Themabrief: Economie DSO/Programmamanagement, Strategie en Onderzoek PSO is het strategisch advies- en onderzoeksbureau van DSO; PSO onderzoekt, verzamelt en ontsluit informatie en adviseert over strategie, innovatie en de programmering van DSO-projecten. November 2015 Monitor Toerisme 2010-2014 Inleiding De toeristische sector is een belangrijke motor voor de Haagse economie. Maar liefst 10% van de werkgelegenheid is gekoppeld aan de sector en er gaat jaarlijks 2 miljard euro in om. De Monitor Toerisme 2010-2014 biedt feiten en cijfers over de sector en inzicht in de trends die zich voordoen en in de ontwikkelingen van de sector. In de Monitor Toerisme wordt een breed spectrum van de vrijetijdseconomie cijfermatig in beeld gebracht. Hierbij gaat het om zowel dagbezoeken en verblijfsbezoeken als zakelijke bezoeken waarbij gebruik wordt gemaakt van leisurevoorzieningen. De rapportage brengt in beeld wat Den Haag zoal te bieden heeft (aanbod), wat het gebruik van het aanbod is (bezoekersaantallen) en het belang van de sector voor de lokale economie en werkgelegenheid. Belang toerisme voor Den Haag aantrekkelijk leefklimaat voor bewoners. aantrekkingskracht voor bezoekers, wat leidt tot extra bestedingen en werkgelegenheid in de stad. stimulans voor bedrijven om zich in Den Haag te vestigen, omdat het voor werknemers een prettige werk- en leefomgeving creëert. Trends en ontwikkelingen Naast de hoofdtrends van sterke (economische) groei van het toerisme en toenemende concurrentie, zijn er nog enkele belangrijke trends en ontwikkelingen te onderscheiden in de productie en consumptie van vrije tijd. Ontwikkelingen in de toeristische sector volgen elkaar steeds sneller op. De consument heeft keuze uit een steeds groter aanbod en wordt hierdoor kritischer. Dit, gecombineerd met grote concurrentie om de beperkte vrije tijd van consumenten, zorgt ervoor dat de terugverdientijd van investeringen veel korter is geworden. Ondernemers moeten hierdoor steeds opnieuw investeren en opschalen. Clustering: aanbieders in de sector zoeken naar samenwerking met ondernemers uit andere sectoren (detailhandel, sport of cultuur). Schaalvergroting: bezoekers kunnen meerdere activiteiten doen onder één dak. Een Haags voorbeeld hiervan is de Uithof.
Branchevervaging: individuele aanbieders breiden hun diensten uit om het bezoek te verlengen/uitgaven te vergroten. Musea bieden bijvoorbeeld steeds vaker een complete belevenis aan, met een uitgebreide horecagelegenheid en een museumwinkel. De toeristische sector vernieuwt in hoog tempo door de opkomst van de deeleconomie. Door internet wordt de vraag en het aanbod van particulieren steeds effectiever bij elkaar gebracht door bedrijven als Uber en Airbnb. Dit leidt enerzijds tot sterke concurrentie voor bestaande markten, maar anderzijds biedt het ook nieuwe kansen voor groei in toerisme. Internet is tegenwoordig de belangrijkste informatiebron voor zowel informatievoorziening, prijsvergelijking als het uitwisselen van ervaringen. Ook sociale media spelen hierin een belangrijke rol. Toeristische gebieden in Den Haag Toeristische gebieden in Den Haag In Den Haag kunnen meerdere toeristische gebieden worden onderscheiden. In de Monitor Toerisme worden vier gebieden uitgelicht: Centrum, Scheveningen, de Internationale Zone en Kijkduin. Het Centrum kenmerkt zich door een zeer hoge dichtheid aan voorzieningen: winkels, musea theaters, horeca, bezienswaardigheden en hotels. Het gebied is daarmee een belangrijk visitekaartje voor de stad. De binnenstad trekt jaarlijks circa 30 miljoen bezoekers. Scheveningen is de grootste badplaats van Noordwest-Europa. Het is een multifunctioneel gebied waarin wonen, werken, winkelen, sport, horeca en recreatie gecombineerd worden. Scheveningen herbergt een aantal grote Haagse attracties zoals het Circustheater, Holland Casino en Sea Life. Het gebied trekt jaarlijks tussen de 13 en 14,5 miljoen bezoekers uit binnen- en buitenland. Kijkduin is in vergelijking met Scheveningen een kleinschalige en rustige familiebadplaats, die jaarlijks circa 3 miljoen bezoekers trekt. Natuur, duinen, zee en strand, in combinatie met de horeca en de boulevard, zijn hier de belangrijkste bezoekmotieven. De Internationale Zone is het visitekaartje van Den Haag als Internationale Stad van Vrede en Recht. Door het gebied als internationale zone aan te duiden en herkenbaar te maken wil
Den Haag haar internationale karakter benadrukken. In het gebied bevinden zich diverse ambassades, een aantal internationale organisaties en belangrijke congres- en vergaderlocaties, zoals het Worldforum. Ook zijn er een aantal grote attracties en musea gevestigd. Bezoek Dagbezoek In de periode 2010-2014 is zowel het aantal bezoekers, als het aantal dagbezoeken aan de G4-gemeenten afgenomen. In 2010 is Den Haag circa 7 mln. keer bezocht, tegenover 4,89 mln. bezoeken in 2014. Het aantal bezoeken aan Amsterdam is minder fors gedaald van 12,5 mln. in 2010 naar 10,7 mln. bezoeken in 2014. De daling van het aantal bezoeken heeft onder meer te maken met veranderingen in het consumentengedrag. Door de opkomst van online (kleding)verkopen en de economische crisis is met name het funshoppen als belangrijkste bezoekmotief gedaald. In 2010 noemden 43% van de bezoekers van Rotterdam funshoppen als belangrijkste bezoekmotief. In 2014 was dit nog maar 30% van de bezoekers. De economische ontwikkeling en de verandering in het consumentengedrag hebben ook effect op de gemiddelde bestedingen van dagbezoekers. Gemiddeld werd in 2014 40,80 per persoon per dagbezoek uitgegeven. In 2010 was dit nog 43,70. In Den Haag fluctueert de hoogte van de gemiddelde bestedingen van dagbezoekers in de periode 2010-2014 tussen de 41,- en 39,-. Verblijfsbezoek Met verblijfsbezoek wordt een bezoek met minimaal één overnachting bedoeld. Het aantal verblijfsbezoeken van (inter)nationale gasten aan Den Haag is de afgelopen vier jaar met 24% gestegen. Deze stijging is minder sterk dan in Amsterdam (+26%) en Rotterdam (+43%). De stijging van het aantal overnachting in Den Haag in de periode 2010-2014 is naar verhouding minder sterk dan van het aantal gasten (+16% en +24%). Dit betekent dat de gemiddelde verblijfsduur is afgenomen. Duitsland is traditioneel gezien een belangrijke markt voor Den Haag, mede door de populariteit van Scheveningen als badplaats. Het aantal Duitse gasten is in de afgelopen vier jaar fors toegenomen, namelijk met 83%. De groei van het aantal gasten uit Spanje (+67%) en China (+52%) is ook fors. In 2014 kwamen er uit deze landen respectievelijk 15.000 en 5.000 toeristen. Tussen 2012 en 2014 (cijfers van vóór 2012 zijn bij het CBS niet beschikbaar) is het aantal accommodaties en bedden vooral in Amsterdam en Rotterdam sterk toegenomen. Dit loopt in lijn met de sterke groei van het aantal overnachtingen in deze steden. De groei van het aantal accommodaties in Den Haag blijft wat achter ten opzichte van andere G4-steden. Opvallend is dat het aantal bedden in alle steden sneller groeit dan het aantal accommodaties, wat betekent dat de schaalgrootte toeneemt. De bezettingsgraad van de hotels in Den Haag was in 2014 (67%) hoger dan in de voorgaande jaren (bv. 60% in 2010). De groei van het aantal overnachtingen en de beperktere groei van het aantal bedden, lijkt de bezettingsgraad van de Haagse accommodaties wat op te drijven. Naast deze reguliere
groei is de bezettingsgraad van de Haagse hotels in 2014 waarschijnlijk ook hoger door een aantal grootschalige congressen en evenementen die in 2014 hebben plaatsgevonden, zoals de Nucleair Summit en het WK Hockey. Attracties en bioscopen Door de groei van het toerisme en de vrijetijdseconomie neemt de attractiedichtheid steeds verder toe. Dit leidt tot snelle vernieuwing van het attractie-aanbod. Deze trends zijn ook in Den Haag zichtbaar. Madurodam heeft na de heropening in 2012 bijvoorbeeld meer ruimte voor doe-dingen en beleving. Den Haag heeft een breed aanbod van attracties die (inter)nationale bezoekers trekken, zoals Madurodam, het Omniversum, Sea Life, Drievliet, de Uithof en het Holland Casino. Naast deze grote attracties kent Den Haag ook kleinere attracties, waaronder rondvaarten door de grachten of op zee en de vuurtoren van Scheveningen. Ook heeft Den Haag een aantal bekende locaties die bezoekers trekken, zoals het Binnenhof, het Vredespaleis en de Pier. In Den Haag zijn momenteel vier bioscopen: Pathé Scheveningen, Pathé Buitenhof, Pathé Spuimarkt en Filmhuis Den Haag. Over het algemeen weten de attracties in Den Haag het bezoekersaantal op peil te houden of te laten stijgen. De Uithof en Pathé Spuimarkt zijn de best bezochte attracties, met respectievelijk 1.287.000 en 1.183.000 bezoekers in 2014. Uit cijfers blijkt dat attracties in Scheveningen het de laatste jaren moeilijk hebben gehad. Zowel het Holland Casino als Pathé Scheveningen hebben in de periode 2010-2014 te maken gehad met een daling van het aantal bezoekers. Kunst en cultuur De culturele sector wordt met name steeds belangrijker voor het toeristische aanbod van steden. Met name musea hebben een grote attractieve waarde en kunnen zorgen voor meer bezoekers. Voor internationale toeristen is het rijke culturele aanbod van Den Haag een belangrijke reden voor een bezoek. Den Haag heeft gevarieerd aanbod van bekende musea, waaronder Panorama Mesdag, het Escher museum, het Mauritshuis en het Gemeentemuseum van Den Haag. De musea zijn vooral gevestigd in het Centrum en in de Internationale Zone. Het aantal bezoeken aan de grote Haagse musea is in de afgelopen vier jaar gestegen, terwijl het voor de kleinere musea moeilijker was om het aantal bezoekers te handhaven. Het Haagse cultuuraanbod bevat naast musea tal van activiteiten op het terrein van podiumkunsten. Grote theaters in de stad zijn onder meer het Circustheater, de Koninklijke Schouwburg en het Paard van Troije. De bezoekersaantallen van de grote Haagse theaters zijn de afgelopen vier jaar redelijk constant gebleven. Het Circustheater is met circa 550.000 bezoekers per jaar veruit het best bezochte en grootste theater van Den Haag. Kleine theaters als Theater aan het Spui, Diligentia en De Nieuwe Regentes hebben te maken met een daling van bezoekersaantallen. Evenementen In Den Haag worden jaarlijks diverse grootschalige publieksevenementen georganiseerd. Het doel van deze evenementen is om Den Haag te positioneren, de lokale economie te
stimuleren en een prettig leefklimaat te creëren. Het aanbod van evenementen is divers. Van muziekevenementen als Parkpop en Live I Live, tot sportevenementen als de City-Pier-City Loop. De meeste evenementen zijn jaarlijks. Eenmalige evenementen waren de afgelopen jaren onder meer het WK Hockey en 200 jaar Koninkrijk. Hoewel bezoekersaantallen van evenementen sterk kunnen fluctueren door weersinvloeden, zijn Parkpop, Internationaal Vuurwerk Festival, Vlaggetjesdag Scheveningen en City-Pier- City Loop ieder jaar drukbezochte evenementen. Daarbij maakten Veteranendag, Prinsjesdag en het Bevrijdingsfestival in de periode 2010-2014 een duidelijke groei door. Zakelijke bezoeken Congressen zorgen voor een grote economische spin-off voor Den Haag. Hoewel de belangrijkste reden van een bezoek voor congresbezoekers aan werk gerelateerd is, maken congresbezoekers wel gebruik van toeristische voorzieningen. Congresbezoekers besteden relatief veel geld in de stad. Een gemiddelde besteding voor een zakelijk verblijf is in totaal 507,- (incl. vervoer en verblijf). De belangrijkste congreslocatie in Den Haag is het World Forum. Andere congreslocaties zijn onder meer de Fokkerterminal, het Kurhaus en het Lucent Danstheater/Dr. Anton Philipszaal. Het aantal congressen in de periode 2010-2014 is sterk afgenomen, maar de gemiddelde duur en het aantal deelnemers per congres is wel toegenomen. In 2014 vonden er 88 internationale congressen plaats in Den Haag. Werkgelegenheid De impuls van toerisme in de Haagse economie wordt geschat op circa 2 miljard euro per jaar. Deze bestedingen hebben een positief effect op de werkgelegenheid in de stad. In 2013 is berekend dat 11,8% van de Haagse werkgelegenheid voortkomt uit toerisme, wat destijds neerkwam op circa 31.000 banen (26.000 arbeidsjaren). Het directe werkgelegenheidseffect van de bestedingen in de toeristische sector bedroeg in 2013 circa 23.000 arbeidsjaren. Het indirecte werkgelegenheidseffect (toeleveranciers etc.) werd geschat op 2.756 tot maximaal 4.500 arbeidsjaren. COLOFON Uitgave Gemeente Den Haag DSO / Programmamanagement, Strategie en Onderzoek November 2015 Inlichtingen DSO / Programmamanagement, Strategie en Onderzoek Fons Nota / Cindy Borst (070 35 34069 / fons.nota@denhaag.nl) DSO / Economie Peter Stokman (070 75 27236 / peter.stokman@denhaag.nl) De dienst Stedelijke Ontwikkeling aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid inzake het gebruik en toepassing van de gepresenteerde gegevens. Afwijkingen in absolute aantallen en % kunnen veroorzaakt worden door afrondingen. Bij gebruik van cijfers is bronvermelding verplicht.