A D V I E S N O T A AAN HET COLLEGE VAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS COSA-nummer Z2014-12807 DATUM 11 december 2014. naam redacteur P.B. Bos afdeling RBW portefeuillehouder M. de Haan onderwerp Tussen evaluatie, bezuinigingen openbare verlichting realiseert doelstelling programma/product bijlagen IN TE VULLEN DOOR MANAGEMENT paraaf afdelingshoofd raad (datum) ja nee openbare besluitenlijst ja nee ondernemingsraad ja nee vertrouwelijk ja nee IN TE VULLEN DOOR REDACTEUR Advies Voor te stellen aan de gemeenteraad om de gedoofde openbare verlichting weer te ontsteken en daarmee de gelijkmatigheid herstellen. Terugdraaien van maatregel 3 uit het raadsbesluit van 21 november 2013 en het budget voor de openbare verlichting bij te stellen. IN TE VULLEN DOOR REDACTEUR Toelichting op advies In 2011 is er in opdracht van het college gekeken of er bezuinigd kon worden op de openbare verlichting in de gemeente Achtkarspelen. Meerdere opties zijn beoordeeld. Op basis van de kwaliteit en leeftijd van het bestaande areaal werd al snel duidelijk dat het vervangen in LED verlichting niet het gewenste financiële resultaat zou opleveren. Belangrijkste reden; de gemeente beschikt over een relatief modern areaal. Het uitwisselen van de bestaande verlichting door LED leverde slechts een beperkt wattage voordeel op. Wat zich vertaalde in een minimale Kwh voordeel. Dus werd gezocht naar besparingsmogelijkheden in het huidige areaal. Uitgangspunt was eenvoudig, doelmatig en niet onomkeerbaar. Eenvoud De grootste besparing behaal je als je een lichtmast weg kunt laten, of in eerste instantie dooft. Er is dan geen elektra verbruik, geen onderhoud en geen afschrijving nodig. Als blijkt dat je een lichtmast niet weg kunt laten kun je kijken wat het minimaal geaccepteerde lichtniveau is, dus dimmen. Er is naar de meest eenvoudige besparing gezocht waardoor ook een minimale investering vereist was. Het gaat hierbij om dimmen (verlichtingsniveau naar beneden bij stellen) en doven (uit zetten). Doelmatig Donker waar het kan en licht waar het nodig is. Je kunt wel besparen willen maar het is niet overal gewenst of mogelijk om te dimmen ofwel te doven. Belangrijkste reden om niet te doven was de verkeersveiligheid. Vanuit dit oogpunt is gekeken naar de wegcategorisering (doorgaande wegen, wijkontsluitingswegen en woonstraten). Op wegvakken met meer voertuigbewegingen is de noodzaak voor het verlichten groter dan in de woonstraten was de gedachte. Voor deze wegcategorisering zijn de kaarten met strooiroutes overgenomen. Immers bij de gladheidbestrijding worden ook niet alle wegen gestrooid (uit kostenoverweging). Vanuit deze kaarten is een verdeling gemaakt waar alle verlichting blijft branden en waar niet. Langs de strooiroutes alle verlichting laten branden en daarbuiten om en om doven van de verlichting. Niet onomkeerbaar. Omdat bij ons ervaringen bekend waren van andere gemeenten waar korte tijd na het verwijderen van openbare verlichting onder druk van de inwoners de verlichting al snel weer terug geplaatst diende te
- 2 - worden werd afgesproken dat er direct geen onomkeerbare maatregelen genomen werden. Voor het dimmen en doven van de openbare verlichting is slechts een kleine handelingen per lichtmast nodig. Draagvlak Een voorstel tot bezuinigen is snel gemaakt. Om tot een bezuiniging te komen die afwijkt van het gangbare moet terdege afgewogen worden of er voldoende draagvlak is voor dit voornemen tot bezuinigen. Vanuit dit gegeven is gekeken hoe we een keuze konden maken waarin het merendeel van de inwoners zich kon vinden. Besloten is om samen met de besturen van de Plaatselijke Belangen en de gemeenteraadsleden op te trekken. In de lijst hieronder ziet u de verschillende stappen zoals die zijn genomen in het besluitvormingsproces om tot een financiële besparing op de openbare verlichting te komen. Tijdpad 1. 2011-2012 kleine proefopstellingen ingericht, evaluatie 29 maart 2012 met verenigingen van Plaatselijk Belang en raadsleden 2. 2012-2013 grote proefopstellingen in alle dorpen, evaluatie 29 november 2012 met verenigingen van Plaatselijk Belang en raadsleden 3. raadsbesluit bezuiniging openbare verlichting, 21 november 2013 4. uitvoering raadsbesluit, zomer 2014 5. monitoren van meldingen, doorlopend proces na invoering van bezuinigingsmaatregelen 6. tussen-evaluatie november/december 7. voorjaar 2015 eind-evaluatie 8. geplande start voor het opruimen van niet meer in gebruik zijnde verlichting 2017 Het Raadsbesluit Op 21 november 2013 heeft de gemeenteraad van de gemeente Achtkarspelen besloten om kaders voor de openbare verlichting te wijzigen. Onderdeel van het besluit (punt 6a) is de voorliggende tussenevaluatie zoals die gepland was voor november 2014. Riedsbeslút De raad van de gemeente Achtkarspelen; gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders d.d. 11 november 2013, punt nr.: 5; Beslút: De kaders voor het openbare verlichtingsbeleid te wijzigen om hiermee de kosten voor het beheer en onderhoud van de openbare verlichting structureel te verlagen. Hiertoe de volgende acties te ondernemen: 1. het verlichtingsniveau van de gehele openbare verlichtingsinstallatie te dimmen, uitvoering winter 2013; 2. het om en om doven van openbare verlichting op industrieterreinen, uitvoering 2e kwartaal 2014; 3. het om en om doven van de verlichting binnen de bebouwde kom (buiten de dorpscentra en de doorgaande routes), uitvoering 2e kwartaal 2014; 4. verwijderen van verlichting in het buitengebied, uitvoering gefaseerd; 5. de verlichting/geleiding langs belangrijke schoolfietsroutes te verbeteren; 6. a. in november 2014 een tussenevaluatie te houden b. voorjaar 2015 de eindevaluatie te houden
- 3-7. In 2017 eenmalig budget beschikbaar te stellen om de buiten werking gestelde verlichting definitief te verwijderen. De genomen keuzes worden uitgevoerd volgens bovenstaand schema en blijven tenminste tot het voorjaar 2015 van kracht. Tussentijds worden er geen aanpassingen gedaan. Steekhoudende meldingen en klachten worden door het KCC geregistreerd en zullen in de evaluatie behandeld worden. Ervaringen bezuinigingen Gelijktijdig met het uitvoeren van de bezuinigingsplannen zijn de inwoners van Achtkarspelen door middel van een persbericht geïnformeerd over de bezuinigingsmaatregelen op de openbare verlichting. Begin van de herfst is dit bericht nogmaals gepubliceerd. De inwoners van Achtkarspelen is de mogelijkheid geboden om opmerkingen, klachten en meldingen te uiten via de gemeentelijke website. Vele inwoners hebben gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Achterin is een overzicht te vinden van de meldingen. Er zijn tot nu toe ca. 300 meldingen binnen gekomen. De aard van de meldingen verschilt. Mensen zijn bang, vinden het op oorlogsgebied lijken en voelen zich onveilig. Ook worden er meldingen gedaan van ongelukken en bijna ongelukken. Ook Veilig Verkeer Nederland maakt melding van onveilige situaties. Hieronder de opsomming uit het raadsbesluit zoals die is genomen op 21 november 2013. Per bezuinigingsmaatregel wordt aangegeven of en zo ja, waaruit de binnen gekomen meldingen/klachten bestaan. 1. het verlichtingsniveau van de gehele openbare verlichtingsinstallatie te dimmen Uitleg dimmen; het gros van onze verlichting heeft twee standen nachtstand ca. 75%; de lamp gaat in de middag aan en brandt tot de volgende morgen avondstand ca. 25%; lamp gaat in de middag aan en brandt tot 22.30 uur Voorheen werden in de middag bij het ontsteken van de verlichting de nacht en avond stand gelijktijdig ingeschakeld (100%). Om 22.30 uur schakelde de avondstand uit -25%. Voor de nachtelijke uren resteerde een lichtniveau van ca. 75%. De nachtstand noemen we de dimstand. De gehele openbare verlichtingsinstallatie van de gemeente is in de zomer van 2014 in de dimstand gezet. Op deze maatregel zijn geen meldingen/klachten binnen gekomen. 2. het om en om doven van openbare verlichting op industrieterreinen Op deze maatregel zijn geen meldingen/klachten binnen gekomen. 3. het om en om doven van de verlichting binnen de bebouwde kom (buiten de dorpscentra en de doorgaande routes) Het gros van de meldingen/klachten heeft betrekking op deze bezuinigingsmaatregel. De maatregel om en om uit neemt de gelijkmatigheid weg waardoor grote verschillen tussen licht en donker ontstaan. Onze ogen kunnen hierbij niet snel genoeg bijstellen van licht naar donker. 4. verwijderen van verlichting in het buitengebied, uitvoering gefaseerd; Er zijn maar een beperkt aantal klachten binnengekomen op deze maatregel. Reden is dat de verlichting in het buitengebied alleen gewijzigd wordt wanneer werk met werk te maken is. Dit houdt in dat we alleen wijzigingen aanbrengen als de verlichting vervangen wordt of de weginrichting wijzigt. In de voorbije periode is de verlichting langs het West in Buitenpost vervangen. Deze verlichting was sterk verouderd en is gelijktijdig met de reconstructie op dit
- 4 - wegvak vervangen. Bij de vervanging is buiten de bebouwde kom alleen verlichting geplaatst waar dat voor de verkeersveiligheid noodzakelijk wordt geacht. Er zijn daardoor 5 stuks lichtmasten minder terug geplaatst. Om de fietsers in het donker wat extra geleiding te geven is er een extra lichte slijtlaag op het asfalt aangebracht. Het merendeel van de meldingen die over dit traject zijn binnen gekomen is afkomstig van voetgangers. 5. de verlichting/geleiding langs belangrijke schoolfietsroutes te verbeteren; Dit is geen bezuinigingsmaatregel maar een uitbreiding. Deze positieve maatregel moet bekostigt worden uit de genomen bezuinigingsmaatregelen. Op voorhand zijn een aantal fietspaden reeds aangepast. Dit is mogelijk gemaakt door de voorfinanciering van een aantal Plaatselijke Belangen verenigingen. In 2017 krijgen zij het bedrag door de gemeente weer terug betaald. 6. a. in november 2014 een tussenevaluatie te houden b. voorjaar 2015 de eindevaluatie te houden 7. In 2017 eenmalig budget beschikbaar te stellen om de buiten werking gestelde verlichting definitief te verwijderen. Uit de meldingen komt duidelijk naar voren dat minder licht geen probleem is als er maar sprake is van gelijkmatigheid. Dit is op te maken uit de herkomst van de meldingen/klachten. Het merendeel komt uit straten waar de verlichting om en om gedoofd is, met uitzondering van de industrieterreinen waar helemaal geen klachten van binnen komen. Gelijkmatigheid Het om en om verwijderen van verlichting levert uiteraard een besparing op de energie- en onderhoudskosten op. Een nadeel van deze aanpak is dat dit ten koste gaat van de verlichtingskwaliteit en dan met name de gelijkmatigheid van de verlichting. Deze kanttekening is ook in het raadsvoorstel van 21 november 2013 gemeld. Waarom is de gelijkmatigheid zo belangrijk? Gelijkmatigheid (verlichten zonder grote verschillen tussen licht en donker) is een van de belangrijkste aspecten om in het donker goed waar te kunnen nemen. Een beperking van het menselijk oog is de snelheid waarin het zich aanpast van licht naar donker. Dit kost tijd waardoor je zicht op dat moment beperkt is. Bij een egaal lager lichtniveau lukt het de ogen wel om zich aan te passen. Vergelijk het met een heldere nacht met volle maan op een plek waar geen verlichting is. Er is dan sprake van een betrekkelijk laag lichtniveau maar niemand vindt dit onprettig omdat er sprake is van een sterke gelijkmatigheid. Zet je op diezelfde plek om de 100 meter een lichtmast dan werkt dit eerder in het nadeel dan in het voordeel. Uit de meldingen komt duidelijk naar voren dat minder licht geen probleem is als er maar sprake is van gelijkmatigheid. Dit is op te maken uit de herkomst van de klachten, er komen enkel klachten uit straten waar de verlichting om en om gedoofd is, met uitzondering van de industrieterreinen waar helemaal geen klachten van binnen komen. Richtlijn Het laatst vastgestelde beleidsplan voor de openbare verlichting dateert van 28 juni 2001. Hierin conformeerde de gemeente zich aan de NPR richtlijn. Een groot deel van de openbare verlichting is na 2001 vervangen. De verlichtingsplannen zijn destijds getoetst aan de richtlijn. Er is voor de meeste locaties een lichtberekening gemaakt waarbij aan de hand van het gekozen armatuur, de lampsoort en het gewenste lichtniveau bepaald wordt op welke afstand de lichtmasten van elkaar geplaatst kunnen worden waarbij de gelijkmatigheid niet onder een vooraf ingesteld minimum mag komen. De openbare verlichting in Achtkarspelen is nagenoeg allemaal geplaatst conform de richtlijn voor de aanleg van openbare verlichting (NPR/ROVL), zoals die in bijna het hele land gehanteerd wordt. Dat was de situatie tot we gingen bezuinigen.
- 5 - In de voorbereidingen voor de bezuinigingen is de richtlijn bewust aan de kant gelegd. In de voorbereidingen voor de bezuiniging is gezocht naar de lichtbehoefte van de inwoners van Achtkarspelen. Op twee punten is de richtlijn losgelaten; 1. het lichtniveau Het verlichten onder het lichtniveau van de richtlijn wordt bewerkstelligt door het dimmen van de openbare verlichting. Er zijn geen meldingen/klachten bekend over te weinig licht. Terwijl we hier ver onder de richtlijn uit gaan. 2. de gelijkmatigheid Door om en om de verlichting te doven verdwijnt de gelijkmatigheid van de verlichting. Met andere woorden er is veel verschil tussen licht en donker en dit is funest voor het waarnemen. Van de landelijke richtlijn kan gesteld worden dat het een goed toetsingsinstrument is voor het berekenen van de gelijkmatigheid van de openbare verlichting maar dat de inwoners van Achtkarspelen met veel minder lichtniveau tevreden zijn dan dat de landelijke richtlijn voorschrijft. Meldingen Tot 1 november zijn er ca. 300 meldingen geregistreerd. De binnengekomen meldingen zijn in de bijlage te lezen. Op een aantal locaties waar behoefte is aan verlichting is door de buurt een budget neutrale oplossing aangedragen. Waar behoefte is laten we de verlichting weer branden en op een andere, acceptabele, locatie is de verlichting gedoofd. Conclusie bezuinigingen De gemeenteraad van Achtkarspelen heeft 21 november 2013 besloten om te bezuinigen op de openbare verlichting. Voordat dit besluit is genomen is er een uitgebreide voorbereiding en voorlichting geweest en werd nauw samengewerkt met de Plaatselijke Belangen verenigingen en de gemeenteraadsleden. De meningen van de verschillende groeperingen is in het bezuinigingsvoorstel uitvergroot als zijnde dat er draagvlak was bij de inwoners van Achtkarspelen. De meningen in alle voorbereiding sessies waren inderdaad dat het wel wat minder kon met de openbare verlichting. Daar ligt de basis voor deze bezuinigingsmaatregelen. Om de ervaringen te kunnen monitoren is op de gemeentelijke website de mogelijkheid geboden om te reageren. Van deze mogelijkheid is ruimschoots gebruik gemaakt. De maatregel van het om en om doven van de verlichting komt heel duidelijk naar voren als onacceptabel. Veel melders maken hebben al negatieve ervaringen opgedaan in het kader van openbare orde, verkeersveiligheid, sociale veiligheid en criminaliteit. De aard en de hoeveelheid van de meldingen en de behandelingstijd is zorgwekkend te noemen. Om alle meldingen goed af te handelen word geprobeerd een ieder terug te bellen en of te mailen. Dit heeft in de voorbije periode veel tijd en energie van de medewerkers gevraagd. Dit is niet erg als het uiteindelijk tot acceptatie van de bezuiniging leidt. Helaas komen diverse meldingen herhaaldelijk terug waardoor er geen sprake meer is van een tijdelijke piek maar het erop lijkt dat het structureel extra inzet van de medewerkers vraagt. De spreekwoordelijk lak word zo duurder dan de brief. Zeer recent is er zelfs een Facebook pagina in het leven geroepen onder de naam Verlicht Achtkarspelen. De pagina is in het leven geroepen als klankbord voor inwoners van de gemeente Achtkarspelen met betrekking tot de gedoofde verlichting. https://www.facebook.com/verlichtachtkarspelen?fref=nf Het uitschakelen/doven van verlichting blijkt geen goede keuze om te besparen. Deze bezuinigingsmaatregelen hebben een negatief effect op de veiligheid en leefbaarheid van de woonomgeving. Het dimmen van verlichting blijkt een geaccepteerde mogelijkheid om de kosten voor openbare verlichting te drukken. Op dit moment wordt er statisch gedimd. Een maatregel die weinig kost en toch de kosten drukt. Nadeel is dat er slechts één dimstand in te regelen is.
- 6 - advies Voor te stellen aan de gemeenteraad om de gedoofde openbare verlichting weer te ontsteken en daarmee de gelijkmatigheid te herstellen. Terugdraaien van maatregel 3 uit het raadsbesluit van 21 november 2013 en het budget voor de openbare verlichting bij te stellen. ONTWIKKELINGEN NA 21-11-2013 (datum raadsbesluit besparen ovl) Energieakkoord In het Energieakkoord staan doelstellingen voor openbare verlichting (OVL). De doelstellingen op een rijtje: 1. 20% energiebesparing in de OVL en verkeersregelinstallaties (VRI's) in 2020 t.o.v. 2013 2. 50% energiebesparing in OVL en VRI's in 2030 t.o.v. 2013 3. 40% slim energiemanagement in OVL in 2020 4. 40% energiezuinige OVL in 2020 5. Rijkswaterstaat past energiezuinige verlichting toe als de OVL in tunnels wordt vervangen bij nieuwbouw of renovatie. Doelstellingen 1 t/m 4 gelden voor heel Nederland, alle openbare verlichting (gemeenten, provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat) bij elkaar. Dus niet iedere afzonderlijke gemeente hoeft aan alle doelstellingen te voldoen. Het referentiejaar van het Energieakkoord is helaas 2013 en niet 2007 zoals bij de Taskforce Verlichting. Worden alle energiebesparingen van de afgelopen jaren nu ineens niet meer meegeteld? Jawel, bij doelstelling 3 en 4: We hopen dat in 2020 minstens 40% van alle OVL energiezuinig is en 40% van de OVL is voorzien van slim energiemanagement zoals slim dimmen en schakelen, slimme meters, e.d. Gemeenten die nu al dimmen of veel energiezuinige lampen hebben, hebben dus zeker een streepje voor. Bovendien kunnen deze gemeenten anderen helpen om net zo veel te gaan besparen als zij. Is het Energieakkoord iets wat opgelegd is door het Rijk of door de politiek? Nee, meer dan 40 organisaties, waaronder de VNG, het IPO en de UvW hebben aan het akkoord meegewerkt en het ondertekend. Hoe verder Op maat verlichten lijkt het antwoord om op een verantwoorde manier met de openbare verlichting om te gaan. De technische mogelijkheden zijn er, maar bij velen nog onbekend. Zo zijn er RF modules verkrijgbaar. Het maakt de gemeente flexibel om op elke verlichtingsvraag in te spelen. Men moet wel beschikken over een geschikt beheerprogramma en segmentcontrollers om te kunnen communiceren met de lichtmasten. Deze kosten verdienen zich terug door de efficiëntere wijze van onderhoud. Financiën De financiële consequenties van het raadsbesluit van november 2013 zijn meegenomen in de meerjarenraming 2015 2018. Het terugdraaien van maatregel 3 houdt in dat de energiekosten van de openbare verlichting structureel met 12.600 worden verhoogd. Vanaf 2018 wordt nu stapsgewijs een bezuiniging ingeboekt op onderhoudskosten en kapitaallasten voor lichtmasten die zouden worden weg gehaald. Als de lichtmasten blijven staan worden deze posten structureel verhoogd met 15.000. Voor het weghalen van de lichtmasten staat een incidentele post in de meerjarenraming van 280.000 verdeeld over 2017 t/m 2019 voor de desinvestering en het weghalen van de lichtmasten. Deze kan worden verlaagd naar 72.000.
- 7 - Advies Bedrijfsvoering Visie andere betrokken afdelingen Samenvatting ten behoeve van openbare besluitenlijst Voor te stellen aan de gemeenteraad om de gedoofde openbare verlichting weer te ontsteken en daarmee de gelijkmatigheid te herstellen. Terugdraaien van maatregel 3 uit het raadsbesluit van 21 november 2013 en het budget voor de openbare verlichting bij te stellen. Relatie tot gemeentelijk beleid (o.a. eerdere beleidsuitgangspunten, wettelijke plicht, maatschappelijk belang, nieuw inzicht) Relatie met samenwerking Tytsjerksteradiel Te voorziene inzet middelen (bestaand budget, nieuw beleid, formatie, subsidies e.d.) Termijnplanning