2 u a d r a a d QJaargang 3 - Juni 2006 Quadraad is een informatieblad voor EWI-personeel en -studenten 2 English pages inside! In dit nummer Zonder wiskunde kan ik niet leven / 10 Games interview met Thijs Kruithof (a.k.a. Glow) / 6 Video met gevoel voor stemming en emotie / 15 1 2
Qorte Berichten Lina Sarro toegetreden tot KNAW Lina Sarro is toegetreden tot De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Sarro is hoogleraar microsysteemtechnologie in het vakgebied Elektronische Componenten, Technologie en Materialen. De in totaal tweehonderd gewone leden van de Akademie zijn vooraanstaande wetenschapsbeoefenaren, werkzaam op alle terreinen van het wetenschappelijk onderzoek. De leden komen maandelijks bijeen voor discussie over wetenschappelijke onderwerpen en zijn actief in besturen en commissies van de Akademie. Patrick Dewilde voorzitter Scientific Committee ENIAC Patrick Dewilde, hoogleraar Netwerken en Systemen, is gekozen tot voorzitter van het Scientific Committee van ENIAC (European Nanoelectronics Initiative Advisory Council). ENIAC is het door de EU ondersteunde Technologieplatform op het gebied van de nano-elektronica. Belangrijke doelen van ENIAC zijn het formuleren van een strategische Europese researchagenda en het versterken van het Europese onderzoeksnetwerk. Lees verder onder Nieuws op www.ewi.tudelft.nl Cees Witteveen hoogleraar Algoritmiek Cees Witteveen, UHD bij de afdeling Softwaretechnologie, is benoemd tot voltijds hoogleraar Algoritmiek bij dezelfde afdeling. Witteveen heeft zijn ambt aanvaard per 1 juni 2006. Vosko trofee 2006 voor Johan Pouwelse & team Het Netherlands Mechanics Committee (NMC; http://www.nethmech.nl) heeft de dissertatie van Yogi Ahmad Erlangga geselecteerd als het beste proefschrift dat in 2005 in Nederland is verschenen op het gebied van de vaste stof- en vloeistofmechanica. Erlangga is hiermee genomineerd voor de ECCOMAS award for the best PhD thesis of 2005 on computational methods in applied sciences Johan Pouwelse heeft met zijn team de Vosko Trofee voor Business en Innovatie gewonnen. Pouwelse was postdoc en is nu universitair docent bij de afdeling Softwaretechnologie. Voor de Vosko Trofee komen Nederlandse netwerk-pioniers in aanmerking, die op het gebied van netwerktechnische vernieuwing een doorbraak teweeg hebben gebracht. Zijn peer-to-peer programma Tribler is een revolutionaire manier van distributie van TV-programma s via internet. Tribler valt onder het I-Shareproject (een samen-werking tussen de drie TU s, de Vrije Universiteit en Philips) van het BSIK-programma Freeband. Foto: Peter van der Struijs Nominatie Erlangga voor ECCOMAS award and engineering (simulatiemethoden in de technische en toegepaste wetenschappen). ECCOMAS wil met deze prijs buitengewone prestaties van jonge onderzoekers in de schijnwerper zetten. De winnaar wordt op 7 september 2006 bekendgemaakt tijdens het ECCOMAS CFD 2006 congres in Egmond aan Zee. Kijk voor de uitslag op www.eccomas.org Twee miljoen euro voor fabricage efficiënte gestapelde elektronica De faculteit heeft met Technologiestichting STW een contract getekend. Onderzoekers van de afdeling Micro-elektronica en Computer Engineering gaan samenwerken met ASML en Seiko Epson in een project om zogenoemde 3D-IC s te fabriceren. STW draagt 1,5 miljoen euro bij, de twee industriële partners samen 550.000 euro. 3D-IC s zijn efficiënte gestapelde elektronische circuits, die bijvoorbeeld zijn te gebruiken voor kunstmatige netvliezen. Lees verder onder Nieuws op www.ewi.tudelft.nl 2 2
Q olofon Quadraad is het nieuwsmagazine van de Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica en verschijnt ongeveer 5 keer per jaar. Het blad is bestemd voor EWI-medewerkers en studenten. Deadline voor het inleveren van kopij editie oktober: 22 september 2006 Oplage: 3000 exemplaren Vormgeving en layout: MultiMedia Services (TU Delft) Fotografie: TU Delft Eric van Houten Peter van der Struijs Druk: Drukkerij Mart.Spruijt b.v. (Amsterdam) Redactie: Jacqueline Dekker Emiel van Elderen René Elstgeest Nellie van de Griend Koen Langendoen Sander Meijer Erwin Stout Diane Vedder Laura Zondervan Eindredactie: Marketing & Communicatie Redactieadres: Postbus 5031 2600 GA Delft nieuws@ewi.tudelft.nl 4 5 8 9 9 10 12 12 14 15 17 17 18 19 Xceeding Xpectations: 100 jaar ETV I n Games interview met student en lead programmer QuaDecaan Studenteninitiatief beloond Studiegids nu ook digitaal: SIS 2 1 h o u d Thijs Kruithof (a.k.a. Glow) Zonder wiskunde kan ik niet leven interview met Birgit Jacob Delft meets München: Patrick Dewilde over zijn samenwerking met Klaus Diepold Freeband event UAV-missiesimulator gedemonstreerd Alan Hanjalic en Joris Kleinveld over video met gevoel voor stemming en emotie De nieuwe OdC stelt zich aan u voor EWIe? ETV Dutch trip 2006 English Digest Correcties & aanvullingen Bij het artikel 100 jaar Elektrotechniek moet staan dat we met de koninklijke onderscheiding aan Patrick Dewilde een nieuwe Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw in huis hebben gekregen. Van de zittende medewerkers hebben Jens Arnbak en Aad de Hoop eerder dezelfde onderscheiding ontvangen. 3 2
26 maart 2006 bestond de ETV exact 100 jaar. Om dit te vieren heeft de ETV twee lustrumweken georganiseerd. Een greep uit de activiteiten 100 jaar De eerste week (23-28 april) werd geopend met de lustrumstunt. Na maanden van voorbereiding werd op 23 april op de markt in Delft het gigantische 3D-scherm getiteld The MatriXX onthuld. De stunt heeft naast veel belangstelling ter plekke ook veel media-aandacht gehad. De stunt heeft radio, tv en bijna alle landelijke dagbladen gehaald; bij het NRC zelfs de voorpagina. De tweede lustrumweek (15-20 mei) begon met de opening van de tentoonstelling 100 jaar Elektrotechniek door prof. ir. Lou van der Sluis. De rest van de week heeft de tentoonstelling nog op veel belangstelling van studenten en medewerkers kunnen rekenen. Nieuw dit jaar was het XX-gangendiner. Door afdelingen en ETV werd op elke verdieping in de hoogbouw een gang van het diner geserveerd. Wel een lange zit, maar zeker voor herhaling vatbaar. De jaarboekcommissie is weer een kwartaal lang bezig geweest om een mooi boek te publiceren. Onder het genot van hun eigen groene bier schreef elk lid van de commissie met veel geduld zijn persoonlijke boodschap voorin. Geen jaarboek was daarna meer hetzelfde. 2
Electrotechnische Vereeniging Vlak voor de Eeuwlustrumreceptie mocht de ETV het cadeau van de faculteit in ontvangst nemen. De ETV is sinds 16 mei de gelukkige eigenaar van een privé parkeerplek naast de faculteit. Uiteindelijk draaide het hele Eeuwlustrum toch om de 100 e verjaardag van de ETV. Een gelegenheid om het Bestuur met dit heuglijke feit te feliciteren mocht dus ook niet ontbreken. Anders dan andere jaren kwam het lasergamen dit jaar naar de ETV toe. De Eeuwlustrum-commissie had in de kelder van de faculteit een spectaculaire lasergame omgeving neergezet, waar de hele donderdagmiddag druk gebruik van is gemaakt. Om bij een chique diner een goede wijn te kunnen serveren, is het belangrijk een beetje verstand van wijn te hebben. Onder leiding van een vinoloog werd een tiental wijnen geproefd en precies uitgelegd waar een goede wijn aan te herkennen is. Een rondleiding door de Heineken Experience en een rondvaart door de Amsterdamse grachten. De ETV bedankte hiermee het faculteitspersoneel en zorgde met heerlijke broodjes voor de catering. Met de reünistendag zijn de lustrumweken afgesloten. Deze dag begon met de tweede ETV-Open en voor de niet-golfers twee lezingen in de faculteit. Na het diner in Rotterdam gingen de aanwezige studenten, reünisten en medewerkers met de lift naar het gala: een Xclusive Xcursion to Heaven, één van de hoogtepunten van het lustrum. Het was in ieder geval een geweldige afsluiting van de festiviteiten ter ere van het 100-jarig bestaan der Electrotechnische Vereeniging. ES 5 2
Een stap in de wereld die games X heet werken Het ene moment student met een bijbaan. Het andere moment fulltime aan het werk met het afstudeerproject nog voor de boeg. Zo verging het Thijs Kruithof, MSc-student Computer Science en lead programmer bij Coded Illusions B.V. in Rotterdam. Wat is het geheim achter zijn succes? Is hij het voorbeeld van de maakbaarheid van een CV, van geluk in het spel of van een bevlogen, hardwerkende student? Een kijkje achter de schermen. De game -fabriek Coded Illusions maakt games. Of beter gezegd, één game. Tussen de ontwikkeling van idee tot product ligt minimaal 2½ jaar en uitloop tot 4 jaar is niet ongebruikelijk. Een kwestie van lange adem. Voor makers en investeerders. Die lange looptijd maakt ook dat veel geheim is en geheim moet blijven. Waar het spel over gaat, mag niet voortijdig uitlekken; een ander kan met het idee aan de haal gaan. En de hoogte van de investering is geheim. Blijkbaar gaat ook achter de omvang van de investering veel concurrerende informatie schuil. Richard Stitselaar, mede-directeur van Coded Illusions, kan wel de bandbreedte schetsen. Een game vraagt een minimale investering van 3 tot 5 miljoen, gemiddeld 10 miljoen en er zijn uitschieters tot 25 miljoen euro. Volgens Richard is de games industrie met een geschatte omzet van 28 miljard dollar per jaar wereldwijd nu al drie keer zo groot als de filmindustrie. Het is maar een kader Afstudeerbegeleider Rafael Bidarra over Thijs Bijzonder aan Thijs is zijn bescheidenheid. Hij heeft het vermogen om snel veel werk te verzetten. Zo heeft hij ook naast zijn studie veel gedaan. Dat doet niet iedereen. Over de congrespaper GLAZE: A flexibel GUI engine for video games die ze samen hebben geschreven, zegt Bidarra dat Thijs goed kan schrijven en dat de samenwerking ook via e-mail en internet erg soepel verliep. Vlak voor het ter perse gaan van deze Quadraad horen Rafael en Thijs dat hun paper is geaccepteerd voor de SIACG 2006, the 3rd Ibero-American Symposium on Computer Graphics. Op naar Santiago de Compostela, 5-7 juli 2006 De twee bovenetages aan de Nieuwe Binnenweg barsten bijna uit hun voegen met 28 medewerkers allemaal man en onder de 30 jaar. Thijs kwam mei 2005 als afstudeerder binnen en was toen nog nummer 7. Een jaar en een onderzoekstaak later leidt Thijs een groep van zes programmeurs. Van de andere collega s is er een verantwoordelijk voor de muziek, een paar bedenken het spel en het overgrote deel is als artist bezig met de vormgeving: van het ontwerpen van een compleet karakter tot het bekleden van een vloer met het juiste materiaal. De programmeur zorgt voor de technische realisatie. Als bij een botsing bijvoorbeeld brokstukken van een auto moeten vliegen, dan schrijft hij hiervoor het programma. De artist kan met dat programma weer inkleuren hoe die vliegende brokstukken eruit gaan zien. Pionieren in systeemontwikkeling De keuze van Thijs voor Coded Illusions was min of meer toevallig; het had ook één van de concurrenten kunnen zijn. Via de basiseenheid Computer Graphics kwam Thijs in contact met diverse game development bedrijven, waarna uiteindelijk bij Coded Illusions een plaats is gevonden. Wat voor Thijs vaststond, was dat hij in zijn afstudeerproject wilde programmeren met visualisatie (met beeld). De jaren daarvoor had hij als bijbaan voor een bureau in Delft drie dagen per week geluidsmodellen voor vliegtuigen geprogrammeerd, rekenmodellen om de geluidsoverlast van regionale vliegvelden zo optimaal mogelijk te spreiden. Voor Coded Illusions heeft Thijs eerst onderzoek gedaan naar de systeembehoefte voor de game. Dit heeft geleid tot de aanschaf van een zogenoemde 6 2
Interview met student en lead programmer Thijs Kruithof (also known as Glow) Helix is een kleine demo van 64 Kb. Thijs demogroep Inque heeft met deze demo de tweede prijs gewonnen op de Takeover 2001 64k intro competition. Meer op http://glow.inque.org. engine, een systeem met alle technologie die nodig is om een game te maken. Het is een bijna kant-en-klaar spel waarvan alleen de basisprogrammatuur wordt gebruikt. Alle bestaande beelden, spelelementen en effecten worden later vervangen door andere. Met zijn afstudeeropdracht gaat Thijs nog een stapje verder. Hij is nu zelf voor Coded Illusions een systeem, een engine aan het ontwerpen en implementeren. Een systeem dat Graphical User Interfaces (GUI) visualiseert en beheert binnen een game. GUI s bevatten aparte optiemenu s, aparte schermen, waar de speler bepaalde instellingen kan aanpassen, bijvoorbeeld het volume van de achtergrondmuziek. GUI s maken het ook mogelijk dat de speler afzonderlijke spelelementen kan beïnvloeden, bijvoorbeeld een frisdrankautomaat bedienen. Deze twee mogelijkheden, het aanpassen van instellingen en het beïnvloeden van spelelementen, komen in heel veel games voor, maar ze worden vaak opgevat als verschillende problemen met verschillende oplossingen. Thijs integreert de twee problemen en komt met één oplossing binnen één systeem: GLAZE (dat glazuur betekent). Anders dan andere systemen is GLAZE ook bruikbaar in combinatie met meerdere grafische programma s. Dat betekent dat niet voor ieder spel opnieuw een nieuw GUI-systeem ontwikkeld of gekocht hoeft te worden. Van je hobby je werk maken Dat zijn studie Technische informatica voor Coded Illusions maar bijzaak was, zeggen Thijs en Richard Illustratie: Inque onafhankelijk van elkaar. Ik ben aangenomen op de ervaring die ik tijdens mijn middelbare schooltijd heb opgedaan. Thijs was in die tijd al actief met het maken van zogenoemde demo s of realtime computer-animaties (zoals Toy story). En hij is dat ook tijdens zijn studie blijven doen. De TU is misschien een soort motor geweest hiervoor. En het studeren aan de TU zorgde ook voor veel vrije tijd, zodat ik aan mijn hobby kon werken. De kennis die nodig is om demo s te kunnen maken leer je niet direct op de TU. Die heb ik opgedaan via vrienden, internet, andere demo s etc. Later nog eens terugkijkend: In de vier, vijf jaar dat ik aan de TU studeer, heb ik ook wel dingen geleerd die echt nuttig zijn nu, de wiskundige basis. Lineaire algebra bijvoorbeeld is iets dat overal gebruikt wordt binnen games development, en gelukkig is daar op de TU redelijk diep op ingegaan. Verder is het ook mooi dat ik het een en ander geleerd heb over hoe een groot programma opgebouwd moet worden. Dat is dan meer de software engineering kant. Wordt verwacht Drie weken na het interview klinkt vanuit Rotterdam hard werken en harde deadlines. Het eerste prototype van de game staat op het punt om uit te komen. Spannend. De release van de game laat dan nog zeker enige tijd op zich wachten. DV Tips van Thijs 1 Maak een portfolio met wat je gemaakt hebt. Het digitale portfolio van Thijs kun je bekijken op http://glow.inque.org. 2 Doe naast je studie aan onderzoek. Probeer dingen uit, bijvoorbeeld het maken van demo s Meer informatie over demo s vind je op http://www.scene.org/demoscene.php. 3 Doe gerichte werkervaring op. Zoek een bijbaan in het verlengde van je studie. 7 2
Q uadecaan 2 Alweer zomer, alhoewel... als ik uit het raam kijk zie ik de donkere wolken letterlijk langskomen en de regen soms met bakken uit de hemel komen. Uiteraard wens ik u als u dit leest mooi zonnig weer toe; tijdens het schrijven is het weer nog wat somber. Toch kan die somberheid van buiten mij niet somber krijgen. De donkere wolken die in figuurlijke zin wel eens om de faculteit gehangen hebben, zijn behoorlijk weggeblazen. De vooraanmeldingen voor Technische Informatica en Technische Wiskunde laten een stijging zien ten opzichte van vorig jaar en alleen bij Elektrotechniek zijn de vooraanmeldingen nog iets lager dan vorig jaar. De opleidingsdirecteuren zijn druk bezig om met verschillende HBO-instellingen in de regio afspraken te maken over de doorstroom van HBO-afgestudeerden naar onze masteropleidingen. En ook op het internationale front zijn veel mensen actief. Zaken die nu erg spelen, zijn de invoering van minors in de bachelorprogramma s en de invoering van wat in het jargon heet de harde knip. Zelf ben ik een groot voorstander van de harde knip. Immers, de bachelor- en de masteropleiding zijn verschillende opleidingen, en als bij het begin van de master ervan kan worden uitgegaan dat alle studenten eenzelfde niveau hebben, een bachelor dus, kan de verdere ontwikkeling van de master ook ter hand genomen worden. Wat het invoeren van zo n knip wel met zich meebrengt, is dat de faculteit onnodige hinderpalen bij het doorlopen van de bachelor moet wegwerken. Dat er door de OOD veel is veranderd, is een ieder duidelijk. Na de uithuizing van de studentenadministratie en de P&O-administratie is ook de financiële administratie uitgehuisd. Intussen is een flink deel van de ondersteuning, inclusief uw decaan, verhuisd naar de derde verdieping van de hoogbouw. Het faculteitssecretariaat is nu gehuisvest op de derde verdieping tegenover de liften. De OOD brengt natuurlijk op een aantal punten een verandering van werkprocessen met zich mee. Afgelopen maanden hebben we voor de secretarissen en secretaresses een serie lunchbijeenkomsten gehad om informatie te verschaffen over de gevolgen van de OOD. De lunches zijn goed bezocht. Door de OOD is het aantal arbeidsplaatsen bij de ondersteuning binnen de TU flink gedaald. Wat we ons daarbij goed moeten realiseren, is dat we onze gunstige financiële positie mede daaraan te danken hebben. De jaarrekening van de TU Delft gaf aan dat de exploitatie in 2005 een flink overschot vertoonde. Ook voor 2006 zien de financiën er zonnig uit met een verwacht exploitatieoverschot van 2,5 ME. Daarnaast laat de kaderstelling (= de budgettoewijzing door het College) zien dat ook de bestedingsruimte voor 2007 voldoende is om optimistisch de komende begrotingsronde tegemoet te zien. We verwachten zelfs dat de reserves van de afdelingen van de faculteit eind 2007 weer behoorlijk positief zullen zijn, en dat de financiële problemen waar we toch wel mee te maken hebben gehad in de afgelopen 7 jaar over zijn. Als we onze financiële ruimte nu verstandig inzetten, komen we de tijd tot de effecten van de lage instroom echt merkbaar worden zonder problemen door. Met het facultaire MT is afgesproken om voor de komende jaren wel financiële ruimte te creëren voor vernieuwing en versterking, maar niet voor het laten stijgen van structurele lasten. In het laatste halfjaar is er daarom een uitgebreidere discussie geweest over de facultaire leerstoelenstrategie. Input daarbij was onder andere het commentaar van de visitatiecommissies van de afgelopen jaren en van een groep UHD s die we gevraagd hebben over de materie na te denken. Specifieke zaken die de aandacht verdienen zijn de positionering van ons onderzoek, lokaal, landelijk en internationaal, de samenhang binnen en tussen programma s en de zichtbaarheid en transparantie van de aansturing. De discussie woedt nog even voort. Recent is er een eerste bredere bijeenkomst geweest waarbij het MT, de directeuren en de groep UHD s waren uitgenodigd om te praten over deze zaken. De discussie was uitermate levendig en zal zeker in bredere kring voortgezet worden. De kalender laat evenwel zien dat zich dat waarschijnlijk pas aan het eind van de zomer zal voltrekken. Zeker met een toenemende druk om in 3TU-verband samen te werken, en gezien het ontstaan van het Nirict als vehikel om die samenwerking enigszins vorm te geven, is het kiezen van een goede eigen positionering essentieel. In het afgelopen halfjaar zijn ook enkele nieuwe hoogleraren benoemd. Na de benoeming van Arie van Deursen tot voltijdhoogleraar en Arjan van Gemund tot deeltijdhoogleraar verwelkomen we Sonia Heemstra de Groot als deeltijdhoogleraar PAN in de groep van Ignas Niemegeers, en Catholijn Jonker als voltijdhoogleraar MMI per september nieuw in onze faculteit. Ook Kees Witteveen is benoemd tot hoogleraar; hij is al langere tijd verbonden aan de faculteit en heeft per 1 juni j.l. zijn ambt als hoogleraar Algoritmiek aanvaard. Tenslotte feliciteren we Lena Sarro met haar benoeming tot lid van de KNAW. Buiten de universiteit is er natuurlijk ook veel in beweging. Termen als SmartMix, FES, Omnibus, Nirict, CeDAS komen regelmatig langs. Rekening houden met die veranderingen, inspelen op de mogelijkheden die die veranderingen bieden vraagt ons aller aandacht. In het kader van de samenwerking tussen de 3 TU s is voor een aantal wetenschapsgebieden een samenwerkingsvorm gekozen die luistert naar de naam Center of Competence. Voor onze faculteit is met name het Center of Competence op het gebied van ICT, het Nirict, van belang. Door de 3TU-samenwerking zijn er fondsen beschikbaar voor het financieren van een tweetal leerstoelen per betrokken instelling op een gebied dat als 3TU-speerpunt verder ontwikkeld wordt. Het verder te ontwikkelen speerpunt binnen het ICT gebied is Dependable systems. Een voor de hand liggende keus, de afhankelijkheid van genetwerkte computersystemen is onvoorstelbaar en wij zijn met de huidige technologische middelen onvoldoende in staat om echt betrouwbare systemen te maken. Bij de invulling van dit speerpunt en de in te richten leerstoelen hebben we Arjan van Gemund gevraagd als facultair contactpersoon op te treden naar Twente en Eindhoven. Tenslotte, de zomer staat weer voor de deur. Velen van u gaan de komende maanden weer lekker op vakantie. Ik hoop dat u daarvan geniet, lekker uitrust en dan na de zomer in uw onderwijs en onderzoek laat zien dat het toch wel erg leuk is om bezig te zijn met elektrotechniek, wiskunde en informatica. Jan van Katwijk 8 2
Studenteninitiatief beloond: diplomauitreiking master in een nieuw jasje! Vrijdag 12 mei was het weer zover. Ruim 50 kandidaten stonden klaar voor de uitreiking van hun masterdiploma. Voor de faculteit en de studenten altijd weer een feestelijke gebeurtenis. Deze keer voor het eerst nog wat meer aangekleed: de hoogleraren verschenen in toga. Onder de kandidaten bevond zich ook een student Elektrotechniek, die in de facultaire studentenraad de discussie over toga s bij diplomauitreikingen was begonnen. Voor hem een verrassing dat hij dit nu zelf als een van de eersten meemaakte. De diplomakandidaten werden een voor een naar voren geroepen voor een persoonlijke toespraak van de afstudeerbegeleider. Na de toespraak volgde het officiële gedeelte het ondertekenen van de masterbul en ontvingen de nieuwe alumni een zwarte universiteitsbaret. Met baret op het hoofd konden ze dan weer plaatsnemen in de collegebanken. Niet iedereen had de studie even snel doorlopen. Sommige studenten waren jaren geleden begonnen, anderen waren in 2 à 3 jaar klaar. Verder waren er vijf studenten uit China, die hier 1,5 jaar geleden begonnen zijn. Zij hadden daarvoor al wel aan de Fudan University een aantal vakken gevolgd waarvoor ze vrijstellingen kregen. Drie studenten kregen hun diploma met lof. De sfeer bij de diplomauitreiking was uitstekend. De studenten waardeerden het dat de hoogleraren in toga waren en vonden het leuk dat zij zelf werden getooid met een baret. Eén van de wiskundestudenten sprak de zaal nog toe en meldde dat ze tot nu toe de diplomauitreiking vooral had gezien als een verplichting om je diploma op te halen. Vandaag had ze ervaren dat het ook een leuke afsluiting van haar studie was. NvdG Studiegids nu ook digitaal: SIS De TU heeft een nieuwe manier om studenten en docenten te informeren over alle bachelor- en masteropleidingen. In het zogenoemde studieinformatiesysteem (SIS) staan alle programmaoverzichten en vakgegevens opgeslagen. SIS is dus eigenlijk een digitale studiegids. Het voordeel van een digitale studiegids is dat verantwoordelijk docenten vanaf hun werkplek de gegevens over hun eigen vak up-to-date kunnen houden. De digitale studiegids is via de website van de TU en van alle faculteiten in te zien. De meeste faculteiten hebben ervoor gekozen de studiegids voor collegejaar 2006-2007 digitaal uit te brengen. Alleen Bouwkunde en TBM vormen hierop een uitzondering. Zij hebben de afgelopen maand met 3ME een digitale versie van de studiegids 2005-2006 gemaakt. Nieuwsgierig? Kijk alvast onder de button SIS op de campussite van www.tudelft.nl. Binnen de faculteit EWI wordt nu hard gewerkt om de gegevens voor komend studiejaar in orde te krijgen. De meeste docenten hebben intussen ervaring met SIS en hun reacties zijn over het algemeen positief. Er is een probleem. Om veiligheidsredenen wordt een docent na ongeveer een half uur automatisch uitgelogd zonder dat het werk wordt opgeslagen. De TU zoekt naar een oplossing om correcties voortaan automatisch op te slaan. Betekent dit het einde van de papieren studiegids? Met de leden van de studentenraad is gesproken over de behoefte aan een hard copy naast de digitale studiegids. De meningen hierover zijn verdeeld, met een meerderheid van de studenten voor een hard copy. Daarom publiceert de faculteit in 2006-2007 naast de digitale gids - ook nog per opleiding een papieren agendagids. Afspraak met de facultaire studentenraad is dat komend jaar de ervaringen met de digitale studiegids gevolgd en geëvalueerd zullen worden. In het voorjaar van 2007 neemt de faculteit mede op basis van deze ervaringen - opnieuw een beslissing over het al dan niet handhaven van een papieren gids. NvdG 2
Zonder wiskunde Interview met nieuwe UHD Analyse, Birgit Jacob Haar jaar als postdoc in Twente heeft zijn sporen nagelaten. Birgit is geboren en getogen in Bochum, Duitsland én spreekt bijna vloeiend Nederlands. Het is alleen even zoeken naar het woord detachering. Dat de taal geen barrière is, maakt de kennismaking een stuk eenvoudiger dan verwacht: Birgit Jacob als wiskundige en als persoon. Over versnellingen, curves en hellingen Birgit is sinds 1 april UHD bij EWI. Ze is blij met deze aanstelling: haar eerste vaste baan. In Duitsland is het allemaal zo anders geregeld. De enige universitaire positie met een vaste aanstelling is die van hoogleraar. Op alle andere functies werk je van contract naar contract. Het heeft ook zijn voordelen. Op die manier heeft zij makkelijker haar detacheringen gekregen en andere ervaring kunnen opdoen. Birgit is helemaal thuis in de wiskundige analyse. Analyse is een deelgebied van de wiskunde dat zich heeft ontwikkeld uit de rekenkunde en de meetkunde. Het gaat binnen dit vakgebied om de mate van verandering binnen functies, zoals versnellingen, curves en hellingen. Of, om in wiskundige termen te blijven, in de analyse draait het om afgeleiden, integralen en limieten. Birgit maakt analyse (of meer specifiek operatorentheorie met toepassingen in systeemtheorie) ook op een makkelijker manier begrijpelijk, al komt het voorbeeld niet uit haar eigen onderzoek. Als we bij een (ronde) kookplaat de temperatuur in één punt van de kookplaat meten, dan is het de vraag of we de temperatuurverdeling van elk punt op de kookplaat kunnen bepalen. Ofwel, kunnen we door de instelling Wiskunde werkt altijd in mijn van de temperatuur in één punt een voorgeschreven hoofd. Je kunt het niet uit- en temperatuur van de hele plaat scheppen? Deze vraag vindt aanzetten. zijn toepassing in de meet- en regeltechniek. Met wiskundige analyse kunnen ook voorspellingen worden gedaan over het tempo waarin de plaat opwarmt of afkoelt, hoe dat gebeurt en hoe dit met minimale kosten mogelijk is. Analyse: theoretisch èn toegepast Analyse is abstracter dan we misschien binnen een afdeling met de naam Toegepaste wiskunde zouden Birgit Jacob (1967) legt de basis voor haar wetenschappelijke carrière in Dortmund. Studeert daar wiskunde en komt er later weer terug als universitair docent (UD). In de tussentijd behaalt zij in Bremen haar doctorstitel, en is zij postdoc aan de Universiteit Twente. De tien jaar dat zij in Dortmund UD is, wisselt zij af met twee detacheringen: een als research fellow in Leeds en een als plaatsvervangend hoogleraar in Berlijn. Binnen EWI is Birgit Jacob fulltime UHD bij de afdeling Toegepaste wiskunde, basiseenheid Analyse. verwachten. Voor Birgit is het onderscheid tussen toegepast en fundamenteel niet zo veelzeggend. Ze benoemt het ook eigenlijk niet op die manier. Voor haar is het veel meer het verschil tussen experimenteel en theoretisch. Daarmee blijft de mogelijkheid open dat Analyse toegepast kan zijn. Elk onderzoek vindt uiteindelijk een toepassing: in de maatschappij, in vervolgonderzoek of in onderzoek van andere, meer experimentele wetenschapsgebieden. Een belangrijk aspect van Analyse is het begrip existentie, legt ze uit. De vraag is of er eigenlijk wel oplossingen bestaan. En of het daarom zinvol is om het experiment aan te gaan. In die zin heeft Analyse een duidelijke meerwaarde voor andere wetenschapsgebieden. De toepassing van haar onderzoek is vaak niet op voorhand te voorspellen. Daar kan ze haar drive dan ook niet uit halen. Voor Birgit zit de kick puur in het met wiskunde bezig zijn. Zonder wiskunde kan ik niet leven. Wiskunde werkt altijd in mijn hoofd. Je kunt het niet uit- en aanzetten. Je bedenkt een tactiek in je hoofd, hoe je een probleem gaat oplossen. Ze vindt het ook wel eens moeilijk om dat aan anderen uit te 10 2
kan ik niet leven Wiskunde is net als taal of kunst Wiskunde is net als taal of kunst een manier om naar de werkelijkheid te kijken. Dat begint tot de verbeelding te spreken. Hoewel? De vergelijking met taal is misschien iets makkelijker te maken dan met kunst. Deze keer wiskunde en taal. De vloer is open voor wie een volgende keer de vergelijking met kunst wil maken (mail naar nieuws@ewi.tudelft.nl). Wiskunde en taal maken allebei gebruik van tekens. En over het gebruik van die tekens zijn afspraken gemaakt. Tussen de tekenset van wiskunde en taal bestaat overlap, maar die is niet volledig. Niet in vorm en niet in betekenis. Dat maakt het al lastig om wiskunde begrijpelijk te maken. Toch nemen we de proef op de som Van wiskunde naar taal? Ter illustratie staat hiernaast een formule van Birgit Jacob in zijn oorspronkelijke vorm. Omdat een formule ook uitgesproken kan worden, staan daaronder woordelijke vertalingen in het Engels en in het Nederlands. The Carleson measure criterium states that a control operator B is admissible if and only if the following estimate holds: the square sum of those B e_n, whose corresponding eigenvalues lie in certain rectangulars, is dominated up to a constant by the length of the base of the rectangular. De Carleson test stelt dat een ingangsoperator B toelaatbaar is dan en slechts dan als het volgende geldt: de kwadratische som over die Be_n wiens bijbehorende eigenwaarden in de rechthoek R(w,h) liggen, is naar boven af te schatten door een constante (onafhankelijk van w en h) maal h. Hoe talig wiskunde hier ook is gemaakt, het blijft wiskunde en is dan toch niet voor iedereen te begrijpen. Als het over begrip gaat, komt er nog een ander verschil tussen wiskunde en taal aan het licht. Wiskunde begrijp je wel of begrijp je niet. Maar als je het begrijpt, begrijpt ook iedereen hetzelfde. Dat maakt dat wiskunde een manier kan zijn om naar dé werkelijkheid te kijken. Hoe anders is taal? Iedereen begrijpt altijd wel iets van wat er gezegd of geschreven wordt. Alleen het begrip daarvan ligt voor iedereen (een beetje) anders. In taal spreken cultuur, sociale context en (persoonlijke) historie allemaal een woordje mee. Taal kan dan ook niet anders zijn dan een manier om naar een werkelijkheid te kijken. leggen. De vraag wat doe je eigenlijk? is lastig te beantwoorden. Meestal zeg ik dat ik onderwijs geef aan studenten. Onderwijs geven is ook wat Birgit gaat doen vanaf september. Op het programma staan Analyse 3 voor Wiskunde en Analyse 1, 2 en 3 voor Elektrotechniek. Later in het jaar gaat ze het keuzevak Fourieranalyse geven. Behalve met onderwijs en onderzoek gaat Birgit samenwerking zoeken binnen en buiten de faculteit. Werktuigbouwkunde bijvoorbeeld heeft theoretische afdelingen die verwante problemen vanuit een andere invalshoek beschouwen. En met DISC, het Delft Institute of Systems and Control, de onderzoekschool voor systeemtheorie en regeltechniek. Best of both worlds Birgit werkt in Delft en woont een beetje in Delft en een beetje in Bochum. Ze pendelt elke week op en neer. In Nederland kan ze fietsend naar haar werk. In Duitsland wachten haar uitgestrekte wandelgebieden. Nederland geeft nog meer voeding aan haar hang naar wiskunde. Duitsland haar gezin. Het is voor haar geen kwestie van kiezen. Werk en gezin staan samen op nummer 1. Het WK voetbal mag dan net zijn losgebarsten, Birgit heeft er helemaal niets mee. En dan te bedenken dat voetbalstad Dortmund nog geen 20 km bij haar woonplaats Bochum vandaan is. In Duitsland nemen mensen zelfs hun TV mee naar hun werk om niets te hoeven missen. Birgit is verbaasd dat mensen in Nederland dat niet doen. Ze haalt opgelucht adem DV en EvE 11 2