>> Het doel voor ogen >>>>>>>>>

De kracht van de kopklas Basiskwalificaties van de kopklas voor allochtone leerlingen onderwijskansen taalbeleid schoolloopbaan voor- en vroegschoolse educatie voortijdig schoolverlaten Het bestrijden en voorkomen van onderwijsachterstand >> Het doel voor ogen >>>>>>>>>

>> > > > > > > > > > > > > > Het doel voor ogen

De kra c ht van de kopklas H et bestrijden en vo o r komen van onderwijsa c hte r stand Ba s i s k wa l i f i c at i es van de kopklas voor all o c htone leerlingen 3 Co l ofo n Te k s t : S a rdes: Karin Vaessen en Karin Hoogeveen S c h o o l a d v i e s c e n t rum Utrecht: Paul Stassen F o t o g r a f i e : William Opheij Fotografie U i t g a v e : Transferpunt Onderwijsachterstanden, Den Haag Vo rm g e v i n g : Faces Reclame & Marketing bv, Ve g h e l D i s t r i b u t i e : w w w. l c o w i j z e r. n l Mei 2003 De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

> > 4 > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

I n h o u d s o p g ave I n l e i d i n g 7 1 Wat is een ko p k l a s? 9 2 Wat bepaalt het succes van de ko p k l a s? 1 5 2. 1 Basiskwalificaties van de kopklas 1 5 2. 2 S u c c e s f a c t o re n 2 0 5 3 Meer wete n? 3 1 De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

> > 6 > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

I n l e i d i n g Kopklassen zijn in Nederland geen nieuw verschijnsel. Al ruim tien jaar nemen in de gemeente Leiden en Utrecht talentvolle allochtone leerlingen met een taalachterstand na de basisschool deel aan de kopklas. Deze leerlingen krijgen een jaar lang zeer intensief taalonderwijs, waardoor de overg a n g naar een havo- of zelfs vwo-afdeling voor deze leerlingen mogelijk word t. Sinds 2001 zijn meer gemeenten met een kopklas gestart. Kopklassen zijn nu ook te vinden in Almere, Delft, Rotterdam en Amsterdam. Een aantal gemeenten is inmiddels bezig met het tre ffen van voorbereidingen voor het starten van een kopklas of hebben deze optie serieus in overw e g i n g. 7 Een verklaring voor de toegenomen aandacht voor de kopklas is dat het w o rdt gezien als een goed instrument binnen het gemeentelijk o n d e rwijsachterstandenbeleid (goa) en tevens als een directe uitwerking van de doelstellingen van het Landelijk beleidskader. Met name in het kader van het ondersteunen van de schoolloopbaan kan de kopklas re s u l t e ren in een g roter aandeel allochtone leerlingen in het havo en vwo. De verwachting is dat we aan de vooravond staan van een verd e re groei van k o p k l a s v o o rzieningen in Nederland en dat het tijd is om te leren van de opgedane ervaringen. De belangrijkste vraag die we in deze bro c h u re zullen b e a n t w o o rden is: Wat zijn de wezenlijke kenmerken van een kopklas en welke factoren dragen bij aan het succes? De bro c h u re levert hiermee i n t e ressante informatie voor gemeenten, scholen en begeleiders die meer willen weten over de kopklas. We beginnen in hoofdstuk 1 met algemene informatie over de kopklasv o o rziening. De algemene kenmerken worden beschreven en we geven hier en daar variaties aan. Vooral de lezer die niet of nauwelijks bekend is met het verschijnsel kopklas, krijgt hiermee een goed totaaloverzicht. In hoofdstuk 2 gaan we dieper in op de basiskwalificaties van de kopklas en de voorw a a rd e n voor succes. De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

In het laatste hoofdstuk (3) vindt u praktische informatie zoals adressen en a c h t e rg ro n d l i t e r a t u u r. Hierin is tevens een gezamenlijk ondersteuningsaanbod opgenomen van Sardes en het Schooladviescentrum Utrecht voor de invoering van kopklassen. > > 8 > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

1. Wat is een ko p k l a s? In dit eerste hoofdstuk wordt de kopklas in grote lijnen geschetst. In het volgende hoofdstuk wordt een aantal van deze aspecten verder uitgewerkt. Wat is een (inte r n ationale) ko p k l a s? Een internationale kopklas is een extra jaar basisonderwijs voor allochtone leerlingen die aan het einde van de basisschool nog teveel taalachterstand hebben om door te kunnen stromen naar het havo of vwo, terwijl ze daar wel de capaciteiten, de motivatie en de inzet voor hebben. In sommige gemeenten richt de kopklas zich ook op doorstroming naar de theoretische leerweg van het vmbo. 9 Wat is de bedoeling van de ko p k l a s? Het doel van de kopklas is om leerlingen met een taalachterstand in één jaar zodanig bij te spijkeren op het gebied van de Nederlandse taal, dat zij een b e t e re start hebben in (een hogere vorm van) het voortgezet onderwijs en meer kans hebben op het succesvol afronden van hun opleiding. Mijn naam is Hayat en ik heb 4 jaar geleden in de kopklas gezeten. Ik had een achterstand met de Nederlandse taal. Het heeft me erg geholpen. Ik maakte vooral veel fouten met de lidwoorden. Ik ging ook vooruit met re k e n e n. Het was voor mij een bijzondere ervaring. Op de basisschool heb ik nooit zoveel Nederlands gehad als in de kopklas. Dankzij die klas doe ik nu vwo en zit ik in de vijfde. Ik zou iedereen het advies willen geven deze klas te doen als je achterstand met de Nederlandse taal hebt. G roeten van Hayat Oud-kopklasleerling Leiden De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

Wa a rom is een kopklas nodig? Het is nog steeds zo dat allochtone leerlingen onderv e rt e g e n w o o rdigd zijn in het havo en vwo. Zij starten vaak al met een taalachterstand in het basiso n d e rwijs en het lukt veelal niet om in acht jaar deze achterstand ten opzichte van autochtone leerlingen weg te werken. Ook zijn er leerlingen die op latere leeftijd naar Nederland zijn gekomen en nog onvoldoende Nederlands hebben g e l e e rd om door te stromen naar het havo of het vwo. Het gaat in alle gevallen > > 10 om leerlingen die op zich de capaciteiten hebben om het niveau van deze v o rmen van voortgezet onderw i j s aan te kunnen, maar voor wie de Nederlandse taal een struikelblok vormt. Dit heeft als gevolg dat zij ofwel helemaal niet doorstromen naar het havo of vwo, ofwel later problemen krijgen in deze vormen van voortgezet onderwijs en alsnog afstro m e n. Ve r l i ezen de leerlingen hiermee een jaar? Leerlingen die de kopklas volgen, doen een jaar langer over het basisonderw i j s. Ze krijgen in dat extra jaar veel en intensief taalonderwijs. Daardoor word t de kans op succes in het verv o l g o n d e rwijs groter en lijkt de kans op zittenblijven of voortijdig schoolverlaten verd e rop in de schoolloopbaan kleiner. Omdat de kopklas onder het basisonderwijs valt, telt het extra jaar niet mee voor de maximale verblijfsduur in het voortgezet onderw i j s. Voor wie is de kopklas beste m d? De internationale kopklas is bedoeld voor leerlingen met een niet-nederlandstalige achterg rond, die bij aanvang niet ouder zijn dan 13 jaar. Het kan gaan om kinderen die in Nederland zijn geboren (de zogenaamde onderinstro m e r s ), maar ook om kinderen die later naar Nederland zijn gekomen (de zogenaamde n e v e n i n s t romers). De verhouding tussen beide groepen kan sterk verschillen per kopklasvoorziening. Zo zien we dat er in sommige gemeenten hoofdzakelijk k i n d e ren uit de traditionele migrantengroepen de kopklas bezoeken, terwijl de k o p k l a s v o o rziening in andere steden vooral bezocht word t door kinderen die re c h t s t reeks uit de eerste opvang komen. > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

Hoe is de to e l ating gere g e l d? De leerkracht van groep 8 speelt een sleutelrol in het proces van aanmelding voor en toelating tot de kopklas. Deze bepaalt of een leerling gebaat is bij een jaar kopklas. Uitslagen van toetsen w o rden in de beslissing meegewogen. Hoe gro ot is de ko p k l a s? Idealiter zitten er tussen de twaalf en de vijftien leerlingen in een kopklas. Een enkele keer komt het voor dat er een paar leerlingen extra worden toegelaten, als er veel aanmeldingen zijn dat jaar. 11 Wat doen leerlingen in de ko p k l a s? Het belangrijkste vak in de kopklas is de Nederlandse taal, waarbij het z w a a rtepunt ligt op de woordenschat en het begrijpend lezen. Spelling, grammatica en technisch lezen krijgen eveneens veel aandacht. Daarn a a s t krijgen de leerlingen rekenen, Engels, aardrijkskunde, geschiedenis en gymnastiek. Deze laatste vakken worden alleen zodanig onderwezen dat het eindniveau van groep 8 in stand wordt gehouden. Soms maken ook inform a t i c a en studielessen onderdeel uit van het lesprogramma, als voorbereiding op het v o o rtgezet onderw i j s. Wat zijn de res u l t aten van de ko p k l a s? Tot nog toe zijn de resultaten in de steden waar de kopklas al wat langer bestaat positief. Het overg rote deel van de leerlingen krijgt na een jaar kopklas een hoger advies voor het voortgezet onderwijs dan zij aan het einde van g roep 8 kregen. Zo wijst onderzoek in Utrecht uit dat 93 procent van de kopklasleerlingen doorstroomt naar het havo en vwo (en in dit geval ook de t h e o retische leerweg van het vmbo). De uitval in de kopklassen zelf is vrijwel nihil. In Leiden, waar de kopklas al sinds 1991 bestaat, blijkt dat driekwart van de leerlingen drie jaar na de kopklas in het type verv o l g o n d e rwijs te vinden is, waarvoor zij het advies hebben ontvangen, of zelfs hoger. Ter vergelijking, ander onderzoek onder Turkse en Marokkaanse leerlingen wijst uit dat iets meer dan de helft van de havo/vwo-starters na een aantal jaar op het havo of vwo zitten. Leerkrachten en oud-leerlingen geven De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

v e rder aan dat niet alleen het Nederlands vooruit is gegaan, maar dat de kopklas ook een positief effect op het zelfvert rouwen van de leerling heeft. H o i, > > 12 Ik heet Ghazal. Mijn vaderland is Afghanistan. Ik woon in Nederland ongeveer 7 jaar. Ik woon nu in de stad Utrecht. Ik heb over de Internationale Kopklas g e h o o rd van mijn meester. Eerst mocht ik van de meester met Cito meedoen. Als het resultaat slecht was moest ik naar de Internationale Kopklas. Toen na drie weken de uitslagen kwamen had ik vmbo gehaald. (score 524) Ik was heel erg verdrietig mijn vader ook. De meester vond dat ik hoger kon halen en dus moest ik toch naar de Internationale Kopklas. Ik werd aangenomen in de Internationale Kopklas. Zal ik je wat vertellen: Het beste schooljaar was het Internationale Kopklas jaar. Als je naar de Internationale Kopklas komt krijg je vanzelf zelfvert rouwen. Twee weken geleden was het weer zover. We kregen onze Cito uitslagen. Ik ben 19 punten gestegen. Ik heb vwo gehaald. (score 543) Ik was er heel erg blij mee. En dat heb ik te danken aan mijn meester Jan van Embden en aan mijn juff rouw Mariane van Embden. Door mijn meester en juff rouw ben ik zover gekomen. Dus als je zwak bent met taal, moet je zeker naar de Internationale Kopklas gaan. Ghazal, leerling kopklas Utre c h t, Locatie La Bohèmedre e f > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

Waar zijn de ko p k l a ssen gehuisvest? Hoewel de kopklassen administratief onder het basisonderwijs vallen, het rooster gevuld is met lesstof van het basisonderwijs en de leerkrachten ook dikwijls afkomstig zijn uit het basisonderwijs, zijn ze ondergebracht bij een school voor voortgezet onderwijs. Vo o rdeel hiervan is dat ouders en leerlingen de kopklas niet erv a ren als zittenblijven en leerlingen alvast kunnen wennen aan de cultuur en gebruiken van de school voor voortgezet onderw i j s. Wie betaalt de ko p k l a s? 13 De kopklas wordt bekostigd als regulier basisonderwijs en krijgt extra gelden uit de 1.9-leerlinggewichten. Daarnaast zien we dat kopklassen (deels) g e f i n a n c i e rd worden uit goa-middelen en/of uit het budget voor onderw i j s- kansenbeleid. Financiering vindt dus meestal plaats door middel van een combinatie van schoolgebonden middelen en goa- en onderw i j s k a n s e n m i d d e l e n. Wie houdt er to ez i c ht op de ko p k l a s? D o o rgaans is er een lokale begeleidingscommissie ingesteld, die enkele malen per jaar bijeenkomt om de kopklas van raad en daad te voorzien. Hierin kunnen v e rt e g e n w o o rdigers zitten van schoolbesturen, scholen voor basis- en voort g e z e t o n d e rwijs, de gemeente (bijvoorbeeld een ambtenaar belast met goa) en de s c h o o l a d v i e s d i e n s t. Wat is het verschil tussen een ko p- en een vo et k l a s? Een voetklas is in tegenstelling tot een kopklas niet alleen ondergebracht bij, maar ook administratief gekoppeld aan een school voor voortgezet onderw i j s. Dat heeft verschillende consequenties. De financiering verloopt anders, namelijk door middel van cumi-gelden, de docenten die lesgeven in de voetklas vallen onder de cao van het voortgezet onderwijs en het jaar kopklas telt voor de leerlingen wettelijk gezien mee voor de maximale verblijfsduur in het voort g e z e t o n d e rwijs. De inhoud van het curriculum van een voetklas hoeft niet te verschillen van dat van een kopklas. De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

> > 14 > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

2. Wat bepaalt het succes van de ko p k l a s? De kopklas is een gerichte interventie om taalachterstanden bij leerlingen met latent talent te bestrijden. Het inrichten van een kopklas vraagt om het durv e n maken van keuzes, alleen dan kunnen de gewenste effecten worden bere i k t. Een betrokkene verw o o rdt dit als volgt: Het is geen schot hagel, maar een gerichte maatregel voor een beperkt aantal leerlingen (Bongers, Hoogeveen en Vaessen 2002). De bewuste keuzes binnen de opzet van de kopklas liggen op het vlak van de doelstellingen, de doelgroep, het curriculum en de didactische aanpak. Op elk van die essentiële basiskwalificaties gaan wij in paragraaf 2.1 dieper in. Tezamen vormen zij de essentie van de kopklas. Daarnaast is er ook een aantal andere voorw a a rden verantwoordelijk voor het succes. Deze succesfactoren worden in paragraaf 2.2 bespro k e n. 15 2.1 Ba s i s k wa l i f i c at i es van de ko p k l a s Aan welke essentiële kern f a c t o ren dient een kopklas minimaal te voldoen? D o e l ste ll i n g De doelstelling van de kopklas is het zodanig verkleinen van de taalachterstand van anderstalige leerlingen afkomstig uit groep 8 van de basisschool (eventueel aangevuld met leerlingen re c h t s t reeks uit de eerste opvang) dat zij aan het einde van dat extra jaar de Nederlandse taal op een zodanig niveau beheersen dat doorstroming naar een hoger type verv o l g o n d e rwijs - in vergelijking met het eindadvies van de basisschool - mogelijk is. Het is belangrijk om de lokale doelstelling zo concreet en meetbaar mogelijk te form u l e ren, ook met het oog op de evaluatie van het goa-beleid. In het kader van het onderw i j s - achterstandenbeleid kan de kopklas ingezet worden ter verbetering van de schoolloopbaan van allochtone leerlingen en het verg roten van het perc e n t a g e allochtone leerlingen in havo- en vwo-afdelingen. Naast de effecten op taal, wordt in de praktijk ook melding gemaakt van n e v e n resultaten die meer divers van aard kunnen zijn. We noemen het verg ro t e n van het zelfvert rouwen van allochtone leerlingen, het verg roten van de culture l e De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

bagage en het vert rouwd raken met de Nederlandse cultuur. Ook de transfer van expertise op het gebied van taalonderwijs aan anderstaligen van basisscholen naar scholen voor voortgezet onder wijs met veel allochtone leerlingen w o rdt als neveneffect van de kopklas aangemerkt. D o e l g ro e p > > 16 Gezien de duidelijk begrensde doelstelling van de kopklas dient ook de doelgroep zo goed mogelijk afgebakend te zijn. Belangrijk is dat de leerlingen niet te veel verschillen in de reden waarom zij aan het einde van groep 8 niet op eigen kracht kunnen doorstromen naar het havo of vwo. Het gaat om een specifieke groep niet-nederlandstalige leerlingen die het Nederlands nog niet voldoende beheersen. De groep is homogeen qua taalachterstand. Belangrijk is wel dat deze leerlingen over voldoende cognitieve capaciteiten beschikken en een voldoende rekenniveau hebben om het havo/vwo te kunnen volgen. Vo o rw a a rde is verder dat de leerlingen zeer gemotiveerd zijn en bereid zijn om hard te werken. Tot slot is het belangrijk dat de ouders de keuze voor de kopklas ondersteunen en stimuleren. Omdat de kopklas onder het basisonderwijs valt, mogen leerlingen bij aanvang van de kopklas niet ouder zijn dan 13 jaar. Een afweging bij het bepalen van de doelgroep van de kopklas is vaak in h o e v e rre leerlingen re c h t s t reeks uit de eerste opvang in de kopklas kunnen i n s t romen. Die keuze zal zorgvuldig gemaakt moeten worden. Bij deze leerlingen blijkt taal vaak niet het enige struikelblok te zijn, maar is er ook vaak sprake van achterstanden op andere gebieden en andersoortige problemen. De kopklas is hier qua doelstelling en curriculum echter niet op ingericht. De kopklas werkt niet aan het wegwerken van rekenachterstanden of het opvangen van leerlingen met sociaal-emotionele problemen. Sommige kopklasvoorz i e n i n g e n stellen het minimaal doorlopen hebben van groep 8 van de basisschool dan ook als voorw a a rde; een ander re s e rv e e rt een beperkt aantal plaatsen voor leerlingen re c h t s t reeks uit de eerste opvang. Uit het oogpunt van het bieden van gelijke kansen voor alle leerlingen overwegen sommige gemeenten om de doelgroep van de kopklas uit te breiden met bijvoorbeeld autochtone leerlingen met taalachterstanden (de zogenaamde > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

1.25 leerlingen). Deze uitbreiding van de doelgroep raden wij af, omdat ook bij deze categorie leerlingen dikwijls sprake is van achterstanden op meerd e re gebieden. Voor deze groep leerlingen geldt eveneens dat de kopklas hier niet voor bedoeld en ingericht is. Hiervoor zullen andere - voor deze doelgro e p meer geschikte - maatregelen in het kader van het onderw i j s a c h t e r s t a n d e n b e l e i d g e t ro ffen moeten word e n. Hallo, 17 ik ben Sami Bayar. Ik woon in Utrecht en ik ben 13 jaar oud. Ik ben in Nederland geboren en toch ben ik naar de kopklas gekomen. Je zou wel denken in Nederland geboren en toch naar de kopklas, ik heb er geen spijt van. Ik vind kopklas een hele leuke en een leerzame klas ik zou wel willen dat er een kopklas school bestaat. Ik vind het een leerzame klas want je bent 80% bezig met taal. En je krijgt zo veel repetities dat die lessen nooit uit je hoofd gaan. We hebben nu al meer dan 600 woorden geleerd. Sommige woorden had ik vroeger nog nooit gehoord. Op mijn vorige school hadden we geen taal toetsen. Ik had van de kopklas gehoord van onze kennissen. Hen zoon zat ook in de kopklas en hij was eerst journalist en nu s t u d e e rt hij rechter en is ook in de Partij van de arbeid. Zijn droom is in de 2e kamer. Mijn Cito was in 2002 523 en in 2003 535 goed hè. Dit is nou het goede van de kopklas. Ik wil ook accentloos als een echte Hollander praten en dat gaat me lukken. E i n d e. Sami, leerling kopklas Utrecht, Locatie La Bohèmedre e f De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

Cu r r i cu l u m Als het belangrijkste doel van de kopklas is het zoveel mogelijk wegwerken van taalachterstanden, dan dient het zwaartepunt binnen het curriculum te liggen op taal (zie de volgende paragraaf voor een verd e re uitwerking van het o n d e rw i j s p rogramma). Het accent dient daarbij vooral te liggen op begrijpend lezen en woordenschat. Uit landelijk onderzoek is immers bekend dat allochtone leerlingen aan het einde van de basisschool op de onderdelen woord e n s c h a t > > 18 en begrijpend lezen grote achterstanden hebben. Beide gebieden zijn van c ruciaal belang in het voortgezet onderwijs en voor het succes in de schoolc a rr i è re. Bij begrijpend lezen is een adequate aanpak van de tekst door de leerling vereist. Bij de uitbreiding van woordenschat dient het vooral te gaan om de zogenaamde schooltaal- of schrijftaalwoorden. Dit zijn woorden die nauwelijks voorkomen in het dagelijks taalgebruik, maar wel gekend moeten w o rden, omdat ze veel in (school-)teksten voorkomen. Hoewel de accenten in de kopklas dus vooral op taal en dan in het bijzonder op begrijpend lezen en woordenschat moeten liggen, dienen andere t a a l - o n d e rdelen niet vergeten te word e n. Gemiddeld zeventig tot tachtig procent van de onderwijstijd wordt gewerkt aan taaldoelen. Dat hoeft niet alleen te gebeuren binnen ro o s t e ro n d e rd e l e n die direct betrekking hebben op taalvaardigheden, zoals begrijpend lezen of spelling. Ook bij andere vakken of onderdelen van het rooster speelt taal een belangrijke rol. Denk hierbij aan bijvoorbeeld wereldoriëntatie, het maken van werkstukken of het houden van boekbespre k i n g e n. Aa n p a k Bij de omschrijving van de doelgroep voor de kopklas spraken we over een vrij homogene groep leerlingen, namelijk allochtone leerlingen met capaciteiten voor het havo of vwo, maar met achterstanden op het gebied van taal. Deze homogeniteit is er maar ten dele. De groep is op bepaalde aspecten ook h e t e rogeen van samenstelling. Niet alleen wat betreft etnische achterg ro n d, maar ook qua schoolloopbaan in Nederland (neveninstromers en onderinstromers) en leerprestaties op de verschillende vakken. Bovendien zijn de leerlingen afkomstig van verschillende basisscholen. De leerkracht dient uit te gaan van deze verschillen en hier zo goed mogelijk > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

mee om te gaan. Dat betekent onderwijs geven aan de hele groep waar dit wenselijk is en een individuele aanpak voor terreinen waar dit weer is vere i s t. Zo is het belangrijk de lessen woordenschat en begrijpend lezen klassikaal te geven. Juist in interactie breiden de leerlingen hun woordenschat uit en het praten over de leestekst en samen de vragen daarover bespreken, is van g ro o t belang voor het begrip van de tekst. Daarentegen is een meer individuele aanpak gewenst voor vakgebieden als technisch lezen, uitspraak, spelling en rekenen, omdat er wat deze leergebieden betreft ook grote verschillen tussen k i n d e ren zijn. Voor een juiste balans tussen klassikaal en individueel werken, is een gro e p s- g rootte tussen de twaalf en vijftien leerlingen ideaal. Dat is groot genoeg om leerlingen van elkaar te laten pro f i t e ren en klein genoeg om een individuele aanpak mogelijk te maken. 19 In de bovenstaande vier basiskwalificaties van de kopklas is geen rangord e aan te brengen, omdat juist de combinatie van deze verschillende aspecten v e r a n t w o o rdelijk is voor de uiteindelijke resultaten. De kopklas is er voor een selecte groep niet-nederlandstalige leerlingen, met een zeer gerichte doelstelling, een intensieve deels individuele aanpak op maat en een begrensd curr i c u l u m. De kopklas moet dan ook niet gezien worden als een panacee voor alle o n d e rwijsachterstanden, maar als één van de mogelijkheden binnen een omvangrijk re p e rt o i re van de aanpak van onderwijsachterstanden (Bongers, Hoogeveen en Vaessen 2002). De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

2.2 Succesfa c to re n Welke aspecten kunnen het succes van de kopklas verg ro t e n? B e l e i d s k a d e r Administratief zijn kopklassen meestal gekoppeld aan één of meerd e re basisscholen. Dit is met name gunstig met het oog op de gewichtenregeling en de > > 20 maximale verblijfsduur in het voortgezet onderwijs. Indien er sprake is van een administratieve koppeling aan het voortgezet onderwijs, is er strikt genomen sprake van een voetklas (hiervan is op dit moment slechts één voorbeeld bekend). Voor de fysieke onderbrenging van de kopklas verwijzen we u naar het kopje huisvesting verd e rop in deze paragraaf. Een centrale stadsbrede kopklasvoorziening geniet de voorkeur. In dat geval is er sprake van een kopklas die toegankelijk is voor alle leerlingen van alle denominaties. Indien er genoeg potentiële leerlingen in een gemeente zijn, kan overwogen worden om per denominatie een kopklas in te richten. F i n a n c i e r i n g De k o p k l a s w o rdt bekostigd als regulier basisonderwijs en krijgt extra gelden uit de (1.9) leerlinggewichten. Daarnaast kunnen kopklassen (deels) gefinancierd w o rden uit goa-middelen en/of uit het budget voor het onderw i j s k a n s e n b e l e i d. Een v o e t k l a s w o rdt bekostigd vanuit de cumi-gelden, eventueel aangevuld met goa- of onderwijskansengelden. Aan ouders kan een ouderbijdrage gevraagd word e n. B et ro k kenen en hun ro ll e n Een breed draagvlak is belangrijk voor de totstandkoming en het uiteindelijke succes van een lokale kopklas. De gemeente kan zorgen voor een deel van de financiering en voor de inpassing van de kopklas in het lokale beleid. Het gaat dan met name om het gemeentelijk onderw i j s a c h t e r s t a n d e n b e l e i d, het onderwijskansenbeleid en het beleid op het terrein van de aansluiting basisv o o rtgezet onderwijs. Het is verder belangrijk dat de schoolbegeleidingsdienst bij de kopklas betrokken is. Deze kan bijvoorbeeld onderzoek doen naar de potentiële doelgroep, leerlingen toetsen, zorgdragen voor de aanmelding, > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

een kopklasdocent begeleiden of onderzoek doen naar de resultaten. Iedere k o p k l a s stelt een kopklascoördinator aan die een aantal coörd i n e rende taken op zich neemt en daarnaast vaak ook (één van de) kopklasleerkracht(en) is. Per gemeentelijke kopklasvoorziening dienen zowel basisscholen als scholen voor voortgezet onderwijs vanaf de start betrokken te zijn. De samenwerking en afstemming tussen beide is voorw a a rdelijk voor een voorziening als de kopklas, die zich afspeelt op het grensvlak van beide vormen van onderw i j s. De kopklas wordt bij voorkeur bijgestaan door een plaatselijke begeleidingscommissie, die de voorziening gevraagd en ongevraagd van advies kan v o o rzien. Deze commissie kan verschillen van samenstelling, maar bestaat meestal uit een aantal van de volgende participanten: gemeente, betro k k e n s c h o o l b e s t u ren, schoolbeleidingsdienst, kopklascoörd i n a t o r, kopklasdocent, basisschool (scholen) en school voor voortgezet onderwijs. Om de kwaliteit van het project te verg roten en te leren van de ervaringen elders kan ook o v e rwogen worden om een externe begeleider aan de kopklas te koppelen, die bijvoorbeeld betrokken is bij een kopklas in een andere gemeente. 21 H u i svest i n g Kopklassen zijn gehuisvest in een school voor voortgezet onderwijs. Voor kinderen en ouders is het belangrijk dat ook zij, net als alle klasgenootjes, aan het einde van groep 8 naar een andere school gaan. Bovendien kunnen leerlingen op deze manier alvast wennen aan de sfeer en gang van zaken in het voortgezet onderwijs en hebben ze niet het idee dat ze zijn blijven zitten. Een ander voordeel van de onderbrenging in een school voor voort g e z e t o n d e rwijs is dat kopklasleerlingen bijvoorbeeld gymnastiekles (kunnen) hebben samen met brugklasleerlingen en mee kunnen doen aan de buitenschoolse activiteiten van de brugklas. Hierdoor hebben zij contact met (autochtone) leeftijdgenoten. Als leerlingen na de kopklas doorstromen naar de bru g k l a s van de gastschool zal mede daardoor de overgang na de kopklas makkelijk verlopen. Huisvesting in een school voor voortgezet onderwijs heeft ten slotte als voordeel dat de kopklas gebruik kan maken van bijvoorbeeld computer- of b i b l i o t h e e k f a c i l i t e i t e n. De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >

Bij de keuze voor een gastschool is het belangrijk om te kijken naar het imago. Kopklassen dienen bij voorkeur gehuisvest te zijn in een goed bekend staande, etnisch gemengde school, met een avo-afdeling. Dit zal de acceptatie van de kopklas onder ouders en leerlingen (zeker bij de start) verg ro t e n. Le e r k ra c ht > > 22 De leerkracht van de kopklas is bij voorkeur afkomstig uit het basisonderw i j s, is deskundig op het terrein van taalonderwijs aan niet-nederlandstalige leerlingen en heeft veel ervaring met onderwijs aan groep 8. De eindterm e n van de basisschool en dus ook van de kopklas zijn dan zo bekend dat deze persoon vrijelijk kan spelen met het onderwijs aan kopklasleerlingen. Een docent uit het voortgezet onderwijs kan ook lesgeven in de kopklas en heeft als voordeel dat deze meer bekend is met de instroomeisen en vakinhouden u i t het voortgezet onderwijs. In duo-verband kunnen een leerkracht uit het primair o n d e rwijs en een leerkracht uit het voortgezet onderwijs een goed team vorm e n. We r v i n g Het succes van de kopklas staat of valt met de bekendheid ervan onder basisscholen in het algemeen en leerkrachten van groep 8 in het bijzonder. In het kader van de gelijkheid van kansen is het belangrijk dat a l l e basisscholen in de gemeente op de hoogte worden gesteld, dus niet alleen scholen met veel allochtone leerlingen. Potentiële leerlingen voor de kopklas zijn immers op alle scholen te vinden. Daarnaast moet ook bewust aandacht worden besteed aan een goede inform a t i e v o o rziening onder ouders en migrantenorganisaties. De ervaring leert dat in de loop der jaren de acceptatie van de kopklas onder migrantenouders moet gro e i e n. De inform a t i e v o o rziening aan basisscholen dient verder tijdig plaats te vinden en ook qua tijdsplanning afgestemd te worden op de re g u l i e re pro c e d u re voor de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs. Alleen op deze wijze kan het advies voor de kopklas meegenomen worden in de algemene advisering voor alle groep 8-leerlingen. > > > > > > > > > > > > H et doel voor ogen

Beste toekomstige Kopklassers, Hallo, mijn naam is Abdelouahid. Ik ben 12 jaar oud/jong en zit nu in de Kopklas. Ik heb het prima naar mijn zin. Ik zal jullie vertellen waarom ik het prima naar mijn zin heb. Ten eerste ben ik er achter gekomen dat ik de juiste keuze heb gemaakt. Ik kon namelijk kiezen tussen gelijk doorgaan naar de middelbare school, naar een laag niveau, of één jaar extra naar de Kopklas en daarna naar een hoger niveau, dat beter bij mijn zou passen. De keuze was niet snel gemaakt, maar na veel twijfelen heb ik er toch voor gekozen om naar de Kopklas te gaan. En om eerlijk te zijn heb ik er geen spijt van. Ik merk dat ik veel dingen leer die ik nog niet weet en waar ik heel veel aan zal hebben als ik naar de middelbare school zal gaan en helaas afscheid van de Kopklas zal moeten nemen. Gelukkig is het nog lang niet zo ver, want ik moet nog veel leren (toch, juf?) 23 Abdelouahid, leerling kopklas Leiden Oktober 1998 Abdelouahid zit inmiddels in 4-vwo Aanmelding en selectie De leerkracht van groep 8 speelt een belangrijke rol in het proces van aanmelding voor en toelating tot de kopklas. Deze bepaalt of een leerling gebaat is met een jaar kopklas en zijn of haar stem is van groot - soms zelfs doorslaggevend - belang bij de toelating. Uitslagen van toetsen, zoals bijvoorbeeld de Cito-eindtoets, Hago (Haagse Achtste Groep Onderzoek) of eindtoets ISI (Intelligentie Schoolvorderingen Interessetoets) worden in de beslissing meegewogen. Idealiter dient een instrument bij leerlingen afgenomen te worden waarbij de taalvaardigheid zo min mogelijk meespeelt en waaru i t De kra c ht van de ko p k l a s > > > > > > > > > > > > >