EEN STAND VAN ZAKEN WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 2016

EEN STAND VAN ZAKEN WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 AMSTERDAM, ARNHEM, DEN HAAG, EINDHOVEN, ENSCHEDE, GRONINGEN, MAASTRICHT, ROTTERDAM, SCHIPHOL, UTRECHT EN ZWOLLE

NVM BUSINESS WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 AMSTERDAM Hoewel Amsterdam, mede door het omvallen van de V&D en andere landelijke winkelketens, in de eerste zes maanden van 1 te maken had met een stijging van het aantal winkels dat werd aangeboden, blijft de Amsterdamse winkelmarkt een van de best presterende van Nederland. De vraag naar winkelruimte bleef de eerste helft van 1 op niveau, waarbij een hoge transactiesnelheid ervoor zorgde dat aanbod relatief kort op de markt stond: slechts van het aanbod is ouder dan een jaar. Amsterdam kent dan ook vrijwel geen structureel aanbod. Gegevens van Locatus laten bovendien zien dat de leegstand daalde en halverwege 1 slechts 5 bedroeg. Opvallend is wel dat, waar in andere grote steden voor de oude V&D-winkels een nieuwe huurder gevonden is, dit in Amsterdam maar gedeeltelijk het geval is. Ondanks de grote aantrekkingskracht van Amsterdam op (internationale) retailers, blijken deze winkelvloeren wat moeilijker invulbaar. Zo is de toekomst van de voormalige V&D in de Kalverstraat nog ongewis en ook voor de V&D in Noord is nog geen nieuwe invulling gevonden. De winkelmeters van de V&D in de Kalvertoren konden overigens wel vlot worden verhuurd, aan Saks OFF 5TH, een outletformule van het Canadese Hudson s Bay Company. De verwachting van marktkenners is dat met name voor de oude V&D-winkel in de Kalverstraat voor het einde van het jaar een nieuwe huurder zal zijn gevonden. Overigens staat deze winkel niet helemaal leeg. Het La Place-restaurant is inmiddels weer open. Hetzelfde Hudson s Bay maakte daarnaast bekend een flagshipstore van 1. m² te gaan openen in de nieuwbouwpanden aan het Rokin 1 en 9 en de Nes. Om de komst van Hudson s Bay mogelijk te maken werden reeds gesloten overeenkomsten met het Britse Marks & Spencer en met Hausmann ontbonden. Typerend voor Amsterdam was ook de verhuur van winkelruimte aan een pindakaaswinkel in de Czaar Peterstraat. Een concept dat alleen in de vier grote steden van ons land enige kans van slagen heeft. Door de ontwikkelingen aan het Rokin konden de prijzen daar naar boven worden bijgesteld. Dat gold ook voor de Nieuwendijk, waar de huurprijzen sinds de komst van de Primark en ZARA eveneens een duidelijke stijging hebben doorgemaakt. Dat was overigens niet overal in Amsterdam het geval. Door een ruimer aanbod in de Beethovenstraat, Kinkerstraat, Jan Evertsenstraat en in winkelcentrum Boven t Y staan de huurprijzen daar onder druk. Winkelcentrum Boven t Y ondervindt nog steeds last van de invoering van het betaald parkeren, waardoor het winkelcentrum al enige tijd minder bezoekers trekt. Het goede nieuws is dat de parkeertarieven per 1 juni iets zijn verlaagd. m. 7.. 5.. 3.. 1. 1 9 9 Kalverstraat P.C. Hooftstraat Nieuwendijk Leidsestraat Rokin Van Baerlestraat Boven t Y Osdorpplein Beethovenstraat Amsterdamse Poort 1 1 11 11 MEDIO 1 13 13 1 1 15 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 H1 5 1. 1.5..5 3.

DEN HAAG De snelle wederverhuur van de door V&D achtergelaten winkelruimte aan de Grote Marktstraat resulteerde de eerste zes maanden van 1 in een voor Den Haag uitzonderlijk hoog transactievolume. Zo werd bekend dat sportdiscounter Decathlon, Stradivarius en warenhuis Hudson s Bay de vrijgekomen ruimten grotendeels zullen gaan invullen. Hudson s Bay zal met een winkel van 1.5 m² de grootste huurder zijn. Decathlon gaat circa 3.5 m² in de kelder huren. Het pand zal echter eerst ingrijpend worden gerenoveerd. Het aantal transacties in Den Haag ontwikkelde zich in lijn met voorgaande jaren. Zowel het aantal winkels dat op de markt is als het vierkante meters dat wordt aangeboden nam de eerste zes maanden van 1 iets af. m 5.. 3.. 1. 9 1 11 13 1 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 De hoge opname gaf echter geen juist beeld van de situatie op de Haagse winkelmarkt, waar de meeste retailers moeite hadden hun hoofd boven water te houden. De huurprijzen staan in Den Haag in het algemeen zwaar onder druk. Het ruimere aanbod in de Spuistraat en Vlamingstraat zorgde ervoor dat ook de huren in het A-segment maar moeilijk op niveau bleven, de Grote Marktstraat uitgezonderd. Door het auto- en tramvrij maken van de Grote Marktstraat is de winkelbeleving in deze straat sterk verbeterd. In combinatie met de Nieuwe Haagse Passage heeft Den Haag een winkelgebied van internationale allure weten te realiseren. De Grote Marktstraat geldt inmiddels als de beste winkellocatie (A1) van Den Haag en heeft deze positie overgenomen van de Spuistraat. Hoewel het rond De Passage nog wel goed gaat, ondervinden ondernemers in de Spuistraat felle concurrentie van de grote winkelketens in de Grote Marktstraat, zoals Primark en Marks & Spencer, waardoor er gaten in de winkelstraat vallen. Hetzelfde geldt voor de Vlamingstraat en Lange Poten. Contracten met een break na twee jaar zijn in Den Haag eerder regel dan uitzondering. Overeenkomsten die zonder breakoptie worden afgesloten, worden veelal voorzien van incentives in de vorm van 3 à maanden huurvrij. Ronduit slecht gaat het in winkelcentrum New Babylon. Huurders zitten er heel flexibel of betalen een zeer lage huurprijs. Doordat de verwachte loop er niet is, halen ondernemers hun omzet niet. Veel huurders willen dan ook weg. 1 9 Spuistraat Grote Marktstraat Nieuwe Haagse Passage Hoogstraat Venestraat Wagenstraat Vlamingstraat De Passage Noordeinde Frederik Hendriklaan 1 11 MEDIO 1 13 1 15 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. De moeizame situatie werd echter niet weerspiegeld in de leegstand, die met 1 nagenoeg ongewijzigd bleef. Ook het structurele aanbod is in Den Haag laag te noemen. Aan de Denneweg staat een aantal winkelpanden al geruime tijd op de markt. Redenen zijn de slechte kwaliteit van het vastgoed en de (te) hoge prijs.

NVM BUSINESS WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 ROTTERDAM In het kernwinkelgebied van Rotterdam is sinds begin dit jaar sprake van een verhoogde vraag naar winkelruimte. Waar vorig jaar in bijvoorbeeld de Meent, de Hoogstraat en de Karel Doorman straat, mede als gevolg van het faillissement van een aantal landelijke winkelketens, meer aanbod was ontstaan dan door de markt kon worden ingevuld, is de vraag-aanbodverhouding inmiddels weer in balans. De verbeterde vraag zorgde er ook voor dat de leegstand in het kernwinkelgebied sinds begin dit jaar een daling laat zien. De Rotterdamse winkelmarkt ondervindt echter wel nogal wat hinder van het feit dat een aantal belangrijke winkelstraten is opengebroken. Zo vinden bijvoorbeeld in de Karel Doormanstraat en de Meent onderhoudswerkzaamheden plaats en ook het Hofplein is opengebroken. De slechte bereikbaarheid en rommelige verkeersituatie bemoeilijken de verhuur van winkelruimte en zetten de omzet van winkeliers onder druk. Net als in andere grote steden van ons land zal Hudson s Bay in Rotterdam naar alle waarschijnlijkheid de oude plek van de V&D gaan invullen. Een andere opvallende transactie was de verhuur van winkelruimte aan de Deense retailketen Søstrene Grene, die in de Hoogstraat een winkel gaat openen. Doordat er een aantal schoenenwinkels failliet was gegaan, was het aanbod in de Hoogstraat wat toegenomen, maar inmiddels neemt het aanbod af. Ook werd bekend dat het oude postkantoor aan de Coolsingel zal worden herontwikkeld tot een boetiekhotel en wellness centrum. Op de begane grond en in de kelder zijn winkels gepland. Het is een goede oplossing voor het al vijf jaar leegstaande gebouw. De herontwikkeling zal bovendien een positieve uitwerking hebben op het hele gebied, dat nogal wat last had van de langdurige leegstand van het pand. Marktkenners zijn daarnaast positief over de inkrimping van de plannen voor Forum Rotterdam. Hoewel niet getwijfeld werd of het project wel gevuld kon worden, zou het toevoegen van zoveel winkelmeters aan het centrum de Rotterdamse winkelmarkt te veel verstoren. Een opvallende ontwikkeling in Rotterdam is verder dat een aantal winkels aan de Schieweg waarvan de retailfunctie is komen te vervallen, wordt omgebouwd tot woningen. m. 7.. 5.. 3.. 1. 1 9 9 Beurstraverse Lijnbaan Korte Lijnbaan Hoogstraat Beursplein Binnenwegplein Oude Binnenweg Alexandrium I Zuidplein 1 1 11 11 MEDIO 1 13 13 1 1 15 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Doordat het aanbod de afgelopen jaren in Rotterdam is toegenomen, staan de huurprijzen in Rotterdam nog wel onder druk. Ook is meer ruimte ontstaan voor horecaondernemingen, waardoor deze in de winkelstraten een steeds nadrukkelijkere rol spelen. Daarnaast zie je in Rotterdam een toenemende flexibilisering in huurcontracten en huurprijsniveaus om zo beter aan de wensen van ondernemers tegemoet te komen.

UTRECHT Met name de Utrechtse binnenstad profiteerde de eerste helft van 1 van de toegenomen interesse van retailers. Het aantal winkels dat in de binnenstad werd aangeboden nam met een kwart af. Wel verruimde het aanbod in de Steenstraat. Het verloop in deze straat neemt wat toe, doordat een aantal kledingen horecazaken het niet meer redt. Het goede nieuws is echter dat deze winkels weer snel kunnen worden ingevuld, waarbij ook landelijke ketens interesse tonen. Dit kan niet gezegd worden van het Oudkerkhof. De straat heeft het al geruime tijd moeilijk, waardoor ook de huren sterk onder druk staan. m. 3.. 1. 9 1 11 13 1 15 1 H1* De goede vraag naar winkelruimte uitte zich vooral in het aantal transacties dat tot stand kwam. Doordat het vooral kleinere metrages betrof, bleef de opname in Utrecht wat achter bij voorgaande perioden. Het aantal vierkante meters dat werd aangeboden bleef nagenoeg stabiel. Overigens moet worden opgemerkt dat hierbij geen rekening is gehouden met de leegstand die is ontstaan door het faillissement van V&D, waardoor in Hoog Catharijne de beschikbaarheid fors is toegenomen. Aangezien deze meters niet officieel worden aangeboden, zijn deze meters niet in de aanbodcijfers meegenomen. Voor de oude locatie van V&D is nog geen nieuwe huurder gevonden, wel zou modeketen Primark interesse hebben. Waarschijnlijk wachten retailers tot na de renovatie van dit deel van Hoog Catharijne voordat men besluit zich hier te vestigen. * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 9 1 11 13 1 15 1 H1 Een interessante ontwikkeling in Utrecht is verder dat winkelcentrum De Planeet, op de hoek van de Lange Viestraat en Oude Gracht, zal worden herontwikkeld en er weer net zo zal gaan uitzien als in de jaren, toen het warenhuis Galeries Modernes huisvestte. Warenhuis Hudson s Bay zou in dat opzicht een bijzonder geschikte kandidaat voor deze locatie zijn, maar er is tot op heden nog niets vernomen van enig voornemen in die richting. Mogelijk speelt daarbij mee dat de locatie schuin tegenover de Bijenkorf gelegen is. Verder werd bekend dat H&M circa. m² winkelruimte gaat huren in winkelcentrum Leidsche Rijn Centrum. Dat is goed nieuws voor het winkelcentrum, want de verhuur in het winkelcentrum verloopt maar moeizaam en in de markt wordt getwijfeld of het winkelcentrum ooit helemaal gevuld zal kunnen worden. Hetzelfde geldt voor winkelcentrum Terwijde. Het probleem is dat beide winkelcentra elkaar op de gebruikersmarkt sterk beconcurreren. MEDIO 1 Lange Elisabethstraat Hoog Catharijne Oudegracht Steenweg Vredenburg Bakkerstraat Choorstraat Oudkerkhof Overvecht Kanaleneiland 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Net als in de meeste grote steden staan de huurprijzen in Utrecht, met uitzondering van die in de hoofdwinkelstraten, onder druk. Of er worden incentives weggegeven of huurcontracten worden van een breakoptie na twee jaar voorzien.

NVM BUSINESS WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 EINDHOVEN Mede door de grote interesse van internationale retailketens werd de Eindhovense winkelmarkt de eerste zes maanden van 1 gekenmerkt door de goede afzet van grote winkelmetrages. Zo werd bekend dat de Franse sportformule Decathlon zich in het Piazza Center zal gaan vestigen. Het gaat met 1.3 m² om een relatief kleine vestiging van de retailer, dit in verband met de nabijheid van een grote vestiging in Best. De transactie past binnen de strategie van het bedrijf om winkels te openen in het centrum van grote steden. Het Zweedse H&M tekende daarnaast een overeenkomst voor de huur van 5 m² winkelruimte in de Rechtestraat, bestemd voor zijn Monki-formule. Ook werd in de markt vernomen dat Stradivarius, een dochteronderneming van het Spaanse Inditex, een winkel gaat openen in de Demer, de belangrijkste winkelstraat van Eindhoven. De meest positieve geluiden betroffen echter het voormalige V&D-pand in het centrum van Eindhoven. Naar verluidt is er overeenstemming bereikt over de huur van het gehele object. Alleen de handtekeningen zouden nog gezet moeten worden. De gunstige stemming op de Eindhovense winkelmarkt zorgde ervoor dat het winkelaanbod naar beneden ging en de leegstand zich eveneens positief ontwikkelde. Hoewel het aantal transacties wat achterbleef bij voorgaande perioden, kwam de opname hoger uit. De hoofdwinkelstraten in de binnenstad kenden halverwege 1 vrijwel geen aanbod. Alleen aan de randen van het centrum zijn er winkels beschikbaar. Er is met name veel vraag naar A1- en A-locaties, maar door de krappe markt in het centrum kan aan deze vraag maar moeilijk worden voldaan. Partijen kunnen wat dat betreft in de rij aansluiten nu bekend is geworden dat het pand waarin de C&A is gehuisvest, herontwikkeld zal worden, waardoor er extra meters beschikbaar komen. Mede door de komst van TK Maxx en H&M Home is het bezoekers aantal in winkelcentrum Heuvel sterk gestegen. De renovatie van het winkelcentrum heeft duidelijk goed uitgepakt. Hoewel er nog wel leegstand in het winkelcentrum is, gaat het duidelijk de goede kant op. Dat kan echter niet gezegd worden van winkelcentrum Woensel. Het winkelcentrum kampt met veel aanbod, waardoor de prijzen onder druk staan. Positief in dit verband is dat SoLow een huurcontract tekende voor 1. m² winkelruimte op de oude plek van Charles Vögele. Daarnaast werd in de markt vernomen dat voor de voormalige La Place tevens een invulling is gevonden.. 3.. 1. 1 m 9 9 Demer Rechtestraat Marktstraat Heuvel Eindhoven Piazza Hermanus Boexstraat Vrijstraat Woensel Admirant Shopping 1 1 11 11 MEDIO 1 13 13 1 1 15 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. De huurprijzen bleven in Eindhoven in het algemeen op niveau, al geldt wel dat op de wat mindere locaties incentives worden gegeven. Ook zijn, behalve op de A1- en A-locaties, contracten met een break na twee jaar eerder regel dan uitzondering.

GRONINGEN De vraag naar winkelruimte bleef in Groningen de eerste helft van 1 sterk achter bij voorgaande jaren. De transactie met Topshelf, dat de oude V&D-locatie grotendeels zal gaan invullen, maakte dat de opname nog wel op peil bleef. Het maskeerde echter de sterke vraagterugval, wat zich uitte in het kleine aantal transacties dat plaatsvond. Opvallend is dat in Groningen veel winkelaanbod wordt ingevuld door daghoreca en kantoororganisaties. Enerzijds speelt het gewijzigde koopgedrag van consumenten een rol, anderzijds heeft Groningen veel last van het relatief grote aantal faillissementen waarmee de winkelmarkt de afgelopen jaren te maken kreeg. Hoewel de verhuur aan horeca ondernemingen in Groningen dus heel aardig gaat, hebben veel retailers het erg moeilijk. Dit uitte zich bijvoorbeeld in het feit dat sinds begin dit jaar het aanbod in de Herestraat sterk is toegenomen. Waar in het verleden slecht één of twee winkelpanden in de Herestraat in aanbod stonden, is dit inmiddels opgelopen tot zeven. Hierbij past overigens wel de kanttekening dat dit aanbod zich concentreert in het mindere deel van de straat, namelijk het begin, dat niet autovrij is. Vooral de zijstraten van de Herestraat hebben het moeilijk. Zo kampt de Carolieweg met nogal wat aanbod, waarbij de verhuur niet erg kansrijk is. Buiten het centrum had de Nieuwe Ebbingestraat te maken met een toename van het aanbod. De straat heeft het al langere tijd moeilijk en de verhuur verloopt daar uiterst moeizaam. Door de grote diversiteit aan zaken is de straat niet interessant voor grote retailketens. Ondanks de beperkte vraag naar winkelruimte liet het aanbod een lichte daling zien en ook de leegstand nam wat af, maar dit kwam vooral door de verhuur van een aantal PDV-locaties buiten het centrum. Zo huurde Keukensale winkelruimte aan de woonboulevard Hoendiep. In het centrum bleef het aanbod nagenoeg gelijk. Positief is wel dat de leegstand die in de Waagstraat was ontstaan zo goed als verhuurd is. Ook kwam er in vergelijking met vorig jaar beduidend minder nieuw aanbod op de markt. Het goede nieuws is verder dat de Primark die vorig jaar geopend is in winkelcentrum Westerhaven, veel bezoekers naar het gebied trekt, waardoor het erg druk is geworden op de Westerkade. Dit trekt echter vooralsnog vooral horecaondernemers aan. Zo opende KFC er vorig jaar een vestiging.. 3.. 1. 1 m 9 9 Herestraat Grote Markt Guldenstraat Vismarkt Waagstraat A Kerkhof Zwanestraat Paddepoel Carolieweg 1 1 11 11 MEDIO 1 13 13 1 1 15 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Prijzen staan in Groningen duidelijk onder druk en zijn fors neerwaarts bijgesteld. Dat geldt ook voor de Herestraat. Waar in de goede jaren daar huurprijzen van 1.5 euro per m² per jaar werden betaald, liggen de prijzen nu op maximaal 1. euro.

NVM BUSINESS WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 ZWOLLE Het is duidelijk dat de Zwolse winkelmarkt in de lift zit, getuige de transacties met Primark eind vorig jaar en met ZARA in 1. Daar kwam dit jaar een nieuwe grote naam bij toen bekend werd dat Hudson s Bay het. m² grote voormalige V&D-pand in het centrum van Zwolle zal gaan betrekken. Alle drie de winkelketens zullen pas in 17 hun deuren openen en zullen waarschijnlijk meer bezoekers naar de binnenstad trekken.. 3.. 1. m De aantrekkingskracht van de Zwolse winkelmarkt tekende zich eveneens af in de vastgoedcijfers. Zo lag het aantal transacties in de eerste helft van dit jaar hoger dan in dezelfde periode in voorgaande jaren. Het aanbod liet daarnaast een duidelijke daling zien, zowel in aantallen winkels als in vierkante meters. 9 1 11 13 1 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 Wel had Zwolle duidelijk last van het faillissement van de V&D. Door de sluiting van de V&D zijn de bezoekersaantallen in de Roggenstraat flink naar beneden gegaan, waardoor ondernemers in deze straat het een stuk moeilijker hebben. Dit uitte zich de afgelopen periode in een toename van het aanbod in de Roggenstaat. De verwachting is echter dat de komst van Hudson s Bay dit aanbod volledig zal doen oplossen. De hoop is dat de komst van Hudson s Bay ook een positief effect zal hebben op het door leegstand geplaagde winkelcentrum aan de Weeshuistraat. Dit overdekte winkelcentrum kampt eveneens met sterk teruggelopen bezoekersaantallen sinds het wegvallen van de V&D, maar ook daarvoor had het winkelcentrum het al moeilijk en trokken huurders weg. De komst van Hudson s Bay laat echter nog even op zich wachten. De ontwikkeling van de nieuwe parkeergarage aan het Kat wolderplein in combinatie met de komst van de Primark in 17 maakt dat de aantrekkelijkheid van de Melkmarkt voor winkeliers verder versterkt gaat worden. Als de parkeergarage eenmaal gereed is, zullen nog meer mensen het centrum via de Rode torenbrug bezoeken, waardoor de loop op de Melkmarkt verder zal toenemen. Ook werd bekend dat de Hornbach definitief naar Zwolle komt. Er was nogal wat gedoe rond de komst van de 1. m² grote bouw- en tuinmarkt, maar inmiddels heeft de Raad van State alle bezwaren verworpen en kan de bouw beginnen. De oplevering staat gepland voor het najaar van 17. 1 9 Diezerstraat Broerenstraat Roggenstraat Spiegelstraat Spiegelstraat Luttekestraat Het Eiland Zwolle Zuid 1 11 MEDIO 1 13 1 15 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Door de sterke vraag naar winkelruimte in de Diezerstaat bleven de prijzen op de A1-locaties onverminderd hoog. In het B- en C-segment stonden de prijzen over het algemeen onder druk, zoals bijvoorbeeld in de Roggenstaat en in winkel gebied Het Eiland.

ENSCHEDE De winkelmarkt in Enschede beweegt zich duidelijk in opwaartse richting. De eerste zes maanden van 1 nam het aanbod op de lokale winkelmarkt flink af, waardoor er halverwege 1 fors minder vierkante meters op de markt stonden dan in eerdere jaren. Ook de leegstand daalde. Overigens is de crisis volledig aan het A-gebied voorbijgegaan. Ook in 1 is er geen leegstand te vinden en als er iets vrijkomt, kan een winkel vaak meteen weer worden ingevuld. Het is zelfs zo dat in Enschede het A-gebied zich langzaamaan uitbreidt, doordat een aantal grote partijen genoegen heeft genomen met een iets mindere locatie en het aantal passanten daar vervolgens sterk is toegenomen. m. 5.. 3.. 1. 9 1 11 13 1 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 De afname van het aanbod kwam overigens voor een groot deel voor rekening van woonplein Enschede, waar in het verleden nogal wat winkels leegstonden. Sinds de renovatie van de woonboulevard vorig jaar zijn er veel vierkante meters verhuurd en nam het aanbod er in snel tempo af. Maar ook het kernwinkelgebied profiteerde van de positieve stemming op de Enschedese winkelmarkt. Zo nam het aantal winkels dat aan de Haverstraatpassage werd aangeboden de eerste zes maanden van 1 flink af. Sinds lange tijd wordt er in deze straat meer verhuurd dan dat er in aanbod komt. De huurprijzen zijn er inmiddels ook zodanig gedaald dat lokale ondernemers er geld kunnen verdienen. 1 1 9 1 11 13 1 15 1 H1 Net als in een aantal andere grote steden mag Enschede Hudson s Bay als nieuwe huurder van de oude ruimte van V&D verwelkomen. Daarnaast valt op dat door herontwikkeling beschikbaar komende nieuwe winkelruimten in Enschede snel kunnen worden ingevuld. ZARA gaat bijvoorbeeld circa. m² huren in de verbouwde Hofpassage en ook de oude locatie van de HEMA in de Kalanderstraat staat volop in de belangstelling van grote internationale retailers. Niet alleen het aanbod en de opname ontwikkelden zich positief, ook kwam er beduidend minder nieuw aanbod op de markt dan een jaar eerder. Door de komst van grote internationale ketens naar Enschede en het completere winkelaanbod oefent Enschede een steeds grotere aantrekkingskracht uit, vooral ook op het Duitse achterland. Het aantal bezoekers aan de binnenstad neemt dan ook sterk toe en sinds vorig jaar zijn er in het centrum van Enschede een aantal Duitse horecaconcepten neergestreken. MEDIO 1 Kalanderstraat H.J. van Heekplein Klanderij Raadhuisstraat Twentec De Heurne Langestraat Haverstraatpassage 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Wat betreft de huurprijzen geldt dat op A1-locaties de prijzen ook tijdens de crisis niet omlaag zijn gegaan en onverminderd hoog blijven. De overige locaties hebben in Enschede de afgelopen jaren een stevige correctie gehad. Het goede nieuws is dat verhuurders in deze straten nu langzaam weer zicht krijgen op huurprijsstijging.

NVM BUSINESS WINKELMARKTEN GROTE STEDEN 1 ARNHEM De Arnhemse winkelmarkt heeft duidelijk de wind weer in de zeilen en is sinds begin dit jaar zichtbaar met een comeback bezig. Er is veel meer vraag naar winkelruimte, waardoor er fors meer transacties plaatsvinden dan voorgaande jaren en zowel het aanbod als de leegstand is sinds begin dit jaar afgenomen. De Arnhemse binnenstad heeft veel last gehad van het faillissement van de Macintosh-groep (o.a. Scapino, Dolcis, Invito, Manfield en PRO Sport) en Etam Groep (Miss Etam en Promiss), waardoor er eind vorig jaar nogal wat leegstand was ontstaan, ook op A1-locaties. Waar vorig jaar vooral sprake was van een verplaatsingsmarkt en de nadruk lag op het B- en C-segment aan de rand van de stad, is het beeld dit jaar compleet anders. Door de sterke vraag naar winkelruimte in het A- en B1-segment is de leegstand die vorig jaar ontstond vrijwel helemaal weer ingevuld. Ook de leegstand in het A1-gebied is nagenoeg opgelost. Retailers die op zoek zijn naar A1-winkelruimte van m² of groter hebben nauwelijks mogelijkheden. Alleen een PRO Sport winkel van ca. 7 m² aan de Vijzelstraat staat fysiek leeg. Het zijn vooral nieuwe vestigingen van nationale en internationale retailers die de markt bepalen en voor de nodige vernieuwing en verandering zorgen. Alhoewel de oude Miss Etam-winkel kon worden ingevuld door de uitbreiding van de ZARA, krijgt Arnhem er in 1 veel nieuwe winkelformules bij. Onder andere KIKO Milano, Gabor, Superdry, Rivièra Maison, The Read Shop, YAYA, Coef, C.O.S. en de ANWB tekenden dit jaar huurcontracten voor winkelruimte in het centrum. De belangrijkste ontwikkeling was ontegenzeggelijk de komst van Topshelf, waardoor het gat dat de V&D achterliet snel kon worden opgevuld. Met ruim. m² is het meteen de grootste megastore van het bedrijf. Overigens voert Topshelf in Arnhem een uitgebreider assortiment dan in haar andere vestigingen. Naast sportkleding en mode wil Topshelf zich in het centrum van Arnhem ook richten op beauty-, reis- en schoolartikelen en lijkt daarmee meer op een warenhuis dan op een sportzaak. Ook de horeca zit in Arnhem in de lift. Zo werd bekend dat topkok Sergio Hermans een Frites Atelier gaat openen op de hoek van de Vijzelstraat en Bakkerstraat. Het 1.5 m² grote oude postkantoor aan het Jansplein, dat al geruime tijd leegstond, is eveneens verhuurd aan een horecaonderneming. Het pand zal een nieuw grand café met revolutionaire zelftapwand gaan huisvesten.. 3.. 1. m 1 1 9 9 Grote Oord Vijzelstraat Ketelstraat Roggestraat Jansstraat Kronenburg Bakkerstraat Koningstraat Musiskwartier Presikhaaf 1 1 11 11 MEDIO 1 13 13 1 1 15 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 1 H1 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75. Door de leegstand die vorig jaar ontstond als gevolg van het vrijwel gelijktijdige faillissement van een aantal winkelketens, hebben de huurprijzen in Arnhem over de gehele linie een correctie gekregen. Vraag en aanbod zijn inmiddels weer in balans.

MAASTRICHT De Maastrichtse winkelmarkt blijft uitstekend presteren. Door de aantrekkingskracht van Maastricht als winkelstad is de vraag naar winkelruimte onverminderd groot. Halverwege 1 was er in het kernwinkelgebied van Maastricht nauwelijks aanbod, laat staan leegstand. Ondanks de geringe beschikbaarheid waren er de eerste zes maanden van 1 toch een aantal opvallende mutaties. Zo opende schoenenketen Clarks een vestiging aan de Grote Staat en betrok Sneakers Concept een winkel in de Kleine Staat. Ook werd bekend dat modeketen State of Art een huurcontract heeft getekend voor winkelruimte in de Wolfstraat. Zowel het aanbod als de leegstand liet een daling zien. De opname ontwikkelde zich over het eerste halfjaar eveneens positief. m. 3.. 1. 9 1 11 13 1 15 1 H1* * De opname betreft de verwachte opname voor heel 1 De meeste transacties hadden echter betrekking op de aanloopstraten, waar de situatie per straat sterk verschilt. De Muntstraat kent geen leegstand en heeft eigenlijk altijd wel voldoende vraag door de nabijheid van winkelcentrum Mosae Forum. Door de nabijheid van winkelcentrum Entre Deux gaat dat ook op voor de Spilstraat. Kind van de rekening is de Nieuwstraat, waar het wat minder goed gaat. Hoewel er dit jaar wel een transactie plaatsvond, is het aanbod toegenomen doordat de H&M Beauty weggaat. 1 9 1 11 13 1 15 1 H1 De Wycker Brugstraat, de straat tussen het station en de Sint Servaasbrug naar het oude centrum, blijft erg populair bij retailers. Intertoys en Holland & Barrett openden er recentelijk een vestiging en ook hobbywinkel Pipoos tekende dit jaar voor winkelruimte in de straat. Ook bij horecaondernemers is de straat populair. Het gebied, dat ook wel het Quartier Latin van Maastricht wordt genoemd, wordt dit jaar nog uitgebreid met een Wyck Bazaar, een foodhal-concept. Hoewel ten tijde van het schrijven van deze publicatie nog niet officieel bevestigd, trekt warenhuisketen Hudson s Bay zo goed als zeker in de voormalige ruimte van de V&D. Het is daarbij nog wel de vraag welke formule de keten er zal vestigen. Hudson s Bay richt zich met haar gelijknamige formule op het hogere marktsegment, net als buurman de Bijenkorf, die in hetzelfde pand gevestigd is. Het is dan ook waarschijnlijk dat de outletformule van Hudson s Bay, Saks OFF 5TH, op de locatie gevestigd zal worden. MEDIO 1 Grote Staat Kleine Staat Maastrichter Brugstraat Muntstraat Wolfstraat Entre Deux Spilstraat Nieuwstraat Wycker Brugstraat Brusselse Poort 5 5 75 1. 1.5 1.5 1.75..5.5 De huurprijzen bleven in Maastricht over het algemeen stabiel, wel is het in het B- en C-segment niet ongebruikelijk dat er incentives weggegeven worden in de vorm van een verbouwingsvergoeding of een aantal maanden huurvrij. Een andere veelvoorkomende manier om ondernemers over de streep te trekken is het overeenkomen van een breakoptie na twee jaar.

HUURPRIJZEN VAN WINKE MEDIO 1 AMSTERDAM Amsterdamse Poort 75 7 Beethovenstraat 35 Boven t Y 35 Kalverstraat.5 3. Leidsestraat 1.5. Nieuwendijk.5 Osdorpplein 15 5 P.C. Hooftstraat 1..5 Rokin 75 1. Van Baerlestraat 5 1. UTRECHT Bakkerstraat 7 1. Choorstraat 7 95 Hoog Catharijne 5 1.5 Kanaleneiland 5 35 Lange Elisabethstraat 1. 1.5 Oudegracht 75 1. Oudkerkhof 35 5 Overvecht 15 Steenweg 75 1. Vredenburg 7 1. GRONINGEN A Kerkhof 15 3 Carolieweg 1 1 Grote Markt 5 5 Guldenstraat 7 Herestraat 1. Paddepoel Vismarkt 7 Waagstraat 5 5 Zwanestraat 3 EINDHOVEN Admirant Shopping 5 5 Demer 1. 1.5 Hermanus Boexstraat 55 7 Heuvel Eindhoven 5 5 Marktstraat 9 Piazza 35 Rechtestraat 1.1 Vrijstraat 35 7 Woensel 35 ARNHEM Bakkerstraat 5 Grote Oord 55 1.5 Jansstraat 5 5 Ketelstraat 9 1. Koningstraat 175 5 Kronenburg 35 55 Musiskwartier 3 Presikhaaf 35 Roggestraat 75 Vijzelstraat 95 1.5 ENSCHEDE De Heurne 15 5 H.J. van Heekplein 35 75 Haverstraatpassage 15 5 Kalanderstraat 5 1. Klanderij 75 75 Langestraat 5 5 Raadhuisstraat 35 5 Twentec 3 5 De vermelde huurprijzen hebben betrekking op units van 1 tot vierkante meter

LRUIMTE DEN HAAG De Passage Frederik Hendriklaan 3 Grote Marktstraat 7 1. Hoogstraat 1.15 Nieuwe Haagse Passage 1. 1. Noordeinde (tot Paleis promenade) Spuistraat 1. 1. Venestraat 9 1.15 Vlamingstraat 5 Wagenstraat (tussen Grote Marktstraat en Weversplaats) 5 1.1 MAASTRICHT Brusselse Poort 3 Entre Deux 7 1. Grote Staat 1.5.5 Kleine Staat 1.3 1.5 Maastrichter Brugstraat 9 1.5 Muntstraat 1. Nieuwstraat Spilstraat 9 Wolfstraat 7 1. Wycker Brugstraat ROTTERDAM Beursplein 1. Beurstraverse 1.5 1.75 Binnenwegplein 5 1. Hoogstraat 1. Korte Lijnbaan 1.5 Lijnbaan 1. 1.7 Oude Binnenweg Winkelcentrum Alexandrium I Winkelcentrum Zuidplein 3 ZWOLLE Broerenstraat Diezerstraat 1.5 Het Eiland 175 75 Luttekestraat 3 5 Roggenstraat 7 Spiegelstraat 7 Spiegelstraat 7 Zwolle Zuid 175 5

VISIE DE WINKELSTAD IN 5, DOOD OF VITAAL? Als je alles van tevoren wist, kwam je met een dubbeltje de wereld rond is ook op het Nederlandse winkellandschap van toepassing. Want wie had in de jaren 5 van de vorige eeuw gedacht dat Jan met de pet anderhalf uur in een auto naar een groot winkelcentrum zou rijden? Dat was toch iets voor Amerika, dat land van de onbegrensde mogelijkheden? Nederlandse planologen planden in die tijd nog braaf winkelvoorzieningen op fietsafstand! Deze ruimtelijke planning heeft ertoe geleid dat Nederland beschikt over een unieke fijnmazige detailhandelsstructuur, al moet deze wel future proof worden gemaakt. Aan het einde van de vorige eeuw is het aantal vierkante meters winkelruimte fors gestegen. Dit kwam onder andere door de ontwikkeling van grote aantallen woonboulevards door heel Nederland. Maar ook is er in veel steden op grote schaal winkelruimte aan het stadscentrum of wijkwinkelcentrum toegevoegd. Dit heeft ertoe geleid dat de vloerproductiviteit van de winkels behoorlijk daalde en een groot aantal winkels de deuren moest sluiten. De retailsector in Nederland is lange tijd weinig vernieuwend geweest. Dit zorgde er onder andere voor dat je als consument in iedere stad dezelfde winkels had en dat was een klacht van veel consumenten. Je kunt je afvragen of deze klacht van de consument zo terecht is, want deze winkels konden daar alleen maar zitten omdat er klanten waren die bij ze kochten. Aan de andere kant waren de winkelketens zelf ook niet erg innovatief. Hierdoor heeft een groot aantal winkelketens de afgelopen jaren de deuren moeten sluiten. Hoewel er discussie is over het percentage waarmee de online verkopen oplopen, zal deze trend naar verwachting de komende tijd wel doorzetten. Steeds meer retailers combineren fysieke winkels met internetverkoop. Typische online verkopers, zoals Coolblue, openen daarentegen met groot succes winkels om hun consument te bedienen en hebben plannen om het aantal winkels uit te breiden. Op dit moment hebben veel winkelgebieden te maken met een grote leegstand die ook nog eens oploopt. Want zien we de winkelleegstand in de steden met meer dan 1. inwoners stabiel blijven of dalen, in de middelgrote steden (3. tot 1. inwoners) stijgt de winkelleegstand over het algemeen. Om deze zorgelijke ontwikkeling een halt toe te roepen heeft minister Kamp van Economische Zaken een Retaildeal met alle partijen, waaronder de detailhandel en de vastgoedsector, gesloten. Op dit moment wordt er dus hard gewerkt om de leegstand op te lossen, maar wat komt er verder nog op ons af? De vergrijzing zet in Nederland door en vraagt om andere voorzieningen in de stad. De tegenwoordige ouderen hebben vaak een goedgevulde portemonnee en gaan graag de stad in om te winkelen en te genieten van de horeca. Dit is een trend die kansen biedt voor steden door huisvesting te bieden voor ouderen in en rond het centrum. Ook goede (dag)horecavoorzieningen bieden kansen om aan de ene kant de lege winkels in te vullen en aan de andere kant het centrum aantrekkelijker te maken voor ouderen. Een echte win-winsituatie. Om de leegstand te bestrijden zullen middelgrote steden veel moeten doen om weer aantrekkelijk te worden of dit te blijven. Het verminderen van het aantal vierkante meters winkelruimte is daarbij niet te vermijden (bron: Vacancy Unsolvable?, W.F. Vermeulen, 15). Er zal door gemeentes moeten worden gekozen voor winkelstraten die men wil behouden. Daarmee zullen ze ook moeten aangeven wat er met de winkelstraten (en -gebieden) moet gebeuren die geen toekomst meer hebben. Dat gemeentes daarbij ook impopulaire keuzes moeten maken is onvermijdelijk, maar bestuurders mogen zich hierdoor niet laten afschrikken. Gemeentes die deze uitdaging aangaan zullen erin slagen om ook in de toekomst een aantrekkelijk centrum te hebben. De NVM Business- makelaar is bij uitstek de adviseur die gemeentes helpt bij deze transitie.

BEGRIPSOMSCHRIJVINGEN A-LOCATIES Winkellocaties in kernwinkelgebieden worden ingedeeld in A-, B- en C-locaties. Deze indeling wordt ook wel een indeling naar passantenklasse of locatiekwaliteit genoemd. Het drukste punt in een winkelgebied, het punt waar de meeste passanten langslopen, wordt aangeduid als A1-locatie. De overige locaties in het winkelgebied worden ingedeeld op basis van de mate waarin het aantal passanten zich verhoudt tot het maximale aantal passanten van de A1-locatie. De onderstaande tabel maakt dit duidelijk. De tabel geeft per locatietype de bandbreedte van het aantal passanten ten opzichte van het drukste punt binnen het betreffende winkelgebied. A1-locaties: 75-1 A-locaties: 5-75 B1-locaties: 5-5 B-locaties: 1-5 C-locaties: 5-1 AANLOOPSTRAAT Een B- of C-locatie in het kernwinkelgebied. HUURPRIJS De gerealiseerde kale huur per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak, exclusief btw. LEEGSTAND Het totaal van fysiek leegstaande winkelobjecten. De leegstand is veelal kleiner dan het aanbod. OPNAME Verhuur- en verkooptransacties die op de vrije markt plaatsvinden. Gebruikers die in hun eigen huisvestingsbehoefte voorzien (de zogenoemde eigenbouw), worden niet tot de opname gerekend. Hetzelfde geldt voor sale-andleasebackovereenkomsten en contractverlengingen. AANBOD Winkelruimte die direct beschikbaar is voor verhuur of verkoop. Winkels die in voorbereiding zijn en derhalve nog gebouwd moeten worden, worden in het aanbod niet meegeteld. Het aanbod omvat naast leegstaande en nog in aanbouw zijnde winkels ook ruimten die nog in gebruik zijn maar waarvan bekend is dat deze op korte termijn worden vrijgemaakt. NVM Business registreert het aanbod vanaf. WINKELRUIMTE Een voor het publiek toegankelijke, ruimtelijk zelfstandige eenheid die grotendeels in gebruik is ten behoeve van het voor eindgebruikers bedrijfsmatig ter verkoop uitstallen en aanbieden van artikelen die niet ter plekke geconsumeerd worden. Er moet derhalve sprake zijn van een detailhandelsfunctie.

Over NVM Business De NVM is in Nederland de grootste vereniging voor makelaars en taxateurs. Zij geeft via educatie en research doelgerichte ondersteuning aan de aangesloten leden. Daarnaast zorgt zij voor belangenbehartiging richting overheid en politiek. De vakgroep NVM Business is gespecialiseerd in commercieel vastgoed kantoren, bedrijfsgebouwen, winkels en horeca en bestaat uit circa 7 makelaars die zich onderscheiden door hun uitgebreide kennis van de regio s waarin zij actief zijn. Door verdere professionalisering en het bevorderen van integriteit wil NVM Business de autoriteit worden op het gebied van commercieel vastgoed in Nederland. Van het totale aanbod van te huur of te koop staande winkels in Nederland is circa 5 in handen van een bij NVM Business aangesloten bedrijfsmakelaar. NVM Business Fakkelstede 1 331 HZ Nieuwegein Telefoon: (3) 51 5 Aan de totstandkoming van deze publicatie is medewerking verleend door: KroesePaternotte (Amsterdam), Reibestein en Partners Bedrijfshuisvesting (Den Haag), Ooms Makelaars Bedrijfshuisvesting (Rotterdam), Van Rossum Makelaars Bedrijfshuisvesting (Utrecht), RSP Makelaars (Eindhoven), Boekenrode makelaars & taxateurs (Groningen), Rodenburg Bedrijfsmakelaars (Zwolle), Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars (Enschede), Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars (Arnhem), Boek & Offermans Makelaars (Maastricht) COLOFON augustus 1 Samenstelling drs. G.A. Raven RT en drs. Wouter F. Vermeulen MSRE RM RT Bron gegevens NVM Data & Research, Locatus Vormgeving PROOF internal & employer branding Fotografie Arie J. Jager/iStock