Den Haag, 25 jaruari 2016 Jaarplan Kennisplatform Demografische Transitie Verspreiding en clustering van kennis over krimp Indiener Platform31 Radboud Engbersen Opdrachtgever Ministerie van Binnenlandse Zaken
Inhoudsopgave Achtergrond 3 Kennisnetwerk 3 Kennisagenda 5 Kennisloket 6 Begroting 6 Bijlage: begroting 2
Achtergrond In dit Jaarplan worden de ambities, werkzaamheden en verantwoordelijkheden voor het Kennisplatform Demografische Transitie (KDT) in 2016 weergegeven. Het KDT is er om de kennis en kunde over bevolkingsdaling (krimp), vergrijzing en ontgroening landelijk te delen en kennisontwikkeling te stimuleren. Het KDT is een landelijk knooppunt waarin meerdere (landelijke en regionale) netwerken samenkomen. Het KDT is ondergebracht bij Platform31 en wordt bekostigd door het ministerie van BZK en Platform31. De provincies Groningen, Limburg en Zeeland, en de regionale kennisinstituten KKNN, Neimed en Scoop zijn, samen met het ministerie van BZK,vertegenwoordigd in het kernteam van het KDT. Het werk van het kennisplatform bestaat uit drie hoofdonderdelen, te weten de Kennisagenda, het Kennisloket (inclusief website vanmeernaarbeter.nl) en het Kennisnetwerk. In dit Jaarplan is voor elk van deze onderdelen geschetst met welke werkzaamheden die onderdelen ingevuld worden. Kennisnetwerk Het KDT heeft zich afgelopen drieënhalf jaar intensief bezig gehouden met de drie krimpregio s Zeeuws- Vlaanderen, Noordoost Groningen en Parkstad Limburg. De regio Achterhoek en Noordoost Friesland zijn daar in 2015 bijgekomen. De afstemming en omgang tussen het KDT en de krimpregio s en hun kennisinstituten loopt constructief. Naast de krimpregio s heeft KDT zich het afgelopen jaar ook meer gericht op de anticipeerregio s. Daar ligt nog een agenderingsurgentie en daar is behoefte aan de kennis en kunde die in de krimpregio s is ontwikkeld en beproefd. Om deze urgentie te benadrukken en kennisoverdracht te bewerkstelligen zijn excursies opgezet naar krimpgebieden bestemd voor bestuurders en strategen in anticipeergebieden. Zo was er in mei 2015 een excursie naar Zeeland. Bij de samenstelling van de excursie wordt door het KDT steeds het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling (NNB) (werkgroep anticipeerregio s) geconsulteerd en wordt nauw samengewerkt met de krimpregio s. Met het NNB en IPB (Interbestuurlijk projectteam bevolkingsdaling) is zeer frequent contact voor afstemming. In 2016 wil het KDT deze rol van het samenbrengen van kennis, kunde en contacten een nieuwe impuls geven door de samenwerking met de landelijke vereniging van kleine kernen (LVKK) en bijvoorbeeld het Netwerk Duurzame Dorpen te zoeken, en ook op de website hiervoor ruimte in te bouwen. Ook is er vanuit Platform31 een nauwe band met de P10, de elf grootste plattelandsgemeenten van Nederland, waarvoor in 2015 een strategische agenda is gemaakt. Verder heeft Platform31 een verbindende rol met alles wat speelt binnen Agenda Stad, de G4 en de G32. Qua doelgroep richt het KDT zich op de krimp- en anticipeerregio s. Net zoals in 2015 ligt er in het komende jaar een belangrijke focus op bestuurdersbewustzijn. Voor 2016 legt het KDT bij het genereren, bediscussiëren en publiceren van kennis het accent op de volgende thema s: (1) Regionale economie, (2) Particuliere woningmarkt, (3) Jeugd in krimpgebieden, (4) Culturele interventies in krimpgebieden. Dat betekent niet dat we afscheid nemen van thema s als leefbaarheid en voorzieningen. De thema s waar we in 2016 extra aandacht aan gaan besteden lichten we hieronder kort toe. 3
Regionale economie. Economie is de sleutel voor een succesvolle transitie van krimpende regio s. Sociale en fysieke ruimtelijke vraagstukken zijn daaraan direct gerelateerd. De vraag is in welke mate in krimpende regio s innovatieve economische dragers zijn te ontwikkelen, én hoe krimpende regio s zich economisch moeten/kunnen verhouden tot economisch groeiende stedelijke regio s in hun omgeving. Uitgangspunt is regionaal maatwerk in het gedifferentieerde palet van Nederlandse krimp- en anticipeerregio s. Op 24 maart 2016 wordt in samenwerking met de partners van het KDT een congres georganiseerd over economische dynamiek in krimp- en anticipeerregio s. Tijdens het congres staan drie vragen centraal: (1) Wat is het specifieke economisch DNA van de verschillende Nederlandse krimp- en anticipeerregio s en waar liggen de kansen om die te versterken? (2) Hoe sluit het beroepsonderwijs optimaal aan op het innovatieve bedrijfsleven? (3) En wat is daarbij de rol van de overheden? Het congres ambieert analytische en praktische bouwstenen voor deze vragen te leveren die in 2016 verder zullen worden uitgewerkt. Producten (o.a.): congres en publicatie. Particuliere woningmarkt. Reorganisatie van de particuliere woningvoorraad is een groeiend vraagstuk in krimp- en anticipeergebieden. Door de afnemende en vergrijzende bevolking is er overaanbod in bepaalde segmenten, met name in goedkope koopwoningen. Deze ontwikkeling wordt vaak nog versterkt door lokale nieuwbouwplannen. Omdat bewoners het geld niet hebben of investeringen nauwelijks lonen, neemt achterstallig onderhoud toe. Een bijkomende kwestie is dat een groeiende groep huizenbezitters geacht wordt thuis oud te worden, terwijl hun eigen woning daartoe niet geschikt is - maar alternatieven ontbreken. Het resultaat is leegstand, verloedering en een bevolkingsgroep die vast zit in hun niet passende woonsituatie. Wanneer niet wordt ingegrepen, zal de woningmarkt in de gebieden structureel uit balans raken. Krimpregio s zoeken daarom al jaren naar manieren om leegstand, verloedering, mismatch tussen vraag en aanbod en financiële problemen van huiseigenaren aan te pakken. Hierin is veel kennis en ervaring opgedaan met effectieve en minder succesvolle strategieën, arrangementen en processen. Om deze kennis te bundelen en over te dragen naar andere regio s organiseert Platform31 organiseert in 2016 in opdracht van het Ministerie van BZK een leerkring over de aanpak van de particuliere woningvoorraad in krimp- en anticipeergebieden. In totaal worden er drie bijeenkomsten gehouden waarbij praktijkgericht werken, vanuit concrete casussen, centraal staat. De opbrengsten van de leerkring worden opgetekend in een kennisdossier. Streven is hier een informatief en handzaam document van te maken waarin zowel de achterliggende oorzaken worden uitgelegd, als inzicht geboden in de effectiviteit van bestaande oplossingen. Tezamen moet dit krimp- en anticipeerregio s helpen om hun strategie voor de particuliere woningmarkt vorm te geven. Dit kennisdossier zal gedeeld worden via de kanalen van het KDT, de website Vanmeernaarbeter.nl en de nieuwbrieven. Zo krijgt het een breder publiek, buiten de deelnemers aan de leerkring. Het kennisdossier is na de zomer van 2016 gereed voor publicatie. Producten: leerkring, nieuwsbrieven en artikelen. Jongeren in krimpgebieden. Veel aandacht gaat uit naar vergrijzing en ouderen (vooral in krimpregio s) en de vraag hoe dorpen en wijken leefbaar en levendig blijven voor ouderen (met de juiste voorzieningen, de juiste informele netwerken en de juiste technologie). Maar hoe zorgen we dat de dorpen en wijken ook aantrekkelijk en vitaal blijven voor jongeren? Hier ligt een belangrijke relatie met onderwijs en arbeidsmarkt/economie. Bekend is dat leerlingen van het mbo een beperkte actieradius hebben en niet geneigd zijn voor studie ver weg te reizen; 4
ze zijn honkvast en blijven in de regio. Maar veroordelen ze zich daarmee niet tot werkloosheid of zijn er voor hen daadwerkelijk banen? Voorts is het interessant om te bekijken in hoeverre jongeren ook betrokken zijn bij leefbaarheidsprojecten, gericht op het aantrekkelijk maken van hun woonomgeving, juist omdat ze voor zichzelf een toekomst zien in een krimp- of anticipeerregio. We richten in het bijzonder de aandacht op mbo-jongeren, maar niet exclusief. Ook hbo-studenten en universitaire studenten hebben onze aandacht. Producten (o.a.): bijeenkomsten, nieuwsbrieven, artikelen. Culturele interventies in krimpregio s. In toenemende mate is zichtbaar dat krimp- en anticipeerregio s niet alleen vanuit een fysiek/ruimtelijke, sociale of economische optiek worden bezien, maar juist ook vanuit een culturele. Dit culturele perspectief is nauw verbonden met het sociaal-economische. Bestaand cultureel erfgoed kan bijvoorbeeld van betekenis zijn voor het gevoel van thuisvoelen (identiteit), maar kan ook katalysator zijn van kleinschalige economische dynamiek en daarmee ook een bijdrage leveren aan het verbeteren van de leefbaarheid. Eind 2015 heeft het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) een aantal kennisvragen van het KDT geadopteerd en samenwerking gezocht met het KDT. Op een aantal congressen eind 2015 is aandacht gevraagd voor de sociale en economische betekenis van culturele interventies in krimpregio s. In 2016 zal dit onderwerp verder worden geëxploreerd en geconcretiseerd met de KDTpartners. Producten (o.a.): bijeenkomsten, nieuwsbrieven, artikelen. Kennisagenda In 2016 zal het KDT de rol van matchmaker vervullen om vragers en aanbieders van kennis dichter bij elkaar te brengen om zo de kennisagenda optimaal te beleggen. De Kennisagenda 2014 is nog steeds actueel. Door het ophalen van vragen uit het veld, het vertalen en toetsen van die vragen bij onderzoekers, en het laten accorderen van de Kennisagenda door alle partners van het KDT, is de Kennisagenda verzekerd van een breed draagvlak. Het KDT hanteert sinds 2015 een adoptie-systeem om vragers en aanbieders van kennis bij elkaar te brengen en zo te bewerkstelligen dat de kennis zich daadwerkelijk vermeerdert. Via de website wordt lopend onderzoek in kaart gebracht, met links, logo s, blogs en interviews met de betrokken partijen. Bij tussentijdse waardevolle uitkomsten organiseert het KDT expertmeetings rondom nieuwe kennis. Op 3 maart 2016 is er een bijeenkomst van het wetenschappelijk KDT-netwerk om de body of knowledge rond de uitgezette kennisvragen te verzamelen. Deze bijeenkomst wordt gecombineerd met de evaluatie van de eerste en tweede ronde krimpexperimenten. De resultaten van deze bijeenkomst en die van het congres later in maart (24 maart) zullen worden verwerkt in een geactualiseerde kennisagenda die in 2016 verschijnt. (De vorm van deze publicatie, waarin ook de KDT-agenda voor de jaren 2016-2017 zal worden opgenomen is nog niet bepaald. Een van de ideeën is om deze publicatie de vorm te geven van een soort reisgids, waarbij lezers per regio kunnen doorklikken naar relevante achterliggende documenten.) Voorts zullen we steeds actuele kennis via de website/kennisdossier van Vanmeernaarbeter.nl en in de nieuwsbrief van het KDT verspreiden. Ook gaan we verder met het organiseren van studiereizen met onze partners, onder meer naar Limburg op 27 januari. 5
Kennisloket Het Kennisloket is nu met name ondergebracht op de website www.vanmeernaarbeter.nl. Deze website functioneert zowel als informatiepunt als archief. Daarnaast verstuurt Platform31 maandelijks een nieuwsbrief en beheren we het twitteraccount @krimpnieuws en de linkedingroep Krimp het nieuwe denken. Via deze online tools en persoonlijk contact verspreiden we onderzoek, kennis en nieuws over de ontwikkeling van krimpkennis in Nederland. Het komende jaar is de stabiliteit van de website, vanwege veroudering, niet meer te garanderen. Platform31 is daarom samen met BZK en KKNN op zoek naar een oplossing waarbij zowel de functie als informatiepunt en archief blijft bestaan en de toegankelijkheid en snelheid van de kennisontsluiting gewaarborgd is. Hoe dit precies vorm krijgt is op dit moment onduidelijk. De begrootte kosten voor het maken van content, redactiewerk en beheer van de website, nieuwsbrieven, en sociale media blijven gelijk. De kosten van de transformatie van de bestaande website naar de huidige website zijn niet in de begroting opgenomen. Begroting Budget Het budget van het KDT ziet er in 2016 als volgt uit: Beschikbaar gesteld uit basisfinanciering Platform31: 100.000,- Subsidieverzoek aan Ministerie van BZK: 40.000,- inclusief btw Totaalbegroting KDT 2016: 140.000,- inclusief btw Er worden vier uurtarieven gehanteerd, te weten: uurtarief 79,- ex btw voor de junior projectleider en -redacteur uurtarief 94,- ex btw voor een medior projectleider en -redacteur, uurtarief 118,- ex btw voor de senior projectleider uurtarief 146,- ex btw voor programmamanager In het bijgaande document wordt het budget verdeeld over werkzaamheden voor de drie onderdelen van het KDT; het Kennisloket, de Kennisagenda en het Kennisnetwerk. 6