MKB Rating: smaakt naar meer Onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven Lia Smit, Ro Braaksma, Pieter Fris Zoetermeer, december 2013
ISBN : 978-90-371-1108-8 Rapportnummer : A201374 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box 7001 2715 CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer 079 322 22 00 The Netherlands www.panteia.nl +31 79 322 22 00 Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Bekendheid met ratings door MKB-ondernemers 7 2.1 Is er een krediet aangevraagd? 7 2.2 Bekendheid ratings 7 3 Gebruik ratingscores kredietverstrekkers 9 3.1 Inzicht in de rating? 9 3.2 Uitleg over beoordelingssystematiek 11 4 Nut van een eigen onafhankelijke rating 13 4.1 Functie van rating: eigen bedrijfsvoering 13 4.2 Functie van rating: inzicht in eigen kredietwaardigheid 14 4.3 Functie van rating: gebruik bij kredietaanvraag 15 5 Conclusies en aanbevelingen 17 3
1 Inleiding Het verkrijgen van bancair krediet is na de kredietcrisis voor het MKB geen eenvoudige zaak meer. De nieuwe regels waaraan banken moeten voldoen in het kader van Basel-lll-wetgeving vragen een risicobeoordeling van elk krediet. Aan de hand van die risicobeoordeling dient de bank middelen te reserveren op de eigen balans ter dekking van dit risico. Deze wetgeving is begrijpelijk na de kredietcrisis, waarbij banken door de overheid met belastinggeld gered moesten worden. Maar dezelfde wetgeving heeft nu repercussies voor de kredietverlening aan het MKB en de eisen waaraan bedrijven moeten voldoen om nog financiering te krijgen. Over het algemeen wordt het verstrekken van kredieten aan het MKB als risicovol gezien. De reden is dat het MKB relatief weinig informatie geeft en de beschikbaarheid daarvan voor kredietvrager en kredietgever nogal verschilt. Een manier om beter te kunnen beoordelen of een bedrijf solide is en in staat om de verstrekte lening terug te betalen, is gebruik van een rating. Dit is een in een code uitgedrukte waardering van het bedrijf, zoals AAA of CC. AAA is hierbij de hoogste waardering. Voor het bepalen van zijn rating wordt een bedrijf vergeleken en gebenchmarkt met de beste bedrijven die in de sector van het bedrijf actief zijn. In Nederland is het gebruik van ratings voor MKB-bedrijven weinig gebruikelijk en deze optie is ook weinig bekend. Dat is bijvoorbeeld in Duitsland heel anders: daar is een echte ratingcultuur ontstaan en is een bedrijf als Kredietreform bij vrijwel iedereen bekend. Om inzicht te krijgen in de bekendheid van ratings bij Nederlandse MKB-ondernemers is aan het MKB-panel van het Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap 1 een aantal vragen voorgelegd over ratings. Aan dit onderzoek hebben 2000 ondernemers deelgenomen. Het onderzoek richt zich op bekendheid met ratings, bekendheid met de eigen rating, de mate waarin ratings overeenkomen met de eigen inschatting van de ondernemer over de kredietwaardigheid van het eigen bedrijf en mogelijk toekomstig gebruik van ratings. Over de resultaten van de beantwoording van die vragen wordt in dit korte rapport verslag gedaan. 1 Het Programmaonderzoek MKB en ondernemerschap wordt gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken en heeft tot doel algemene kennis over het MKB te genereren. Deze kennis is kosteloos toegankelijk via www.ondernemerschap.nl. Panteia voert dit programma al vele jaren uit voor het ministerie. 5
2 Bekendheid met ratings door MKBondernemers 2.1 Is er een krediet aangevraagd? Om de vragen over rating een goede onderbouwing te geven, is eerst aan de geënquêteerde bedrijven gevraagd of zij sinds 2011 financiering hebben aangevraagd voor een bedrag hoger dan 10.000. Uit figuur 2.1 blijkt dat dat slechts bij één op de zeven bedrijven het geval is geweest: 14%. De sector handel en horeca heeft het meest krediet aangevraagd, met een relatief hoog percentage bij meerdere banken. figuur 2.1 Aanvragen van financiering bij één of meer banken N=2001 0% 1 wp 2 tot 10 wp meer dan 10 wp industrie en bouw handel en horeca transport en diensten totaal 25% 67% 50% 92% 81% 87% 80% 89% 86% 75% 22% 100% 12% 3% 5% 1% 1% 3% 5% 7% 8% 1% 3% 13% 7% 9% 1% 6% 1% 1% 3% 4% geen financieringsaanvraag één aanvraag bij één bank meer aanvragen bij één bank aanvragen bij meer banken Bron: Panteia, 2013 2.2 Bekendheid ratings Vrijwel alle respondenten hebben de vraag beantwoord in hoeverre zij bekend zijn met ratings en het gebruik ervan door kredietbeoordelaars. Daarbij blijkt dat in het grotere MKB (boven de 10 werkzame personen) bijna de helft hiervan op de hoogte is. Bij het kleinbedrijf komt dit niet boven een ruime 20%: de bedrijven die qua grootteklassen behoren tot de middenmoot doen het met 26% nauwelijks beter. Kijken we naar het percentage over alle grootteklassen en alle sectoren heen, dan blijft de teller steken bij 25%. Zie verder figuur 2.2. 7
figuur 2.2 Bekendheid met ratings 60% 49% 40% 20% 21% 26% 20% 23% 30% 25% 0% 1 wp 2 tot 10 wp meer dan 10 wp industrie en bouw handel en horeca transport en diensten totaal bekend met rating scores voor bedrijven Bron: Panteia, 2013 Wie bekend is met het bestaan van ratingscores, weet doorgaans ook dat kredietgevers die gebruiken voor hun kredietbeoordeling: zie figuur 2.3. Er is daarbij geen verschil naar grootteklasse en maar heel beperkt naar sector: in handel en horeca is men zich daarvan iets minder bewust. figuur 2.3 Bekendheid met het gebruik van ratings door kredietgevers 100% 89% 88% 88% 88% 85% 91% 89% 80% 60% 40% 20% 0% 1 wp 2 tot 10 wp meer dan 10 wp industrie en bouw handel en horeca transport en diensten totaal bekend met gebruik van rating scores door kredietgevers NB: deze vraag is alleen beantwoord door wie bekend is met rating scores (de 25% van figuur 2.2) Bron: Panteia, 2013 8
3 Gebruik ratingscores kredietverstrekkers 3.1 Inzicht in de rating? Een ruime meerderheid van de aanvragers van financiering is door de (beoogde) verstrekker van het krediet niet op de hoogte gesteld van de rating van zijn bedrijf: zie figuur 3.1. figuur 3.1 Heeft de kredietverstrekker informatie over de rating van het bedrijf meegedeeld? 100% 75% 77% door kredietverstrekker NIETop de hoogte gesteld van de rating van het bedrijf door kredietverstrekker op de hoogte gesteld van de rating van het bedrijf 50% 25% 23% 0% Bron: Panteia, 2013 Waar dat wél is gebeurd, komt die rating in de helft van de gevallen redelijk tot goed overeen met de eigen inschatting van de kredietwaardigheid, maar in de andere helft matig of in het geheel niet 2 : zie figuur 3.2. 2 Het gaat hierbij wél om een gering aantal gevallen, namelijk in totaal 19. 9
figuur 3.2 Overeenstemming van de rating door de kredietgever met de eigen inschatting van het bedrijf overeenstemming rating met eigen inschatting 100% matig of niet 75% 53% 50% redelijk tot goed 25% 47% 0% Bron: Panteia, 2013 10
3.2 Uitleg over beoordelingssystematiek Eveneens de helft heeft van zijn kredietverstrekker uitleg gekregen hoe de rating tot stand is gekomen en de andere helft niet. In enkele gevallen is dit punt van discussie geweest tussen partijen 3 : zie figuur 3.3. figuur 3.3 Uitleg van de rating door de kredietgever Heeft kredietgever uitleg gegeven hoe de rating is vastgesteld? 100% 75% 47% nee ja 50% 25% 53% 0% Bron: Panteia, 2013 3 Hierbij dezelfde kanttekening: deze uitspraak is gebaseerd op een gering aantal gevallen, n.l. 19. 11
4 Nut van een eigen onafhankelijke rating 4.1 Functie van rating: eigen bedrijfsvoering Aan de deelnemers is gevraagd hoe zij om zouden gaan met een eigen, niet door de kredietverstrekkers bepaalde rating, indien zij hierover zouden beschikken. Eén op de drie bedrijven zou zo n eigen rating gebruiken voor de eigen bedrijfsvoering. Deze bereidheid hangt samen met bedrijfsgrootte: bij bedrijven met meer dan 10 werkzame personen is het bijna de helft die hiervoor voelt, bij de kleine bedrijven ligt dat aandeel lager. Verder is men in de sector handel en horeca eerder geneigd om een eigen rating te gebruiken voor de eigen bedrijfsvoering. Zie figuur 4.1. figuur 4.1 Gebruik van een rating voor de eigen bedrijfsvoering 100% grootte sector 75% 70% 62% 52% 67% 59% 69% 65% 50% 25% 30% 38% 48% 33% 41% 31% 35% 0% 1 wp 2 tot 10 wp meer dan 10 wp industrie en bouw handel en horeca transport en diensten totaal zou eigen rating NIET gebruiken voor bedrijfsvoering zou eigen rating gebruiken voor bedrijfsvoering Bron: Panteia, 2013 13
4.2 Functie van rating: inzicht in eigen kredietwaardigheid Bijna twee derde van de bedrijven zou een eigen rating zonder meer gebruiken om inzicht te krijgen in de eigen kredietwaardigheid. Wat dat betreft is er geen verschil naar bedrijfsgrootte. Wél denkt men daar bij de kleinste bedrijven vaker alleen aan als de ratingscore positief is, en bij wat grotere bedrijven vaker in het geheel niet. Ook hier zijn bedrijven in de sector handel en horeca het meest geneigd om dit instrument te gebruiken voor een beter inzicht in hun kredietwaardigheid. In de sector industrie en bouw is die neiging naar verhouding het geringst. Zie verder figuur 4.2. figuur 4.2 Gebruik van een eigen rating voor beoordeling van de eigen kredietwaardigheid 100% 16% 21% 29% 17% 18% 22% 19% 75% 21% 16% 9% 28% 14% 15% 18% 50% 25% 63% 63% 63% 55% 68% 63% 63% 0% 1 wp 2 tot 10 wp meer dan 10 wp industrie en bouw handel en horeca transport en diensten totaal zou eigen rating NIET gebruiken voor inzicht in kredietwaardigheid zou eigen rating alleen bij een positieve score gebruiken voor inzicht in kredietwaardigheid zou eigen rating zonder meer gebruiken voor inzicht in kredietwaardigheid Bron: Panteia, 2013 14
4.3 Functie van rating: gebruik bij kredietaanvraag De helft van de bedrijven zou een eigen rating zonder meer gebruiken voor een kredietaanvraag, maar één op de drie zegt expliciet dat alléén te doen in het geval van een gunstige score. Eén op de vijf ziet daar bij voorbaat vanaf. Naar bedrijfsgrootte is er weinig verschil, met een lichte indicatie dat de wat grotere bedrijven eerder kiezen voor gebruik van de rating als de score gunstig genoeg is. Bedrijven in transport en diensten stellen die voorwaarde het vaakst; voor het overige is er weinig verschil tussen sectoren. Zie figuur 4.3. figuur 4.3 Gebruik van een eigen rating bij een eventuele kredietaanvraag grootte sector 100% 15% 13% 17% 15% 14% 7% 21% nee 75% 50% 32% 30% 36% 32% 26% 35% 32% ja, alleen in het geval van een gunstige score 25% 54% 57% 48% 54% 60% 57% 48% ja, zonder meer 0% Bron: Panteia, 2013 15
5 Conclusies en aanbevelingen Op dit moment is slechts een kwart van de bedrijven in het MKB op de hoogte van ratings en het gebruik hiervan door kredietverstrekkers, en drie kwart dus niet. Als ondernemers bij het aanvragen van krediet hun rating te horen krijgen, komt deze in 50% van de gevallen overeen met hun eigen inschatting. In de andere 50% wijkt de rating matig tot sterk af van die inschatting. Dat kan liggen aan een onjuiste rating of aan een onjuist beeld bij ondernemers hoe hun bedrijf ervoor staat. Hierover zijn op basis van de antwoorden geen uitspraken te doen, maar het staat vast dat kredietgever en kredietnemer de kredietwaardigheid van het bedrijf vaak verschillend beoordelen. Het lijkt daarom nuttig dat beide partijen hierover in gesprek gaan en nagaan waar zij hun beoordeling van de kredietwaardigheid op baseren. Dat zorgt aan beide kanten voor betere informatie en draagt bij aan het dichten van de kloof die in de helft van de gevallen blijkt te bestaan. De helft van de ondernemers waaraan de rating meegedeeld wordt, krijgt van zijn kredietgever uitleg over hoe die tot stand is gekomen. Dat leidt slechts in enkele gevallen tot discussie. Voor kredietgevers is de boodschap dat uitleg geven loont: het lokt minder discussie uit dan vaak gedacht en kweekt meer begrip bij de ontvanger. Bij het gebruik van ratings door MKB-bedrijven is er nog wel een wereld te winnen, vooral de functie die MKB-bedrijven zien voor een eigen rating, die onafhankelijk van de kredietverstrekkers is vastgesteld: Slechts een derde van de bedrijven zou de eigen rating gebruiken voor (verbetering van) de bedrijfsvoering. Bijna twee derde zou een eigen rating inzetten voor een beter begrip van en inzicht in de eigen kredietwaardigheid, maar ook ruim één op de drie niet. De helft van de bedrijven zou de rating gebruiken bij een eventuele kredietaanvraag. Nog eens een derde doet dit alleen bij een positieve rating, en één op de vijf doet het in elk geval niet. Als MKB-bedrijven hun rating gebruiken voor bedrijfsvoering en financiering kan dit een leerproces in gang zetten: zij gaan kijken wat zij aan hun bedrijfsvoering moeten doen om hun rating te verbeteren, en krijgen een beter inzicht in hun eigen kredietwaardigheid. Dat stimuleert weer om een beter onderbouwd financieringsplaatje te ontwikkelen. Uiteindelijk resulteert dat in betere bedrijfsprestaties. Er is dus veel te winnen met een betere bekendheid en een beter gebruik van ratings, juist ook voor het MKB als motor van de Nederlandse economie. 17
De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: www.ondernemerschap.nl. Recente Publieksrapportages A201374 7-1-2014 MKB Rating: Smaakt naar meer, onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven A201373 7-1-2014 Vertrouwen in eigen bedrijf keldert: ondernemersvertrouwen door de jaren heen A201370 19-12-2013 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A201369 23-12-2013 Ondernemen in de horecasector 2013 A201368 23-12-2013 Ondernemen in de groothandelsector 2013 A201367 23-12-2013 Ondernemen in de overige dienstverlening 2013 A201366 23-12-2013 Ondernemen in de bouwsector 2013 A201365 23-12-2013 Ondernemen in de transportsector 2013 A201364 23-12-2013 Ondernemen in de autosector 2013 A201363 19-12-2013 Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB A201362 23-12-2013 Ondernemen in de zakelijke dienstverlening 2013 A201361 23-12-2013 Ondernemen in de metaalelektro 2013 A201360 23-12-2013 Ondernemen in de voedings- en genotmiddelenindustrie 2013 A201359 23-12-2013 Ondernemen in de detailhandel 2013 A201358 17-12-2013 De grijze ondernemer. Internationale vergelijking van de grijze ondernemer A201355 10-12-2013 Opleiding en scholing van zzp ers Resultaten zzp-panel meting I van 2013 A201354 26-11-2013 Internationale benchmark ondernemerschap 2013. Tabellenboek A201353 19-11-2013 Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013 A201351 21-11-2013 Innovatie en internationalisering in het MKB A201350 12-11-2013 Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode 2002-2013 A201349 31-10-2013 Fulfilment van online verkoop A201348 15-10-2013 De overheid als klant van het MKB A201347 26-09-2013 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A201346 08-10-2013 De innovativiteit van het MKB in 2013 A201345 19-09-2013 Monitor buitenlandse investeringen MKB A201344 14-11-2013 Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie A201343 03-04-2013 Geen vertrouwen ondernemers in het economische beleid - Najaar 2013 A201342 12-09-2013 Verschillen tussen uitzendondernemingen A201341 17-10-2013 Economische effecten verlaging van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven A201340 19-08-2013 Exportindex MKB. Ontwikkelingen 2008-2011 A201339 22-08-2013 Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update augustus 2013 A201338 12-09-2013 Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! A201337 03-09-2013 Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012 19
A201336 27-11-2013 Inkomens Zelfstandigen 2012 A201335 01-07-2013 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 Update juni A201334 15-07-2013 De rol van sociale media bij innovatie door zzp ers A201333 02-07-2013 Topsectoren in beeld. Internationale oriëntatie topsectoren A201332 02-07-2013 Topsectorenpanel. Methodologische verantwoording A201331 04-07-2013 Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp ers A201330 25-06-2013 Hoe goed ligt de gemeente bij MKB? A201329 18-06-2013 Monitor Inkomens Ondernemers A201328 27-06-2013 Het wenkend perspectief van consumenteninnovatie A201327 16-07-2013 Innoveren achter de schermen A201326 19-07-2013 De financiële positie van het MKB in 2013 en 2014 A201325 9-07-2013 Minirapportage biomaterialen A201324 5-06-2013 Ontwerp krapte-indicator belangrijke beroepen topsectoren A201323 06-06-2013 Kleinschalig ondernemen 2013 A201322 13-06-2013 Topsectoren in beeld - Bekendheid met het topsectorenbeleid en beleving van het ondernemingsklimaat A201321 21-05-2013 Administratieve lasten MKB A201320 04-06-2013 Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers A201319 11-06-2013 Topsectoren: beeld en ontwikkeling A201318 April 2013 MKB en ondernemerschap in zakformaat, Editie 2012/2013 A201317 16-05-2013 Diaspora links van migrantenondernemers in Nederland A201316 31-05-2013 Intellectueel eigendom topsectoren A201315 07-05-2013 MKB verdeeld over kabinetsbeleid A201314 02-05-2013 Topsectoren in beeld A201313 28-03-2013 Concurrentie in het MKB A201312 25-03-2013 Alles flex, is dat een mismatch? A201311 09-04-2013 Challengers: hun kenmerken en succesfactoren A201310 04-04-2013 Wie wordt werkgever? A201309 16-04-2013 Oudedagsvoorziening in het MKB A201308 11-04-2013 Benchmark klanten Qredits A201306 21-02-2013 De waarde van sociaal ondernemerschap A201305 24-01-2013 Grondstofschaarste? A201304 02-04-2013 Gezocht: werklocatie 3.0 A201303 24-01-2013 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en 2013 - Update december A201302 08-01-2013 Financiering van innovatie in het MKB A201218 15-01-2013 Samen starten A201217 17-01-2013 Inkomen, vermogen en dynamiek van zelfstandigen zonder personeel A201216 9-1-2013 Financieringsmonitor topsectoren 2012 A201215 19-12-2012 Ondernemen zonder personeel A201214 7-12-2012 Meer innovatie door buitenlanders?! A201213 4-12-2012 Meerwaarde van studentbedrijven A201212 4-12-2012 Duurzaam ondernemen in het MKB A201211 12-11-2012 Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands A201210 19-11-2012 Gebruikers en communities A201209 8-8-2012 Wagenpark MKB en Grootbedrijf 2010 A201208 6-7-2012 Nieuwe financieringsvormen voor het MKB A201207 20-6-2012 Monitor Inkomens Ondernemers A201206 20-6-2012 Een typologie van ondernemers met lage inkomens 20