De risico s van de WIA De Wet Werk in Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) is aangenomen door de Tweede Kamer. De Eerste Kamer zal de WIA na het zomerreces behandelen. De verwachting is dat ook de Eerste Kamer zal instemmen met het wetsvoorstel. Welke gevolgen heeft de WIA voor werkgevers en werknemers? De WIA in het kort Als de WIA per 1 januari 2006 in werking treedt (afhankelijk van goedkeuring door de Eerste Kamer), zullen alle werknemers die na 1 januari 2004 ziek zijn geworden en dat op 1 januari 2006 nog zijn, te maken krijgen met de WIA. De WIA kent twee onderdelen; de Regeling Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA). IVA Het kabinet is van mening dat de verantwoordelijkheid voor de bescherming van het inkomen van volledig arbeidsongeschikten bij de overheid ligt. Personen van wie wordt ingeschat dat zij volledig (80%-100%) en duurzaam (langer dan 5 jaar) arbeidsongeschiktheid zullen zijn, vallen onder de werking van de IVA. Zij hebben recht op een uitkering van 70% van het laatst verdiende loon tot maximum dagloon (op jaarbasis EUR 43.770). De IVA-uitkering wordt bij voortdurende arbeidsongeschiktheid tot het 65e jaar verstrekt. De IVA zal in de praktijk alleen open staan voor personen die niet worden geacht ooit nog in staat te zijn tot het verrichten van werk waarmee ze meer dan 20% van hun oude inkomen kunnen verdienen. Als de arbeidsongeschikte medewerker een inkomen verdient, wordt dat inkomen voor 70% in mindering gebracht op de IVA-uitkering. WGA Van personen die gedeeltelijk (tussen 35% en 80%) arbeidsgeschikt zijn, vindt het kabinet dat zij zoveel mogelijk actief moeten blijven in het arbeidsproces. Ze worden dus geacht te werken en hiertoe gestimuleerd. Als de gedeeltelijk arbeids(on)geschikte medewerker zijn restcapaciteit voor ten minste 50% invult, is de inkomensterugval beperkt. Hij ontvangt een uitkering ter grootte van 70% van het verschil tussen het laatstverdiende loon en het loon dat de medewerker op basis van zijn gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid nog kan verdienen. Na twee jaar ziekte heeft de medewerker die zijn restcapaciteit niet voor ten minste 50% weet te benutten recht op een loongerelateerde WGA-uitkering (mits hij 26 weken uit de laatste 39 weken heeft gewerkt; de referte-eis). De duur van deze zogenaamde loongerelateerde uitkering is, afhankelijk van het arbeidsverleden, 0,5 jaar tot maximaal 5 jaar. Na afloop van de loongerelateerde uitkering ontstaat recht op een WGA-vervolguitkering. De vervolguitkering van gedeeltelijk arbeidsgeschikten die geen of onvoldoende invulling geven aan hun resterende arbeidscapaciteit, bedraagt maximaal 70% van het minimumloon, vermenigvuldigd met het arbeidsongeschiktheidspercentage. NB: Ook hier geldt dat waar over het loon wordt gesproken, wordt gedoeld op het maximum dagloon. Voorbeeld: een medewerker verdient EUR 40.000. Hij wordt 50% arbeids(on)geschikt. Op basis van zijn resterende arbeidscapaciteit wordt hij geacht nog EUR 20.000 salaris te kunnen verdienen. Als de medewerker in kwestie zijn 50% resterende verdiencapaciteit invult en dus (minimaal) EUR 20.000 verdient, ontvangt hij naast dat salaris een WGA-uitkering van 70% x EUR 20.000. Zijn totale inkomen is dan EUR 20.000 + EUR 14.000 = EUR 34.000; 85% van zijn oude salaris. Als dezelfde medewerker geen werk vindt waarmee hij zijn resterende verdiencapaciteit kan invullen, valt hij uiteindelijk terug naar 70% van het minimumloon (70% van EUR 16.392) x 50% (zijn percentage arbeidsgeschiktheid); 70% x EUR 16.392 x 50% = EUR 5.737,20 (14,3% van het oude inkomen). Hierbij komt het inkomen dat de medewerker eventueel nog verdient (middels de arbeidscapaciteit die voor minder dan 50% wordt ingevuld).
Medewerkers die meer dan 65% arbeidsgeschikt zijn (oftewel minder dan 35% arbeidsongeschikt), hebben geen recht op een uitkering op basis van de WGA. Zij worden dus geacht op een andere manier in hun inkomen te voorzien of genoegen te nemen met een lager inkomen. Dit zal betekenen dat medewerkers vaker zullen moeten accepteren dat zij een lager inkomen houden dan nu het geval is. In het ergste geval kan een werknemer terugvallen naar 65% van zijn oude inkomen, zonder dat daar een compensatie tegenover staat. De problematiek rondom deze groep moet voor werkgevers en werknemers niet worden onderschat. Kritiek Voor Minister De Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid was er veel aan gelegen om de WIA door het parlement te loodsen. De minister ziet de WIA als de voltooiing van het kabinetsbeleid ten aanzien van de privatisering van de WAO. Zou de WIA zijn gestrand, dan had dat politiek gezichtsverlies betekend. Dat de Tweede Kamer de WIA zou aannemen, was vooraf geen gelopen koers. Er waren veel kanttekeningen geplaatst bij de WIA. Opmerkelijk genoeg niet alleen door de oppositiepartijen, maar ook enkele coalitiepartijen hadden kritiek op de WIA. Eén van de redenen hiervoor was dat het Centraal Planbureau (CPB) vraagtekens plaatste bij de doelstellingen van de WIA. Het CPB wees erop dat de WAO-instroom al is gedaald van 100.000 personen in 2001 naar 59.000 in 2004. Die daling is waarschijnlijk mede veroorzaakt door de verlenging van de loondoorbetalingsverplichting bij ziekte naar twee jaar en door het aangescherpte schattingsbesluit. De aanscherping heeft ertoe geleid dat het moeilijker is om arbeidsongeschikt verklaard te worden of dat het arbeidsongeschiktheidspercentage lager wordt ingeschat dan voorheen. Het CPB schat in dat deze maatregelen zullen (blijven) leiden tot een structureel verminderde WAOinstroom en dat de WIA nauwelijks een extra effect zal hebben op het bestand arbeidsongeschikten gemeten in uitkeringsjaren. Sterker nog, het CPB verwacht een structurele stijging van de collectieve uitgaven in verband met de betere bescherming van de groep volledig arbeidsongeschikten (IVA). Verder wees het CPB op de complexiteit van de WIA. De Minister is hieraan tegemoet gekomen door de markt voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten (de WGA) per 1 januari 2006 nog niet open te stellen voor private verzekeraars. Hierdoor is de keuze voor werkgevers beperkt tot het per 1 januari 2006 zelf dragen van het WGA-risico, of afdekken via het UWV (Uitvoeringsorgaan Werknemersverzekeringen). Privaat verzekeren van de WGA zal pas per 1 januari 2007 mogelijk zijn. Invoering per 1 januari 2006 Ondanks de kanttekeningen van zowel politieke partijen als het CPB, heeft de Tweede Kamer de WIA aangenomen. Als de Eerste Kamer na het zomerreces hetzelfde doet, is invoering per 1 januari 2006 een feit. Hoe dienen werkgevers hierop in te spelen? Aan het werk houden De WIA-slogan van het Ministerie van SZW is letterlijk Het gaat niet om wat je niet meer kan, maar om wat je nog wel kan. In de praktijk zal dit betekenen dat de werkgever samen met zijn (gedeeltelijk) arbeidsgeschikte medewerker, geacht wordt om werk te vinden waarmee de medewerker in staat zal zijn om een inkomen te verdienen waarmee hij invulling kan geven aan zijn (resterende) verdiencapaciteit. Gebeurt dit niet, dan bestaat de kans dat de medewerker na verloop van tijd terugvalt naar een (aanzienlijk) lager inkomen. Werkgever en werknemer hebben beiden een plicht om zich hiervoor in te spannen. Ook de werknemer heeft hier uiteraard belang bij. Een grote(re) werkgever zal in de praktijk minder moeite hebben om dit uit te voeren dan een werkgever met een kleinere onderneming. Bij kleinere werkgevers zal de rek er sneller uit zijn als het gaat om het vinden van alternatieve functies. Dan zal mogelijk sneller naar een werkkring buiten de oude werkgever gekeken moeten worden. In algemene zin kan gesteld worden dat de werkgever belast zal worden met het zoeken van en/of creëren van vervangend of aangepast werk voor gedeeltelijk arbeidsgeschikte medewerkers. De medewerker in kwestie kan dat werk niet zonder meer weigeren.
Uittreden of niet? De WAO voorziet in de mogelijkheid voor werkgevers om eigen risicodrager te zijn. Dit is geregeld met de invoering van de Wet Pemba (Premiedifferentiatie en marktwerking bij arbeidsongeschiktheid). Werkgevers die op het moment eigen risicodrager zijn voor de WAO, worden automatisch eigen risicodrager voor de WIA tenzij ze aangeven dit niet te willen. Ook andere (grote) werkgevers kunnen besluiten om vanaf 1 januari 2006 eigen risicodrager te willen worden. Eigen risicodragers betalen op het moment niet de gedifferentieerde WAO-premie. Uit de nietverschuldigde gedifferentieerde WAO-premie moeten de lopende WAO-uitkeringen (gedurende de eerste vijf jaar van arbeidsongeschiktheid) worden betaald. Die worden niet meer door het UWV betaald. Na vijf jaar arbeidsongeschiktheid vloeien medewerkers terug in het publieke WAO-bestel en neemt het UWV de uitkeringen over. Kort gesteld, als de (zelf te betalen) WAO-uitkeringen lager zijn dan de gedifferentieerde WAO-premie die verschuldigd zou zijn, is uittreden financieel gezien aantrekkelijk. Ook de WIA kent de mogelijkheid om eigen risico te dragen. Dit is beperkt tot de WGA en betreft dus alleen de gedeeltelijk arbeidsgeschikten. Uitgetreden werkgevers zijn geen WGA-premie verschuldigd, maar aangezien de verwachting is dat minder personen rechten zullen kunnen ontlenen aan de WGA dan nu aan de WAO, zal de WIA-premie per saldo lager zijn dan de (gedifferentieerde) WAO-premie. Vanaf 2007 zal er sprake zijn van een WGA-basispremie en een gedifferentieerde WGA-premie. In 2006 is dat nog niet het geval. De WGA-uitkeringen worden in 2006 betaald uit de basispremie. Die is voor alle werkgevers gelijk. Werkgevers die zelf het risico voor gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid van hun werknemers dragen, krijgen de WGA-component in de basispremie over 2006 in 2007 terug. U betaalt de premie dus wel in 2006, maar krijgt de premie terug in 2007. Daarnaast zal een werkgever die kiest voor het eigen risico dragen, een zekerheidsstelling moeten kunnen overleggen. Die zekerheidsstelling dient om uitkeringen te garanderen, in geval de onderneming niet meer aan haar financiële verplichtingen richting arbeidsongeschikte medewerkers kan voldoen (bijvoorbeeld bij een faillissement). De vraag is of het nog lonend zal zijn om het risico zelf te dragen, of dat beter kan worden gekozen voor verzekeren bij het UWV. Dit zal afhangen van de hoogte van de WGA-premie. Voor 2006 lijkt het, mede gelet op de voorfinanciering, niet aantrekkelijk om eigen risicodragerschap te overwegen als men dat nog niet heeft. Knelpunten Het feit dat de WIA is aangenomen door de Tweede Kamer betekent dat vrijwel zeker is dat WAOhiaatverzekeringen hun nut verliezen. Betaalde WAO-hiaat premies kunnen worden gerestitueerd aan de medewerkers voor zover zij meebetaalden aan die premie. Sociale partners hebben afgesproken dat de kosten van de WGA voor 50% door werkgevers en voor 50% door werknemers worden betaald. Tot zover lijken zich geen problemen voor te doen bij de wijziging. Wij zien echter een tweetal concrete knelpunten. Het eerste knelpunt betreft de medewerker die nu gedeeltelijk arbeidsongeschikt is, bijvoorbeeld 50%. Daarvoor ontvangt hij van de WAO-hiaat verzekeraar een gedeeltelijke uitkering. Na beëindiging van de WAO-hiaatverzekering per 1 januari 2006 zal die uitkering niet meer worden aangepast aan een verhoogd arbeidsongeschiktheidspercentage. Dus als het arbeidsongeschiktheidspercentage van de medewerker als gevolg van dezelfde oorzaak stijgt naar bijvoorbeeld 80-100%, zal de WAO-hiaat uitkering niet worden verhoogd. Op basis van zijn arbeidsvoorwaarden heeft deze werknemer daar waarschijnlijk wel recht op!
Hetzelfde gaat op voor een medewerker die arbeidsongeschikt is geweest, op enig moment weer hersteld is, maar na 1 januari 2006 door dezelfde oorzaak als voorheen, weer arbeidsongeschikt wordt. Ook die werknemer zou geen rechten meer kunnen ontlenen aan de (inmiddels beëindigde) WAO-hiaatverzekering. Wij menen dat de werkgever in deze gevallen financieel risico loopt, tenzij hierover sluitende afspraken met de verzekeraar worden gemaakt. Het tweede knelpunt betreft de categorie werknemers die ziek is geworden na 1 januari 2004 en dat nog steeds is bij invoering van de WIA. Als deze werknemers (na 1 januari 2006) arbeidsongeschikt bevonden worden en recht krijgen op een WGA-uitkering, kan deze per saldo lager uitvallen dan de oude WAO-uitkering, zeker als de medewerker in kwestie minder dan 35% arbeidsongeschikt is. In de arbeidsvoorwaarden van de medewerker die ten tijde van het ontstaan van de arbeidsongeschiktheid van kracht waren, was nog sprake van de oude arbeidsongeschiktheidsregelingen; dus met een vergoeding vanaf 15% arbeidsongeschiktheid. De vraag is hoe daarover geoordeeld zal worden als dit geval zich voordoet. Mogelijke oplossingen WAO-excedentverzekering De WAO-excedentverzekering blijft in grote lijnen overeind door de wijziging naar WIA. Het risicoprofiel wordt anders. Het wordt lastiger om (volledig) arbeidsongeschikt te worden en de groepen tot 35% arbeidsongeschiktheid vallen weg. Aan de andere kant komt er een nieuw soort excedent te verzekeren bij voor de gevallen met een salaris (flink) boven de WAO-loongrens, die met gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid blijven werken. De WIA voorziet voor deze groep in een dekking van 70% van het verschil tussen oude en nieuwe salaris echter tot maximum dagloon. Dit is niet afdoende indien men een salaris heeft dat boven het dagloon ligt. Dat excedentgat zal men straks gaan verzekeren in de bestaande excedentverzekeringen. Premietechnisch zou dit mogelijk kostenneutraal uitgeruild kunnen worden; een premieverlaging door veranderde/verlaagde risico valt weg tegen benodigde premie voor het excedentgat. WGA-gat-verzekering De grootste terugval in inkomen ontstaat voor een gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemer die zijn restcapaciteit niet (of niet geheel) benut. Die werknemer valt terug naar een (tijdelijke) WW-uitkering en daarna naar bijstandsniveau. Verzekeraars denken aan het aanbieden van een WGA-gatverzekering. Het werkloosheidsrisico zal men bij voorkeur niet verzekeren. Men denkt aan een arbeidsongeschiktheidsverzekering met een uitkering voor de werkelijke arbeidsongeschiktheid (dus niet voor het niet benutten van de restcapaciteit). Arbeidsongeschiktheid tot 35% Voor de werknemers met een arbeidsongeschiktheid lager dan 35% voor wie straks geen recht op uitkering meer bestaat, overwegen arbeidsongeschiktheidsverzekeraars een verzekering met een tijdelijke uitkering aan te bieden, gecombineerd met een mogelijkheid om in natura te helpen bij outplacement. Deze verzekering zal mogelijk alleen worden aangeboden in combinatie met verzuimverzekeringen. Premievrijstelling De invoering van de WIA heeft ook gevolgen voor de premievrijstelling van pensioenpremies. Premievrijstelling volgt nu in de regel de mate van arbeidsongeschiktheid die door het UWV wordt vastgesteld. Als een werknemer 25% arbeidsongeschikt is, wordt naar rato premievrijstelling verleend voor de pensioenpremie. Na invoering van de WIA is er geen sprake meer van arbeidsongeschiktheid onder 35%. Voor die groep zal dus ook geen premievrijstelling meer worden verleend. Tevens vindt er op dit moment een discussie plaats over het feit of premievrijstelling nog wel moet plaatsvinden over het gehele salaris of over slechts 70% daarvan. Dit geldt in feite ook voor het tweede ziektejaar.
Conclusie De wijziging van WAO naar WIA brengt met zich mee dat twee zaken moeten worden gewijzigd. Dat zijn ten eerste de arbeidsvoorwaarden en ten tweede de contracten met risicodragers (pensioenfondsen en/of verzekeraars). Met betrekking tot de bestaande arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en/of -contracten: deze komen te vervallen als het gaat om het WAO-hiaat of dienen te worden aangepast aan de nieuwe situatie. Voor wat betreft de arbeidsvoorwaardelijke kant van de zaak: de WIA betekent onherroepelijk dat arbeidsongeschiktheidsregelingen versoberd worden. Men zal minder snel worden afgekeurd en als dat al gebeurt, zal men vaker gedeeltelijk arbeidsongeschikt worden verklaard. Arbeidsvoorwaarden die betrekking hebben op arbeidsongeschiktheid zullen eerder moeten neigen naar het verstrekken van een baangarantie (al dan niet bij de bestaande werkgever) bij arbeidsongeschiktheid, dan dat ze uitspraken zullen doen over de hoogte van de uitkeringen en in te kopen verzekeringen. Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten zullen mogelijk eerder als facultatieve, door de werknemer te betalen regelingen worden aangeboden dan in de nu gebruikelijke collectieve vorm. De risico s van de WIA zijn, voor wat betreft de werknemer, gelegen in het feit dat hij eerder genoegen zal moeten nemen met een lager inkomen bij arbeidsongeschiktheid, dan wel zélf meer maatregelen zal moeten nemen om niet ver terug te vallen in inkomen bij arbeidsongeschiktheid. De werkgever zal zich (in overleg met werknemersvertegenwoordigers) moeten buigen over de arbeidsvoorwaarden en de vraag moeten beantwoorden in hoeverre hij bereid en/of in staat is om arbeidsvoorwaardelijke toezeggingen te doen aan medewerkers in geval van arbeidsongeschiktheid. In een jaar waarin hij ook te maken krijgt met discussies over levensloop, prepensioen en de invoering van de basisverzekering, legt dat een groot beslag op de capaciteiten van de werkgever.