Plan van aanpak implementatie Wabo GEMEENTE DRIMMELEN

Plan van aanpak implementatie Wabo GEMEENTE DRIMMELEN

Plan van aanpak implementatie Wabo Gemeente Drimmelen In opdracht van Opgesteld door Auteur Gemeente Drimmelen Kendra van der Spek SRE Milieudienst Keizer Karel V Singel 8 Postbus 435 5600 AK Eindhoven 040 2594605 Danny van de Waardenburg en Nicole Homeijer Projectnummer 452536 Datum Status 28-05-'08 Definitief 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 1 van 26

Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doel en inhoud Wabo 3 2.1. Doel 3 2.2. Inhoud 4 2.2.1. Reikwijdte 4 2.2.2. Digitalisering 5 3. Huidige situatie 5 3.1. Resultaat interviews 5 3.1.1. Klantgerichtheid/communicatie 5 3.1.2. Organisatorische samenwerking 6 3.1.3. Beleid 6 3.1.4. Proces 6 3.2. Huidige vergunningen 6 3.2.1. Juridische werkzaamheden 7 4. Toekomstige situatie 8 4.1. Toekomstige omgevingsvergunningen 8 4.1.1. Juridische werkzaamheden 10 5. Verschil huidige en toekomstige situatie 11 5.1. Omgevingsvergunning 11 5.2. Dienstverlening 11 5.3. ICT 12 6. Aanbevelingen 13 6.1. Hoge prioriteit 13 6.1.1. Omgevingsvergunning 13 6.1.2. Dienstverlening 14 6.1.3. Digitalisering en ICT 14 6.2. Middelhoge prioriteit 15 6.3. Lage prioriteit 15 7. Planning 16 8. Financiële consequenties 20 8.1. Voorbereiding 20 8.2. Uitvoering 21 Bijlagen 1. Samenvatting vergunningverlening 2. Samenvatting juridische werkzaamheden ten aanzien van vergunningverlening en handhaving 3. Vergunningenmanagement 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 2 van 26

1. Inleiding Om de hoeveelheid regelgeving op het gebied van vergunningverlening te verminderen en de coördinatie van activiteiten te vergroten heeft de rijksoverheid de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht opgesteld (Wabo). Kern van de Wabo is dat de aanvrager één aanvraag indient bij één loket, dat één procedure gaat lopen en dat één vergunning wordt verleend. Ook de handhaving komt zoveel mogelijk in één hand te liggen. In opdracht van de gemeente Drimmelen is in november 2007 gestart met een onderzoek naar de consequenties van de Wabo voor de gemeente Drimmelen. Middels de Wabo-scan is de huidige manier van werken van de gemeente Drimmelen in beeld gebracht en is gekeken naar het ambitieniveau. Vervolgens is op grond van alle eisen die gesteld worden aan de omgevingsvergunning, gekeken naar de noodzakelijke aanpassingen en veranderingen voor de gemeente Drimmelen. De Wabo-scan bestaat uit interviews en een raadsinformatiebijeenkomst waarbij de mening van de gemeenteraad is gepeild over doelmatigheid, doeltreffendheid en dienstverlening. In dit document staan in hoofdstuk 2 het doel en de inhoud van de omgevingsvergunning in hoofdstuk 3 staan kort samengevat het resultaat van de interviews en het ambitieniveau van de gemeente Drimmelen. In hoofdstuk 4 staan vervolgens de noodzakelijke acties die de gemeente Drimmelen moet nemen om op 1 januari 2009 klaar te zijn om de aanvragen voor de omgevingsvergunning in behandeling te kunnen nemen en verlenen. 2. Doel en inhoud Wabo 2.1. Doel De rijksoverheid wil minder en effectievere regels. Het ministerie van VROM werkt aan de vereenvoudiging van de regelgeving op het gebied van wonen, ruimte en milieu. De invoering van de omgevingsvergunning is één van de projecten. Middels de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) wordt hier uitvoering aan gegeven. De omgevingsvergunning is één geïntegreerde vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu, die moet leiden tot: - minder administratieve lasten voor bedrijven en burgers; - betere dienstverlening door de overheid aan bedrijven en burgers; - kortere procedures; - geen tegenstrijdige voorschriften. Burgers en bedrijven hoeven straks nog maar één vergunning aan te vragen, de omgevingsvergunning, terwijl nu nog verschillende vergunningen nodig zijn als zij een huis of fabriek willen bouwen of verbouwen, Alle huidige vergunningen hebben hun eigen criteria, procedures, loketten, afhandelingstermijnen, leges en toezichthouders. Daarnaast zijn daarbij vaak verschillende overheidsinstanties betrokken. Omdat de vergunningaanvragen hun eigen procedures doorlopen kan dit leiden tot tegenstrijdige voorschriften in de vergunningen. Dit is voor burgers en bedrijven onbegrijpelijk, onoverzichtelijk en tijdrovend. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 3 van 26

Door invoering van de omgevingsvergunning hoeft een aanvrager straks nog maar één type vergunning aan te vragen, bij één loket. Er is ook maar één bevoegd gezag. Na het doorlopen van één procedure volgt één besluit, waarop zonodig en zo mogelijk één rechtsbeschermingprocedure volgt. 2.2. Inhoud Voor de invoering van de omgevingsvergunning is een nieuwe wet nodig en worden bestaande wetten aangepast. De Wabo bundelt diverse vergunningen, ontheffingen, vrijstellingen en meldingen (in nieuwe wet is hiervoor de verzamelnaam toestemmingen ) die nodig zijn voor het realiseren van een fysiek object, zodat één besluit overblijft. Het bevoegd gezag voor het verlenen van de omgevingsvergunning berust bij het hoogste betrokken bestuursorgaan. In de meeste gevallen zal dit het college van burgemeester en wethouders zijn. In enkele gevallen is dit het college van gedeputeerde staten of één van de Ministeries. De toetsingskaders waaraan de vergunningaanvraag wordt getoetst, blijven (voorlopig) nog in de bijzondere wetten staan (Woningwet, Bouwbesluit, Wet milieubeheer, Wet op de Ruimtelijke Ordening, enzovoort). In het wetsvoorstel wordt bij toestemmingen onderscheid gemaakt tussen degenen die volledig worden geïntegreerd in de omgevingsvergunning en welke (moeten) worden aangehaakt aan de omgevingsvergunning. 2.2.1. Reikwijdte De volgende wetten vallen straks onder de reikwijdte van de Wabo: Woningwet - ontheffing bouwbesluit - bouwvergunning Wet op de Ruimtelijke Ordening - aanlegvergunning - sloopvergunning - binnenplanse ontheffing (huidige vrijstelling artikel 15) - projectbesluit (huidige vrijstelling art. 19, lid 1) - tijdelijke ontheffing (huidige vrijstelling art. 17) - vrijstelling AMvB (huidige vrijstelling art. 19, lid 3 en 2) Wet milieubeheer - milieuvergunning - meldingsplicht Monumentenwet 1988 - monumentenvergunning - sloopvergunning Wet verontreiniging oppervlaktewateren - vergunning van indirecte lozing (nu nog geen bevoegdheid) Provinciale verordeningen - nog nader in te vullen Bouwverordening - ontheffing van voorschrift (integraal in bouwvergunning) - gebruiksvergunning - sloopvergunning Gemeentelijke verordeningen (APV) - Inrit-/uitritvergunning - kapvergunning 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 4 van 26

- sloopvergunning (niet opgenomen in APV) - vergunning voor het hebben van een alarminstallatie (niet in APV) - aanlegvergunning (aanleggen en veranderen van een weg) - reclamevergunning 2.2.2. Digitalisering Een aanvrager moet de aanvraag digitaal kunnen indienen indien hij/zij dit wenst. De Wabo stelt ook regels over de wijze waarop de aanvraag geschiedt. Ook middels digitalisering wordt getracht een aanzienlijke reductie van administratieve lasten voor burgers en bedrijven én van bestuurlijke lasten van de betrokken overheden te realiseren. Het streven is om op langere termijn het gehele proces van omgevingsvergunningverlening digitaal te laten plaats vinden. VROM maakt hierbij gebruik van de rijksbrede ontwikkelingen van voorzieningen die mogelijk moeten maken dat op grotere schaal het verkeer tussen burger en overheid elektronisch plaats vindt. Zo wordt gewerkt aan landelijke voorzieningen waarmee niet alleen de aanvraag/ontvangst maar de gehele omgevingsvergunningverlening digitaal ondersteund wordt. Ook van de bevoegde gezagen worden inspanningen verlangd. Het gaat dan bijvoorbeeld om al dan niet op termijn ervoor te kiezen om aansluiting op de voorziening waarmee tekeningen behorende bij een aanvraag ontvangen en bekeken kunnen worden, het geven van statusinformatie aan aanvragers en het publiceren van vergunningaanvragen en beschikkingen op het internet voor andere belanghebbenden. 3. Huidige situatie Aan de hand van interviews, vragenlijsten en een raadsinformatiebijeenkomst is de huidige situatie met betrekking tot vergunningverlening en ambitieniveau bij de gemeente Drimmelen in kaart gebracht. Zie hiervoor het Verslag interviews in het kader van de omgevingsvergunning, d.d. 19 maart 2008, het verslag van de Raadsbijeenkomst gehouden op 21 februari 2008. 3.1. Resultaat interviews Hieronder staan samengevat de conclusies over de huidige manier van werken met betrekking tot vergunningverlening. 3.1.1. Klantgerichtheid/communicatie Over klantgerichtheid wordt, met nuanceverschillen, redelijk hetzelfde gedacht. Hieronder wordt verstaan Meedenken, adviseren tot op zekere hoogte, inlevingsvermogen, op een correcte manier mensen tegemoet treden, oplossingsgerichte houding aannemen, uitleg aan burgers moet begrijpelijk en goed zijn. Op dit moment is er echter geen duidelijke afbakening over wat wordt verstaan onder klantgericht werken afgezet tegen doelmatigheid (hoeveel keer, overleg met de aanvrager, tot hoever meedenken en meewerken en dit moet met de klant worden gecommuniceerd). Aan het ambitieniveau van medewerker, bestuur en raad ten aanzien van klantgerichtheid kan met de huidige middelen niet worden voldaan. Het uitgebreide aanvraagformulier voor de evenementenvergunning wordt voor kleinschalige evenementen als niet klantvriendelijk ervaren. De evenementenvergunning valt niet onder de Wabo, maar in verband met de gevolgen van het uitgebreide formulier voor klantvriendelijkheid hebben we deze hier toch opgenomen. Communicatie over de regelgeving/vergunningenproces is voor de burger belangrijker dan de regelgeving/het proces zelf. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 5 van 26

De gemeente Drimmelen heeft een imagoprobleem, zij werkt al redelijk klantgericht (bijv. één loket), voor zover mogelijk met de huidige middelen, maar dit wordt door de burger niet zo ervaren, door mis- of te weinig communicatie. Aanvragers worden niet gebeld om ze te informeren over de stand van zaken binnen de procedure. 3.1.2. Organisatorische samenwerking De grens tussen de front- en de backoffice is redelijk duidelijk, maar er zijn geen formele afspraken over. De communicatie met de burger, door de frontoffice is al uitgebreid, maar kan wellicht nog beter. De communicatie tussen de front- en backoffice is niet gestructureerd. 3.1.3. Beleid Niet alle beleidstukken zijn actueel. De sneltoetscriteria voor welstand voldoen niet. De vrijstellingsmogelijkheden voor bijvoorbeeld de oppervlaktes aan bijgebouwen zijn niet praktisch. 3.1.4. Proces Er zijn capaciteitsproblemen bij Bouwen, RO en Openbare ruimte. Dit heeft consequenties voor de levertijden. Registratie van vergunningen en termijnen vindt niet op een eenduidige manier plaats en er zijn nauwelijks werkprocesafspraken. Er zijn voldoende standaarden en brieven aanwezig. Deze brieven zijn soms niet duidelijk en/of klantvriendelijk. Er is geen periodiek werkoverleg en veel eigen verantwoordelijkheid en (te) veel ruimte. De werkwijze mbt kapvergunningen en in-en uitritvergunningen zullen als gevolg van de Wabo wijzigen. 3.2. Huidige vergunningen Jaarlijks worden door Burgemeester en Wethouders enkele honderden zelfstandige toestemmingen verleend die zullen vallen onder de reikwijdte van de omgevingsvergunning. Het betreft de toestemmingen in tabel 1 en figuur 1, die integraal zijn opgenomen in de omgevingsvergunning (zie ook rapportage vergunningenmanagement, d.d. 19 maart 2008). Tabel 1. Aantal toestemmingen verleend in de gemeente Drimmelen in 2006 Wet en toestemmingen Aantal toestemmingen Woningwet Reguliere bouwvergunning 135 Lichte bouwvergunning 160 Bouwvergunning 1 e fase/2 e fase 4/2 Wet op de ruimtelijke ordening Binnenplanse ontheffing (huidige vrijstelling artikel 15) 40 Tijdelijke ontheffing (huidige vrijstelling artikel 17) 2 Projectbesluit (huidige vrijstelling artikel 19, lid 1) 10 Vrijstelling bij AMvB (huidige vrijstelling artikel 19, lid 3 en 2) 40 Aanlegvergunning (aanleggen en veranderen van een weg) 1 Wet milieubeheer Milieuvergunning 12 Meldingsplicht veranderingen inrichting of werking ervan (8.19, 2 e lid) 59 Monumentenwet 1988 Monumentenvergunning 70 Bouwverordening Gebruiksvergunning 10 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 6 van 26

Sloopvergunning 51 Gemeentelijke verordeningen (APV) Inrit-/uitritvergunning Kapvergunning Vergunning voor het hebben van een alarminstallatie Reclamevergunning 18 110 0 25 Subtotaal 758 Evenementenvergunning (niet in omgevingsvergunning)* 329 Totaal 1.087 * Omdat klantgerichtheid een belangrijk aandachtspunt is en om een goed overzicht te krijgen van alle van belang zijnde vergunningen is hier ook de evenementenvergunning opgenomen. Gezien het grote aantal betreft dit veel contactmomenten met de burger. Figuur 1. Aantal vergunningen/toestemmingen Aantal vergunningen/toestemmingen Kap; 110 Reclame; 25 Bouw (reg.); 135 Sloop; 51 Gebruik; 10 Monumenten; 70 Melding 8.19; 59 Milieu; 12 Vrijst. AMvB (19.3 en 2); 40 In-/uitrit; 18 Binnenplanse onth. (art. 15); 40 Projectbesluit (19.1); 10 Bouw (licht); 160 De gemeente Drimmelen heeft 5 provinciale inrichtingen. Een schatting van het aantal procedures per jaar is moeilijk te geven. Er kan een aantal jaar geen nieuwe vergunning nodig zijn. Maar ook kan in één jaar bijvoorbeeld voor de vijf inrichtingen een bouwvergunning, sloop-, inrit en milieuvergunning nodig zijn. Vergunningverlening met betrekking tot indirecte lozingen worden geïntegreerd in de milieuvergunning. In de gemeente Drimmelen zijn 5 industriële Wvo inrichtingen en enkele agrarische inrichtingen. 3.2.1. Juridische werkzaamheden Uit een inventarisatie van de juridische werkzaamheden is gebleken dat op jaarbasis 580 uur wordt besteed aan de afhandeling van bezwaar- en beroepschriften ten aanzien van de vergunningverlening. Aan de juridische werkzaamheden met betrekking tot handhaving wordt gemiddeld per jaar 776 uur besteed. In de bijlage is een samenvatting van de huidige aantallen en uren juridische werkzaamheden met betrekking tot vergunningverlening opgenomen. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 7 van 26

4. Toekomstige situatie 4.1. Toekomstige omgevingsvergunningen In een aantal gevallen betreft de activiteit verschillende onderdelen, bijvoorbeeld het bouwen van een woning en gelijktijdig het aanleggen van een inrit of het plaatsen van een bedrijfshal en gelijktijdig het oprichten van de inrichting in dat bedrijf en het kappen van bomen ter hoogte van het bouwvlak. Om een indruk te krijgen van het aantal gecombineerde toestemmingen, is per huidige toestemming onderzocht hoe vaak die in combinatie met een andere toestemming voorkomen. In tabel 2 en figuur 2 zijn de, op basis van de vergunningen van 2006, bepaalde aantallen van de op jaarbasis voorkomende combinaties van toestemmingen opgenomen, zoals die vanaf 1 januari 2009 onder de omgevingsvergunning zouden vallen. Tabel 2. Aantal enkelvoudige vergunningen en voorkomende combinaties van toestemmingen onder de Wabo Omgevingsvergunning Aantal Percentage Eenvoudig Reguliere bouwvergunning 22 Lichte bouwvergunning 68 Bouwvergunning 1e fase/2e fase 2/0 Sloopvergunning 31 Inrit-/uitritvergunning 18* Kapvergunning 102 Reclamevergunning 25 Subtotaal enkelvoudig eenvoudig 268 50% Complex Binnenplanse ontheffing (huidige vrijstelling artikel 15) 4 Tijdelijke ontheffing (huidige vrijstelling artikel 17) 0 Projectbesluit (huidige vrijstelling artikel 19, lid 1) 8 Vrijstelling bij AMvB (huidige vrijstelling artikel 19, lid 3 en 2) 4 Milieuvergunning 7 Meldingsplicht veranderingen inrichting of werking ervan (8.19, 2e lid) 28 Subtotaal enkelvoudig complex 51 9% Subtotaal enkelvoudig 294 59% Eenvoudig Reguliere bouw- en kapvergunning 3 Reguliere bouwvergunning en melding 8.41 25 Reguliere bouw- en sloopvergunning 11 Lichte bouw- en kapvergunning 2 Lichte bouw- en sloopvergunning 2 Bouwvergunning 1 e of 2 e fase en sloopvergunning 2 Lichte of reguliere bouw- en monumentenvergunning 70 Lichte of reguliere bouw- en gebruiksvergunning 10 Subtotaal meervoudig eenvoudig 125 23% Complex Reguliere bouw- en milieuvergunning 5 Reguliere bouw-, sloop- en milieuvergunning 1 Reguliere bouw-, sloop- en kapvergunning 1 Reguliere bouw- en sloopvergunning en melding 8.41 2 Bouwvergunning 1 e of 2 e fase en melding 8.41 2 Lichte of reguliere bouwvergunning en binnenplanse ontheffing (huidig art. 15) 36 Lichte of reguliere bouwvergunning en projectbesluit (huidig art. 19.1) 2 Lichte of reguliere bouwvergunning en tijdelijke ontheffing (huidig art. 17) 9 Lichte of reguliere bouwvergunning en vrijst. bij AMvB (huidig art. 19.2 en 3) 36 Subtotaal meervoudig complex 94 17% Subtotaal meervoudig 219 41 % Totaal omgevingsvergunning enkelvoudig en meervoudig (eenvoudig en complex) 538 100% Enkelvoudig Meervoudig 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 8 van 26

Uit bovenstaande tabel blijkt met de inwerkingtreding van de Wabo een afname van circa 200 vergunningen per jaar. De oorzaak hiervan is de samenloop van diverse toestemmingen wat resulteert in meervoudige vergunningen. Van de 538 aanvragen dient 73% (393 stuks) binnen 8 weken te worden afgehandeld. 27% van de aanvragen (145 stuks) dient binnen 26 weken te worden afgehandeld. Figuur 2. Aantal enkelvoudige en meervoudige omgevingsvergunningen Aantal enkel- en meervoudige omgevingsvergunningen Bouw+vrijst. AMvB (19.2 en 3), 36 Bouw+tijd. onth. (art. 17), 9 Bouw+projectbesl. (19.1), 2 Bouw+binnenpl. onth. (art. 15), 36 Bouw+sloop+8.41, 4 Bouw+sloop+milieu of kap, 2 Bouw+milieu, 5 Bouw+gebruik, 10 Bouw (reg.), 22 Bouw (licht), 68 Bouw f. 1/2, 2 Inrit-/uitrit, 18 Binnenpl. onth. (art. 15), 4 Projectbesl. (19.1), 8 Vrijst. AMvB (19.3 en 2), 4 Milieu, 7 Bouw+monument, 70 Bouw f. 1/2+sloop, 2 L. bouw+kap of sloop, 4 Bouw+sloop, 11 Bouw+8.41, 25 Bouw+kap, 3 Reclame, 25 Kap, 102 Melding 8.19, 28 Sloop, 31 Opgemerkt moet worden dat de samenloop met de vergunningen uit de WRO niet konden worden nagegaan. Op grond van ervaringen kan gesteld worden dat de meeste vrijstellingen samenloop hebben met de reguliere of lichte bouwvergunning. We gaan hierbij uit van maximaal 90% omgevingsvergunningen waarin deze combinatie bestaat. Het totaal komt dan uit op ca. 140 stuks. Dit betekent dat met de invoering van de omgevingsvergunning er straks in ongeveer 40% (219 van de 538) van de gevallen sprake is van een omgevingsvergunning die betrekking heeft op meer dan één toestemmingsstelsel. Hierbij is geen rekening gehouden met de evenementenvergunning. Het percentage meervoudig complexe vergunningen is ongeveer 17% van het totale aantal, dat onder 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 9 van 26

de omgevingsvergunning valt. In bijna alle meervoudig complexe gevallen zal het gaan om een bouwvergunning met een vrijstelling of een bouwvergunning met een milieuvergunning/melding. In de huidige praktijk worden de bouwvergunning en vrijstelling ook al gelijktijdig verleend en bestaat er voor de milieuvergunning een aanhoudingsverplichting, zodat ook daar al procesmatige afstemming plaats vindt. Alleen de combinatie met een meldingsplicht is nieuw, maar omdat deze veel minder ingewikkeld is dan een milieuvergunning, zal dit in de praktijk ook tot een snellere afstemming kunnen leiden met de betrokken bouwvergunningaanvraag. Naast bovengenoemde samengestelde vergunningen bestaande uit twee componenten, komen vaak ook omgevingsvergunningen voor met nog een 3e of 4e toestemmingsstelsel (b.v. naast bouwvergunning en milieuvergunning, ook nog een gebruiksvergunning en een inritvergunning). Dit is geen groot aantal. Tot slot kunnen aan de diverse bovengenoemde geïntegreerde vergunningen nog toestemmingen worden aangehaakt, maar die komen in de praktijk zelden voor. Hieraan zal bij de uitwerking van de invoering in het komende jaar natuurlijk wel aandacht moeten worden besteed (beschrijving werkprocessen). Aanhaken of incidenteel integreren wil zeggen dat een toestemming uitsluitend in geval van samenloop met een activiteit waarvoor een omgevingsvergunning is vereist, in de omgevingsvergunning opgaat. De betrokkenheid van de organen die bevoegd gezag zijn voor de toestemming die aanhaakt, wordt in het algemeen geregeld via een adviesconstructie of door middel van een verklaring van geen bedenkingen. Toestemmingen die aanhaken zijn: Wet milieubeheer: - Ontheffing van regels PMV (grondwaterbeschermingsgebieden, gesloten stortplaatsen) - Melding activiteit m.b.t. niet-vergunningplichtige inrichtingen (8.40-inrichtingen) Wet bodembescherming: - Ontheffing Wet geluidhinder: - Vergunning voor bij AMvB aangegeven toestellen - Besluit tot vaststelling hogere grenswaarden Wet inzake de luchtverontreiniging: - Grondslag voor vergunning t.a.v. handelingen Wet milieugevaarlijke stoffen - Grondslag voor vergunning Natuurbeschermingswet 1998 - Vergunning tot handeling in een beschermd natuurgebied - Vergunning tot handelingen met gevolgen voor habitats en soorten Flora- en faunawet - Kennisgeving - Ontheffing Provinciale verordeningen - Bij verordening nader in te vullen Gemeentelijke verordeningen - Bij verordening nader in (APV) te vullen 4.1.1. Juridische werkzaamheden De verwachting is dat in de toekomst de juridische werkzaamheden niet veel zullen toenemen. Echter bij een bezwaar of beroep tegen een meervoudige (complexe) omgevingsvergunning zal ook hier afstemming onder de verschillende juridische specialisten dienen plaats te vinden, 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 10 van 26

waardoor meer tijd nodig is. Daarnaast zal de bezwaar- en beroepsprocedure voor de milieuvergunning nu via rechtbank gaan lopen in plaats van Raad van State waardoor een tijdsbesparing zal kunnen ontstaan. Er zullen afspraken moeten worden gemaakt over de werkverdeling onder de juristen onder de omgevingsvergunning. 5. Verschil huidige en toekomstige situatie 5.1. Omgevingsvergunning Op dit moment wordt nog niet op alle punten voldaan aan de vereisten van de Wabo. Voor een aantal zaken zal nog uitgezocht moeten worden in hoeverre wordt voldaan. Voor een aantal zaken is al duidelijk welke werkzaamheden moeten worden verricht voordat de gemeente Drimmelen de omgevingsvergunning vanaf 1 januari 2009 kan verlenen. In tabel 3 is opgenomen welke acties nodig zijn voor de omgevingsvergunning zelf. Tabel 3. Stand van zaken en noodzakelijke acties om in de toekomst de omgevingsvergunning te kunnen verlenen Nu Actie Toekomst Eén loket maar niet voor Er wordt niet volledig voldaan aan het één loket Eén loket alle overheden principe, vaststellen verbeterpunten en aanpassen Meerdere aanvragen voor Nieuwe verordeningen om gelijktijdige aanvraag te Eén aanvraag dezelfde locatie stimuleren Meerdere vergunningen Nieuw vergunningenproces, inclusief manier van Eén vergunning (digitaal) werken, organisatiestructuur voor de enkel- en meervoudige vergunningen. Meerdere procedures Afstemming tussen vergunningverleners voor Eén procedure meervoudige vergunningen (opnemen in werkproces) Losse handhavingssporen Nieuwe proces- en werkafspraken over handhaving Eén handhaving Naast de actie gericht op de omgevingsvergunning zelf is er nog een aantal zaken waarmee rekening moet worden gehouden: klantgerichtheid als rode draad of kapstok waar de hele omgevingsvergunning aan op wordt gehangen. Daarnaast spelen de communicatie, ook in relatie tot de klantgerichtheid en ICT belangrijke rollen. 5.2. Dienstverlening Bij het vormgeven van de omgevingsvergunning binnen de gemeente Drimmelen is het ambitieniveau met betrekking tot de dienstverlening en klantgerichtheid leidend. Uit de projectgroepvergaderingen, de interviews en de raadsinformatiebijeenkomst is het ambitieniveau voor wat betreft dienstverlening van de gemeente Drimmelen gefilterd. Zowel de medewerkers als de gemeenteraadsleden vinden dat de klantgerichtheid bovenaan staat. Onder klantgerichtheid wordt verstaan het meedenken en adviseren, maar dit wel tot op zekere hoogte. Ook inlevingsvermogen, op een correcte manier mensen tegemoet treden, een oplossingsgerichte houding, bereikbaarheid en begrip tonen horen bij klantgerichtheid. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 11 van 26

De meeste ambtenaren vinden het fijn om contact met de aanvrager te hebben, proberen graag te helpen en vinden het niet klantgericht om een aanvraag simpelweg niet in behandeling te nemen of te weigeren. Doelmatigheid en doeltreffendheid worden minder belangrijk geacht dan dienstverlening. Vanwege het hoge ambitieniveau zal er een duidelijke afbakening moeten worden gemaakt van wat in praktijk wordt verstaan onder klantgericht werken (aantal keer vooroverleg, mate van adviseren en begeleiden van de burger) afgezet tegen doelmatigheid. Communicatie over omgevingsvergunning vindt de gemeente Drimmelen, zowel vóór als na ínwerkingtreking van de Wabo, zowel intern- als extern, van groot belang. Voor het welslagen van de implementatie van de Wabo, is het noodzakelijk dat in de gehele organisatie draagkracht ontstaat voor de omgevingsvergunning. Ook burgers en bedrijven en beroepsmatige aanvragers van de omgevingsvergunning (aannemers, gespecialiseerde adviesbureau s, enzovoort) moeten op het juiste moment worden geïnformeerd over de omgevingsvergunning. Communicatie over het vergunningenproces en over de regelgeving naar burgers moet sowieso verbeterd worden. Door meer te communiceren zal de burger de gemeente Drimmelen ook gaan ervaren als klantgericht. Over de communicatie is al een communicatieplan opgesteld. Dit plan zal verder gevolgd worden bij de communicatie over de omgevingsvergunning. Voor meer informatie hierover verwijzen wij naar dit plan. Ook bedrijven en burgers zal worden gevraagd wat zij onder klantgerichtheid verstaan. Aan de hand deze resultaten en in hoeverre nog doeltreffend en doelmatig gewerkt kan worden zal de gemeenteraad een besluit moeten nemen over wat zij verstaat onder klantgerichtheid. 5.3. ICT Voor het hele omgevingsvergunningenproces is ICT van groot belang. Voor het digitaal indienen van de omgevingsvergunningaanvraag bij alle gemeenten wordt door het ministeries van VROM de Landelijke voorziening Omgevingsloket ingericht. Bij de invoering van de omgevingsvergunning per 1 januari 2009 zal het in ieder geval mogelijk moeten zijn de aanvragen digitaal te ontvangen. Tijdens de eerste ICT-bijeenkomst binnen de gemeente Drimmelen op 3 december 2007 is de voor de gemeente Drimmelen de variant voor wat betreft de aansluiting aan de Landelijke Voorziening Omgevingsloket gekozen. Aan de hand van een door VROM ontwikkelde module is bepaald waar de gemeente op dit moment staat met haar ICT-voorzieningen en waar de gemeente heen wil (ambitieniveau). Uit dit onderzoek bleek dat de gemeente nu op basisniveau A staat. Dit houdt in dat: a. Nog geen digitale aanvragen worden geaccepteerd; b. De gemeente niet beschikt over een softwarepakket voor het monitoren van de workflow. De aanwezigen bij de bijeenkomst willen naar variant 4 (ambitieniveau): 1. Aanvraag: LVO; 2. Behandeling: Ontvangst gegevens uit de LVO in de eigen backoffice, dossiermodule, statusinformatie en publicatie via de LVO; 3. Workflow: digitaal. Aandachtspunten bij de omgevingsvergunning met betrekking tot ICT zijn opgenomen in tabel 4. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 12 van 26

Tabel 4. Stand van zaken en noodzakelijke acties om in de toekomst de omgevingsvergunning te kunnen verlenen Nu Actie Toekomst Papieren aanvraag Aansluiten gemeente Drimmelen op de Digitale aanvraag Landelijke Voorziening Omgevingsloket. De gemeente moet er voor zorgen dat zij een aanvraag digitaal kan ontvangen. Afhandeling papieren aanvraag De gemeente Drimmelen wil de vergunning graag digitaal gaan verwerken. Nog bepaald moet worden in welke mate de vergunning Digitale behandeling Bijhouden termijnen door vergunningverleners Publicatie vergunning in plaatselijke krant Vergunning op papier Papieren archief digitaal verwerkt zal worden. De LVO voorziet niet in een Workflowmanagementsysteem. De gemeente Drimmelen zal dit zelf in moeten richten. Vergunningen moeten digitaal worden gepubliceerd. Gemeente Drimmelen heeft gekozen voor publicatie via de LVO. De vergunning moet digitaal verleend worden. Dit kan via een link voor de aanvrager naar de LVO en op papier. De Archiefwet is nog niet aangepast zodat er ook altijd een papieren versie moet worden gearchiveerd. Workflowmanagement Vergunning digitaal publiceren Digitale vergunning Digitaal archiefsysteem (ook nog papier). 6. Aanbevelingen Naar aanleiding van de conclusies uit de interviews, de verschillen tussen de huidige en de toekomstige situatie en het gewenste ambitieniveau zijn de volgende acties geformuleerd. Bovenaan, onder hoge prioriteit (paragraaf 6.1) staan de acties die noodzakelijk zijn om de omgevingsvergunning straks te kunnen verlenen. In paragraaf 6.2 staan acties met een wat minder hoge prioriteit en in paragraaf 6.3 staan acties die handig zijn om te regelen, maar niet direct noodzakelijk zijn. Zonder deze acties kan de omgevingsvergunning ook wel verleend worden. In hoofdstuk 7 is de planning van de hier omschreven acties opgenomen. 6.1. Hoge prioriteit 6.1.1. Omgevingsvergunning Eén loket 1. Er wordt nog niet voldaan aan het één loketprincipe voor de verschillende overheidstaken. In een stappenplan wordt vastgelegd wat er nog geregeld moet worden of wat er nog kan worden verbeterd. Ook moet het vooroverleg voor bedrijven en particulieren worden vormgegeven, zie ook dienstverlening. Eén aanvraag 2. Pas van de gemeentelijke verordeningen aan, onder andere: APV, leges, gemeentelijke mandaatregeling. De VNG komt met een voorzet. Aandachtspunt: deelvergunningen in legesverordening financieel onaantrekkelijk maken. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 13 van 26

Eén vergunning 3. Laat het werkproces voor de omgevingsvergunning (handboeken verlening en controle/handhaving, juridisch omgevingsvergunning) ontwikkelen. Een deel van de procesafspraken die er liggen kunnen worden gebruikt voor de deelprocessen. Door ICTU wordt momenteel het proces voor de omgevingsvergunning in detail in kaart gebracht. In het werkproces worden ook keuzes gemaakt ten aanzien van vergunningen- en accountmanagement. Hierbij wordt rekening gehouden met het type vergunningen (enkelvoudig, meervoudig, eenvoudig, complex). En er moet een antwoord worden gevonden op de vraag welke organisatiestructuur het beste past bij de omgevingsvergunning. N.b. Bij de werkprocessen is het ambitieniveau ten aanzien van klantgerichtheid een belangrijk aspect. Door het vergunningverleningsproces te vereenvoudigen kan de doeltreffendheid worden verhoogd zonder dat de doelmatigheid lager wordt (en niet méér middelen of mensen nodig zijn) terwijl de dienstverlening op een hoger niveau komt. 4. Momenteel zitten in vergunningen soms nog tegenstrijdige regels. Deze tegenstrijdigheden moeten worden op elkaar worden afgestemd. Eén handhaving 5. Laat een nul-meting uitvoeren van de handhavingstaken. De vraag is welke taken wel en welke taken niet voldoen aan de Wabo. De subwerkgroep handhaving stelt vervolgens het implementatieplan handhaving op. Dit implementatieplan is erop gericht om alle niet Waboproof aspecten te verbeteren. Voer het implementatieplan uit. 6.1.2. Dienstverlening 6. Raadpleeg burgers en bedrijven over wat zij verstaan onder klantgerichtheid. 7. Geef vorm aan het vooroverleg voor particulieren en bedrijven. Laat in detail bepalen hoeveel keer overleg moet plaatsvinden met de aanvrager en tot hoever de ambtenaren mogen meedenken en meewerken. Klantgerichtheid moet hierbij worden afgezet tegen doelmatigheid (met de beschikbare middelen het noodzakelijk werk doen). Uiteindelijk zal de raad een uitspraak moeten doen over wat klachtgerichtheid exact is en hoe hiermee in het vervolg wordt omgegaan. 8. In een apart communicatieplan is beschreven, hoe wordt omgegaan met interne communicatie (vòòr en na 1 januari 2009) in verband met draagvlak en informatieoverdracht aan betrokken medewerkers en externe communicatie in verband met voorlichting aan burgers en bedrijven. Ook participatie en imagoverbetering krijgen een plaats in het communicatieplan. Hierbij kan meer gecommuniceerd worden via internet, terwijl ook de traditionele methoden niet uit het oog moeten worden verloren voor mensen zonder computer. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bellen om aanvragers te informeren over de stand van zaken binnen de procedure (taak accountmanager?). Houdt rekening met het verdrag van Arhus (beschikbaarheid gegevens en digitale publicatie). 6.1.3. Digitalisering en ICT 9. Via de Landelijke Voorziening Omgevingsloket (LVO) wordt een aanvraag ingediend. Bij de invoering van de omgevingsvergunning per 1 januari 2009 zal het in ieder geval mogelijk moeten zijn de aanvragen digitaal te ontvangen. Zorg voor aansluiting van de gemeente Drimmelen op de Landelijke Voorziening. De LVO kan ingebouwd worden in de gemeentelijke website of hiervan los staan (en via een link worden verbonden). De LVO geeft aan de gemeente door dat er een aanvraag is ingekomen. Het bevoegd gezag moet op deze LVO ook de status (ontwerp-beschikking, beschikking etc.) bekend maken. Bedrijven zijn verplicht hun aanvraag digitaal in te dienen. Burgers mogen kiezen: digitaal of analoog. De gemeente kan een analoge aanvraag van een burger digitaliseren. 10. De gemeente Drimmelen wil straks de vergunningaanvraag digitaal kunnen verwerken. Volg de huidige ontwikkelingen met betrekking tot hardware software voor de registratie van vergunningen, zodat tijdig een keuze kan worden gemaakt en de implementatie van de hardware en de software kan worden geregeld. Over het omgaan met tekeningen, behorend bij een vergunningaanvraag zullen afspraken moeten worden gemaakt. Het kan namelijk niet zo 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 14 van 26

zijn dat de ene collega de tekening digitaal becommentarieert en een andere collega de tekening plot en daarop aantekeningen maakt. De tekeningen moeten namelijk uiteindelijk in elkaar geschoven worden tot 1 tekening, behorend bij de vergunning. VROM is hier nog mee bezig. 11. Laat de onderdelen op de website over de omgevingsvergunning aanpassen: formulieren, digitale publicatie, productencatalogus (op aangeven van de afdeling communicatie). 6.2. Middelhoge prioriteit 12. Voor ingekomen aanvragen en termijnbewaking (workflowmanagementsysteem (Wfm)) dient een systeem te worden opgezet. 13. Richt een midoffice in. Binnen de gemeente is bepaald dat 80% van de zaken via de frontoffice afgehandeld moet worden. De midoffice structureert de communicatie tussen de front- en backoffice. De frontoffice zal gegevens moeten halen via de broker en de diverse applicaties. Midoffice (MO) bestaat uit een gegevensmagazijn, een zakenmagazijn en een broker. De frontoffice kan uit deze midoffice de gegevens halen die een aanvrager wil weten. T.z.t. kan deze midoffice online worden gezet zodat de aanvrager zelf de stand van zaken van zijn vergunning kan nagaan. 14. Over de samenwerking met de bestuursorganen (provincie en waterschap) voor vergunningen waarvoor de gemeente geen vergunningverlener is, moeten afspraken worden gemaakt. 15. Laat per tak van vergunningverlening toetsen of de beleidsstukken voldoen of actueel zijn en zo nodig aanpassen en de sneltoetscriteria voor welstand aanpassen, zodat er meer situaties zijn waarin ze bruikbaar zijn. Ook de vrijstellingsmogelijkheden voor de oppervlaktes aan bijgebouwen moeten worden bekeken. 6.3. Lage prioriteit 16. Stel een opleidingsplan op grond van de huidige en noodzakelijke competenties die volgen uit het vergunningenmanagement voor vergunningverleners, handhavers, frontoffice, juridischadministratief medewerkers (als het goed is komt het ministerie van VROM binnenkort met een opleidingenpakket). 17. Laat voor evenementenvergunningen een digitaal aanvraagformulier ontwikkelen, wat beperkter is naarmate het evenement kleinschaliger is. 18. Maak een register voor de omgevingsvergunning m.b.t. monumenten (art. 7.1 en 7.2 van het BOR). 19. Mogelijk kan onderzocht worden of op een andere manier kan worden omgegaan met flexibele werktijden. Bijvoorbeeld door met elkaar een bezettingsgraad af te spreken. 20. Na invoering van de Wabo zullen er wellicht nog veranderingen mogelijk zijn om het vergunningverleningproces beter te laten verlopen. 21. Evalueer de invoering van de Wabo 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 15 van 26

7. Planning In de onderstaande tabellen zijn de in hoofdstuk 6 geformuleerde acties opgenomen. Hierbij zijn tevens de projectgroepen vermeld en de datum genoemd wanneer resultaat wordt verwacht. Tabel 5. Vereisten om de omgevingsvergunning te kunnen verlenen Actie Aspect Wie (voorstel) Planning Opmerkingen Resultaat 1. Eén loketprincipe 2. Eén aanvraag Werkgroep 1. Samenwerking en documenten 3. Eén vergunning Werkgroep 2. Werkprocessen en klantgerichtheid 4. 5. Eén handhaving Werkgroep 1. Samenwerking en documenten Werkgroep 3. Handhaving Actielijst: Implementatie: 01-01- 09 Voorstel: Implementatie: 01-01- 09 Voorstel: Implementatie: 01-01- 09 Voorstel: Implementatie: 01-01- 09 Stappenplan: Implementatie: 01-01- 09 Vooroverleg vormgeven om te kunnen voldoen aan het één loketprincipe voor de verschillende overheidstaken. Wellicht opsplitsen in bedrijven en particulieren. Pas van de APV, leges, gemeentelijke mandaatregeling aan. De VNG komt met een voorzet. Aandachtspunt: deelvergunningen in legesverordening financieel onaantrekkelijk maken. Laat het werkproces voor de omgevingsvergunning (handboeken verlening en controle/handhaving juridisch omgevingsvergunning) ontwikkelen. Een deel van de procesafspraken die er liggen kunnen worden gebruikt voor de deelprocessen. Door ICTU wordt momenteel het proces voor de omgevingsvergunning in detail in kaart gebracht. In het werkproces worden ook keuzes gemaakt ten aanzien van vergunningen- en accountmanagement. Ook op de vraag welke organisatiestructuur het beste past bij de omgevingsvergunning, zal een antwoord moeten worden gevonden. Tevens is de relatie met dienstverlening van belang; hoe wordt omgegaan met vooroverleg? Zie ook actiepunt 5 en 6. Momenteel zitten in vergunningen soms nog tegenstrijdige regels. Deze tegenstrijdigheden moeten worden op elkaar worden afgestemd. De vraag is welke taken wel en welke taken niet voldoen aan de Wabo. De werkgroep handhaving stelt vervolgens het implementatieplan handhaving op. Dit implementatieplan is erop gericht om alle niet Wabo-proof aspecten te verbeteren. Voldoen aan het één loketprincipe voor alle overheden die een rol hebben bij de omgevingsvergunning en verbeteren van het één loketprincipe Gemeentelijke verordening aangepast aan Wabo Bruikbare werkprocessen met daarin de rol van de accountmanager, een voorstel voor de organisatiestructuur en de mate van digitaal werken. Eén omgevingsvergunning zonder tegenstrijdige eisen. - nulmeting handhaving - stappenplan - implementatie stappenplan 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 16 van 26

Tabel 6. Te regelen aspecten ten aanzien van dienstverlening Actie Aspect Wie Planning Opmerkingen Resultaat 6. Dienstverlening Werkgroep 4. Voorstel: Raadplegen burgers en bedrijven over klantgerichtheid Advies klantgerichtheid Communicatie 7. Werkgroep 2. Voorstel: Laat in detail bepalen hoeveel keer overleg moet plaatsvinden met de aanvrager Werkprocessen Implementatie: en tot hoever de ambtenaren mogen meedenken en meewerken. en klantgerichtheid 01-01- 09 Klantgerichtheid moet hierbij worden afgezet tegen doelmatigheid (met de beschikbare middelen het noodzakelijke werk doen). 8. Werkgroep 4. Communicatie Plan: gereed Implementatie: doorlopend In verband met draagvlak en imagoverbetering moet zorgvuldig worden omgegaan met interne communicatie (vóór en na 1 januari 2009) en informatieoverdracht aan betrokken medewerkers en externe communicatie in verband met voorlichting aan burgers en bedrijven. Raadsvoorstel klantgerichtheid in relatie tot doelmatigheid Middels een uitgevoerd communicatieplan, kennis bij medewerkers, burgers en bedrijven over de omgevingsvergunning Tabel 7. Noodzakelijke ICT-maatregelen om de omgevingsvergunning te kunnen verlenen Actie Aspect Wie Planning Opmerkingen Resultaat 9. LVO Werkgroep 5. Opzet: Via de Landelijke Voorziening Omgevingsloket (LVO) wordt een aanvraag De gemeente Drimmelen is aangesloten op de Digitalisering en Implementatie: ingediend. Bij de invoering van de omgevingsvergunning per 1 januari 2009 zal Landelijke Voorziening Omgevingsloket. ICT 01-01- 09 het in ieder geval mogelijk moeten zijn de aanvragen digitaal te ontvangen. 10. Digitaal werken 11. Website Opzet: Implementatie: 01-01- 09 De gemeente Drimmelen wil straks de vergunningaanvraag digitaal kunnen verwerken. De vraag is in welke mate digitaal gewerkt gaat worden en wat de consequenties zijn. Momenteel is zowel hardware als software sterk in ontwikkeling. De onderdelen op de website over vergunningverlening die straks onder de omgevingsvergunning valt, moeten worden aangepast: formulieren, digitale publicatie, productencatalogus (op aangeven van de afdeling communicatie). Vergunningverleners hebben de beschikking over software noodzakelijk om de omgevingsvergunning te kunnen verlenen. De website van de gemeente Drimmelen is aangepast. 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 17 van 26

Tabel 8. Overige actiepunten met een wat een middelhoge prioriteit Actie Actiepunt Wanneer Resultaat 12. Termijnbewaking Implementatie: Opzet: Voor ingekomen aanvragen en termijnbewaking dient een systeem te worden workflowmanagementsysteem (Wfm) opgezet. 13. Communicatie front- en backoffice 14. Samenwerking andere overheden 15 Actualiteit beleidsstukken 18 Register Monumenten Werkgroep 5. Digitalisering en ICT 01-01- 09 Voorstel: De midoffice structureert de communicatie tussen de front- en backoffice. Midoffice Implementatie: (MO) bestaat uit een gegevensmagazijn, een zakenmagazijn en een broker. De frontoffice kan uit deze midoffice de gegevens halen die een aanvrager wil weten. T.z.t. kan deze midoffice online worden gezet zodat de aanvrager zelf de stand van zaken van zijn vergunning kan nagaan. Voorstel en implementatie midoffice voor communicatie tussen front- en backoffice Werkgroep 1. Afspraken: Over de samenwerking met de bestuursorganen (provincie en waterschap) voor Afspraken maken met waterschap en Samenwerking en Implementatie: vergunningen waarvoor de gemeente geen vergunningverlener is, moeten afspraken provincie over samenwerking documenten worden gemaakt. Beleid: Laat per tak van vergunningverlening toetsen of de beleidsstukken voldoen of Up to date Bouwbeleid, bruikbare Implementatie: actueel zijn en zo nodig aanpassen en de sneltoetscriteria voor welstand aanpassen, sneltoetscriteria welstand, vrijstellingen zodat er meer situaties zijn waarin ze bruikbaar zijn. Ook de oppervlaktes bijgebouwen, beleid vrijstellingsmogelijkheden voor de oppervlaktes aan bijgebouwen moeten worden milieuvergunning en evenementenbeleid bekeken. Voor 1-1-09 Op grond van het BOR is een register voor de omgevingsvergunningen m.b.t. monumenten noodzakelijk Register monumenten Tabel 9. Overige actiepunten met een wat een lage prioriteit 16. Opleidingen Werkgroep 2. Voorstel: Werkprocessen en Implementatie: klantgerichtheid 17. Aanvraagformulier Werkgroep 1. Samenwerking en evenementen documenten 19. Bezettingsgraad Werkgroep 1. Voorstel: Samenwerking en Inwerking: 20. Kwaliteitsverhoging documenten Z.s.m. Werkgroep 2. Uiterlijk: 01-01- Werkprocessen en 2010 klantgerichtheid Uiterlijk: 01-01- 2010 21. Evaluatie Nader te bepalen projectgroep Uit het vergunningenmanagementdocument volgt het verschil tussen de huidige en gewenste competenties. Voorstel: Het huidige formulier is voor kleinschalige evenementen niet klantvriendelijk. Implementatie: Wellicht kan hier digitaal een vereenvoudiging worden aangebracht. De frontoffice kan niet altijd iemand van de backoffice bereiken doordat de werktijden bij de gemeenten Drimmelen erg flexibel zijn. Na invoering van de Wabo zullen er wellicht nog veranderingen mogelijk zijn om het vergunningverleningproces beter te laten verlopen. Hierbij willen we antwoord krijgen op de volgende vragen: Hoe is de invoering van de omgevingsvergunning verlopen? wat ging er goed en wat niet goed, zowel procesmatig als inhoudelijk? Hoe zou een vergelijkbaar proces in de toekomst beter kunnen verlopen? Opleidingsplan voor frontoffice, accountmanager, verleners meervoudige, complexe omgevingsvergunning Eenvoudige aanvraag kleinschalige evenementen Voorstel werktijden of bezettingsgraad Controleren uitvoering, signaleren verbeterpunten en actie ondernemen 28-05-'08 - projectnummer 452536 Pagina 18 van 26