Colofon. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV Werkbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil.

Colofon Het regioportret Zuid-Limburg verschijnt één keer per jaar en brengt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK in beeld voor de regio Zuid-Limburg. Het regioportret Zuid-Limburg wordt samengesteld door het consortium Panteia, SEOR en Etil, in opdracht van het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport, de Stichting Arbeidsmarkten Opleidingsbeleid Verpleeg- Verzorgingstehuizen en Thuiszorg, FCB, de Stichting Arbeidsmarkt Gehandicaptenzorg, de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen, de Stichting O&O Fonds Geestelijke Gezondheidszorg, het kenniscentrum voor leren in de praktijk in Zorg, Welzijn en Sport Calibris en UWV WERKbedrijf. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV Werkbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil. 1

Inhoudsopgave PAGINA 1 ALGEMEEN 3 AANBOD 2 POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING 4 3 ARBEIDSPARTICIPATIE 5 4 BEROEPSBEVOLKING 6 5 PENDEL 7 6 NIET-WERKENDE WERKZOEKENDEN (NWW) 8 VRAAG 7 WERKGELEGENHEID IN ZORG & WJK 9 ONDERWIJS 8 INSTROOM IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 11 9 DEELNEMERS IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 13 10 SECTOR- EN STUDIERENDEMENT 15 OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS 11 HET OORDEEL VAN WERKNEMERS 17 12 HET OORDEEL VAN WERKGEVERS 18 13 SAMENVATTEND OVERZICHT 19 DEFINITIES 20 BIJLAGEN 23 2

1 Algemeen Inleiding Het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en WJK (Welzijn en maatschappelijke dienstverlening, Jeugdzorg en Kinderopvang) beoogt relevante organisaties te voorzien van eenduidige en betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gezondheidszorg en de WJK. Daartoe worden onder andere regioportretten opgesteld voor elk van de 28 onderscheiden regio s. De voorliggende rapportage betreft het regioportret voor Zuid- Limburg, deze regio valt in het werkgebied van werkgeversverband Zorg aan Zet. De regio bestaat uit de volgende gemeenten: Beek, Brunssum, Eijsden, Gulpen-Wittem, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht, Margraten, Meerssen, Nuth, Onderbanken, Schinnen, Simpelveld, Sittard-Geleen, Stein, Vaals, Valkenburg aan de Geul en Voerendaal. Uitgangspunten regioportret Bij het opstellen van de regioportretten is gebruik gemaakt van de meest recente beschikbare informatie. Aangezien voor een aantal relevante onderwerpen nog geen goede en bruikbare regionale gegevens beschikbaar zijn, kan en zal dit RegioPortret 2011 niet alle vragen over de regionale arbeidsmarkt kunnen beantwoorden, maar moet het op hoofdlijnen de regio wel voldoende handvatten bieden voor arbeidsmarktbeleid. Het is uitdrukkelijk de bedoeling de regioportretten in volgende jaren aan te vullen met nieuwe gegevens die beschikbaar komen. Het onderzoeksteam gaat hierbij voor de grootst mogelijke transparantie, om duidelijk en inzichtelijk te maken waar bepaalde resultaten op gebaseerd zijn. Informatie over de regionale arbeidsmarkt in Zorg en WJK heeft over het algemeen betrekking op een regionale verdeling van landelijke gegevens en ontwikkelingen. Dit betekent dat landelijke gegevens de basis vormen. Op basis van kenmerken die specifiek zijn voor een bepaalde regio, is bepaald hoe landelijke ontwikkelingen zich naar deze regio vertalen. Een belangrijk onderdeel van de pragmatische aanpak heeft betrekking op de regionale werkgelegenheid in Zorg en WJK. Verschillende bronnen zijn hiervoor voorhanden, alle met hun eigen voor- en nadelen. Op basis van een uitgebreide analyse van een viertal beschikbare bronnen (het Sociaal Statistische bestand SSB, gegevens van PGGM, het landelijke vestigingenregister LISA en het Banenbestand van CBS) is besloten om in de regioportretten voor de regionale verdeling van werkgelegenheid uit te gaan van het CBS Banenbestand. Aangezien gegevens over regionale vacatures en regionale mobiliteit nog niet beschikbaar zijn, zijn deze niet opgenomen in dit regioportret. Wel zijn de landelijke cijfers hieromtrent in de bijlage opgenomen. Regionale prognoses omtrent overschotten en tekorten van verplegend, verzorgend en sociaalagogisch personeel worden voor het eerst in het RegioPortret 2012 gepresenteerd. De regionale werkverbanden, waaronder Zorg aan Zet, hebben de mogelijkheid gekregen om feedback te geven op hun RegioPortret 2011. Deze feedback kon twee vormen aannemen. Allereerst tekstuele feedback om resultaten zoals in het RegioPortret weergegeven beter te kunnen duiden, en te voorzien van couleur locale. Deze feedback vindt u terug in het RegioPortret dat voor u ligt. Daarnaast feedback op de vastgestelde cijfers met betrekking tot de regionale arbeidsmarkt. Deze feedback wordt verzameld en waar mogelijk meegenomen in het RegioPortret 2012. 3

Leeftijden 2 Potentiële beroepsbevolking Samenstelling potentiële beroepsbevolking naar categorie, Zuid-Limburg, Bevolkingspiramide Zuid- Limburg, 2010 en 2020 2009 Werkzame beroepsbevolking (heeft werk >= 12u pw) 249.300 personen Bron: EBB, bewerking Etil Beroepsbevolking (heeft/zoekt werk > 12 u pw) 267.900 personen Potentiële beroepsbevolking 408.300 personen Werkloze beroepsbevolking (zoekt werk >= 12u pw) 18.600 personen Wil >= 12u pw werken 18.300 personen Nietberoepsbevolking 140.400 personen Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Zuid-Limburg en Nederland, 1996-2020 (index; 1996=100) Wil of kan niet >= 12u pw werken 122.100 personen Reden: Opleiding/studie (32%) Ziekte/AO (33%) Vut (15%) Zorgtaken (9%) Anders (11%) 95 e.o. 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 27.500 17.500 7.500 2.500 12.500 22.500 Bron: CBS Statline, bewerking Etil mannen 2020 mannen 2010 vrouwen 2020 vrouwen 2010 Samenstelling potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking wordt gevormd door alle mensen tussen 15 en 64 jaar. In 2009 waren er in potentie 408.300 mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt in Zuid-Limburg. Daarvan hebben 249.300 mensen een baan van minimaal 12 uur per week. Ongeveer 36.900 mensen vormen de arbeidsreserve op de arbeidsmarkt in Zuid-Limburg, deze mensen willen meer dan 12 uur per week werken. Van deze groep zijn 18.600 personen actief op zoek naar een baan en op korte termijn beschikbaar. 110 105 100 95 90 85 80 75 70 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Bron: CBS Statline, bewerking Etil Zuid-Limburg Nederland Leeftijdsopbouw bevolking De grafiek rechtsboven toont de leeftijdsopbouw van de bevolking in Zuid-Limburg. De ui-vorm geeft aan dat de bevolking ontgroent en vergrijst. Dit betekent dat de instroom van jongeren krimpt, terwijl de uitstroom van ouderen groeit. Op termijn neemt hierdoor de potentiële beroepsbevolking af, omdat minder jongeren instromen dan ouderen uitstromen. Prognose tot en met 2020 De grafiek hiernaast bevestigd dit beeld en toont een afnemende potentiële beroepsbevolking. Deze afname is reeds in de jaren '90 ingetreden. Hierbij is de afname in Zuid-Limburg aanzienlijk groter dan in Nederland, en ligt in 2020 de potentiële beroepsbevolking ver onder het niveau van 1996. 4

3 Arbeidsparticipatie Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie mannen in Zuid-Limburg Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie vrouwen in Zuid-Limburg en Nederland, 1996-2015 (in %) en Nederland, 1996-2015 (in %) 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Zuid-Limburg Bron: CBS Statline, bewerking Etil Nederland 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Bron: CBS Statline, bewerking Etil Zuid-Limburg Nederland Bruto arbeidsparticipatie naar kenmerken, 2009 en 2015 (in %) Zuid-Limburg Zuid-Limburg Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal 66% 68% 71% 73% Mannen 73% 75% 79% 79% Vrouwen 58% 61% 63% 68% 15-24 jaar 42% 43% 45% 46% 25-34 jaar 83% 86% 87% 89% 35-44 jaar 84% 86% 86% 88% 45-54 jaar 75% 79% 81% 85% 55 jaar e.o 45% 49% 50% 56% autochtoon 67% 72% allochtoon 61% 66% Bron: EBB, CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie De bruto participatiegraad geeft de verhouding weer tussen de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking en de potentiële beroepsbevolking. De arbeidsparticipatie stijgt al jaren onder met name vrouwen (zie boven). Onder invloed van sociaalmaatschappelijke ontwikkelingen en stimulerende maatregelen om werk en gezin te combineren, is het aantal vrouwen en ouderen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt, toegenomen. Daarnaast is het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking toegenomen, en hoger opgeleiden participeren over het algemeen meer op de arbeidsmarkt. In 2009 was de participatiegraad in Zuid-Limburg 66% tegenover landelijk 71%. De komende jaren zal de arbeidsparticipatie stijgen. Dit zal de afnemende potentiële beroepsbevolking in ieder geval tot 2015 compenseren. In 2015 zal de bruto arbeidsparticipatie in Zuid-Limburg zijn gestegen tot 68%, in Nederland is dit 73%. Kenmerken bruto arbeidsparticipatie De participatie onder mannen ligt landelijk en in Zuid-Limburg hoger dan onder vrouwen. Dit blijft zo tot 2015. Bovenstaande grafieken tonen dat vooral de participatie onder vrouwen zal blijven stijgen tot ruim 60% in Zuid-Limburg. Dat van mannen zal tussen de 75 en 80% blijven schommelen. Zowel de participatie van mannen als vrouwen ligt in Zuid-Limburg structureel onder het landelijk gemiddelde. In de leeftijdsgroep 25-54 jaar participeert tussen 75 en 83% op de arbeidsmarkt. Bij jongeren (25-) en ouderen (55+) ligt het percentage lager. Zowel de participatie van ouderen, jongeren, als allochtonen ligt in Zuid-Limburg onder het landelijk gemiddelde. 5

4 Beroepsbevolking Ontwikkeling beroepsbevolking Zuid-Limburg en Nederland, Kenmerken beroepsbevolking, 2009 en 2015 (in %) 1996-2015 (index; 1996=100) 130 125 120 115 110 105 100 95 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Zuid-Limburg Zuid-Limburg Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal (absoluut) 267.900 265.800 7.846.200 8.135.700 Mannen 56% 55% 56% 54% Vrouwen 44% 45% 44% 46% 15-24 jaar 11% 12% 11% 12% 25-34 jaar 19% 22% 22% 23% 35-44 jaar 27% 21% 27% 23% 45-54 jaar 28% 28% 25% 27% 55 jaar e.o 15% 17% 14% 15% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Zuid-Limburg Nederland autochtoon 80% 82% allochtoon 20% 18% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Toekomstige ontwikkelingen Kenmerken van beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking behoren alle mensen die werkend of werkzoekend actief zijn op de arbeidsmarkt. Dit wordt bepaald door een combinatie van de potentiële beroepsbevolking en arbeidsparticipatie. Ondanks een sterk afnemende potentiële beroepsbevolking zal de beroepsbevolking in Zuid-Limburg licht stijgen de komende jaren. Deze groei ontstaat doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Zuid-Limburg uit 267.900 personen. Na een lichte daling in 2009 en 2010 stijgt de beroepsbevolking vanaf 2011 weer, waardoor in 2015 de beroepsbevolking in Zuid-Limburg uit 265.800 personen bestaat. Landelijk zal de beroepsbevolking tussen 2009 en 2015 blijven stijgen (ondanks een lichte daling in 2010) van ruim 7,8 miljoen naar ruim 8,1 miljoen personen in 2015. In de beroepsbevolking is het aandeel mannen groter dan het aandeel vrouwen. Dat geldt zowel voor Zuid-Limburg als landelijk. Ook naar leeftijd wijkt de beroepsbevolking in de regio weinig af van Nederland. 74% van de beroepsbevolking bevindt zich tussen de 25 en 54 jaar. In 2015 daalt het aandeel 35-44 jarigen in de beroepsbevolking. Het aandeel 25-34 jarigen stijgt daarentegen relatief sterk. Ook het aandeel ouderen wordt dan groter. De verdeling naar etniciteit toont dat de beroepsbevolking in Zuid-Limburg een iets groter aandeel allochtonen kent dan landelijk. 6

5 Pendel Binnenlandse pendel in Zorg en WJK, Zuid-Limburg, 2006-2009 4.000 Binnenlandse pendel in Zorg en WJK en alle sectoren, 2009 (uitgedrukt als percentage van totaal aantal werknemers) 15% 3.000 10% 2.000 5% 1.000 0% 0-5% -1.000-10% -2.000-15% -3.000-20% 2006 2007 2008 2009 Zorg en WJK Zuid-Limburg Alle sectoren Zuid-Limburg Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: Loonaangifte, Statistiek Werkgelegenheid en Lonen (SWL), CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Inkomende pendel uit buitenland, 2009* Zorg en WJK Alle sectoren Zuid-limburg 3.270 19.880 Nederland 9.600 147.600 Voor Nederland geldt de volgende uitsplitsing: België 70% 29% Duitsland 27% 29% Polen 0% 32% Overig buitenland 3% 10% * Er zijn geen gegevens bekend over uitgaande pendel naar het buitenland. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Top-3 inkomende en uitgaande pendelstromen in Zorg en WJK Zuid-Limburg, 2009 Inkomende pendel Regio van herkomst Uitgaande pendel Regio van bestemming Noord- en Midden-Limburg 2.420 Noord- en Midden-Limburg 1.410 Zuidoost-Brabant 160 Zuidoost-Brabant 280 Utrecht en omgeving 40 Noordoost-Brabant 100 Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Een belangrijk fenomeen voor de bepaling van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt is de pendel. De regionale arbeidsmarkt is geen gesloten systeem. Zo is er sprake van inkomende binnenlandse pendel. Dit zijn personen die weliswaar in de regio werken, maar elders in Nederland wonen. Omgekeerd is er ook sprake van uitgaande binnenlandse pendel, personen die wel in de regio wonen, maar elders in Nederland werken. Deze gegevens komen uit Statistiek Werkgelegenheid en Lonen van het CBS. Daarnaast kan er, voornamelijk in grensregio s, sprake zijn van buitenlandse pendel. Er is bekend hoeveel inwoners van een ander land in de regio werken, de inkomende buitenlandse pendel. Omdat deze gegevens niet voor het buitenland beschikbaar zijn, is onduidelijk hoeveel inwoners van de regio in het buitenland werkzaam zijn (de uitgaande buitenlandse pendel). Binnenlandse pendel In Zuid-Limburg is er in Zorg en WJK sprake van een positief binnenlands pendelsaldo, dat in de loop van de jaren op en neer is gschommeld. In 2009 was het pendelsaldo in Zorg en WJK 600. Ongeveer 2.200 inwoners van Zuid-Limburg verlaat de regio om elders in de Zorg te gaan werken, terwijl ongeveer 2.800 mensen de omgekeerde beweging maken. Dus per saldo komen meer werknemers van buiten de regio in de sector werken. De meeste werknemers van buiten de regio die in Zuid-Limburg in Zorg en WJK werken, zijn afkomstig uit de naburige regio's Noord- en Midden-Limburg, Zuidoost-Brabant en Noordoost-Brabant. De grafiek rechtsboven vergelijkt de binnenlandse pendel in Zorg en WJK met andere sectoren. Dan blijkt dat het binnenlands pendelsaldo in de Zorg positiever uitvalt dan in andere sectoren. Zowel de uitgaande als de ingaande pendel is in Zorg en WJK relatief kleiner dan in andere sectoren. De relatief grote uitgaande pendel in alle sectoren in Zuid-Limburg leidt echter tot een negatief pendelsaldo voor alle sectoren. Buitenlandse pendel Er zijn alleen gegevens beschikbaar over de inkomende buitenlandse pendel. In totaal komen 19.880 buitenlanders naar Zuid-Limburg om te werken, daarvan komen er 3.270 in Zorg en WJK terecht. Op basis van landelijke cijfers weten we dat de grootste groep buitenlandse werknemers die in Nederland komt werken in Zorg en WJK afkomstig is uit België, gevolgd door Duitsland. In vergelijking met andere sectoren werken er relatief veel inwoners van België in de Nederlandse gezondheids- en welzijnszorg. 7

6 Niet-Werkende Werkzoekenden (NWW) Kenmerken totale werkloosheid, 2010 (jaargemiddelde) Regio's Zuid-Limburg Nederland Totaal NWW 23.340 497.900 Totaal NWW Zorg en WJK 670 18.400 Mannen 54% 52% Vrouwen 46% 48% 15-24 jaar 8% 8% 25-54 jaar 68% 70% > 55 jaar 24% 22% Ontwikkeling werkloosheidspercentage in Zuid-Limburg en Nederland, jaargemiddelde 2007-2010 (in %) 12% 10% 8% 6% 4% 2% < 1 jaar werkloos 47% 53% > 1 jaar werkloos 53% 47% Basisonderwijs 28% 28% VMBO 23% 21% HAVO/VWO 4% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS MBO 33% 31% HBO/Bachelor 9% 11% WO/Master 3% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS 0% 2007 2008 2009 2010 Zuid-Limburg Nederland Kenmerken werkloosheid Als het aanbod van de arbeidsmarkt niet aansluit op de vraag, ontstaat werkloosheid. De cijfers worden uitgedrukt in het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers). Dit zijn mensen tussen 15 en 64 jaar die werk zoeken van minstens twaalf uur per week en daarvoor staan ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf. In 2010 waren in Zuid-Limburg 23.340 mensen werkloos. Daarvan was 54% man, 24% van de NWWers was ouder dan 55 jaar, terwijl 8% nog geen 25 was. In Zuid-Limburg had 51% van de NWW ers maximaal een vmbo-opleiding (landelijk 49%), 37% was middelbaar opgeleid (landelijk 35%) en 12% was hoger opgeleid (landelijk 15%). Het aandeel laag en middelbaar opgeleide NWW ers is dus relatief hoog in de regio, terwijl Zuid- Limburg relatief weinig hoog opgeleide NWW'ers kent. Het aantal NWW in Zorg en WJK is gebaseerd op het aantal bij UWV WERKbedrijf ingeschreven NWW ers in de voor de sector Zorg en WJK meest relevante grofmazige beroepsgroepen. Dit zijn de (para)medische, algemeen verzorgende en sociaalmaatschappelijke beroepsgroepen tot en met het hogere beroepsniveau. In Zuid-Limburg staan daarom 670 niet-werkende werkzoekenden in Zorg en WJK ingeschreven. Dit is waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal. Het UWV deelt een aantal Zorg en WJK beroepen in bij niet-zorg/wjk-beroepen en deze blijven daarom buiten beschouwing. Recente ontwikkelingen werkloosheid De ontwikkeling van de werkloosheid weerspiegelt de economische ontwikkeling. Toch valt op dat de werkloosheid ondanks de economische crisis in 2009 en 2010 slechts beperkt steeg, terwijl de productie enorm terugviel. Verklaringen hiervoor zijn: Labour hoarding: mensen in dienst houden met het oog op verwachte toekomstige krapte. Werktijdverkorting en deeltijd-ww Flexibilisering van de arbeidsmarkt: meer flexwerkers en zzp ers. Mogelijke veranderingen in de sectorstructuur: meer diensten en minder industrie waardoor het effect van productiedaling op personele bezetting verandert. Onvervulde vacatures: zelfs op het dieptepunt van de crisis waren er landelijk nog 100.000 openstaande vacatures. Het is plausibel dat een deel van de mensen die door de crisis hun werk kwijt raakten, konden instromen op nog openstaande vacatures bij andere arbeidsorganisaties. Langer doorleren door jongeren. In Zuid-Limburg ligt het werkloosheidspercentage structureel boven het landelijk gemiddelde. In 2010 is het gemiddelde NWW percentage in Zuid-Limburg 8,9%, in Nederland is dit 6,4%. 8

7 Werkgelegenheid in Zorg & WJK Werknemers in Zuid-Limburg en Nederland uitgesplitst naar sector, 2009 Zuid-Limburg Nederland Werkgelegenheid Zorg WJK Zorg % totale % totale % totale absoluut werkgelegenheid absoluut werkgelegenheid absoluut werkgelegenheid absoluut In werknemers 41.800 17% 5.700 2% 1.007.400 13% 171.200 In arbeidsvolume werknemers 30.200 15% 3.900 2% 678.700 11% 116.400 In banen van werknemers 43.700 17% 6.000 2% 1.079.700 14% 182.300 WJK % totale werkgelegenheid 2% 2% 2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zorg en WJK, in Zuid-Limburg en Verdeling werknemers naar branches, 2009 Nederland, 2006-2009 (index; 2006=100) 108 Zuid-Limburg 4% 5% 106 104 102 100 98 96 2006 2007 2008 2009 Nederland Zuid-Limburg Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zuid-Limburg naar branche, 2006-2009 NL Gem. jaarlijkse groei 2006-2009 (%) Branches 2006 2007 2008 2009 2009 (%) Ziekenhuizen 14.600 14.300 14.200 14.100-1,3% 2,5% Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 2.700 2.600 2.800 2.800 1,4% 3,4% Gehandicaptenzorg 3.700 3.800 4.100 4.100 3,9% 3,4% Verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT) 13.700 13.600 15.200 16.000 5,3% 1,6% Zorg overig* 4.200 4.800 5.100 4.800 5,3% -0,6% Jeugdzorg 1.200 1.100 1.200 1.200 0,9% 5,2% Kinderopvang 1.600 1.700 1.700 1.900 5,1% 9,1% Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) 2.800 2.900 2.700 2.600-2,2% -1,5% Totaal 44.500 44.800 47.000 47.500 2,2% 2,2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil * Alle werknemers welke niet in één van de andere branches onder te verdelen zijn, b.v. praktijken van huisartsen, tandartsen en fysiotherapeuten. 9 Gem. jaarlijkse groei 2006-2% 3% 10% 11% 15% 34% 13% 34% Nederland 15% 29% 9% Nederland 6% 6% 6% 5% 13% 22% 20% 4% 12% 14% 10% 7% Ziekenhuizen Geestelijke gezondheidszorg Gehandicaptenzorg VVT Zorg overig Jeugdzorg Kinderopvang WMD

Karakteristieken van werknemers naar branche, Zuid-Limburg, 2009 Branches Aantal werknemers 2009 Deeltijd factor Gemiddelde leeftijd Aandeel 55+ Aandeel 35- Aandeel vrouwen Ziekenhuizen 14.100 0,75 41,7 14% 29% 76% GGZ 2.800 0,80 40,3 15% 37% 72% Gehandicaptenzorg 4.100 0,69 38,4 11% 42% 80% VVT 16.000 0,66 41,9 16% 26% 90% Zorg overig 4.800 0,82 40,7 13% 33% 69% Jeugdzorg 1.200 0,83 40,0 14% 37% 71% Kinderopvang 1.900 0,60 36,4 9% 50% 96% WMD 2.600 0,68 42,1 18% 29% 78% Totaal Zorg en WJK Zuid-Limburg 47.500 0,69 41,0 14% 31% 81% Totaal alle sectoren Zuid-Limburg 250.300 0,79 40,0 18% 40% 62% Totaal Zorg en WJK Nederland 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84% Totaal alle sectoren Nederland 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Aandeel zelfstandigen in werkgelegenheid in Zorg en WJK, 2006-2008 (in %) 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2006 2007 2008 Zelfstandigen Zuid-Limburg Zelfstandigen Nederland Bron: SSB Zelfstandigen Zorg en WJK binnen geheel van sectoren Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zorg en WJK. De werkgelegenheid wordt gemeten in het aantal werknemers, dat is het gemiddeld aantal personen dat in de maand december een arbeidsovereenkomst heeft. De recente recessie is landelijk niet van invloed geweest op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Zorg en WJK. Waar de werkgelegenheid in veel andere sectoren in 2009 sterk is afgenomen, is in Zorg en WJK sprake van groei. In 2009 bedroeg het aantal werknemers bijna 1,2 miljoen. Gedurende de periode 2006-2009 groeide landelijk het aantal werknemers per jaar gemiddeld met ruim twee procent. In Zuid-Limburg zijn 47.500 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 19% van alle werknemers. Landelijk is dit aandeel 15%. Net als landelijk nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Zuid- Limburg toe in de periode 2006-2009. Procentueel was de toename gemiddeld 2,2% per jaar, zoals landelijk ook het geval was. Hoewel de grote lijnen herkenbaar zijn is het mogelijk dat de werkgelegenheidsontwikkeling op regionaal niveau, wanneer dit wordt bekeken van jaar op jaar, in sommige gevallen wat vreemde bewegingen kan laten zien. Zo is er in Zuid-Limburg een groot verschil in werkgelegenheid in de VVT van 2007 naar 2008. Het aantal werknemers neemt dan toe van 13.600 naar 15.200 werknemers. Hieraan kunnen meerdere oorzaken ten grondslag liggen. Het vergt nog nader onderzoek om uit te vinden wat daar precies aan de hand is. Branches De ontwikkeling van de werkgelegenheid verschilt sterk tussen de diverse branches. In het algemeen waren in 2009 de meeste werknemers in Zuid-Limburg werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. Tussen 2006 en 2009 is met name de groei van het aantal werknemers in de kinderopvang en de jeugdzorg landelijk sterk geweest, respectievelijk 9,1 en 5,2%. De groei van het aantal werknemers in de VVT en zorg overig lag met respectievelijk 1,6 en -0,6% onder het gemiddelde voor de sector als geheel. Op regionaal niveau wijkt de ontwikkeling per branche op punten af van het landelijk beeld. Zo neemt het aantal werknemers in de branche zorg overig in Zuid-Limburg toe, terwijl deze sector landelijk juist afneemt. Het aantal werknemers in ziekenhuizen neemt in de regio daarentegen af, terwijl dit landelijk juist toeneemt. Kenmerken werknemers in zorgsector Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Zuid-Limburg werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,69 werkweek tegenover 0,67 landelijk. De omvang van de gemiddelde werkweek verschilt sterk tussen de diverse branches. In Zuid-Limburg hebben de branches kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek met deeltijdfactoren van respectievelijk 0,60 en 0,66. De gemiddelde leeftijd van werknemers in de sector Zorg en WJK is 41 jaar en 81 procent van de werknemers is vrouw. Het aandeel jongeren (35-) is in Zorg en WJK in Zuid-Limburg ruim tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). Zelfstandigen in Zorg en WJK Bovenstaande grafiek toont het aandeel zelfstandigen in de sector. In de afgelopen jaren is zowel in Zuid-Limburg als Nederland het aandeel zelfstandigen toegenomen. De trend van 'individualisering' van de beroepsbevolking, namelijk het in toenemende mate kiezen (vrijwillig of gedwongen) voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel (zzp'er) speelt ook een rol in de sector Zorg en WJK. 10

8 Instroom in opleidingen voor Zorg & WJK Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Zuid-Limburg en Nederland, 2009, absoluut en Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in uitgedrukt als percentage van de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Zuid-Limburg en Nederland, 2009 Zuid-Limburg Nederland Zuid-Limburg % instroom % instroom Zorg & WJK Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK V&V SAW Abs. % Kwalificaties Absoluut Abs. % V&V Zorghulp (niveau 1) 62 3% 1.096 2% BOL 587 318 905 23% 3.076 77% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 469 21% 9.431 17% BBL 716 146 862 36% 1.503 64% Verzorgende (niveau 3) 416 19% 7.658 14% HBO 153 286 439 12% 3.089 88% Verpleegkundige (niveau 4) 246 11% 5.533 10% Verpleegkundige (niveau 5) 153 7% 3.306 6% AG* Assisterenden (niveau 4) 110 5% 2.784 5% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 124 6% 7.625 14% V&V SAW Nederland Zorg & WJK Overig Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 314 14% 3.603 7% Abs. % Abs. % Pedagogisch werker (niveau 4) 21 1% 2.794 5% BOL 14.689 11.236 25.925 22% 89.910 78% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 5 0% 831 2% BBL 11.813 5.171 16.984 26% 48.354 74% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 0 0% 839 2% HBO 3.306 8.995 12.300 12% 88.190 88% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 0 0% 715 1% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 20 1% 4.624 8% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 1 0% 708 1% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 265 12% 3.662 7% Totaal Zorg en WJK 2.206 100% 55.209 100% Totaal overige opleidingen 7.668 226.454 Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * Dit betreft een optelling van de kwalificaties apothekersassistent, doktersassistent en tandartsassistent Overig Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest ongeveer een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK (MBO+HBO). In Zuid-Limburg is dit 29%. De populairste opleidingen op mbo-niveau in Zuid-Limburg zijn helpende zorg en welzijn (niveau 2), verzorgende (niveau 3) en medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3). In Zuid-Limburg is de instroom in BOL-opleidingen voor Zorg en WJK aanzienlijk kleiner dan in BBL-opleidingen. Ongeveer 23% van alle BOL-leerlingen kiest voor een dergelijke opleiding en zo n 36% van de BBL ers maakt deze keuze. Landelijk kiezen respectievelijk 22 en 26% van de BOL- en BBL-leerlingen voor een BOL- of BBLopleiding voor Zorg en WJK. In Zuid-Limburg is de instroom binnen het HBO het grootst in maatschappelijke dienstverlening. Ongeveer 22% van alle leerlingen in Zuid-Limburg, die instromen in het HBO, kiest voor een opleiding voor Zorg en WJK. De grafiek op de rechterpagina (bovenaan) toont dat de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK tussen 2006-2009 is toegenomen. In totaal is de toename bijna 20% in Zuid-Limburg. De instroom in andere opleidingen is in deze periode ook toegenomen, waarbij de toename duidelijk kleiner is dan bij Zorg en WJK. In Zuid-Limburg is de groei van de instroom in Zorg en WJK groter dan landelijk. Kenmerken instroom MBO De samenstelling van de bevolking naar leeftijd verandert in de toekomst en het aandeel personen van niet-nederlandse herkomst neemt toe, met name in grootstedelijke gebieden. Uitgaande van een toenemende vraag naar zorgdiensten is het voor de arbeidsmarkt in de Zorg en WJK van belang om aantrekkelijk te zijn voor deze groep personen. De grafieken op de rechterpagina hebben betrekking op de samenstelling van de instroom in opleidingen voor Zorg en WJK. In Zuid-Limburg is het aandeel allochtonen in zowel BOL- als BBL-opleidingen vor Zorg en WJK kleiner dan landelijk. Het aandeel 25-plussers is in BOL-opleidingen iets kleiner dan landelijk, maar in BBL-opleidingen iets groter dan landelijk. Kenmerken instroom HBO In 2009 lag het aandeel mannen dat landelijk instroomde in opleidingen voor Zorg en WJK op hbo-niveau rond 20%. Hierin wijkt Zuid-Limburg weinig af van het landelijke beeld. Ook het aandeel 25-plussers wijkt niet veel af van het landelijk gemiddelde. In de regio wijkt het aandeel allochtonen in de hbo-instroom meer af van het Nederlands beeld. Zo betrof 18% van de instroom in 2009 allochtonen, terwijl het Nederlandse gemiddelde op 23% lag. 11

Ontwikkeling instroom in opleidingen voor Zorg en WJK en overige opleidingen, Zuid-Limburg en Nederland, 2006-2009 (in %) 25% 20% 15% 10% 5% 0% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Zuid-Limburg (in %) uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Nederland (in %) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Zuid-Limburg Totaal overige opleidingen Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Nederland Zorg en WJK Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK 2009, Zuid-Limburg (in %) 2009, Nederland (in %) 25% 25% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 12

9 Deelnemers in opleidingen voor Zorg & WJK Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Zuid-Limburg Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 80 80% 20% 14% 45% 40% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 698 64% 36% 18% 26% 34% Verzorgende (niveau 3) 902 36% 64% 11% 14% 49% Verpleegkundige (niveau 4) 859 50% 50% 20% 12% 34% Verpleegkundige (niveau 5) 478 n.v.t. n.v.t. 15% 10% 22% AG Assisterenden (niveau 4) 315 100% 0% 0% 20% 3% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 318 89% 11% 6% 18% 11% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 806 77% 23% 25% 20% 19% Pedagogisch werker (niveau 4) 250 59% 41% 21% 8% 33% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 154 86% 14% 21% 15% 14% Sociaal cultureel werker (niveau 4) ** ** ** ** ** ** Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) ** ** ** ** ** ** Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 126 n.v.t. n.v.t. 38% 21% 53% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 16 n.v.t. n.v.t. 41% 27% 35% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 1.105 n.v.t. n.v.t. 25% 16% 22% Totaal Zorg en WJK 6.121 45% 27% 18% 17% 28% Totaal overige opleidingen 26.627 35% 16% 60% 19% 21% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. ** Aantal deelnemers is kleiner dan 10. Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Nederland Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 1.310 72% 28% 8% 51% 37% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 18.472 83% 17% 10% 40% 21% Verzorgende (niveau 3) 19.540 39% 61% 7% 20% 44% Verpleegkundige (niveau 4) 17.772 59% 41% 14% 14% 26% Verpleegkundige (niveau 5) 12.796 n.v.t. n.v.t. 13% 13% 21% AG Assisterenden (niveau 4) 7.943 88% 12% 4% 37% 17% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 24.332 86% 14% 7% 30% 14% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 10.908 73% 27% 22% 20% 26% Pedagogisch werker (niveau 4) 10.790 71% 29% 18% 19% 29% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 3.987 52% 48% 24% 14% 40% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 3.620 94% 6% 47% 47% 9% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 2.779 96% 4% 26% 56% 14% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 20.573 n.v.t. n.v.t. 19% 23% 27% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 3.283 n.v.t. n.v.t. 35% 30% 31% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 14.552 n.v.t. n.v.t. 19% 29% 28% Totaal Zorg en WJK 172.657 50% 21% 15% 26% 25% Totaal overige opleidingen 768.971 35% 17% 59% 25% 20% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. 13

Kenmerken deelnemers in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken deelnemers in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2010, Zuid-Limburg (in %) 2010, Zuid-Limburg (in %) 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Deelnemers MBO Gediplomeerde schoolverlaters van de opleidingen voor Zorg en WJK vormen nieuw aanbod voor de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK. Het aantal onderwijsdeelnemers op een bepaald moment is een indicatie voor de arbeidsmarktinstroom van gediplomeerden op de middellange termijn. Bij de analyse van de leerlingen is gekeken naar de woonplaats van de leerling. In Zuid-Limburg volgen op mbo-niveau bijna 4.400 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de mbo-opleidingen verzorgende (niveau 3), verpleegkundige (niveau 4) en medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3). In Zuid-Limburg volgen op hbo-niveau ruim 1.700 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. Veruit de meeste deelnemers volgen de opleiding maatschappelijke dienstverlening. Kenmerken deelnemers In Zuid-Limburg nemen er relatief veel mannen deel aan de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening. In Zuid-Limburg heeft de opleiding zorghulp een opvallend hoog aandeel allochtone deelnemers (45%). Het aandeel 25-plussers is fors in sociaal pedagogische hulpverlening, verzorgende en zorghulp. In vergelijking met BOL-opleidingen, hebben BBLopleidingen een hoog aandeel 25-plussers (zie linksboven). Het aandeel allochtonen is beperkter in BBL-opleidingen in de regio, terwijl het aandeel mannen groter is dan in BOL-opleidingen. Op hbo-niveau is het deel van de deelnemers dat man is groter dan op mboniveau. Het aandeel allochtonen is kleiner dan bij BOL-opleidingen. Het aandeel 25-plussers is groter dan bij BOL-opleidingen, maar aanzienlijk kleiner dan bij BBL-opleidingen. 14

10 Sector- & Studierendement Gediplomeerden (abs., 2009), sector- en studierendement in mbo- en hbo-opleidingen, 2007 (in %) SECTORRENDEMENT STUDIERENDEMENT Zuid-Limburg Nederland Kwalificaties Gediplomeerden Rendement Rendement Gediplomeerden Rendement Rendement Zuid-Limburg Nederland Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) V&V Zorghulp (niveau 1) 66 31% 0% 1.205 43% 2% 61% 71% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 1.866 43% 0% 35.277 46% 5% 81% 77% Verzorgende (niveau 3) 275 80% 5% 6.290 87% 2% 65% 69% Verpleegkundige (niveau 4) 225 82% 0% 4.039 85% 1% 63% 65% Verpleegkundige (niveau 5) 77 80% 0% 2.615 85% 1% 58% 62% AG Assisterenden (niveau 4) 111 71% 0% 2.337 73% 0% 71% 72% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 77 17% 37% 5.996 21% 43% 54% 64% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 3 ** ** 595 70% 5% * * Pedagogisch werker (niveau 4) 192 38% 9% 5.995 52% 15% 55% 67% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 4 ** ** 914 76% 6% * * Sociaal cultureel werker (niveau 4) 2 ** ** 869 7% 22% 50% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 1 ** ** 497 11% 9% 59% 53% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 150 42% 22% 3.399 44% 21% 59% 61% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 13 6% 27% 471 7% 26% 34% 49% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 54 29% 21% 2.400 29% 33% 57% 57% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, SSB, bewerking Etil * Deze opleiding bestond nog niet in schooljaar 2005/2006 en daarom kan geen studierendement worden bepaald. **Geen berekening mogelijk i.v.m. te kleine aantallen. Sectorrendement Het sectorrendement is gedefinieerd als het percentage gediplomeerden van een opleiding voor Zorg en WJK dat een jaar na diplomering werkzaam is in de sector Zorg en WJK. Het regionale sectorrendement is bepaald op basis van de woonregio van de gediplomeerde. Het sectorrendement is in Zuid-Limburg het hoogst voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3). Eén jaar na diplomering is van alle gediplomeerden van deze groep tussen de 80 en 82% werkzaam in de Zorgsector. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 71%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. Een laag sectorrendement betekent niet per se dat deze personen niet uiteindelijk in de sector Zorg en WJK gaan werken. Veel gediplomeerden, met name van de lagere niveaus van het mbo, stromen door naar een vervolgopleiding en volgen dus nog enige jaren onderwijs. Een deel van deze personen zal later alsnog instromen op de arbeidsmarkt Zorg en WJK, maar dan vanuit de vervolgopleiding. Studierendement Het studierendement, de mate waarin studenten een diploma halen, loopt uiteen. Van de mbo-leerlingen verpleging en verzorging haalt in Zuid-Limburg gemiddeld 77% hun diploma (dit betreft een gewogen gemiddelde op basis van het aantal gediplomeerden). Dat is meer dan landelijk (75%). Het gemiddelde studierendement onder mbo-leerlingen SAW in Zuid-Limburg ligt gemiddeld op 55%. Op mbo-niveau 1 en 2 ligt het studierendement in Zuid-Limburg gemiddeld op 80% (landelijk 76%). Op niveau 3 en 4 ligt het rendement tussen de 54 en 71% in Zuid-Limburg. Het studierendement op mbo-niveau is het laagst voor de opleiding pedagogisch werker (niveau 3). Over het algemeen is het rendement van BBL-opleidingen het hoogst. Het studierendement in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK wijkt enigszins af van dat in het mbo. In Zuid-Limburg haalt gemiddeld 57% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. Bij de hbo-opleiding cultureel maatschappelijke vorming is het rendement het laagst, maar deze opleiding heeft ook een beperkt aantal deelnemers. 15

16

11 Het oordeel van werknemers (Werknemersonderzoek) Werkbeleving 2011 in Zuid-Limburg (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) Zuid-Limburg Nederland Werkbeleving* Zorg (n=313) WJK (n=103) Zorg (n=8.579) WJK (n=2.349) Ervaren werkdruk 3,5 3,5 3,4 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,7 3,6 3,7 Inhoud & omstandigheden werk 4,1 4,2 4,1 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,6 3,7 3,5 3,7 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 Werkbeleving 2011 in Nederland uitgesplitst naar branche (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) ZKH GGZ GHZ VVT Zorg overig JZ KO WMD Werkbeleving* (n=2.397) (n=1.017) (n=1.582) (n=2.813) (n=770) (n=805) (n=779) (n=765) Ervaren werkdruk 3,4 3,4 3,3 3,4 3,4 3,3 3,5 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,6 3,6 3,6 3,7 3,7 3,8 3,6 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 4,1 4,1 4,2 4,1 4,3 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,4 3,7 3,6 3,6 3,3 3,8 3,5 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 Werkbeleving 2011 van VOV personeel en niet-vov personeel in Zuid-Limburg Vertrekgeneigdheid VOV personeel in Zuid-Limburg (in %) (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) VOV personeel niet-vov personeel Werkbeleving* (n=306) (n=78) Ervaren werkdruk 3,4 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,4 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 Ervaren zelfstandigheid 3,6 3,7 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 19% WJK 19% 9% 8% Zorg 7% 2% 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 Op zoek naar een andere baan Op zoek en minimaal enige actie hiertoe ondernomen Op zoek, minimaal enige actie hiertoe ondernomen en buiten de sector zoeken of geen voorkeur hebbend Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. 17

12 Het oordeel van werkgevers (Werkgeversonderzoek*) Knelpunten in personeelsbeleid, top 5 Zuid-Limburg (n=40) Nederland (n= 1.000) Beheersing van de werkdruk 37% Beheersing van de werkdruk 27% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 34% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 21% Het aantrekken van (nieuw) personeel 31% Het aantrekken van (nieuw) personeel 20% Vergrijzing van het personeel 23% Vergrijzing van het personeel 20% Ziekteverzuim en/of WAO-instroom 14% Loonkosten 17% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Maatregelen die de instellingen nemen om de werkdruk te verminderen Top 5 en ranking meest succesvolle maatregelen, Zuid-Limburg en Nederland Zuid-Limburg (n=40) Nederland (n= 1.000 ) Meest succesvol Door extra personeel aan te trekken 31% Werkprocessen efficiënter vormgeven 15% 1 Betere roostering 9% Door extra personeel aan te trekken 11% 2 Werkprocessen efficiënter vormgeven 8% Betere roostering 8% 3 Werkdrukanalyse 2% Werkdrukanalyse 4% - Flexibilisering werktijden 1% Coaching van leidinggevenden 3% 4 Geen maatregelen genomen 33% Geen maatregelen genomen 42% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Werknemers In juni 2011 gaven ruim 400 werknemers in Zuid-Limburg hun oordeel over werken in de sector Zorg en WJK. Op de linkerpagina staan enkele resultaten van dit onderzoek. Aan de hand van een aantal stellingen is de werkbeleving van medewerkers in de sector gemeten. Het gaat hier om vier factoren die gezamenlijk de gemiddelde werkbeleving vormen. Men is meest tevreden over de inhoud en omstandigheden van het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk. Dit geldt voor zowel de Zorg als WJK. In Zuid-Limburg wijkt de werkbeleving van werknemers in de Zorg en WJK weinig af van het landelijk gemiddelde. Landelijk wordt de meeste werkdruk ervaren in de branches gehandicaptenzorg en jeugdzorg. In Zuid-Limburg is er weinig verschil in werkbeleving tussen VOV-personeel en niet- VOV personeel. Het VOV-personeel is iets positiever over de waardering door de leidinggevende dan niet-vov personeel. Ongeveer 8% van het VOV-personeel in de Zorg in Zuid-Limburg geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de sector WJK ligt dit percentage aanzienlijk hoger, op 19%. In zowel Zorg als WJK is (vrijwel) de gehele groep echt actief op zoek naar een andere baan. Actief op zoek wil zeggen dat mensen van zichzelf aangeven activiteiten te ontplooien om een nieuwe baan te vinden. In de Zorg is slechts 2% van de actief zoekenden op zoek naar een baan buiten de sector. In WJK ligt dit percentage op 9%. In Zuid-Limburg is het dreigende verlies voor de sector Zorg en WJK dus respectievelijk 2 en 9%. Werkgevers Ook werkgevers zijn in juni 2011 benaderd voor een onderzoek en in totaal hebben 40 werkgevers in Zuid-Limburg deelgenomen. In het onderzoek is onder andere gevraagd naar knelpunten in personeelsvoorziening en maatregelen om werkdruk te verminderen. De top 5 van knelpunten in personeelsbeleid komt in Zuid-Limburg vrijwel geheel overeen met het landelijke gemiddelde. Het nummer 1 knelpunt dat werkgevers in Zuid- Limburg ervaren is beheersing van de werkdruk. Dit is gelijk aan landelijk. Maatregelen om de werkdruk te verminderen komen in Zuid-Limburg eveneens redelijk overeen met het landelijke beeld. De populairste maatregel die werkgevers in Zuid-Limburg nemen is "door extra personeel aan te trekken". Landelijk is dit "werkprocessen efficiënter vormgeven". Opvallend genoeg geeft 33% van de werkgevers in Zuid-Limburg aan géén maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen, ondanks het feit dat 37% aangaf dat beheersing van de werkdruk een knelpunt in personeelsbeleid vormt. Dit strookt tevens niet met de ervaring van werknemers aangezien zij dit aspect relatief laag beoordelen. n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. * De resultaten van het werkgeversonderzoek zijn op regionaal niveau niet representatief maar indicatief 18

13 Samenvattend overzicht Zuid-Limburg ontgroent en vergrijst. AANBOD De potentiële beroepsbevolking, alle mensen tussen 15 en 64 jaar, bestond in 2009 uit 408.300 mensen in Zuid-Limburg. In de toekomst zal dit aantal afnemen, waarbij de afname in Zuid-Limburg aanzienlijk groter dan in Nederland. In 2020 ligt de potentiële beroepsbevolking in Zuid-Limburg ver onder het niveau van 1996. In 2009 was de bruto participatiegraad in Zuid-Limburg 66% en daarmee lager dan het landelijk gemiddelde van 71%. De komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. Deze stijging vindt voornamelijk onder vrouwen plaats. Zowel de participatie van ouderen, jongeren, als allochtonen ligt in Zuid-Limburg iets onder het landelijk gemiddelde. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Zuid-Limburg uit 267.900 personen. De komende jaren groeit de beroepsbevolking in Zuid-Limburg licht, na een daling in 2009 en 2010. Deze groei ontstaat doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. In 2015 blijft de beroepsbevolking echter onder het niveau van 2009. VRAAG In Zuid-Limburg zijn 47.500 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 19% van alle werknemers, landelijk is dit 15%. De meeste mensen in Zuid-Limburg zijn werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. In de periode 2006-2009 nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK zowel landelijk als in Zuid-Limburg toe met gemiddeld 2,2% per jaar. In de regio neemt het aantal werknemers in de branche zorg overig toe, terwijl deze sector landelijk juist afneemt. Het aantal werknemers in ziekenhuizen neemt in de regio daarentegen af, terwijl dit landelijk juist toeneemt. Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Zuid-Limburg werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,69 werkweek tegenover 0,67 landelijk. Regionaal gezien hebben de branches kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek. De gemiddelde leeftijd van werknemers in Zorg en WJK is 41 jaar en 81% van de werknemers is vrouw. In Zuid-Limburg is het aandeel jongeren (35-) in Zorg en WJK ruim tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). In de afgelopen jaren is zowel in Zuid-Limburg als Nederland het aandeel zelfstandigen werkzaam binnen Zorg en WJK toegenomen. ONDERWIJS Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest bijna een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK. In Zuid- Limburg is dit 29%. Tussen 2006 en 2009 is de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Zuid-Limburg gegroeid met bijna 20%. Binnen Zorg en WJK kiezen de meeste leerlingen in Zuid-Limburg voor mboopleidingen helpende zorg en welzijn (niveau 2), verzorgende (niveau 3) en medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3). Binnen het HBO is de instroom in maatschappelijke dienstverlening het grootst. In Zuid-Limburg is het aandeel allochtonen in zowel BOL- als BBL-opleidingen voor Zorg en WJK kleiner dan landelijk. Het aandeel 25-plussers is in BOL-opleidingen iets kleiner dan landelijk, maar in BBL-opleidingen iets groter dan landelijk. Het sectorrendement ligt tussen de 80 en 82% voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3) in Zuid-Limburg. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 71%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo als hbo niveau, is het rendement veel lager. In Zuid-Limburg ligt het studierendement van mbo-leerlingen V&V gemiddeld op 77%, dat is meer dan landelijk (75%). Onder mbo-leerlingen SAW haalt ongeveer 55% zijn diploma in de regio. Op niveau 1 en 2 ligt het studierendement in Zuid-Limburg op 80%. In Zuid-Limburg haalt gemiddeld 57% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS Ruim 400 werknemers in Zorg en WJK hebben in Zuid-Limburg hun oordeel gegeven over werken in de sector. Werknemers in zowel Zorg als WJK zijn het meest tevreden over de inhoud en omstandigheden van het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk. In Zuid-Limburg wijkt de werkbeleving van werknemers in de Zorg en WJK weinig af van het landelijk gemiddelde. In Zuid-Limburg is VOV-personeel iets positiever over waardering door de leidinggevende dan niet-vov personeel. Ongeveer 8% van het VOV-personeel in de Zorg in Zuid-Limburg geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de sector WJK ligt dit percentage op 19%. Van beide groepen is vrijwel iedereen actief op zoek naar een andere baan. In de Zorg is 2% van de actief zoekenden op zoek naar een baan buiten de sector. In WJK ligt dit percentage op 9%. Het nummer één knelpunt dat 40 werkgevers uit Zuid-Limburg ervaren is beheersing van de werkdruk. Dit is gelijk aan het landelijke nummer één knelpunt. De populairste maatregel om diezelfde werkdruk te verminderen is in Zuid-Limburg "door extra personeel aan te trekken". Landelijk is dit "werkprocessen efficiënter vormgeven". In totaal geeft 33% van de werkgevers in Zuid-Limburg aan géén maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen, ondanks het feit dat 37% aangaf dat beheersing van de werkdruk een knelpunt in personeelsbeleid vormt. 19