. 2. In te stemmen met het beschikbaar stellen van een bruto krediet van 260.000,- voor het project Inrichtingsplan Beleef de Berkel (80488) te Lochem. 3. Kennis te nemen van de toename aan onderhoudskosten met een bedrag van ca. 9.000,- per jaar. Inleiding Kadernotitie Vanuit het visiemodel Ruimte voor de hoofdloop van de Berkel is door het algemeen bestuur op 14 mei 2009 een kadernotitie Berkel, traject Lochem-Zutphen, vastgesteld. In deze kadernotitie worden vijf kansrijke projecten benoemd die voor 2014 kunnen worden uitgevoerd. Alle vijf projecten geven invulling aan meerdere doelen van ons beleid dat is beschreven in ons waterbeheerplan. De Berkel is een ecologische verbindingszone die dient te voldoen aan inrichtingsmodel Winde. Dit houdt in dat kunstwerken vispasseerbaar worden gemaakt of verwijderd. De richtlijnen die volgen uit de Europese Kaderrichtlijn Water komen bij de Berkel overeen met de beleidsopgave voor de natte Ecologische Verbindingszone (EVZ).
Tussen Lochem en Zutphen wordt de Berkel omgevormd tot een meanderende rivier met een hogere gemiddelde stroomsnelheid, droogvallende banketten en daardoor een hogere ecologische kwaliteit. Op verzoek van het bestuur is hierbij bijzondere aandacht gegeven aan communicatie met bewoners en koepelorganisaties. Met de inwoners en gebruikers van het gebied is een gebiedsproces doorlopen, welke mede heeft geleid tot het huidige ontwerp vastgelegd in het inrichtingsplan Berkel/Rees. Dit geldt ook voor het Berkelpark in Zutphen waar bewoners actief hebben bijgedragen bij de totstandkoming van het inrichtingsplan. Naast het gebiedsproces is door het waterschap een actief grondbeleid gevoerd: het waterschap heeft de Stichting Kavelruil De Graafschap de opdracht gegeven tot het realiseren van de gewenste grondposities voor het waterschap en tegelijkertijd een landbouwstructuurverbetering voor de aanliggende landbouwbedrijven te bewerkstelligen. Het resultaat van deze kavelruil heeft een optimaal herinrichtingsplan voor het waterschap en de betrokken agrariërs opgeleverd. Vijftien betrokken agrariërs hebben hierdoor hun bedrijfsvoering kunnen verbeteren op basis van kortere rijafstanden en beter gesitueerde percelen. Voorts worden als gevolg van deze kavelruil extra ontwikkelingsmogelijkheden geboden aan recreatief medegebruik, zoals uitbreidingsmogelijkheden voor een zwemlocatie ten zuiden van Almen en aansluitend mogelijkheden voor aanlegplaatsen voor kano s en Berkelzompen. Waterovereenkomst De vijf kansrijke projecten langs de Berkel tussen Lochem en Zutphen zijn onverkort overgenomen in de waterovereenkomst Gelderland (WOK). In de provinciale beschikking hebben deze projecten de status van een Synergieproject gekregen, met de te leveren prestaties van 30 ha inrichting, 3 vispassages en 4 km beekherstel. De inrichtingssopgave voor het waterschap van deze Berkelprojecten is vormgegeven op basis van Samenwerkingsovereenkomsten met de Stichting Oude Nieuwe Gasthuis, het Geldersch Landschap en de gemeenten Zutphen en Lochem. Met de door het waterschap geïnitieerde kavelruil als katalysator wordt ruim 30 ha gronden heringericht. Voorts worden twee vispassages aangelegd; stuw Besselink (samenwerkingsovereenkomst met een particulier) en stuw Warken en 10 km beekherstel gerealiseerd. Succesfactoren hiervan zijn de samenwerkingsovereenkomsten met de Stichting Oude Nieuwe Gasthuis, het Gelders Landschap, en de gemeenten Lochem en Zutphen, die op basis van een vrijwillige kavelruil tot een breed gedragen gebiedsproces hebben geleid. In het Waterbeheerplan 2010-2015 is voor het waterlichaam van de Berkel de KRW opgave als volgt gedefinieerd: - 7 vispasseerbare stuwen; - 47 ha beekherstel/meandering binnen EVZ. De Berkel is hierbij aangeduid als type R6 (langzaam stromende rivier) met ambitieniveau midden. In de waterovereenkomst met de provincie Gelderland zijn in 2009 o.b.v. de kansrijke projecten voor het waterlichaam de Berkel de volgende prestaties opgenomen: - 39 ha grond inrichting - 5 vispasseerbare stuwen - 12 km beekherstel (HEN, SED, EVZ) - 70 ha antiverdroging. Voor het deeltraject EVZ Berkel (Zutphen-Lochem) betreft het: - 30 ha grond inrichting - 3 vispasseerbare stuwen - 4 km beekherstel (HEN, SED, EVZ). 2 van 7
Binnen de waterovereenkomst zijn in het stroomgebied van de Berkel tot op heden 2 projecten gerealiseerd (totaal 6 km beekherstel en 70 ha antiverdroging). In de 5 voorliggende projecten wordt gerealiseerd: 30 ha herinrichting, 10 km beekherstel en 2 vispassages. De resterende opgave voor de Berkel wordt gerealiseerd in drie overige projecten waar reeds investeringskrediet voor is verleend. Met de realisatie van deze Berkelprojecten binnen de WOK worden de prestaties uit de waterovereenkomst gerealiseerd en wordt de KRW-opgave conform het WBP grotendeels uitgevoerd. Deelprogramma EVZ Berkel (Zutphen-Lochem) Herinrichting (ha.) Beekherstel (km.) Niet gedefinieerd Vispassages (aantal) Antiverdroging (ha) Niet gedefinieerd WBP; KRW opgave 2015 (gehele Berkel) 47 7 Beschikking WOK Gld. 1 EVZ Berkel (Zutphen-Lochem) 30 4 3-2 EVZ Berkel (Beekvliet-Haarlo) 6 2 2-3 EVZ Horstgoot 3 6 - - 4 TOP Groote Veld 0 0 0 70 Totaal Berkelopgave opgenomen in 39 12 5 70 beschikking WOK Gld. Reeds gerealiseerd 0 6 0 70 Reeds krediet gevoteerd voor 14,4 6,1 3 0 Synergieproject EVZ Berkel (Zutphen-Lochem) 30 10 2 0 Voor de gehele waterovereenkomst zijn reeds 27 investeringskredieten verleend. Voor de resterende projecten zal in 2013 investeringskrediet aangevraagd worden. Herinrichting (ha) Beekherstel (km) Vispassages (aantal) Antiverdroging (ha) WOK-contract 124,0 63,0 23 70 Projecten waarvoor reeds uitvoeringskrediet is verleend 80,1 40,9 18 70 (27 van de 43) Synergieproject EVZ Berkel (Zutphen- Lochem) 30 10 2 0 Overige projecten waarvoor nog uitvoeringskrediet aangevraagd zal 19,9 12,9 5 0 worden (11 van de 43) Totaalprognose WOK Gld 130,0 63,8 25 70 Baggeren Het huidige Berkeltraject van stuw Velhorst tot aan stuw Warken ondergaat een grote verandering door dat traject sterk te laten meanderen. Vooraf aan deze ingreep is baggeren noodzakelijk. Enerzijds vooraf aan het dempen van de Berkel en anderzijds vanwege de hydraulische capaciteit. Benedenstrooms van stuw Warken wordt gebaggerd in combinatie met inrichtingsmaatregelen ter hoogte van Huis de Voorst en Berkelpark. Waterwet Conform art. 5.4 van de Waterwet zijn voor de vier projecten Hermeandering tussen Almen en stuw de Kap, Aanleg vispassage stuw Besselink bij Almen, Aanleg vispassage stuw Warken bij Almen en Berkelpark Zutphen projectplannen opgesteld en door het college van dijkgraaf en heemraden vastgesteld. De gemeenteraad van Lochem heeft op 8 april 2013 het bestemmingsplan De Rees/hermeandering Berkel vastgesteld. 3 van 7
Eerder genomen besluiten Het algemeen bestuur heeft in de vergadering van 8 mei 2008 besloten: 1. Kennis te nemen van de uitwerking van visiemodel Ruimte voor de hoofdloop van de Berkel en op basis daarvan vast te stellen dat het uitsluitend uitvoeren van ruimtelijke maatregelen niet haalbaar is. 2. In te stemmen met de uitvoeringsagenda voor de hoofdloop van de Berkel voor de komende tien jaar met bijzondere aandacht voor de communicatie met bewoners in het gebied en met de koepelorganisaties en hiervoor aanvullend een beknopte kadernotitie op te stellen. 3. Mogelijkheden voor winterbedverruiming in het traject Haarlo-Lochem nader te onderzoeken en waar mogelijk in plannen uit te werken en hiermee terug te komen in het bestuur. Bovendien wordt afgesproken om het bestuur jaarlijks in de perspectievennota te informeren over de stand van zaken van het project. In de uitvoeringsagenda wordt voorgesteld om de Berkel tussen Zutphen en Lochem om te vormen van een afvoerkanaal tot een meanderende dynamische rivier. Het bestuur heeft hierbij bijzondere aandacht gevraagd voor de communicatie met bewoners en koepelorganisaties en verzocht om hiervoor een kadernotitie op te stellen. Het college van dijkgraaf en heemraden heeft in de vergadering van 10 maart 2011 besloten na de tervisielegging aan het algemeen bestuur voor te stellen: 1. Het actuele grond- en oppervlakte-waterregime (AGOR; bijlage 2) vast te stellen als GGOR voor het gebied GGOR Benedenloop Berkel, dus GGOR=AGOR. 2. Vast te stellen dat het projectgebied voldoet aan de normen voor regionale wateroverlast. 3. Provincie Gelderland te adviseren natuurdoelen te herzien voor vochtige bossen in omgeving Afwatering van het Waliën en gebied ten noorden van Afwatering van het Galgengoor. 4. Waterhuishouding bij Klein Dochteren aan te passen door afvoer via Velhorster Laak mogelijk te maken. Het algemeen bestuur heeft in de vergadering van 24 maart 2011 besloten: 1. Het waterschap wordt initiatiefnemer en trekker van het kavelruilproces, teneinde de benodigde gronden op de juiste plaatsen langs de Berkel tussen Almen en Zutphen te krijgen. 2. Een krediet van 680.000,- toe te kennen voor het proces om de benodigde gronden op de juiste plaatsen langs de Berkel te verkrijgen, het doen van vooronderzoek en het opstellen van inrichtingsschetsen voor de uit te voeren projecten bij de Berkel op het traject Lochem- Zutphen. Het algemeen bestuur heeft in de vergadering van 8 september 2011 besloten voor het uitvoeren van het inrichtingsplan Beleef de Berkel in Lochem een krediet beschikbaar te stellen van 1.161.000,-. Het college van dijkgraaf en heemraden heeft in de vergadering van 6 oktober 2011 besloten in te stemmen met de aankoop aankoop van maximaal 10 ha grond langs de Berkel voor een bedrag van maximaal 4,50/m 2 plus 25.000,- bijkomende kosten, voor de hermeandering van de Berkel tussen stuw Velhorst en stuw Warken. Het college van dijkgraaf en heemraden heeft in de vergadering van 20 november 2012 besloten: 1. Drie ontwerp projectplannen Waterwet voor de inrichting van de EVZ Berkel vast te stellen en ter visie te leggen: a. Hermeandering Berkel tussen Almen en stuw de Kap; b. Aanleg vispassage stuw Besselink bij Almen; c. Aanleg vispassage stuw Warken bij Almen. 4 van 7
2. Kennis te nemen van het Technisch Achtergronddocument hermeandering Berkel Almenzuid waarin de effecten op het beschermingsniveau tegen wateroverlast van de herinrichting van de Berkel op het traject Almen-stuw de Kap zijn beschreven. Onderbouwing 1.1. Projecten geven invulling aan de KRW-opgave uit het Waterbeheerplan 2010-2015. In het Waterbeheerplan is de KRW-opgave voor de Berkel tot en met 2015 gedefinieerd in prestaties als 47 ha herinrichting en 7 vispassages, waarbij de Berkel binnen het EVZ-profiel ingericht wordt als meanderende beek. Binnen deze projecten wordt hier invulling aan gegeven en wordt ruim de helft van de KRW-opgave gerealiseerd. 1.2 Met dit plan realiseert het waterschap prestaties vastgelegd in de waterovereenkomst. In de waterovereenkomst met de provincie Gelderland is de herinrichting van de Berkel opgenomen. Het omvat 30 ha inrichting, aanleg van twee vispassages (stuw Besselink, stuw Warken en stuw Lochem) en de realisatie van 10 km beekherstel conform EVZ model winde. 1.3. De realisatie wordt geoptimaliseerd door samenwerking met de streek, waarbij het waterschap optimaal haar beleidsopgave kan realiseren. De ruimte voor meandering van de Berkel is mogelijk geworden door de goede samenwerking met Stichting Oude Nieuwe Gasthuis (ONG). Voor het realiseren van het Landgoed de Rees levert het ONG ongeveer 30 ha landbouw grond in. Daarnaast wordt het mogelijk circa 2 ha aan oude landschapselementen terug te brengen. De provincie Gelderland heeft op het gewijzigde bestemmingsplan van de gemeente Lochem positief gereageerd. Zij spreekt haar waardering uit voor het plan en geeft aan dat er forse impulsen aan de realisering van de EHS, het cultuurhistorische landschap en de algehele ruimtelijke kwaliteit kunnen worden geleverd. Realisatie van het EVZ-profiel (herinrichting) bij Huis de Voorst geschiedt in samenwerking met de grondeigenaar: Het Geldersch Landschap (HGL). Door grondruiling wordt het waterschap eigenaar van de nieuwe Berkelloop. Daarnaast worden percelen van HGL ingericht als plasdraszones en blijven eigendom van Het Geldersch Landschap. De vispassage stuw Besselink wordt gerealiseerd vanuit een samenwerking met de eigenaar van de naastliggende boerderij Besselink. Door de combinatie van wensen en doelen tussen waterschap en particulier kan een vistrap gerealiseerd worden op grotendeels grond van de particulier. Voor de continuïteit is een zakelijk recht gevestigd. Met de gemeente Zutphen is een samenwerkingsovereenkomst afgesloten voor de realisatie van twee meanders in combinatie met de inrichting van het Berkelpark, waarbij tevens het huidige slibdepot ter plaatse opnieuw wordt ingericht. 1.4. In het kader van de herinrichting wordt de Berkel eveneens gebaggerd. De herinrichting van de Berkel kan niet uitgevoerd worden zonder te baggeren. Dit baggerwerk is normaliter een onderdeel van het onderhoudsprogramma. Tussen de kunstwerken stuw Velhorst en stuw Besselink en net benedenstrooms van de stuw De Kap komt het baggeren ook ten goede aan de bevaarbaarheid voor de Berkelzomp (Almen) en de fluisterboten (Zutphen). 2.1 De werkelijke kosten zullen hoger uitvallen dan het eerder vastgestelde krediet. In het Samenwerkingsverband Beleef de Berkel, tussen het waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Lochem is overeengekomen dat de gemeente Lochem de primaire opdrachtgever voor dit project vervult en mede namens het waterschap het eerste aanspreekpunt is. 5 van 7
Dit heeft o.a. geleidt tot een openbare aanbesteding van het bestekswerk en de bijbehorende directievoering. Deze werkwijze heeft geresulteerd in extra discussies met de directie en de aannemer over de kwaliteit van het geleverde bestekswerk in combinatie met de financiën. Dit leidde tot een verdubbeling van de uitvoeringsduur. Bovendien zijn in het bestek tekortkomingen geconstateerd waarvoor de opdrachtgever verantwoordelijk was. Ondanks deze verwikkelingen was de wil van alle partijen aanwezig om hier op een goede wijze uit te komen, wat uiteindelijk geresulteerd heeft in een package-deal. Hierbij moesten alle directe partijen water bij de wijn doen. Het waterschap heeft een deel van de wijzigingen op de constructie van cascades en vispassage in de Berkel voor zijn rekening genomen. Naast deze aannemerskosten en advieskosten zijn ook de interne personeelskosten toegenomen. 3.1 Als gevolg van de herinrichting van de Berkel nemen de jaarlijkse onderhoudskosten toe. De onderbouwing hiervan staat verderop in dit voorstel vermeld onder Gevolgen exploitatie. Kosten In de waterovereenkomst met de provincie Gelderland zijn afspraken gemaakt over het leveren van prestaties waarbij onder de streep wordt afgerekend op de totaal geleverde prestaties. Voor het deelprogramma van de Berkel tussen Lochem en Zutphen staan de prestaties vermeld, zoals in de waterovereenkomst is opgenomen en uiteindelijk gerealiseerd gaan worden. Deelprogramma Lochem- Herinrichting (ha.) Beekherstel (km.) Vispassages (aantal) Zutphen Beschikking 30 4 2 Realisatie 30 10 2 Verschil 0 +6 0 Het totale inrichtingsplan van het deelprogramma van de Berkel tussen Lochem-en Zutphen heeft geresulteerd in een extra prestatie van 6 km beekherstel. De toename van deze prestatie is mogelijk geworden vanwege de vergaande samenwerking met deelnemende partijen in dit gebiedsproces. Deze extra lengte aan beekherstel past binnen de totaalopgave van de waterovereenkomst en wordt conform de afspraken gesubsidieerd. Vanuit het uitgangspunt om uitvoeringsprojecten kosteneffectief uit te voeren, wordt ook de baggeropgave en het opruimen van het baggerdepot Zutphen gerealiseerd. De totale uitgaven voor het deelprogramma van de Berkel tussen Lochem en Zutphen zijn geraamd op 8.900.000,-. Op basis van onderstaande raming wordt het krediet aangevraagd. Uitgaven Inkomsten Netto WOK (KRW / EVZ realisatie) Realisatie beleidsopgave 7.000 4.900 2.100 Synergie met het gebied SOK Zutphen *) 90 90 0 SOK VAB **) 10 10 0 Kavelruilproces Kavelruil ***) 140 140 0 Aanvullend krediet Lochem Extra krediet Lochem 260 160 100 Groot onderhoud Baggeren 1.400 0 1.400 Totaal 8.900 5.300 3.600 *) Uitvoering van gemeentelijke opgave (inrichting Berkelpark en opruimen baggerdepot) **) Vanuit de samenwerkingsovereenkomst met het Verenigd Almens Belang wordt een halfverhard wandelpad gefinancierd door het VAB. ***) Financiering van de kavelruilkosten door provincie Gelderland. 6 van 7
Kasritme Jaar Uitgaven Inkomsten t/m 2012 285.000 160.000 2013 1.435.000 453.000 2014 7.177.000 4.687.000 Taak Watersysteembeheer Gevolgen exploitatie Op basis van het inrichtingsplan is een concept beheer- en onderhoudsplan opgesteld. Het onderhoud van beide vistrappen en het nieuwe Berkelprofiel betekenen een verhoging van de onderhoudskosten van ca. 9.000,- per jaar. De beheers- en onderhoudskosten van het project Beleef de Berkel Lochem vallen hier niet onder, omdat deze in een eerdere fase door het college van dijkgraaf en heemraden is goedgekeurd. De Stichting Oude Nieuwe Gasthuis beheert de gronden buiten de 40 m strook van de Berkel die als natuur in het bestemmingsplan zijn bestemd. Het Geldersch Landschap beheert en onderhoud de plasdraszones die worden aangelegd op hun eigendommen. Gemeente Zutphen gaat het beheer en onderhoud het Berkelpark voor haar rekening nemen. Het VAB gaat het beheer en onderhoud van het halfverharde voetpad over een gedeelte van het schouwpad ten zuiden van Almen voor haar rekening nemen. Kanttekeningen Door in te stemmen kan op korte termijn invulling gegeven worden aan gemaakte afspraken met het gebied. Volgens de huidige planning komen de betreffende bestekswerken eind 2014 gereed. Uitstel in de besluitvorming zal het risico van overschrijding van de geldige subsidietermijn doen toenemen. Juridische consequentie N.v.t. Communicatie Op dit moment wordt er, conform het gevoerde gebiedsproces, actief met en over het gebied gecommuniceerd. Bij de start van de uitvoering wordt een geschikt moment gezocht voor een persbericht, een webbericht en/of via social media. Eventueel organiseren we op een nader te bepalen geschikt moment, bijvoorbeeld bij aanvang van in het oog springende werkzaamheden een persmoment. In de communicatie benadrukken we het waarom van het project en belichten we het grote geheel in relatie met de gebiedsontwikkeling tussen Lochem en Zutphen. Het bestuurlijk Platform Beleef de Berkel blijft voorlopig gehandhaafd en functioneren als bestuurlijk klankbord. Planning/routing voorstel Algemeen bestuur (besluit) 2 juli 2013 7 van 7