VRAAGSTURING DE PERSOONSVOLGENDE AANPAK VAN GEMEENTE HUIZEN Voorbeeld van een best practice voor De Kanteling Door Susanne van den Buuse, onderzoeker Stichting VraagWijzer Nederland Vraagsturing in de Wmo behelst in Gemeente Huizen veel meer dan een gekanteld gesprek. Ook het persoonsvolgend budget (PVB) en het persoonsvolgend financieren van aanbieders zijn onderdeel van de Huizense invulling van de Kanteling. Stichting VraagWijzer Nederland reisde af naar Gemeente Huizen om meer te weten te komen over hun aanpak. We gingen mee op huisbezoek met een consulent en spraken met Wmo-beleidsmedewerkers Elsemieke Giezen en Jordy van Slooten. In 2010 is Gemeente Huizen gestart met de invoering van vraagsturing in de Wmo: eerst voor mantelzorgondersteuning, later welzijnsbreed. Het doel is om concreet vorm te geven aan het centrale onderdeel van het Wmo-beleid van Gemeente Huizen: iedereen moet volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. De aanpak bestaat uit drie onderdelen die nauw op elkaar aansluiten: het vraaggestuurde gesprek, het persoonsvolgend budget (PVB) en het persoonsvolgend financieren van aanbieders. Vraaggestuurd gesprek: eigen regie 1 Wanneer een burger zich meldt bij het Wmo-loket van Gemeente Huizen met een Wmowaardige vraag (zie kader), wordt een huisbezoek ingepland. Het gesprek dat volgt, is een vraaggestuurd gesprek volgens De Kanteling: de Wmo-consulent brengt samen met de burger zijn situatie in kaart en gezamenlijk wordt naar een oplossing gezocht. Hierbij wordt zoveel mogelijk een beroep gedaan op de eigen kracht van de burger: de gemeente compenseert waar nodig. Het doel van deze werkwijze is om mensen met een probleem zelf de regie te laten nemen bij het komen tot een oplossing. Wmo-waardige vraag Met een Wmo-waardige vraag wordt bedoeld: de vragen die betrekking hebben op ervaren beperkingen in de deelname aan het maatschappelijk verkeer en zelfstandig functioneren (compensatiebeginsel). Het gaat om vragen waarvoor geen beroep gedaan kan worden op voorliggende voorzieningen en die niet door de klant of door zijn eigen omgeving zijn op te lossen. Het begrip Wmo-waardigheid wordt door gemeente Huizen gehanteerd in samenhang met een individuele vraag. De Wmo bevat ook prestatievelden die betrekking hebben op collectieve vraagstukken zoals 'sociale samenhang en leefbaarheid' en preventieve activiteiten die niet gerelateerd zijn aan een individuele vraag 1. 1 Bron: http://praktijkvoorbeelden.vng.nl/databank/gezondheid-en-welzijn/kanteling-wmo/reikwijdtevan-vraagsturing.aspx 1
Persoonsvolgend budget (PVB): burger kiest zelf Wanneer welzijnsondersteuning tot de oplossing behoort, krijgt de burger beschikking over een persoonsvolgend budget (PVB) waarmee hij zelf de gewenste ondersteuning kan inkopen. Hij hoeft hierbij niet te kiezen uit het bestaande aanbod: als het product dat hij wenst nog niet bestaat, zorgt de gemeente dat het er komt. Deze ondersteuningsoplossing is duurzamer, omdat mensen die zelf gekozen hebben en hij dus beter past, aldus beleidsmedewerker Wmo Jordy van Slooten. Als de burger een product wenst dat nog niet bestaat, zorgt de gemeente dat het er komt. In die zin is het PVB gebaseerd op de manier waarop individuele voorzieningen worden toegekend. Daar heeft de burger keuze tussen zorg in natura of een persoonsgebonden budget (PGB), waarmee hij zelf zorg kan inkopen. Hier is het PVB volgens Van Slooten ook op gebaseerd: We wilden een PGB voor welzijn creëren. Het verschil met het PGB is dat het PVB niet de vorm heeft van een geldbedrag, maar van een voucher. Voorbeeld van beleidsmedewerker Jordy van Slooten over de inzet van het PVB Meneer De Wit* kwam met een vraag bij een Wmo consulent omdat hij zich eenzaam voelde. Hij wilde graag gaan zwemmen om zo uit een sociaal isolement te komen en zijn rug aan te sterken na een operatie. Meneer De Wit kon dit zelf niet betalen. Er is toen een PVB toegekend met als doel deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer. Meneer De Wit kon hiermee gaan zwemmen om zo uit zijn isolement te komen en zijn rug aan te sterken zodat hij weer aan het werk kon. Het PVB sluit volgens Gemeente Huizen aan bij de belangrijkste uitgangspunten van de Wmo: zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid. Het PVB zorgt ervoor dat de burger met een vraag ook bij het realiseren van de oplossing zelf de regie behoudt en is daarmee een logisch vervolg op het vraaggestuurde gesprek. Persoonsvolgende financiering van aanbieders Met het PVB kan de burger zijn eigen oplossing kiezen. Zijn vraag is dus leidend. Aanbieders moeten hun producten gaan afstemmen op de vraag van de burger een ware revolutie in welzijnsland. Om er zeker van te zijn dat dit ook daadwerkelijk zou gebeuren, besloot Gemeente Huizen om de aanbieders persoonsvolgend te financieren. Dit houdt in dat de subsidie die een aanbieder ontvangt, afhankelijk is van de daadwerkelijk verleende omvang en aard van de ondersteuning. Oftewel: afhankelijk van de vraag van de burger. Wij hebben 2
gemerkt dat een financiële prikkel nodig was om organisaties te stimuleren om te innoveren en flexibel te zijn in hun aanbod, aldus Elsemieke Giezen. De vraag van de burger vormt het uitgangspunt bij het financieren van aanbieders De vraag van de burger vormt dus het uitgangspunt bij het financieren van aanbieders. Het is hierdoor denkbaar dat aanbieders in plaats van minder, juist meer of duurdere producten moeten ontwikkelen, omdat de burger hiernaar vraagt. De Wmo-uitgaven zullen hierdoor juist oplopen, in plaats van afnemen. Hoe houdt Gemeente Huizen hier rekening mee? We hebben er vertrouwen in dat een burger de oplossingen die uit een vraaggestuurd gesprek komen ook echt nodig heeft. Als de kosten zouden oplopen dan weten we hierdoor dat het geld goed besteed wordt. Dit kun je dan ook uitleggen aan de politiek, aldus Jordy van Slooten. Effecten van de aanpak: subsidies teruggebracht, nieuw aanbod gecreëerd In de ruim anderhalf jaar dat Gemeente Huizen de persoonsvolgende aanpak hanteert, zijn er volgens de beleidsmedewerkers duidelijke successen geboekt. Jordy van Slooten somt op: De subsidies voor welzijnsorganisaties zijn fors teruggelopen, bij sommige organisaties wel met 30% tot 40%. Omdat hun aanbod nu beter aansluit op de vraag van mensen, wordt er geen onnodig aanbod in stand gehouden. Ook is het aantal externe adviesaanvragen gedaald en zijn er minder Wmo bezwaarschriften ingediend. Subsidies zijn gedaald, het aantal externe adviesaanvragen is gedaald en er zijn minder Wmo bezwaarschriften ingediend De persoonsvolgende aanpak lijkt dus succesvol. Dit terwijl de aanpak een ware cultuuromslag betekende bij alle betrokken partijen. Hoe ervaren allereerst de burgers dat ze zelf de regie hebben bij het oplossen van hun probleem? Mensen zijn blij met de open sfeer, het respect dat ervan uit gaat. Ze zijn blij dat er geluisterd wordt naar wat ze zélf willen, aldus Elsemieke Giezen, al moesten ze er soms aan wennen om zelf oplossingen te bedenken. Bij de aanbieders van Gemeente Huizen heerste in eerste instantie enige scepsis. Niet over vraagsturing, wel over de koppeling met persoonsvolgende financiering: men was bang dat de marktwerking concurrentie in de hand zou werken en dat dit de onderlinge samenwerking zou schaden. Aanvankelijk verliep de samenwerking tussen aanbieders onderling inderdaad stroever dan voorheen. Na verloop van tijd groeiden ze in hun nieuwe rol en kregen ze (weer) vertrouwen in hun eigen expertise. Elsemieke Giezen vertelt dat de aanbieders door de persoonsvolgende financiering kritisch moesten kijken naar hun eigen interne organisatie. 3
Hierdoor hebben ze een efficiencyslag gemaakt zonder dat dit afbreuk deed aan de geleverde kwaliteit. Je merkt dat aanbieders creatiever worden door persoonsvolgende financiering Concrete successen van de aanpak zijn de nieuwe producten die ontstaan zijn vanuit een vraag van de doelgroep, zoals het Parkinsoncafé, het Geheugenhuis voor dementerenden en hun mantelzorgers en netwerkcoaching, waarbij vrijwilligers mensen met een klein sociaal netwerk helpen hun netwerk te vergroten. Je merkt dat aanbieders creatiever worden. Dit blijkt vooral uit nieuw aanbod van bestaande aanbieders. Vroeger leidde nieuw aanbod altijd tot nieuwe subsidieaanvragen, maar nooit tot verlaging van subsidie van bestaand aanbod, wanneer daar minder gebruik van gemaakt werd aldus Elsemieke Giezen. Voorwaarde 1: de burger is het uitgangspunt De persoonsvolgende aanpak heeft op vele vlakken duidelijke financiële besparingen opgeleverd. Is dit ook het doel van de aanpak? Absoluut niet, volgens Jordy van Slooten. Geld was nooit het uitgangspunt. De achterliggende visie is: de burger willen helpen. Compenseren betekent volgens ons: kijken of de oplossingen die tot stand komen echt nodig zijn. Is een burger echt geholpen met de oplossing of is er een andere denkbaar die beter aansluit op zijn situatie? We zijn de persoonsvolgende aanpak gestart omdat we ervan overtuigd waren dat het oplossingen zou opleveren die beter passen bij de situatie van de burger en hierdoor duurzamer zijn. Dat dit vervolgens een besparing oplevert is een logisch gevolg, maar dat was niet het startpunt. Als de burger echt geholpen is met zijn oplossing, levert die vanzelf een besparing op Voorwaarde 2: één toegang tot de Wmo Korte lijnen en uniformiteit zijn belangrijk om de aanpak te doen slagen. Daarom bracht Gemeente Huizen het aantal toegangen tot de Wmo terug van vijf naar één. Er is nu één Wmo-loket waar burgers terecht kunnen met hun vragen. Hiermee is een centrale plaats gecreëerd waar vragen worden beoordeeld op Wmo-waardigheid. Dit geeft duidelijkheid voor zowel gemeente als burgers. Tijdens de pilot PVB voor mantelzorgondersteuning waren er meerdere toegangen: de vraaggestuurde gesprekken werden door zowel gemeentelijke als externe consulenten afgelegd. Huizen hoopte op deze manier meer mantelzorgers te bereiken, maar dat gebeurde niet. Elsemieke Giezen: Burgers zagen door de bomen het bos niet meer. We hebben toen besloten om gesprekken via de gemeente te laten lopen. Ook is het werken met alleen gemeentelijke consulenten efficiënter, aldus Jordy van Slooten. 4
Externe consulenten mogen namelijk geen formele Wmo-aanvragen beoordelen, waardoor er soms nóg een gesprek nodig was met de gemeentelijke consulent. Toekomst: evalueren en uitbreiden Gemeente Huizen is erg tevreden over de persoonsvolgende aanpak. Hoe nu verder? Elsemieke Giezen: De achtereenvolgende invoering bij meerdere soorten ondersteuning is heel snel gegaan. We willen nu even pas op de plaats maken om de zaken te finetunen. Eén van de verbeterpunten is de monitoring, het structureel bevragen van klanten: hoe beviel de dienstverlening door Wmo-consulent en aanbieder en zijn de beoogde resultaten behaald? Verder ligt de focus op regionale uitbreiding. Vanaf 1 januari van dit jaar zijn alle omliggende gemeenten in de Gooi- en Vechtstreek begonnen met vraagsturing, PVB en persoonsvolgende financiering in de mantelzorgondersteuning. Verwacht wordt dat een uniforme aanpak tot een betere samenwerking tussen de gemeenten onderling zal leiden. Op huisbezoek in Laren Casus Samen met gemeentelijk Wmo-consulente Eva* ging Stichting VraagWijzer Nederland op bezoek bij meneer Van der Hoek*. Meneer Van der Hoek heeft een traplift aangevraagd. Hij heeft de ziekte van Parkinson en kan hierdoor nauwelijks de trap nog op en af. Hij slaapt al een aantal maanden in een ziekenhuisbed in de woonkamer. Maar het bed moet binnenkort weg en bovendien hij wil graag weer boven in zijn eigen bed kunnen slapen. Bij het gesprek zijn ook de vrouw en broer van meneer Van der Hoek aanwezig. De broer is degene die het gesprek heeft aangevraagd. Omdat meneer Van der Hoek wat moeite heeft met communiceren, springt hij vaak bij om zaken te verduidelijken. Eva richt zich tijdens het gesprek zoveel mogelijk tot meneer Van der Hoek zelf. Begin van het gesprek Eva informeert eerst uitgebreid bij meneer Van der Hoek hoe het gaat. Vervolgens legt ze uit wat het doel is van het gesprek: het komen tot een oplossing waar meneer Van der Hoek zoveel mogelijk bij gebaat is. Ze legt uit dat de levensdomeinen (o.a. daginvulling, wonen, sociale contacten, vervoer) de leidraad van het gesprek vormen. Levensdomeinen Eva begint met het in kaart brengen van de medische situatie van meneer Van der Hoek en gaat vervolgens één voor één de levensdomeinen af. Bij het domein vervoer blijkt dat meneer Van der Hoek zijn broer in het Zuiden van het land graag af en toe zou willen bezoeken. Eva vertelt over de Valys-pas voor bovenregionaal vervoer. Zijn ziekenhuisbed en rollator kan hij waarschijnlijk behouden door ze via zijn zorgverzekering aan te schaffen. Ik heb toch recht op een traplift? Vervolgens komt de traplift ter sprake. Eva vertelt over de verandering sinds de komst van de Wmo: de gemeente kijkt nu naar de eigen kracht. Ze legt uit dat de Wmo een compensatiewet is. Ze illustreert de inhoud van dit begrip aan de hand van enkele voorbeelden rondom eigen kracht en eigen netwerk. De broer van meneer Van der Hoek begrijpt het en vraagt of een vergoeding mogelijk is. Eva legt uit dat deze inkomensafhankelijk is en stelt voor om later uit te zoeken of meneer Van der Hoek in aanmerking komt voor compensatie vanuit de Wmo. (z.o.z voor vervolg) 5
Op huisbezoek in Laren (vervolg) Zijn broer geeft aan dat meneer Van der Hoek niet goed kan opstaan van het toilet in de badkamer. Ook het douchen vormt een probleem. Eva vertelt dat hij een toilet- en douchestoel op eigen kracht kan aanschaffen. Als zijn budget niet toereikend is, kan hij de producten via de Wmo aanvragen, waarvoor eveneens een eigen bijdrage geldt. Einde van het gesprek Eva besluit met het afspreken en noteren van de vervolgstappen. Ze gaat informatie opsturen over het CAK en over het aanschaffen van de benodigde producten. Ze laat een aanvraagformulier achter voor het aanvragen van de traplift en de toilet- en douchestoel. Eva laat haar kaartje achter: ze kunnen haar altijd bellen. Conclusie Wmo-consulente Eva gaat op zoek naar de vraag achter de vraag ( ik wil een traplift ) door samen met meneer Van der Hoek alle levensdomeinen in kaart te brengen. Zo krijgt Eva een compleet beeld van de situatie van meneer Van der Hoek. Op welzijnsgebied blijkt meneer Van der Hoek geen beperkingen te ervaren. Zijn vrouw regelt het huishouden, er is veel aanloop van de buren en zijn hobby, knutselen met elektronica, doet hij binnenshuis. Hij voelt niet de behoefte om erop uit te gaan. Op het domein administratie is zijn broer een grote steun. Wel blijkt dat er op het domein vervoer en mobiliteit nog een aantal beperkingen zijn. Een passende oplossing blijkt hierdoor uiteindelijk méér te omvatten dan alleen een traplift, namelijk ook: een Valys-pas (landelijke vervoersvoorziening, waarvoor de Wmo kan vaststellen of iemand daarvoor in aanmerking komt) een rollator, ziekenhuisbed en papegaai voor zijn eigen bed (via de zorgverzekering) een toilet- en douchestoel (Wmo-voorziening, met eigen bijdrage) Onbegrip en weerstand bij de broer van meneer Van der Hoek over de eigen bijdrage neemt Eva weg met een duidelijke uitleg over het verschil tussen Wmo en AWBZ. Meer weten? http://praktijkvoorbeelden.vng.nl/databank/gezondheid-en-welzijn/kantelingwmo/reikwijdte-van-vraagsturing.aspx * Alle namen die voorkomen in de casussen en voorbeelden zijn gefingeerd. Stichting VraagWijzer Nederland Hoofdstraat 1-3 2351 AA Leiderdorp T 071-542 98 63 E vraagwijzer@vraagwijzer.nl W www.vraagwijzer.nl Volg ons op 6