Samen een sterke pedagogische omgeving

Eén organisatie voor kinderopvang en onderwijs Benodigde vaardigheden binnen IKC Welke vaardigheden heb je nodig om te werken in een Integraal Kind Centrum (IKC)? Er is onderzocht over welke kennis, houdingsaspecten en vaardigheden een (toekomstig) pedagogisch medewerker dient te beschikken om optimaal te kunnen functioneren in een IKC. Wat betekenen de uitkomsten voor de mbo-opleiding Pedagogisch Werk? Judith Kuiten is eigenaar van Kuiten & Partners (www.kuitenenpartners.nl) en doet onderzoek naar de benodigde vaardigheden van IKCmedewerkers Sanne Huijbregts werkt als docent en onderzoeker aan de opleiding Pedagogiek van de Hogeschool van Amsterdam en is netwerklid van HJK Jonge ouders weten vaak niet goed bij wie ze opvoedvragen kunnen neerleggen Samen een sterke pedagogische omgeving opzetten, is een uitdaging. Dat vraagt om interdisciplinair werken en om het verbinden van onderwijs, opvang en zorg (Doornenbal & De Leve, 2014). De vraag is wat deze nieuwe manier van samenwerken voor gevolgen heeft voor de beroepsopleidingen, zoals de mbo-opleiding Pedagogisch Werk. Studenten Pedagogisch Werk willen graag met kinderen werken. Meestal hebben zij een voorkeur voor één specifieke doelgroep. Ik wil graag met baby s werken, zegt Anne, terwijl Marie bij aanvang van de opleiding Pedagogisch Werk een duidelijke voorkeur uitsprak voor de oudere kinderen op de buitenschoolse opvang. Hoe kunnen de beroepsopleidingen de eenzijdige wijze waarop er naar de doelgroepen gekeken wordt doorbreken? De focus op één van de leeftijdsgroepen mag niet leiden tot een gebrek aan kennis over de overige ontwikkelingsfasen van kinderen. Omdat het geheel meer is dan de som der delen, is het van essentieel belang om ervaring op de doen met kinderen in de leeftijd van 0 tot 12 jaar. Zeker wanneer beroepskrachten binnen een IKC zowel met baby s als met kinderen uit groep 8 te maken krijgen. Naast het opdoen van meer kennis krijgen de studenten hierdoor ook beter zicht op de doorgaande leerlijn van het kind. Hoe kunnen opleidingen studenten uitdagen om over de schutting te kijken en om integraal te gaan werken? Veranderde maatschappij In onze veranderende maatschappij worden nieuwe eisen gesteld aan opvoeden en educatie. Het gezinsleven in Nederland verandert, steeds vaker blijven vrouwen die kinderen krijgen werken. Ook de gezinssamenstellingen en de sociale structuren in de samenleving veranderen. Waar het vroeger logisch was dat men tot een bepaalde groep behoorde en bleef behoren, zijn sociale systemen nu flexibeler (OECD, 2010). Dit maakt dat jonge ouders vaak niet goed weten waar en bij wie zij opvoedvragen kunnen neerleggen. Deze verschillende ontwikkelingen hebben tot gevolg dat ouders tegenwoordig meer dan vroeger de opvoedingsverantwoordelijkheid delen met anderen. En dat ouders hoge eisen stellen aan opvang- en onderwijsvoorzieningen (Studulski, 2010). Het is in het belang van de kinderen dat deze verschillende omgevingen goed op elkaar zijn afgestemd (Bronfenbrenner & Morris, 1998). Voor onze samenleving is het belangrijk dat kinderen zo goed mogelijk worden voorbereid op de wereld die komt. Een wereld waarin kennis overal toegankelijk is en snel verandert en waarin mensen flexibel en innovatief met elkaar moeten samenwerken. In deze situatie kan een IKC betekenisvol zijn: het kan de plek worden waar kinderen met anderen opgroeien, leren en samenwerken. In de kern gaat het bij de vorming van een IKC om het organiseren van een betere pedagogische omgeving voor kinderen. Daarbij biedt een IKC voor ouders een praktische meerwaarde van een integraal huisvestingsplan. Integrale voorzieningen Als gevolg hiervan zien we in Nederland in toenemende mate integrale voorzieningen ontstaan waar kinderen op één plek terecht kunnen voor onderwijs en opvang. De kerngedachte achter deze geïntegreerde voorzieningen is dat de school samenwerkt met partners om zo de ontwikkelkansen van kinderen te vergroten en hun ontwikkeling te verrijken. In heel West-Europa zien we dat er toegenomen aandacht is voor het jonge kind in relatie met samenwerkingsverbanden 28 HJK maart 2016

Judith Kuiten In een IKC is een onderzoekende houding nodig om groepsoverstijgend te handelen tussen pedagogische professionals (Studulski, 2010). Hiertoe zien we in Nederland verschillende verschijningsvormen: de verschillende voorzieningen worden zowel onder één dak samengebracht als gescheiden van elkaar aangeboden. Deze voorzieningen krijgen in de volksmond ook verschillende namen, zoals brede school, educatief multifunctioneel centrum (MFC) en Integraal Kind Centrum (IKC). Centraal uitgangspunt bij al deze verschijningsvormen is dat de samenwerking tussen scholen en andere organisaties gericht is op het samen en complementair werken aan de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Een IKC wordt in de literatuur aangeduid als de meest ultieme vorm van een geïntegreerde voorziening voor 0- tot 12-jarigen. >> HJK maart 2016 29

Het betreft een totaalpakket van educatie, opvang en ontwikkeling stimulerende voorzieningen van kinderen van 0 tot 12 jaar binnen een dagarrangement (Valkestijn, Bakker & Westering, 2010). Werken in een IKC Werken in een IKC vraagt andere kennis, een andere houding en andere vaardigheden van de professionals die er werkzaam zijn dan wanneer men in een separate instelling werkt. Waar men voorheen gewend was om met vakgenoten te werken en verantwoordelijkheid te dragen voor de eigen taken, zonder verbinding te leggen met andere disciplines (monodisciplinair), worden voor de uitvoeringspraktijk in geïntegreerde voorzieningen andere eisen gesteld aan de professionals. Leseman (2009) en Peeters (2008) stellen dat een hoge kwaliteit van opvoeding en educatie het resultaat is van teamwork en niet van losse individuen. Om het IKC tot een succes te maken, zal men in dat interdisciplinaire team tot een goede samenwerking moeten komen. Daardoor kunnen we de leefwerelden waarin kinderen opgroeien beter met elkaar verbinden en complexe vraagstukken rond opvoeden, ontwikkelen en onderwijzen niet geïsoleerd, maar integraal aanpakken (Doornenbal & De Leve, 2014). Hoe kunnen wij onze toekomstige beroepskrachten voorbereiden op het werken in een IKC? Eén pedagogisch beleid Een pedagogisch medewerker in een IKC werkt vanuit één pedagogisch beleid (IKC breed) en hanteert een leerlingvolgsysteem voor kinderen van 0 tot 12 jaar. Hij of zij adviseert bij ontwikkelings- en opvoedvragen. Daarbij dient een pedagogisch medewerker binnen het IKC te communiceren met andere professionals op verschillende niveaus en dient hij of zij zich te verhouden tot verschillende functieculturen. In het kader van het onderzoek naar de gewenste competenties van toekomstig IKC-medewerkers werden panelgesprekken gevoerd met medewerkers van integrale kindcentra in Gelderland en Overijssel. De panels bestonden uit een leerkracht, een pedagogisch medewerker en de directeur van het betreffende IKC. Eén van de directeuren zei: Het belangrijkste is dat een stagiair met een open blik kan kijken en dat hij of zij over de grenzen heen kijkt. Het is de bedoeling dat hij of zij gaat ervaren dat er binnen een IKC een wij-gevoel is. Wij zijn hier met elkaar aan het werken aan de (doorlopende) ontwikkeling van de kinderen. Dat betekent ook dat je de competentie moet hebben om iedereen binnen het IKC te kunnen ontmoeten en te kunnen aanspreken of iets mee te kunnen afspreken. Een medewerker van een IKC maakt gebruik van In een IKC lopen stagiairs stage in de materialen en ruimtes binnen het gehele kindcentrum. Een pedagogisch medewerker vertelt: We overleggen rond alle thema s waaraan wij werken. Nu zijn wij bezig met het thema Ridders en kastelen en dat zie je in het gehele gebouw terug. Naast het feit dat thema s onderling worden afgestemd, zijn de medewerkers van een IKC ook in staat om groepsoverstijgend te handelen. Zo is het heel gebruikelijk dat kinderen uit groep 6 de peuters voorlezen. Dit alles vraagt van medewerkers dat zij hun collega s kennen en weten wat er speelt binnen het gehele centrum. Het vraagt om voortdurende afstemming, een onderzoekende houding en het vermogen om flexibel te zijn. De vraag is: hoe kunnen wij onze toekomstige beroepskrachten voorbereiden op het werken in een IKC? De uitkomsten van het onderzoek naar de vaardigheden die nodig zijn om te werken in een IKC zijn vergeleken met het kwalificatiedossier Pedagogisch Werk (2015). Hieruit blijkt dat daar waar het gaat om de functie van pedagogisch medewerker en/of onderwijs assistent (Kwalificatiedossier MBO, 2015) de kennis, houding en vaardigheden het meest overeenkomen 30 HJK maart 2016

kinderopvang, de buitenschoolse opvang en het basisonderwijs Wilbert van Woensel met het profiel van de gespecialiseerd medewerker, niveau 4. De sub-vaardigheden flexibiliteit en het hebben van een onderzoekende houding blijken nog in onvoldoende mate geïmplementeerd te zijn in het huidige curriculum van de mbo-opleiding Pedagogisch Werk. Omdat het hier om meer vakoverstijgende competenties lijkt te gaan, wordt aanbevolen om de lesstof op een andere manier aan te bieden, bijvoorbeeld door onderzoekend leren te implementeren. Pilotstages IKC Samen met een aantal partners binnen Gelderland en Overijssel zijn pilotstages georganiseerd, waarin studenten momenteel specifieke ervaring opdoen. We dragen onder andere zorg voor een gelijkmatige verdeling van de stage over de werksoorten en de aanvullende opdrachten. Stagiairs lopen tijdens deze pilot stage in een IKC, waarbij de stage-uren evenredig verdeeld zijn over de kinderopvang, de buitenschoolse opvang en het basisonderwijs. Door deze verdeling maken zij kennis met alle facetten van het IKC. Daarbinnen krijgen zij een onderzoeksopdracht, waarmee zij gestimuleerd worden tot het uitvoeren van een praktijkonderzoek binnen alle lagen van het IKC. Het kennismaken met de verschillende doelgroepen ervaren zij als zeer positief en ook het feit dat zij de mogelijkheid krijgen om door het hele gebouw te mogen bewegen, zoals één van de stagiairs het omschrijft, ervaren zij als positief. In de praktijk blijken vooral praktische knelpunten naar voren te komen, zoals: wie is mijn vaste aanspreekpunt? Een ander knelpunt is: wie tekent mijn schoolopdrachten (binnen de beroepspraktijk) af? Doordat er met regelmaat met de stagiairs en hun begeleiders evaluatiegesprekken worden gevoerd, zal deze pilot uiteindelijk resulteren in zeer praktische aanbevelingen voor de beroepspraktijk. Na de kennismakingsperiode, waarin zij uitgebreid kennismaken met de diverse doelgroepen en de integrale aanpak, oriënteren zij zich op een onderzoeksvraag. Eén van de stagiairs heeft besloten onderzoek te doen naar de doorgaande leerlijn binnen het IKC door een kind te volgen dat van het kinderdagverblijf doorstroomt naar het basisonderwijs. Een andere stagiair heeft geconstateerd dat er een verschil is tussen de aanpak van pesten binnen het kinderdagverblijf en de basisschool. Zij onderzoekt allereerst welke verschillen en/of overeenkomsten er zijn, waarna zij aanbevelingen wil doen met betrekking tot verdere afstemming en implementatie. De eerste resultaten van de pilots kunnen als positief bestempeld worden. Een betere afstemming tussen de voor- en vroegschool ondersteunt de ontwikkeling van kinderen. Een samenhang tussen binnenschools leren en buitenschools leren is een rekenles in de klas verbinden aan koekjes bakken in de buitenschoolse opvang. Dit biedt plezier en verrijking voor kinderen en medewerkers. Het toenemende aantal kindcentra vraagt om beroepskrachten die voorbereid en geoefend zijn in integraal samenwerken en om een bredere kijk op kinderen. Literatuur Doornenbal, J., & De Leve, C. (2014). De pedagogische professional van de toekomst: 21st. Century Skills Professionals 0- tot 6-jarigen. Den Haag: PACT. Leseman, P. (2009). The impact of high quality education and care on the development of young children: Review of the literature. In EACAE (Eds.), Tackling social and cultural inequality through ECEC in Europe. Brussel: European Commission. Peeters, J. (2008). De warme professional: begeleid(st)ers kinderopvang construeren professionaliteit. Gent: Academia Press. Studulski, F. (2010). Op weg naar een integraal kindcentrum. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Valkestijn, M., Bakker, P., & Westering, Y. (2010). Van brede school tot integraal kindcentrum? Voorbeelden uit de praktijk. Amsterdam: Uitgeverij SWP. HJK maart 2016 31

Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rondom het jonge kind? Neem nu een abonnement op HJK Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts 117,50 per jaar Ontvang 10 x HJK HJK lezen op tablet en pc via Schooltas Krijg toegang tot het digitaal archief Studenten ontvangen 40% korting Samen voor 75,- per jaar Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2266691