Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 VLAAMS PARLEMENT Zitting 1999-2000 18 mei 2000 VOORSTEL VAN DECREET van de heren Guy Swennen, Marc van den Abeelen, Ludo Sannen, Chris Vandenbroeke en Frans De Cock houdende gelijkschakeling van de successierechten tussen samenwonenden en getrouwden 567
Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 2 DAMES EN HEREN, TOELICHTING De voorbije decennia hebben zich allerlei nieuwe samenlevingsvormen ontwikkeld. Het ongehuwd samenwonen is een demografische realiteit in deze sterk veranderende samenleving. Een realiteit die kan rekenen op een sterk toegenomen maatschappelijke aanvaarding. Een realiteit die zeer verscheiden vormen aanneemt. Gezin en huwelijk vallen steeds minder samen. Jongeren kiezen voor een zogenaamd "proefhuwelijk" en gaan eerst een tijd samenwonen, vooraleer ze in het huwelijksbootje stappen. Homokoppels wonen ongehuwd samen omdat het huwelijk of een ander volwaardig partneriaat voor hen niet bestaat. Vele hetero's kiezen principieel voor het ongehuwd samenwonen omdat zij het strakke huwelijksinstituut met zijn verplichtingen niet zien zitten of omdat zij op een soepele wijze zonder veel echtscheidingsperikelen hun relatie willen kunnen beëindigen. Voorts is het ouderdomsconcubinaat een belangrijke realiteit. Ouderen gaan na het overlijden van hun huwelijkspartner om diverse redenen samenwonen en verkiezen niet opnieuw te trouwen. Het merendeel van de genoemde samenlevingsvormen kan getypeerd worden als een seksueel-emotionele relatie buiten het huwelijk, tussen twee partners van een verschillend of van hetzelfde geslacht. Daarnaast bestaat er een brede waaier van andere vormen van ongehuwd samenwonen : broers en zussen die in de ouderlijke woning blijven wonen, vrienden en vriendinnen die bij wijze van kostendeling samenwonen, een ouder met een nog inwonend volwassen kind, een kloostergemeenschap, de pastoor en zijn meid, studenten die een gemeenschapshuis huren, enzoverder. Het leeuwendeel van deze samenlevingsvormen wordt niet getypeerd als een emotioneel-seksueel partnerschap, maar als twee of meer mensen die feitelijk een woning delen, een "huishoudelijke" leefgemeenschap delen. Ondanks het feit dat ongehuwd samen een werkelijkheid in onze samenleving is, blijft het ongehuwd samenwonen grotendeels in een juridisch vacuüm. Vooral in het voorbije decennium hebben diverse parlementaire initiatieven de wederzijdse discriminaties tussen vergelijkbare samenlevingsvormen aan de kaak gesteld. In die parlementaire initiatieven werden ook voorstellen geformuleerd om ongelijkheden in wettelijke decretale regelingen te verminderen of weg te werken. Stilaan groeit een brede concensus om de bij wet of decreet verleende rechtsgevolgen aan vergelijkbare samenlevingsvormen zoveel mogelijk uit te stellen. En dus onrechtvaardige discriminaties af te schaffen. De fiscale discriminatie van getrouwden is een even grote onrechtvaardigheid als het feit dat samenwonenden die al jarenlang samenwonen als vreemden voor elkaar beschouwd worden op het ogenblik dat één van hen overlijdt. Dat is slechts een voorbeeld van een lange lijst discriminaties tussen de samenlevingsvormen. Ondanks de genoemde initiatieven en de groeiende maatschappelijke verontwaardiging over deze discriminaties, is er op enkele uitzonderingen na weinig of geen vooruitgang inzake wettelijke of decretale regelingen. We kunnen vaststellen dat er een vicieuze cirkel van koppelingen en vingerwijzingen van de ene discriminatie naar de andere is. Veel gehoord zijn de pleidooien om de ene discriminatie in stand te houden, omdat andere discriminaties nog bestaan. Deze politieke instelling leidt echter enkel tot immobilisme en bevestigt bestaande ongelijkheden. Zo komen we geen stap vooruit. In het huidige voorstel van decreet worden bestaande ongelijkheden tussen vergelijkbare samenlevingsvormen in de materie van de successierechten helemaal weggewerkt. Anderzijds is het decreet ook een belangrijk signaal om de verstikkende vicieuze cirkel van koppelingen en vingerwijzingen te doorbreken. En zo een dynamisch veranderingsproces van gelijke behandeling voornamelijk op federaal vlak definitief op de sporen te zetten. In 1996 hebben wij een eerste voorstel van decreet ingediend tot gelijkschakeling van de tarieven voor de successierechten tussen getrouwden en samenwoners (voorstel van decreet, zitting 1996-1997, stuk nr. 488/1). Een turbulent parlementair debat heeft tot een nieuw voorstel van decreet (Swennen-Becq, zitting 1996-1997, stuk 694/1) geleid waarbij aan de samenwoners een apart, verlaagd tarief werd toege-
3 Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 kend (tabel II in artikel 48 van het Wetboek van Successierechten). Dat voorstel werd in de plenaire zitting van 9 juli 1997 door het Vlaams Parlement goedgekeurd, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 1 oktober 1997 en is in werking getreden op 1 januari 1998. Ondertussen werd ook in de adviezen van de Raad van State en, na de publicatie van het hierboven genoemde decreet, de bevoegdheid van de Vlaamse regering om de tarieven van de successierechten in Vlaanderen vast te stellen, door het Arbitragehof, erkend. Op federaal vlak werd de wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning op 1 januari 2000 van kracht (koninklijk besluit 14 december 1999, Belgisch Staatsblad 23 december 1999). Ondertussen staat ook een gehele hervorming van de belastingen op stapel, waarbij het wegwerken van de fiscale discriminatie(s) tussen getrouwden en samenwonenden, één van de doelstellingen is. Het huidige voorstel bevat de gelijkschakeling van de successierechten tussen getrouwden en samenwonenden, en gaat dus verder dan alleen een gelijkschakeling inzake tarieven. Op dit moment zijn er op drie punten verschilpunten : de tarieven zijn verschillend ; bij samenwonenden wordt geen uitsplitsing gemaakt tussen de onroerende en de roerende goederen in tegenstelling tot gehuwden ; samenwonenden hebben geen recht op vermindering zoals getrouwden. Dit voorstel wil die ongelijkheden rechttrekken. Daarbij is rekening gehouden met de wijzigingen die al voorgesteld zijn in het ontwerp van aanpassing programmadecreet 2000 (Parl. St. Vl. Parl. 1999-2000, nr. 277/1). Toelichting bij de artikelen Artikel 1 Dit artikel behoeft geen toelichting. Artikel 2 Het decreet van 9 juli 1997, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 1 oktober 1997, in werking getreden op 1 januari 1998 heeft in artikel 48 van het Wetboek der Successierechten een afzonderlijke Tabel II, specifiek voor samenwonenden, ingevoegd. Die tabel verschilt van Tabel I, voor erfgenamen in rechte lijn en tussen echtgenoten, op twee punten : de schalen van het (netto)aandeel in de erfenis enerzijds en de percentages van de tarieven (op die schalen) anderzijds. Voor een goed begrip nemen we hier die tabellen op. Tabel I : Tarief in rechte lijn en tussen echtgenoten A van tot Tarief % Totale bedrag over op A de voorgaande delen 1 F 2 miljoen F 3 % 2 miljoen F 9 % 60.000 F 10 miljoen F Boven de 10 mil- 27 % 780.000 F joen F Tabel II : Tarief tussen samenwonenden A van tot Tarief % Totale bedrag over op A de voorgaande delen 1 F 3 miljoen F 10 % 3 miljoen F 35 % 300.000 F 5 miljoen F Boven de 5 mil- 50 % 1.000.000 F joen F Dat leidt tot een aanzienlijk verschil in successierechten, zoals hierboven blijkt. Om te komen tot een gelijkschakeling van samenwonenden, moeten zij dus opgenomen worden in Tabel I, wat een schrapping inhoudt van Tabel II en een verandering van de huidige Tabel III naar Tabel II (1, 2, 4 en 5 ). De inschakeling van de samenwonenden in Tabel I maakt meteen een einde aan een tweede discriminatie, namelijk aan het feit dat samenwonenden in
Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 4 tegenstelling tot echtgenoten geen recht hebben op de splitsing tussen roerende en onroerende goederen (artikel 48, lid 3). Deze splitsing heeft een belangrijk belastingsvoordeel, zoals blijkt uit volgend voorbeeld (1) : Stel dat er een erfdeel is ter waarde van 7 miljoen, waarvan 2 miljoen onroerend en 5 miljoen roerend. De berekening is dan : 3 % op het onroerende gedeelte van 2 miljoen ; 3 % op de eerste schijf (tot 2 miljoen) van het roerende gedeelte ; 9 % op de resterende schijf (3 miljoen) van het roerende gedeelte. In het voorbeeld geeft dat een belastingvoordeel van 120.000 frank in vergelijking met een berekening zonder splitsing tussen onroerende en roerende goederen. Ook de omschrijving van wie als samenwonende wordt beschouwd (artikel 48, lid 5) wordt aangepast. Voor de wettelijk samenwonenden is er géén (minimum)termijn van samenwonen inzake successierechten. Voor de samenwonenden die geen verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand wensen af te leggen niet iedereen wil of kan een "samenwoningsboterbriefje" ontvangen moet er een samenwerkingsperiode (van samenwonen en gemeenschappelijke huishouding) van minstens 3 jaar zijn. (1) Overgenomen uit de brochure "Successierechten, Minder betalen... op een beetje meer" van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Wij herinneren er aan dat deze 'duurtijd' de bedoeling had constructies inzake erfrecht te vermijden. Omdat deze regel evenwel voor wettelijke samenwonenden niet (meer) opgelegd wordt, moet naar onze mening ook deze discrepantie voor de andere samenwonenden verkleind worden. Ons voorstel is dan ook de termijn van drie jaar in te korten tot één jaar (artikel 2, 3 ). Artikel 3 In dit artikel wordt een laatste vorm van discriminatie aangepakt, namelijk dat samenwonenden, in tegenstelling tot getrouwden, geen recht hebben op verminderingen (artikel 56, Wetboek der Successierechten). Tussen echtgenoten geldt er voor erfdelen, die de twee miljoen niet overschrijden, een vermindering van maximaal 20.000 frank (artikel 56, lid 1). Deze vermindering wordt degressief toegekend : hoe kleiner het erfdeel, hoe groter de vermindering. De belastingvermindering wordt berekend aan de hand van de volgende formule : Vermindering = 20.000 x (1 erfdeel/2.000.000). Een voorbeeld : bij een erfdeel van 500.000 F bedraagt de belastingvermindering 15.000 F, namelijk : 20.000 x (1-500.000/2.000.000) = 15.000 F. Dat komt dus neer op volgende eenvoudige regel : de vermindering van 20.000 F neemt af met 1.000 F naarmate het erfdeel toeneemt met 100.000 F. Een tweede vermindering die getrouwden, in tegenstelling tot samenwonenden, te beurt valt, heeft betrekking op de vermindering voor kinderen onder de 21 jaar. Voor kinderen die de leeftijd van 21 jaar nog niet hebben bereikt, is er naast de vermindering van maximaal 20.000 F voor erfdelen die de 2 miljoen F niet overschrijden, een extra belastingvermindering van 3.000 F voor elk vol jaar dat nog moet verlopen tot de leeftijd van 21 jaar bereikt wordt. De overlevende echtgenoot krijgt, naast de vermindering van maximaal 20.000 F voor erfdelen die de 2 miljoen F niet overschrijden, een vermindering gelijk aan de helft van de extra verminderingen die de gemeenschappelijke kinderen samen krijgen.
5 Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 Voorbeeld : X en Y hebben samen 1 kind, A. X sterft. Y en A erven elk (netto) 500.000 frank. a) Y (echtgenoot/samenwonend) heeft recht op een belastingvermindering van 15.000 frank. b) A is op het moment van het overlijden 17 jaar. Er moeten nog drie volle jaren verlopen voor hij 21 wordt ; hij heeft dus een belastingvoordeel van 3 x 3.000 = 9.000 frank. c) Y krijgt naast het belastingvoordeel van 15.000 frank een extra belastingvermindering van 4.500 frank (9.000/2). Concreet : Artikel 4 De inwerkingtreding van dit voorstel werd afgestemd op de inwerkingtreding van de bepaling betreffende de successierechten in het ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2000. Guy SWENNEN Marc VAN DEN ABEELEN Ludo SANNEN Chris VANDENBROEKE Frans DE COCK Y moet op het (netto)erfdeel van 500.000 frank 3 % betalen. Dat is 15.000 frank. Hij krijgt een vermindering van 15.000 frank ingevolge a) en hoeft dus geen successierechten te betalen. Vermindering c) is zinloos geworden. Indien de erfenis bijvoorbeeld 800.000 was geweest, dan is de berekening : 800.000 x 3 % = 24.000 frank vermindering a)= 12.000 frank vermindering c) = 4.500 frank Te betalen = 7.500 frank A moet betalen 15.000 frank 9.000 frank = 6.000 frank. Dit artikel wil beide types van vermindering in gelijke mate laten gelden zowel voor getrouwden, als voor samenwonenden.
Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1 6 VOORSTEL VAN DECREET 3 in het derde en het vierde lid worden de woorden "Tabel III" telkens vervangen door de woorden "Tabel II". Artikel 1 Dit decreet regelt een gewestaangelegenheid. Artikel 4 Dit decreet treedt in werking op 1 juli 2000. Artikel 2 Wat het Vlaamse Gewest betreft worden in artikel 48 van het Wetboek der Successierechten, vervangen bij decreet van 15 april 1997 en gewijzigd bij decreten van 15 juli 1997 en [...], de volgende wijzigingen aangebracht : 1 in het tweede lid worden de woorden "rechte lijn en tussen echtgenoten" vervangen door de woorden "rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden" ; Guy SWENNEN Marc VAN DEN ABEELEN Ludo SANNEN Chris VANDENBROEKE Frans DE COCK 2 in het opschrift van tabel I worden de woorden "rechte lijn en tussen echtgenoten" vervangen door de woorden "rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden" ; 3 in het vijfde lid, 2, worden de woorden "drie jaar" telkens vervangen door de woorden "één jaar" ; 4 het zesde lid en Tabel II worden opgeheven ; 5 in het zevende lid en het opschrift van de daaropvolgende tabel worden de woorden "Tabel III" telkens vervangen door woorden "Tabel II". Artikel 3 Wat het Vlaamse Gewest betreft worden in artikel 56 van hetzelfde wetboek, vervangen bij decreet van 15 april 1997 en gewijzigd bij decreten van 17 juni 1997, 15 juli 1997 en 7 juli 1998, de volgende wijzigingen aangebracht : 1 in het eerste lid worden de woorden "rechte lijn of tussen echtegenoten" vervangen door de woorden "rechte lijn, tussen echtgenoten of tussen samenwonenden" ; 2 in het tweede lid worden na de woorden "overlevende echtgenoot" de woorden "of samenwonende" ingevoegd ;
BIJLAGE 7 Stuk 319 (1999-2000) Nr. 1
Stuk 319 (1999-2000) - Nr. 1 0 8 Tekst aangepast aan het ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2000 Wetboek der Successierechten Artikel 48 (Vlaamse Gewest) De rechten van successie en van overgang aangeduid in onderstaande tabellen. bij overlijden worden geheven volgens het tarief Tabel 1 bevat het tarief in rechte lijn en tussen echtgenoten. Dit tarief wordt per rechtverkrijgende toegepast op het netto-aandeel in de onroerende goederen enerzijds, en op het netto-aandeel in de roerende goederen anderzijds volgens de overeenstemmende gedeelten zoals voorkomend in kolom A. De schulden en de begrafeniskosten worden bij voorrang aangerekend op de roerende goederen en op de goederen bedoeld bij artikel 60bis, tenzij die welke specifiek werden aangegaan om andere goederen te verwerven of te behouden. Tabel 1 Tarief in rechte lijn en tussen echtgenoten A Tarief, toepasselijk op het Totale bedrag van de beovereenstemmende gedeelte lasting over de voorgaande zoals voorkomend in kolom A gedeelten van tot 1F 2 miljoen F 3% 2 miljoen F 10 miljoen F 9% 60.000 F boven de 10 miljoen F 27 % 780.000 F Voor de toepassing van dit artikel wordt onder samenwonenden verstaan: 1 de persoon, die op de dag van het openvallen van de nalatenschap, overeenkomstig de bepalingen van boek 111, titel Vbis van het Burgerlijk Wetboek, met de erflater wettelijk samenwoont; of 2 de persoon of personen die op de dag van het openvallen van de nalatenschap, tenminste drie jaar ononderbroken met de erflater samenwonen en er een gemeenschappelijke huishouling mee voeren. Deze voorwaarden worden geacht ook vervuld te zijn indien het samenwonen en het voeren van een gemeenschappelijke huishouding met de erflater, aansluitend op de bedoelde periode van drie jaar tot op de dag van het overlijden, ingevolge overmacht onmogelijk is geworden. Een uittreksel uit het bevolkingsregister houdt een weerlegbaar vermoeden in van ononderbroken samenwoning en van het voeren van een gemeenschappelijke huishouding.
El 9 Stuk 319 (1999-2000) - Nr. 1 Tabel 11 bevat het tarief tussen samenwonenden. Dit tarief wordt voor elk van de rechtverkrijgenden toegepast op het overeenstemmende gedeelte van het netto-aandeel, zoals voorkomend in kolom A. Tabel 11 Tarief tussen samenwonenden A Tarief, toepasselijk op het overeenstemmende gedeelte zoals voorkomend in kolom A Totale bedrag van de belasting over de voorgaande gedeelten van 1F tot 3 miljoen F 10 % 3 miljoen F 5 miljoen F boven de 5 miljoen F 35 % 50 % 300.000 F 1.OOO.OOO F Tabel 111 bevat het tarief tussen andere personen dan personen in rechte lijn, echtgenoten en samenwonenden. Dit tarief wordt, wat broers en zusters betreft, toegepast op het overeenstemmende gedeelte van het netto-aandeel van elk der rechtverkrijgenden zoals voorkomend in kolom A. Wat alle anderen betreft, wordt dit tarief toegepast op het overeenstemmende gedeelte van de som van de netto-aandelen, verkregen door de rechtverkrijgenden van deze groep. Tabel 111 zoals voorkomend in kolom A