Schooltuin Enkhuizen Docentenhandleiding www.mec-dewitteschuur.nl
Inhoud 1. Algemeen... 3 2. Tips... 3 3. Organisatie... 4 4. Toelichting op het logboek... 5 5. Werkplan van week tot week... 6 6. De lessen in de klas... 7 Les 1 Introductie... 7 Les 2 Zaden en kiemplanten... 8 Les 3 Lekker... 10 Les 4 De boon; van zaad tot plant tot bloem tot zaad... 11 Les 4a Evaluatie... 13 7. Bijlage: Instructies bonenexperiment... 14 Docentenhandleiding schooltuin Pagina 2 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
1. Algemeen De schooltuin in Enkhuizen heeft een lange traditie en vormt een sterke leeromgeving. Naar aanleiding van diverse gesprekken met de scholen heeft MEC De Witte Schuur een educatief programma ontwikkeld ter ondersteuning van het schooltuinwerk. Praktisch bezig zijn in de schooltuin, gecombineerd met de (praktijk- en verwerkings-) lessen in de klas, versterkt de leerervaring. Het programma is geschikt voor groep 5, 6 en 7. Tijdens de periode van april tot de zomervakantie bent u met de klas druk bezig in de tuin. Plan niet veel extra activiteiten in deze periode. Om de leerervaring in de tuin te versterken, besteedt u na elke tuinles ca. 10 minuten in de klas aan het terugkoppelen van resultaten en het bijwerken van het leerlingenlogboek. Deze docentenhandleiding omvat: Tips Organisatorische afspraken Toelichting op het leerlingenlogboek Een werkplan met een overzicht van de werkzaamheden van week tot week Vier uitgewerkte lessen voor in de klas 1. Introductie 2. Zaden en kiemplanten 3. Smullen 4. De boon 4a. Evaluatie van de boon Bijlage: Instructies bonenexperiment 2. Tips Doelgroep - Traditiegetrouw werd de schooltuin in groep 7 (en na de zomervakantie in groep 8 gedaan). Het jaarprogramma van deze groepen staat tegenwoordig onder hoge druk. Sommige scholen hebben daarom besloten over te schakelen naar groep 6. Het schooltuinprogramma blijkt prima geschikt voor groep 6 en zelfs voor groep 5. Samenwerken - Traditiegetrouw krijgt elke kind een eigen stukje tuin (ca. 6 m2). Laat de kinderen eventueel in tweetallen een stukje tuin verzorgen. Dit vergroot het plezier, bevordert de samenwerking en kan stimulerend werken. (Geef dit vooraf wel door aan de tuinmeester.) Gastdocent - Les 2 (zaden en kiemplanten: week 15) en les 4 (de boon: week 20) kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur. Gastlessen zijn te boeken via www.nmewestfriesland.nl, ga naar lessen en excursies en klik op MEC gastles: zaden en kiemplanten en/of MEC gastles: de boon. Ook leuk om met de leerlingen te doen: Vogelverschrikker maken. De journalisten een groepje kinderen kunnen als journalisten interviews afnemen en foto s maken om er vervolgens een muurkrant van te maken (een ouder/vrijwilliger/stagiaire kan aangetrokken worden om dit proces te begeleiden). De verslaggevers net als de journalisten, maar met video-opnames. Een informatiefolder maken voor de ouders. Recepten van de gewassen op de tuin verzamelen en een receptenboekje maken. Na de zomervakantie: Smaakles of een kookles Een les bloemschikken met bloemen van de schooltuin Docentenhandleiding schooltuin Pagina 3 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
3. Organisatie Wekelijks komt u met uw klas op een vaste dag en tijd op de schooltuin. De data en tijd van de praktijklessen op de tuin worden vooraf met u besproken. De tuinmeester, Paul van Gennep, beheert de tuin en de gereedschappen. Hij ontvangt de groep op de tuin en geeft instructies. De schooltuin-meester: bereidt de grond voor en bestelt zaad; bezoekt de klas voor aanvang van het seizoen (week 14) en vertelt over de werkzaamheden en wat verwacht wordt van de leerlingen; bereidt voor elke les het werk voor, zoals het trekken van zaailijnen; ontvangt de klas op de tuin, geeft instructies en begeleidt het werk; geeft aan wanneer de tuin tijdens de vakantie open is. De leerkracht: komt met zijn/haar groep (groep 5, 6 of 7) en bij voorkeur twee begeleiders (schooltuinouders) op de afgesproken dag en tijd naar de tuin; vraagt de leerlingen om gepaste werkkleding en laarzen aan te trekken; verzamelt met de kinderen (plastic) tassen om de geoogste producten mee naar huis te nemen; overlegt met de tuinmeester over het afzeggen van de tuinles in onverhoopte situaties; houdt orde en begeleidt de leerlingen tijdens het werk op de tuin door ze waar nodig te helpen en te stimuleren. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 4 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
4. Toelichting op het logboek In het logboek houden de leerlingen bij wat ze op de tuin waarnemen. Daarnaast verwerken ze in het logboek hun tuinervaringen en de resultaten van een aantal proefjes in de klas. Ook wordt er aandacht besteed aan tuintaal en er staan een paar recepten in het logboek. Inhoud logboek Pag. Onderdeel Omschrijving Uitvoering 2 Mijn tuin: verwachting en resultaten Het invullen van verwachtingen en resultaten van het werk op de tuin. Tijdens les 1 introductie (week 14) en na de laatste oogst. 3 Tuinwoorden Uitzoeken van de betekenis van enkele tuinwoorden. Tijdens les 1 introductie (week 14) en daarna op relevante momenten 4 Tuinplattegrond en teeltplan Bijhouden welk gewas, waar en wanneer gezaaid of geplant wordt op de tuin. Na elk tuinbezoek wordt de tuinplattegrond en het teeltplan in de klas aangevuld. 5 Het logboek Hier schrijven de leerlingen elke week op wat ze in de tuin hebben gedaan en hoe de gewassen in hun tuintje zich ontwikkelen van zaad tot oogst. 7 Onderzoek: het zaad Het nauwkeurig bekijken van het zaad van vier verschillende gewassen. 8 Proefje: kiemplanten Bekijken hoe vier gewassen kiemen en de kiemplantjes eruit zien. Na elk tuinbezoek wordt het logboek aangevuld. Dit onderzoek hoort bij les 2 zaden en kiemplanten (week 15) De proef wordt ingezet tijdens les 2 zaden en kiemplanten (week 15) en in de weken daarna gevolgd. 9 Lekker en gezond: Recept met de kiemplantjes die in de In week 17 aan het eind van het kiemplantjes eten klas gekweekt zijn. proefje met kiemplanten. 10 Lekker en gezond: Recept met aardappels Te bespreken of te koken na het aardappels in de schil rooien van de aardappels 11- Werkblad en knipblad: Uitknippen van de plaatjes en in de Na afloop van les 4 de boon (week 12 kringloop van de boon goede volgorde plakken. 20) 14 Onderzoek: het 7 groepjes gaan onder verschillende Ingezet tijdens les 4 de boon en bonenexperiment omstandigheden bonen kweken twee weken later afgerond. 15 Tuinwoordenzoeker Zoek de woorden in de puzzel In de eigen tijd Tuinwoorden (pag. 3 van het logboek) Woord blad gewas kiemen kiemplant kweekbak onkruid oogst teeltplan volgroeid wieden zaaien logboek rooien Betekenis plat stukje groen dat groeit aan de stengel van een plant of tak van een boom groep planten van dezelfde soort die geteeld worden in de land- of tuinbouw ontwikkeling van kleine groene plantjes, die ontspruiten uit het zaad het jonge groene plantje dat uit een zaadje kiemt. Het bestaat uit een kiemworteltje, een stengeldeel en twee zaadlobben (eerste twee blaadjes met voeding voor de plant) bak om zaden in te laten ontkiemen tot kiemplantjes planten die je hier niet wilt hebben opbrengst van de planten of het zaad tekening van een tuin met wat waar komt te staan of heeft gestaan een volwassen plant die weer zaden heeft gevormd het verwijderen van onkruid zaden in de grond stoppen een soort dagboek uit de grond halen Docentenhandleiding schooltuin Pagina 5 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
5. Werkplan van week tot week Week Tuinwerkzaamheden Klassikale lessen Op de tuin Leerlingenlogboek In de klas Leerlingenlogboek Invullen in de klas na tuinbezoek 14 Les 1 introductie (pag. 7 handleiding) De tuinmeester komt zichzelf voorstellen en vertelt hoe er op de tuin gewerkt wordt en wat er van de leerlingen verwacht wordt. U deelt het logboek uit aan de leerlingen en bespreekt de inhoud met hen. (45 min) 15 Iedere leerling (of twee leerlingen) krijgt zijn eigen stukje tuin toegewezen. Poten van aardappelen en zaaien van radijs. 16 Zaaien van spinazie en plantuitjes planten (45 min) Pag. 4: tuinplattegrond (10 min) Pag.5/6: het logboek (5 min) Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (5 min) Les 2 Zaden en kiemplanten (pag. 8 handleiding) Deze les kan uitgevoerd worden door een gastdocent van De Witte Schuur, te boeken via www.nmewestfriesland.nl (45 min) Volgen kieming van het zaad Pag. 2: opdracht Mijn tuin: verwachting en resultaten Pag. 3. opdracht Tuinwoorden Pag. 5: uitvoeren van Onderzoek: het zaad Pag. 6: inzetten van Proefje: kiemplanten Afhankelijk van kieming van het zaad invullen kiemplantentabel op pag. 8. 17 Zaaien van wortelen en bieten, bekijken van de ontwikkeling van de spinazie. Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (5 min) Les 3 Lekker (pag. 10 handleiding) Het experiment met de kiemkweek wordt afgesloten met een lekkere les. (30 min) Pag. 6: afronden kiemplantentabel en invullen vraag B Pag. 9: kiemplantjes eten 18 19 Meivakantie 20 Er wordt onderhoud gepleegd; water gegeven en gewied. Binnenkort kunnen de eerste gewassen geoogst worden. 21 Verzorgen, oogsten en weer zaaien en/of planten 22 Verzorgen, oogsten en weer zaaien en/of planten 23 t/m 27 Sept. Verzorgen, oogsten en weer zaaien en/of planten Oogsten van groenten en bloemen plukken. Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (10 min) Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (5 min) Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (10 min) Pag. 4: tuinplattegrond (5 min.) Pag.5/6: het logboek (10 min) Pag.5/6: het logboek (10 min) Les 4 De boon (pag. 11/12 handleiding) Experiment van zaad tot plant tot bloem tot zaad. Deze les kan uitgevoerd worden door een gastdocent van De Witte Schuur, te boeken via www.nmewestfriesland.nl (45 min) Volgen kieming van de bonen Les 4a Evaluatie van het experiment met de bonen (30 min) (pag. 13 handleiding) (eventueel een week later) Optioneel: bloemschikken in de klas met de bloemen van de schooltuin Pag. 11-14: de kringloop van de boon en onderzoek naar de kieming van bonen Pag. 14: Onderzoek: het bonenexperiment, invullen tabel en conclusie Na de laatste oogst - pag. 2: opdracht Mijn tuin: verwachting en resultaten Docentenhandleiding schooltuin Pagina 6 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
6. De lessen in de klas Naast het werken in de tuin wordt er in de klas aandacht besteed aan het groeiproces van zaaien tot oogsten. Alles wordt bijgehouden en verwerkt in het logboek van de leerlingen. In deze handleiding staan vier speciale klassikale lessen uitgewerkt. Elke les staat direct in verband met het teeltplan op de schooltuin. Ook is er rekening gehouden met de vakanties. De lessen zijn opgenomen in het werkplan. Materialen: de benodigde materialen voor de lessen 2 en 4 (muv pincetten, loepen en microscopen) kunt u bij MEC De Witte Schuur bestellen via www.nmewestfriesland.nl, ga naar materiaalzendingen en klik op MEC materialen: zaden en kiemplanten en/of MEC materialen: het bonenexperiment Gastdocent: u kunt de 2 de en de 4 de les laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur. Gastlessen zijn te boeken via www.nmewestfriesland.nl, ga naar lessen en excursies en klik op MEC gastles: zaden en kiemplanten en/of MEC gastles: de boon. De gastlessen zijn inclusief de benodigde materialen. Les 1 Introductie Week: 14 Leerlingenlogboek: pag. 2,3 Duur: 45 min. Lesinhoud Voor de leerlingen staat dit jaar de schooltuin op het programma. Het werk in de schooltuin biedt een buitengewone leeromgeving. In deze les maken de leerlingen kennis met de tuinmeester. Ze krijgen te horen wat hen te wachten staat. De tuinmeester komt in de klas om kennis te maken met de leerlingen en hij vertelt hoe het werk in de tuin verloopt. De rest van de les wordt door de docent uitgevoerd. Het logboek wordt uitgedeeld en de leerlingen schrijven op wat hun verwachtingen zijn van de schooltuin. Zij maken verder kennis met de tuinwoorden. Doel De leerlingen: weten wie de tuinmeester is en wat hen te wachten staat op de tuin; weten globaal wat het werk inhoudt; weten wat het logboek inhoudt en wanneer zij er in kunnen werken; denken na over de mogelijkheden van de schooltuin en schrijven hun verwachtingen op. Voorbereiding Maak een duidelijke afspraak met de tuinmeester Paul van Gennep Print voor elke leerling een logboek op A4 of A5 formaat Zoek het beeldmateriaal op de website van MEC De Witte Schuur en zet het klaar voor vertoning. Organisatie van de les: klassikaal Lesverloop 15 min. De tuinmeester komt in de klas, stelt zich voor en vertelt over de tuin. 05 min. Bekijken van een filmpje of de PowerPointpresentatie over de schooltuin (op het smartboard) 10 min. Uitdelen van de logboeken en bespreken van de inhoud en opbouw van het logboek 10 min. De leerlingen schrijven in het juiste vakje hun verwachtingen van de tuin 05 min. Korte nabespreking van de les en al iets vertellen over de volgende les. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 7 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Les 2 Zaden en kiemplanten Week: 14 Leerlingenlogboek: pag. 7 en 8 Duur: 45 min. Lesinhoud In deze les bekijken en onderzoeken de leerlingen de zaden van vier verschillende gewassen die zij straks in de tuin gaan zaaien. Zij zetten de kweek van vier gewassen in en volgen de komende weken de ontwikkeling van de kiemplantjes. Belangrijk: de kweek van kiemplantjes heeft ca. 7-14 dagen nodig om eetbare kiemplanten te ontwikkelen. Het is belangrijk om vóór de meivakantie dit experiment af te sluiten. Doel De leerlingen: leren verschillende gewaszaden te herkennen; ontdekken de diversiteit aan kleur, vorm en maten van de zaden; leren een microscoop te gebruiken; leren zaaien in kweekbakken; leren het verzorgen van een kweek; volgen de ontwikkeling van zaden tot kiemplanten; ontdekken dat het ene gewas snel kiemt en het andere gewas een langere kiemtijd heeft; leren de kiemplantjes die straks in de tuin gaan groeien te herkennen (en te onderscheiden van onkruid); leren dat kiemplanten gegeten kunnen worden. Materialen 4 microscopen 8 loepen 8 pincetten 32 kleine bakjes: 8 sets van 4 bakjes elk gevuld met een andere soort gewaszaad. lijm 4 kweekbakjes zaad van rode biet, spinazie, radijs en wortel (één zaadje per kind + zaad om te kweken) Voorbereiding Zet voor elk groepje van max. 4 leerlingen de materialen voor het onderzoek klaar. Elk groepje krijgt 4 bakjes gevuld met zaad (1. spinazie, 2. rode biet, 3. radijs en 4. wortel ), een loep, een pincet en lijm. De microscopen staan op een centrale plaats. Onder elke microscoop ligt een ander soort zaad. Zorg dat de leerlingen hun logboek paraat hebben. Organisatie van de klas: verdeel de klas in groepjes van maximaal 4 leerlingen. Lesverloop 05 min. U vertelt de groep dat ze vandaag een onderzoek gaan verrichten en een kweek gaan inzetten. Deze zaden worden in de tuin straks ook gezaaid. Ook vertelt u dat de kweek de komende weken verzorgd moet worden en uiteindelijk worden de kiemplanten gegeten. 05 min. Verdeel de materialen voor het zaadonderzoek over de werkgroepjes. U vertelt hoe het onderzoek gaat verlopen en verwijst naar pagina 7 in het logboek van de leerlingen Onderzoek: het zaad. 10 min. Uitvoering van Onderzoek: het zaad - De kinderen plakken van elk gewas een zaadje in het zwarte rondje en doen het onderzoek. Ze vullen de vragen in hun logboek in. Als ze klaar zijn kunnen ze de zaden onder de microscopen bekijken. Ze ruimen de tafels af en ze blijven in de groepjes zitten. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 8 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
10 min. Inzetten van Proefje: kiemplanten (logboek, pagina8) - Bespreek waarom het handig is om de kiemplantjes te herkennen. Leg uit hoe het kweekbakje werkt. Bereid met behulp van enkele leerlingen de 4 verschillende kweekbakjes voor. Per bakje wordt één soort gewas gekweekt. Als de bakjes klaar zijn, plakken de leerlingen er een etiket met de naam van het gewas op. De bakjes worden op de vensterbank geplaatst. 05 min. Vertel nogmaals dat het de bedoeling van de kweek is om straks de kiemplanten te kunnen proeven. Vraag de leerlingen wat ze verwachten dat er gaat gebeuren? De leerlingen vullen het antwoord in op vraag A (logboek, pagina 6). 05 min. Afsluiten van de les door met de leerlingen afspraken te maken over het verzorgen en het volgen van de kweek de komende tijd. De leerlingen moeten in hun logboek de kiemplantentabel bijhouden. Tips Materialen zijn te bestellen bij MEC De Witte schuur, via www.nmewestfriesland.nl MEC materialen: Zaden en Kiemplanten. Deze les kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur, te reserveren via www.nmewestfriesland.nl - MEC gastles: Zaden en kiemplanten. De kweekbakjes moeten op een lichte en warme plaats gezet worden, bijv. in de vensterbank. Houdt het keukenpapier steeds vochtig, maar de zaadjes mogen niet onder water staan. Zet de kiembakjes voor het weekend op een koelere plaats, zodat het keukenpapier niet uitdroogt. De radijs ontkiemt binnen 3 dagen en heeft de beste smaak. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 9 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Les 3 Lekker Week: 16 of 17 Leerlingenlogboek: pag. 9 Duur: 30 minuten Lesinhoud De kiemplanten zijn klaar om gegeten te worden, wanneer uit de meeste zaden een steel met twee blaadjes is gegroeid. In deze les bereiden de leerlingen hapjes met kiemplanten. Kiemplanten zijn heel gezond en ook in de winkel zijn ze te koop. Belangrijk: sommige gewassen hebben een snelle kiemtijd, zoals de radijs. Als de kiemplanten zijn opgekomen, kunt u deze kweekbak in de koelkast leggen om de groei te vertragen en te bewaren tot de uitvoering van deze les. De wortel heeft een lange kiemtijd en is mogelijk nog niet klaar voor gebruik in deze les. Indien er niet voldoende kiemplantjes in de kweekbakjes zijn opgekomen, kunt u bij de winkel (bv. Deen ) kiembakjes (Kiemtrio) met verschillende kiemplanten kopen om de hapjes te bereiden. Tip: u kunt er ook voor kiezen om deze les uit te voeren als de radijs klaar is. Uit de ervaring blijkt dat de andere zaden veel trager ontkiemen en niet zo bruikbaar zijn voor hapjes. Organisatie van de klas: deze les kan onderdeel uitmaken van de weekafsluiting. De hapjes kunnen door een groepje leerlingen of door de hele klas (in kleine werkgroepjes) bereid worden. Doel De leerlingen: leren een recept te lezen en instructies te volgen; leren keukenmaterialen veilig te gebruiken; voedsel te bereiden en hygiëne in acht te nemen; proeven kiemplanten; beleven smaakplezier op een sociale manier. Materialen Keukengerei: snijplank, mes, schaar, vergiet en een mooi dienblad Ingrediënten: komkommer, tube mayonaise, kiemplanten Voorbereiding Deze kookles is feestelijk, lekker en gezond. Bedenk vooraf hoe u de les organiseert. U kunt alle leerlingen in kleine werkgroepjes laten werken of u laat een aantal leerlingen de hapjes voor de hele klas bereiden. Het keukengerei moet op de organisatie worden aangepast. Tip 1: maak zelf een voorbeeld. Tip 2: komkommer met schil heeft meer smaak. Lesverloop 05 min. Vertel de leerlingen wat ze gaan doen en hoe de organisatie verloopt. Het recept op pagina 9 van het logboek wordt voorgelezen. 15 min. De leerlingen bereiden de hapjes volgens het recept en leggen ze op het dienblad. 05 min. De hapjes worden uitgeserveerd en gegeten. 05 min. Afsluiting van de les, de leerlingen schrijven in het logboek (pag.9) op wat ze van de hapjes vonden. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 10 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Les 4 De boon; van zaad tot plant tot bloem tot zaad Week: 20 of 21 Leerlingenlogboek: pag. 11-14 Duur: 60 minuten Lesinhoud De boon is een groot tweelobbig zaad en daarom zeer geschikt voor onderzoek. Alle gewassen die in de schooltuin worden gezaaid zijn tweelobbig. (De aardappel en de ui zijn respectievelijk knollen en bollen.) Deze les gaat over de kringloop van de plant. Er wordt een experiment ingezet en de resultaten worden na ca. 14 dagen geëvalueerd. Twee vragen staan centraal in het bonenexperiment: 1. Wat heeft een zaad nodig om te ontkiemen? De elementen, licht, lucht, warmte, water en aarde, die nodig zijn om een zaad te laten ontkiemen en tot een plant te laten ontwikkelen, worden besproken. We zetten een experiment in waarbij steeds één element wordt uitgeschakeld. Het experiment moet uitwijzen of de voorspellingen kloppen. 2. Wat is de kringloop van een plant? Dit wordt uitgelegd in het filmpje over de tomaat (beeldbank). In het logboek staat een opdracht over de kringloop van de boon (pag. 11-12), waarbij de leerlingen de afbeeldingen van de verschillende fasen van de kringloop van de boon uitknippen en in de juiste volgorde plakken. Tips Materialen zijn te bestellen bij MEC De Witte schuur, via www.nmewestfriesland.nl MEC materialen: De boon. Deze les kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur, te reserveren via www.nmewestfriesland.nl - MEC gastles: De boon. Woordenschat in deze les komt het woord element voor dit is een woord met veel verschillende betekenissen. Bespreek met de klas wat er bedoeld wordt. Ook het begrip beoordeling komt aan bod. Doel De leerlingen: denken na over de elementen die een zaad nodig heeft om te ontkiemen; doen een voorspelling en ontdekken welke elementen het meest belangrijk zijn; ontdekken wat de kringloop van de boon is; onderzoeken het zaad en ontdekken het slapende kiemplantje in het zaad; zien hoe een kiemplantje uit het zaad groeit; zetten het experiment in en volgen het proces. Materialen 7 kweekbakjes keukenpapier 3 bekers tuinaarde 1 (jam)potje strookje karton(ca.10 cm breed). Het karton moet waterdoorlatend zijn. ca. 80 bonen; bruine of witte ( 1 boon per leerling + per kweekbakje ca. 8 bonen) schaar (1 per 2 leerlingen) lijm plakband (per werkgroepje) bijlage instructies bonenexperiment loep (1 per 2 kinderen) en microscopen Voorbereiding Kopieer de bijlage Instructies bonenexperiment (pag. 14 t/m 16) en knip de opdracht voor elke werkgroep uit. Maak voor elke werkgroep een pakketje klaar met de benodigde materialen voor het bonenexperiment (zie instructies per werkgroep). Zet de bonen ca. 24 uur voor aanvang van de les in ruim water om te wellen. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 11 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Prepareer alvast een aantal bonen om het kiemplantjes aan de leerlingen te laten zien: pel het velletje van een geweekte boon af en haal de twee zaadlobben uit elkaar (doe dit voorzichtig om het kiemplantje niet stuk te maken). Het kiemplantje is wit en ligt in een van de lobben gevouwen. Laat uw collega s weten dat in de koelkast een kweekbak met een experiment wordt geplaatst. Bekijk het filmpje over de tomaat: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030108_tomaten01 (ca. 3 min.) en zet het filmpje klaar om te vertonen op het smartboard. Organisatie van de klas: de klas wordt in 6 werkgroepjes verdeeld. 6 werkgroepjes gaan volgens de instructies bonen kweken in een kweekbakje (1 kweekbakje per werkgroep). Elk groepje draagt zorg voor de eigen kweek tot het einde van het experiment, 10-14 dagen later. Lesverloop 15 min. Inleiding met het filmpje over de tomaat (3 min.). Vertel de leerlingen dat de kringloop van de boon net zo verloopt als de tomaat. Haal het velletje van een geweekte boon af en laat de leerlingen zien dat er in het zaad al een slapend kiemplantje opgevouwen zit. Geef aan elk kind een boontje om te pellen en onder de loep te bekijken. Laat ze in het logboek op pag. 12 in het lege vakje het zaadje tekenen. 10 min. Vraag de kinderen hoe een zaadje ineens kan ontkiemen en groeien. De kinderen zullen diverse suggesties aandragen. Schrijf de kernwoorden op het bord. Uiteindelijk zullen de woorden: licht, lucht, warmte, water en aarde overblijven. Vertel de leerlingen dat ze een bonenexperiment gaan doen, waarbij ze onderzoeken of alle elementen even belangrijk zijn. De resultaten zullen echter pas over een paar weken te zien zijn. Verdeel de materialen. 15 min. De werkgroepjes zetten het bonenexperiment in en maken hun kweekbak gereed volgens de gekopieerde instructies. De werkgroepen maken hun werkplek schoon en laten de kweekbakken op hun tafel staan. 10 min. Voorspellen - bespreek met de leerlingen waar ze de bakjes gaan zetten en wat ze verwachten van het bonenexperiment; in welke kweekbakjes denken ze dat de bonen wel zullen ontkiemen en in welke niet? De leerlingen hoeven het niet met elkaar eens te zijn. Elke leerling schrijft zijn eigen voorspelling op in zijn logboek (pag. 14). 05 min. Afsluiting van de les door afspraken te maken over het verzorgen en het volgen van de kweek (kijken, water geven, noteren van gegevens, etc.). De kinderen zetten de bakjes op de juiste plaats neer. Laat de leerlingen het werkblad kringloop van de boon (pag. 11-12 van het logboek) zelfstandig uitvoeren als ze eerder klaar zijn. Deze opdracht kunnen de leerlingen ook in hun eigen tijd maken. Verzorgingstips: Water geven is belangrijk, maar geef niet te veel en ook niet te weinig. Met de vinger kunnen de kinderen bepalen hoe vochtig de aarde is. Het deksel zorgt voor minder snelle verdamping. Haal het deksel van het bakje of de pot zodra de bonen ontkiemen, zodat de boon verder kan groeien. Zorg dat de bakjes voor het weekend vochtig genoeg zijn. Haal de bakjes van de vensterbank en zet ze op een koelere plaats in de klas. Bij het raam kan het erg warm worden. Extra Maak met een aantal kinderen de extra opdracht: bonenplantjes in een glazen pot. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 12 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Les 4a Evaluatie Week: 21 of 22 (ca. 14 dagen na het zaaien) Leerlingenlogboek: pag. 14 Duur: 30 minuten Ongeveer 10-14 dagen na het inzetten van het bonenexperiment worden de kweekbakjes weer naast elkaar op tafel gezet. De leerlingen bekijken wat er in elke kweekbak is gebeurd en schrijven de resultaten op in hun logboek (pag.14). Hierna volgt een evaluatiegesprek. Twee vragen staan centraal in de evaluatie: 1. Komen de resultaten overeen met de voorspelling? 2. Welke conclusie kunnen we trekken uit dit experiment? Verdieping: welke nieuwe vragen hebben de leerlingen naar aanleiding van dit experiment? Wat weten ze nog niet? Wat zouden ze verder willen onderzoeken? Organisatie: haal alle kweekbakjes en zet ze naast elkaar op de tafel. Het is niet meer nodig om in groepjes te werken. Verloop 10 min. De leerlingen bekijken de bakjes en vullen het logboek in. 15 min. Discussie, conclusie en afsluiten. 05 min. Opruimen en schoonmaken. Toelichting bonenexperiment: wat heeft een zaad nodig om te ontkiemen? Een zaad heeft lucht, warmte en water nodig om te ontkiemen. In de natuur beginnen planten in het voorjaar boven de grond te komen naar mate het warmer wordt. In de zaadlobben zit reservevoedsel voor het kiemplantje. Als het kiemblad boven de grond komt kleurt het groen. Het reservevoedsel raakt op. In het bladgroen (chlorofyl) maken de blaadjes van water en zonlicht voedsel (suikers) om de plant verder van voeding te voorzien. Om verder te kunnen groeien en ontwikkelen heeft de plant bouwstoffen nodig. Dit zijn de mineralen die de plant met zijn wortels uit de grond haalt. Om te ontkiemen heeft het zaad water, warmte en lucht nodig. Om verder te ontwikkelen heeft het kiemplantje ook licht en aarde (mineralen) nodig. In de tuinbouw wordt hydrocultuur (planten groeien op water zonder aarde) toegepast om bijvoorbeeld witlof te telen. Men voegt dan mineralen toe aan het water om de plant van de benodigde voedingsstoffen te voorzien. Het licht en de warmte worden vaak ook op kunstmatige manier beïnvloed om de groei van de planten te optimaliseren. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 13 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Bakje 3: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 2: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 1: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank 7. Bijlage Instructies bonenexperiment Werkgroep 1 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, 1 beker aarde, water Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte, water en aarde. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en druk de aarde met je hand in het bakje. Maak de aarde vochtig. Verspreid de zaadjes over de grond. Strooi de rest van de aarde over de bonen. De bonen moeten onder de grond liggen. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Het bakje zet je straks in de vensterbank, daar krijgen de bonen licht en warmte van de zon. Werkgroep 2 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, keukenpapier, water Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte en water, maar geen aarde. Doen: leg enkele lagen keukenpapier op de bodem van het bakje. Maak het papier vochtig en verspreid de bonen over het keukenpapier. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank. Werkgroep 3 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte en aarde, maar geen water. Doen: : vul het bakje tot de helft met de aarde. Druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 14 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Bakje 6: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op een: Donkere plaats Bakje 5: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 4: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats in de: Koelkast Werkgroep 4 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water. Deze zaden krijgen lucht, water en aarde, maar geen warmte en geen licht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en maak de aarde vochtig, druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje in de koelkast. Werkgroep 5 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water Deze zaden krijgen licht, warmte, water en aarde, maar geen lucht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde. Druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het bakje met water tot ca. 1 cm. boven de aarde en de bonen. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank Werkgroep 6 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water Deze zaden krijgen lucht, warmte, water en aarde, maar geen licht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en maak de aarde vochtig, druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op een donkere plaats. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 15 van 16 MEC De Witte Schuur 2013
Datum start onderzoek Het eerste kiempuntje is zichtbaar op: Datum:.. Wortel zichtbaar op: Datum:. Kiemplant zichtbaar op: Datum. Naam:...... Plaats op de vensterbank Extra: bonenplantjes in een glazen pot Hoe ontkiemt een zaad? Nodig: glazen (jam)pot, strookje karton, keukenpapier, 5 (gewelde) bonen en water. Doen: maak het karton nat en bekleed de glazen pot van binnen met het karton. Prop 2,3 vellen keukenpapier in het midden van het potje tegen het kartonnen strookje. Plaats voorzichtig de bonen tussen het karton en het glas. Tip: Je kunt als hulpmiddel een satéstokje gebruiken. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan het potje. Zet het potje op de vensterbank Verzorging: het propje en het strookje karton moeten vochtig blijven! Kijk de komende dagen wat er gebeurt en vul de datum in op het etiket. Let op: Het karton moet steeds met de voetjes in het water staan. Zo blijft het vochtig. Docentenhandleiding schooltuin Pagina 16 van 16 MEC De Witte Schuur 2013