Colofon. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV Werkbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil.

Colofon Het regioportret Zaanstreek en Waterland verschijnt één keer per jaar en brengt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK in beeld voor de regio Zaanstreek en waterkant. Het regioportret Zaanstreek en Waterland wordt samengesteld door het consortium Panteia, SEOR en Etil, in opdracht van het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport, de Stichting Arbeidsmarkt- en Opleidingsbeleid Verpleeg- Verzorgingstehuizen en Thuiszorg, FCB, de Stichting Arbeidsmarkt Gehandicaptenzorg, de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen, de Stichting O&O Fonds Geestelijke Gezondheidszorg, het kenniscentrum voor leren in de praktijk in Zorg, Welzijn en Sport Calibris en UWV WERKbedrijf. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV Werkbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil. 1

Inhoudsopgave PAGINA 1 ALGEMEEN 3 AANBOD 2 POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING 4 3 ARBEIDSPARTICIPATIE 5 4 BEROEPSBEVOLKING 6 5 PENDEL 7 6 NIET-WERKENDE WERKZOEKENDEN (NWW) 8 VRAAG 7 WERKGELEGENHEID IN ZORG & WJK 9 ONDERWIJS 8 INSTROOM IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 11 9 DEELNEMERS IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 13 10 SECTOR- EN STUDIERENDEMENT 15 OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS 11 HET OORDEEL VAN WERKNEMERS 17 12 HET OORDEEL VAN WERKGEVERS 18 13 SAMENVATTEND OVERZICHT 19 DEFINITIES 20 BIJLAGEN 23 2

1 Algemeen Inleiding Het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en WJK (Welzijn en maatschappelijke dienstverlening, Jeugdzorg en Kinderopvang) beoogt relevante organisaties te voorzien van eenduidige en betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gezondheidszorg en de WJK. Daartoe worden onder andere regioportretten opgesteld voor elk van de 28 onderscheiden regio s. De voorliggende rapportage betreft het regioportret voor Zaanstreek en Waterland, deze regio valt in het werkgebied van werkgeversverband SIGRA. De regio bestaat uit de volgende gemeenten: Beemster, Edam-Volendam, Graft-De Rijp, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zaanstad en Zeevang. Uitgangspunten regioportret Bij het opstellen van de regioportretten is gebruik gemaakt van de meest recente beschikbare informatie. Aangezien voor een aantal relevante onderwerpen nog geen goede en bruikbare regionale gegevens beschikbaar zijn, kan en zal dit RegioPortret 2011 niet alle vragen over de regionale arbeidsmarkt kunnen beantwoorden, maar moet het op hoofdlijnen de regio wel voldoende handvatten bieden voor arbeidsmarktbeleid. Het is uitdrukkelijk de bedoeling de regioportretten in volgende jaren aan te vullen met nieuwe gegevens die beschikbaar komen. Het onderzoeksteam gaat hierbij voor de grootst mogelijke transparantie, om duidelijk en inzichtelijk te maken waar bepaalde resultaten op gebaseerd zijn. Informatie over de regionale arbeidsmarkt in Zorg en WJK heeft over het algemeen betrekking op een regionale verdeling van landelijke gegevens en ontwikkelingen. Dit betekent dat landelijke gegevens de basis vormen. Op basis van kenmerken die specifiek zijn voor een bepaalde regio, is bepaald hoe landelijke ontwikkelingen zich naar deze regio vertalen. Een belangrijk onderdeel van de pragmatische aanpak heeft betrekking op de regionale werkgelegenheid in Zorg en WJK. Verschillende bronnen zijn hiervoor voorhanden, alle met hun eigen voor- en nadelen. Op basis van een uitgebreide analyse van een viertal beschikbare bronnen (het Sociaal Statistische bestand SSB, gegevens van PGGM, het landelijke vestigingenregister LISA en het Banenbestand van CBS) is besloten om in de regioportretten voor de regionale verdeling van werkgelegenheid uit te gaan van het CBS Banenbestand. Aangezien gegevens over regionale vacatures en regionale mobiliteit nog niet beschikbaar zijn, zijn deze niet opgenomen in dit regioportret. Wel zijn de landelijke cijfers hieromtrent in de bijlage opgenomen. Regionale prognoses omtrent overschotten en tekorten van verplegend, verzorgend en sociaalagogisch personeel worden voor het eerst in het RegioPortret 2012 gepresenteerd. De regionale werkverbanden, waaronder SIGRA, hebben de mogelijkheid gekregen om feedback te geven op hun RegioPortret 2011. Deze feedback kon twee vormen aannemen. Allereerst tekstuele feedback om resultaten zoals in het RegioPortret weergegeven beter te kunnen duiden, en te voorzien van couleur locale. Deze feedback vindt u terug in het RegioPortret dat voor u ligt. Daarnaast feedback op de vastgestelde cijfers met betrekking tot de regionale arbeidsmarkt. Deze feedback wordt verzameld en waar mogelijk meegenomen in het RegioPortret 2012. Voor het eigen onderzoek van SIGRA verwijzen we u naar het rapport "De arbeidsmarkt van zorgregio Amsterdam". 3

Leeftijden 2 Potentiële beroepsbevolking Samenstelling potentiële beroepsbevolking naar categorie, Zaanstreek en Waterland, Bevolkingspiramide Zaanstreek en Waterland, 2010 en 2020 2009 Werkzame beroepsbevolking (heeft werk >= 12u pw) 151.300 personen Bron: EBB, bewerking Etil Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Zaanstreek en Waterland en, 1996-2020 (index; 1996=100) 110 105 100 95 Beroepsbevolking (heeft/zoekt werk > 12 u pw) 157.200 personen Potentiële beroepsbevolking 217.500 personen Werkloze beroepsbevolking (zoekt werk >= 12u pw) 5.900 personen Wil >= 12u pw werken 6.700 personen Nietberoepsbevolking 60.300 personen Wil of kan niet >= 12u pw werken 53.600 personen Reden: Opleiding/studie (34%) Ziekte/AO (26%) Vut (17%) Zorgtaken (12%) Anders (11%) 95 e.o. 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 15.000 10.000 5.000 0 5.000 10.000 15.000 mannen 2010 vrouwen 2010 mannen 2020 vrouwen 2020 Bron: CBS Statline, bewerking Etil Samenstelling potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking wordt gevormd door alle mensen tussen 15 en 64 jaar. In 2009 waren er in potentie 217.500 mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt in Zaanstreek en Waterland. Daarvan hebben 151.300 mensen een baan van minimaal 12 uur per week. Ongeveer 12.600 mensen vormen de arbeidsreserve op de arbeidsmarkt in Zaanstreek en Waterland, deze mensen willen meer dan 12 uur per week werken. Van deze groep zijn 5.900 personen actief op zoek naar een baan en op korte termijn beschikbaar. Leeftijdsopbouw bevolking De grafiek rechtsboven toont de leeftijdsopbouw van de bevolking in Zaanstreek en Waterland. De ui-vorm geeft aan dat de bevolking ontgroent en vergrijst. Dit betekent dat de instroom van jongeren krimpt, terwijl de uitstroom van ouderen groeit. Op termijn neemt hierdoor de potentiële beroepsbevolking af. 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Zaanstreek en Waterland Prognose tot en met 2020 De grafiek hiernaast laat zien dat de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland grotendeels de landelijke lijn volgt. Bron: CBS Statline, bewerking Etil 4

3 Arbeidsparticipatie Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie mannen in Zaanstreek en Waterland Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie vrouwen in Zaanstreek en Waterland en, 1996-2015 (in %) en, 1996-2015 (in %) 85% 85% 80% 80% 75% 75% 70% 70% 65% 65% 60% 60% 55% 55% 50% 50% 45% 45% 40% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Zaanstreek en Waterland Zaanstreek en Waterland Bron: CBS Statline, bewerking Etil Bron: CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie naar kenmerken, 2009 en 2015 (in %) Zaanstreek en Zaanstreek en Waterland Waterland 2009 2015 2009 2015 Totaal 72% 75% 71% 73% Mannen 80% 79% 79% 79% Vrouwen 65% 71% 63% 68% 15-24 jaar 47% 48% 45% 46% 25-34 jaar 88% 90% 87% 89% 35-44 jaar 87% 89% 86% 88% 45-54 jaar 82% 86% 81% 85% 55 jaar e.o 52% 59% 50% 56% autochtoon 73% 72% allochtoon 70% 66% Bron: EBB, CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie De bruto participatiegraad geeft de verhouding weer tussen de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking en de potentiële beroepsbevolking. De arbeidsparticipatie stijgt al jaren onder met name vrouwen (zie boven). Onder invloed van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en stimulerende maatregelen om werk en gezin te combineren, is het aantal vrouwen en ouderen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt, toegenomen. Daarnaast is het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking toegenomen, en hoger opgeleiden participeren over het algemeen meer op de arbeidsmarkt. In 2009 was de participatiegraad in Zaanstreek en Waterland 72% tegenover landelijk 71%. Ook de komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. Dit zal de afnemende potentiële beroepsbevolking in ieder geval tot 2015 compenseren. In 2015 zal de bruto arbeidsparticipatie in Zaanstreek en Waterland zijn gestegen tot 75%. In is dit 73%. Kenmerken bruto arbeidsparticipatie De participatie onder mannen ligt landelijk en in Zaanstreek en Waterland hoger dan onder vrouwen. Dit blijft zo tot 2015. Bovenstaande grafieken tonen dat vooral de participatie onder vrouwen stijgt, terwijl dat van mannen rond de 80% blijft schommelen. Hierdoor halveert het verschil in arbeidsparticipatie van mannen en vrouwen. De participatie van zowel mannen als vrouwen ligt in Zaanstreek en Waterland iets hoger dan landelijk. In de leeftijdsgroep 25-54 jaar participeert men tussen de 80 en 90% op de arbeidsmarkt. Bij jongeren (25-) en ouderen (55+) ligt het percentage lager. De komende jaren stijgt de arbeidsparticipatie van ouderen sterk. In 2009 en 2015 ligt de arbeidsparticipatie van ouderen in Zaanstreek en Waterland boven het landelijk gemiddelde. 5

4 Beroepsbevolking Ontwikkeling beroepsbevolking Zaanstreek en Waterland en, Kenmerken beroepsbevolking, 2009 en 2015 (in %) 1996-2015 (index; 1996=100) Zaanstreek en 130 Waterland 125 120 115 110 105 100 95 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Zaanstreek en Waterland 2009 2015 2009 2015 Totaal (absoluut) 157.200 162.800 7.846.200 8.135.700 Mannen 55% 53% 56% 54% Vrouwen 45% 47% 44% 46% 15-24 jaar 11% 11% 11% 12% 25-34 jaar 20% 20% 22% 23% 35-44 jaar 29% 24% 27% 23% 45-54 jaar 26% 29% 25% 27% 55 jaar e.o 14% 16% 14% 15% Zaanstreek en Waterland Bron: CBS Statline, bewerking Etil autochtoon 81% 82% allochtoon 19% 18% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Toekomstige ontwikkelingen Kenmerken van beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking behoren alle mensen die werkend of werkzoekend actief zijn op de arbeidsmarkt. Dit wordt bepaald door een combinatie van de potentiële beroepsbevolking en arbeidsparticipatie. Ondanks een afnemende potentiële beroepsbevolking blijft de beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland stijgen de komende jaren. Deze groei ontstaat doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. Naar leeftijd wijkt de beroepsbevolking in de regio niet af van. Driekwart van de beroepsbevolking bevindt zich tussen de 25 en 54 jaar. In 2015 is er wel een kleine verschuiving te zien van de categorie 35-44 naar 45-54. De verdeling naar etniciteit toont dat het aandeel allochtonen in de beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland overeenkomt met het landelijk gemiddelde. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland uit 157.200 personen. In 2010 daalde de beroepsbevolking, maar deze herstelt zich in de komende jaren waardoor in 2015 de beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland zal toenemen. De beroepsbevolking neemt dan met 11.600 personen toe ten opzichte van 2009. Landelijk stijgt de beroepsbevolking tussen 2009 en 2015 van ruim 7,8 miljoen personen naar ruim 8,1 miljoen in 2015. 6

5 Pendel Binnenlandse pendel in Zorg en WJK, Zaanstreek en Waterland, 2006-2009 Binnenlandse pendel in Zorg en WJK en alle sectoren, 2009 6.000 (uitgedrukt als percentage van totaal aantal werknemers) 4.000 200% 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-10.000-12.000 2006 2007 2008 2009 Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: Loonaangifte, Statistiek Werkgelegenheid en Lonen (SWL), CBS, bewerking Etil 100% 0% -100% -200% -300% Zorg en WJK Zaanstreek en Waterland Alle sectoren Zaanstreek en Waterland Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Inkomende pendel uit buitenland, 2009* Zorg en WJK Alle sectoren Zaanstreek en Waterland ** 580 9.600 147.600 Voor geldt de volgende uitsplitsing: België 70% 29% Duitsland 27% 29% Polen 0% 32% Overig buitenland 3% 10% * Er zijn geen gegevens bekend over uitgaande pendel naar het buitenland. ** Aantallen kleiner dan 10 worden niet weergegeven Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Top-3 inkomende en uitgaande pendelstromen in Zorg en WJK, Zaanstreek en Waterland 2009 Inkomende pendel Uitgaande pendel Regio van herkomst Regio van bestemming Noord-Holland Noord 2.340 Amsterdam 6.860 Amsterdam 770 Noord-Holland Noord 1.130 Amstelland, Kennemerland en Meerlanden 640 Amstelland, Kennemerland en Meerlanden 850 Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Een belangrijk fenomeen voor de bepaling van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt is de pendel. De regionale arbeidsmarkt is geen gesloten systeem. Zo is er sprake van inkomende binnenlandse pendel. Dit zijn personen die weliswaar in de regio werken, maar elders in wonen. Omgekeerd is er ook sprake van uitgaande binnenlandse pendel, personen die wel in de regio wonen, maar elders in werken. Deze gegevens komen uit Statistiek Werkgelegenheid en Lonen van het CBS. Daarnaast kan er, voornamelijk in grensregio s, sprake zijn van buitenlandse pendel. Er is bekend hoeveel inwoners van een ander land in de regio werken, de inkomende buitenlandse pendel. Omdat deze gegevens niet voor het buitenland beschikbaar zijn, is onduidelijk hoeveel inwoners van de regio in het buitenland werkzaam zijn (de uitgaande buitenlandse pendel). Binnenlandse pendel In Zaanstreek en Waterland is er in Zorg en WJK sprake van een negatief binnenlands pendelsaldo, dat in de loop van de jaren steeds groter is geworden. In 2009 was het pendelsaldo in Zorg en WJK -6.300. Dat betekent dat veel inwoners van Zaanstreek en Waterland die werkzaam zijn in Zorg en WJK, buiten de regio werken. Ruim 10.300 inwoners van Zaanstreek en Waterland verlaten de regio om elders in de zorg te gaan werken, terwijl ongeveer 4.000 mensen de omgekeerde beweging maken. De populairste bestemmingen om vanuit Zaanstreek en Waterland in Zorg en WJK te gaan werken, zijn naburige regio s Amsterdam, Noord-Holland Noord en Amstelland, Kennemerland en Meerlanden. De grafiek rechtsboven vergelijkt de binnenlandse pendel in Zorg en WJK met andere sectoren. Dan blijkt dat het binnenlands pendelsaldo in Zorg en WJK relatief minder negatief uitvalt dan in andere sectoren. De sector kent in Zaanstreek en Waterland een relatief kleinere inkomende en uitgaande binnenlandse pendel in vergelijking met alle overige sectoren. Hierdoor valt het binnenlands pendelsaldo in Zorg en WJK minder negatief uit. Buitenlandse pendel Er zijn alleen gegevens beschikbaar over de inkomende buitenlandse pendel. In totaal komen 580 buitenlanders naar Zaanstreek en Waterland om te werken, daarvan komt slechts een enkeling in Zorg en WJK terecht. Op basis van landelijke cijfers weten we dat de grootste groep buitenlandse werknemers die in komt werken in Zorg en WJK afkomstig is uit België, gevolgd door Duitsland. In vergelijking met andere sectoren werken er relatief veel inwoners uit België in de se gezondheids- en welzijnszorg. 7

6 Niet-Werkende Werkzoekenden (NWW) Kenmerken totale werkloosheid, 2010 (jaargemiddelde) Regio's Zaanstreek en Waterland Totaal NWW 8.490 497.900 Totaal NWW Zorg en WJK 290 18.400 Mannen 50% 52% Vrouwen 50% 48% 15-24 jaar 9% 8% 25-54 jaar 71% 70% > 55 jaar 20% 22% Ontwikkeling werkloosheidspercentage in Zaanstreek en Waterland en, jaargemiddelde 2007-2010 (in %) 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% < 1 jaar werkloos 55% 53% > 1 jaar werkloos 45% 47% Basisonderwijs 25% 28% VMBO 23% 21% HAVO/VWO 5% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS MBO 33% 31% HBO/Bachelor 10% 11% WO/Master 3% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS 0% 2007 2008 2009 2010 Zaanstreek en Waterland Kenmerken werkloosheid Als het aanbod van de arbeidsmarkt niet aansluit op de vraag, ontstaat werkloosheid. De cijfers worden uitgedrukt in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW ers). Dit zijn mensen tussen 15 en 64 jaar die werk zoeken van minstens twaalf uur per week en daarvoor staan ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf. In 2010 waren in Zaanstreek en Waterland ongeveer 8.500 mensen werkloos, daarvan was de helft man en 20% van de NWW-ers was ouder dan 55 jaar, terwijl 9% nog geen 25 was. In Zaanstreek en Waterland had 49% van de NWW-ers maximaal een vmbo-opleiding, 38% was middelbaar opgeleid en 13% was hoger opgeleid. Het aantal NWW in Zorg en WJK is gebaseerd op het aantal bij UWV WERKbedrijf ingeschreven NWW ers in de voor de sector Zorg en WJK meest relevante grofmazige beroepsgroepen. Dit zijn de (para)medische, algemeen verzorgende en sociaal-maatschappelijke beroepsgroepen tot en met het hogere beroepsniveau. In Zaanstreek en Waterland staan 290 niet-werkende werkzoekenden in Zorg en WJK ingeschreven. Dit is waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal. Het UWV deelt een aantal Zorg en WJK beroepen in bij niet-zorg/wjk-beroepen en deze blijven daarom buiten beschouwing. Recente ontwikkelingen werkloosheid De ontwikkeling van de werkloosheid weerspiegelt de economische ontwikkeling. Toch valt op dat de werkloosheid ondanks de economische crisis in 2009 en 2010 slechts beperkt steeg, terwijl de productie enorm terugviel. Verklaringen hiervoor zijn: Labour hoarding: mensen in dienst houden met het oog op verwachte toekomstige krapte. Werktijdverkorting en deeltijd-ww Flexibilisering van de arbeidsmarkt: meer flexwerkers en zzp ers. Mogelijke veranderingen in de sectorstructuur: meer diensten en minder industrie waardoor het effect van productiedaling op personele bezetting verandert. Onvervulde vacatures: zelfs op het dieptepunt van de crisis waren er landelijk nog 100.000 openstaande vacatures. Het is plausibel dat een deel van de mensen die door de crisis hun werk kwijt raakten, konden instromen op nog openstaande vacatures bij andere arbeidsorganisaties. Langer doorleren door jongeren. In Zaanstreek en Waterland ligt de werkloosheid structureel lager dan landelijk. Het gemiddelde NWW-percentage was in 2010 5,4% in Zaanstreek en Waterland en 6,4% in. 8

7 Werkgelegenheid in Zorg & WJK Werknemers in Zaanstreek en Waterland en uitgesplitst naar sector, 2009 Zaanstreek en Waterland Werkgelegenheid Zorg WJK Zorg % totale % totale % totale absoluut werkgelegenheid absoluut werkgelegenheid absoluut werkgelegenheid absoluut In werknemers 13.100 13% 2.100 2% 1.007.400 13% 171.200 In arbeidsvolume werknemers 9.400 11% 1.300 2% 678.700 11% 116.400 In banen van werknemers 14.200 13% 2.100 2% 1.079.700 14% 182.300 WJK % totale werkgelegenheid 2% 2% 2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zorg en WJK, in Zaanstreek en Waterland en, 2006-2009 (index; 2006=100) 108 106 104 102 100 98 96 94 92 2006 2007 2008 2009 Zaanstreek en Waterland Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zaanstreek en Waterland naar branche, 2006-2009 Gem. jaarlijkse groei 2006- NL Gem. jaarlijkse groei 2006-2009 (%) Branches 2006 2007 2008 2009 2009 (%) Ziekenhuizen 2.500 2.500 2.500 2.600 1,5% 2,5% Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 500 600 300 500 8,0% 3,4% Gehandicaptenzorg 2.000 2.100 2.100 2.300 4,6% 3,4% Verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT) 7.200 7.500 6.700 6.000-5,4% 1,6% Zorg overig 1.600 1.700 2.400 1.700 7,8% -0,6% Jeugdzorg 0 0 200 200 142,9% 5,2% Kinderopvang 1.000 1.000 1.100 1.200 8,4% 9,1% Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) 900 800 700 700-8,8% -1,5% Verdeling werknemers naar branches, 2009 Totaal 15.700 16.200 16.000 15.200-0,7% 2,2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil 9 1% 2% 11% 11% 15% Zaanstreek en Waterland 4% 8% 40% 13% 34% 15% 17% 15% 6% 6% 5% 13% 22% 20% 4% 14% 12% 10% 7% 4% Ziekenhuizen Geestelijke gezondheidszorg Gehandicaptenzorg VVT Zorg overig Jeugdzorg Kinderopvang WMD

Karakteristieken van werknemers naar branche, Zaanstreek en Waterland, 2009 Branches Aantal werknemers 2009 Deeltijd factor Gemiddelde leeftijd Aandeel 55+ Aandeel 35- Aandeel vrouwen Ziekenhuizen 2.600 0,73 41,6 14% 28% 83% GGZ 500 0,83 41,3 15% 33% 79% Gehandicaptenzorg 2.300 0,66 39,7 13% 34% 82% VVT 6.000 0,69 42,3 17% 26% 92% Zorg overig 1.700 0,76 41,1 14% 29% 83% Jeugdzorg 200 0,83 34,8 7% 54% 76% Kinderopvang 1.200 0,58 34,1 6% 58% 96% WMD 700 0,68 43,2 26% 27% 81% Totaal Zorg en WJK Zaanstreek en Waterland 15.200 0,68 40,9 15% 31% 87% Totaal alle sectoren Zaanstreek en Waterland 103.800 0,78 39,2 17% 41% 59% Totaal Zorg en WJK 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84% Totaal alle sectoren 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Aandeel zelfstandigen in werkgelegenheid in Zorg en WJK, 2006-2008 (in %) 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Bron: SSB Zelfstandigen 2006 2007 2008 Zelfstandigen Zaanstreek en Waterland Zelfstandigen Zorg en WJK binnen geheel van sectoren Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zorg en WJK. De werkgelegenheid wordt gemeten in het aantal werknemers, dat is het gemiddeld aantal personen dat in de maand december een arbeidsovereenkomst heeft. De recente recessie is landelijk niet van invloed geweest op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Zorg en WJK. Waar de werkgelegenheid in veel andere sectoren in 2009 sterk is afgenomen, is in de Zorg en WJK sprake van groei. In 2009 bedroeg het aantal werknemers bijna 1,2 miljoen. Gedurende de periode 2006-2009 groeide landelijk het aantal werknemers per jaar gemiddeld met ruim twee procent. In Zaanstreek en Waterland zijn meer dan 15.000 werknemers actief in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 15% van alle werknemers. Landelijk is dit aandeel ook 15%. De werkgelegenheid in Zorg en WJK in Zaanstreek en Waterland nam af in de periode 2006-2009. Procentueel was de afname gemiddeld 0,7% per jaar. Hoewel de grote lijnen herkenbaar zijn is het mogelijk dat de werkgelegenheidsontwikkeling op regionaal niveau, wanneer dit wordt bekeken van jaar op jaar, in sommige gevallen wat vreemde bewegingen kan laten zien. Zo is er in Zaanstreek en Waterland een groot verschil in werkgelegenheid in de geestelijke gezondheidszorg van 2007 naar 2008. Het aantal werknemers neemt dan met de helft af. Hieraan kunnen meerdere oorzaken ten grondslag liggen. Het vergt nog nader onderzoek om uit te vinden wat daar precies aan de hand is. Branches De ontwikkeling van de werkgelegenheid verschilt sterk tussen de diverse branches. In het algemeen waren in 2009 de meeste werknemers in zowel Zaanstreek en Waterland als werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. Tussen 2006 en 2009 is met name de groei van het aantal werknemers in de kinderopvang en de jeugdzorg landelijk sterk geweest, respectievelijk 9,1 en 5,2%. Op regionaal niveau wijkt de ontwikkeling per branche sterk af van het landelijk beeld. Regionaal was de toename in werkgelegenheid in de jeugdzorg 142,9%. De werkgelegenheid in VVT nam af met 5,4%, terwijl er landelijk een groei was van 1,6%. In zorg overig groeide de werkgelegenheid, terwijl deze landelijk daalde. Verder daalde de werkgelegenheid in WMD sterker in de regio dan landelijk. Kenmerken werknemers in zorgsector Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Zaanstreek en Waterland werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,68 werkweek tegenover 0,67 landelijk. De omvang van de gemiddelde werkweek verschilt sterk tussen de diverse branches. In Zaanstreek en Waterland hebben de branches kinderopvang en gehandicaptenzorg de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek met respectievelijk 0,58 en 0,66. De werkweek is een stuk kleiner vergeleken met GGZ of jeugdzorg, waar de gemiddelde werkweek 0,83 bedraagt. De gemiddelde leeftijd van werknemers in de sector Zorg en WJK is 41 jaar en 87% van de werknemers is vrouw. Het aandeel jongeren (35-) is tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). Zelfstandigen in Zorg en WJK Bovenstaande grafiek toont het aandeel zelfstandigen in de sector. In de afgelopen jaren is zowel in Zaanstreek en Waterland als het aandeel zelfstandigen toegenomen. De trend van 'individualisering' van de beroepsbevolking, namelijk het in toenemende mate kiezen (vrijwillig of gedwongen) voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel (zzp'er) speelt ook een rol in de sector Zorg en WJK. 10

8 Instroom in opleidingen voor Zorg & WJK Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Zaanstreek en Waterland en, 2009, absoluut en Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in uitgedrukt als percentage van de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Zaanstreek en Waterland en, 2009 Zaanstreek en Waterland % instroom % instroom Zorg & WJK Overig Kwalificaties Absoluut Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK V&V SAW Abs. % Abs. % V&V Zorghulp (niveau 1) 12 1% 1.096 2% BOL 299 175 474 20% 1.936 80% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 147 15% 9.431 17% BBL 191 89 280 21% 1.031 79% Verzorgende (niveau 3) 165 17% 7.658 14% HBO 44 153 197 11% 1.551 89% Verpleegkundige (niveau 4) 94 10% 5.533 10% Verpleegkundige (niveau 5) 44 5% 3.306 6% AG* Assisterenden (niveau 4) 72 8% 2.784 5% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 168 18% 7.625 14% V&V SAW Zaanstreek en Waterland Zorg & WJK Overig Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 26 3% 3.603 7% Abs. % Abs. % Pedagogisch werker (niveau 4) 32 3% 2.794 5% BOL 14.689 11.236 25.925 22% 89.910 78% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 20 2% 831 2% BBL 11.813 5.171 16.984 26% 48.354 74% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 14 1% 839 2% HBO 3.306 8.995 12.300 12% 88.190 88% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 4 0% 715 1% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 84 9% 4.624 8% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 20 2% 708 1% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 49 5% 3.662 7% Totaal Zorg en WJK 951 100% 55.209 100% Totaal overige opleidingen 4.518 226.454 Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * Dit betreft een optelling van de kwalificaties apothekersassistent, doktersassistent en tandartsassistent Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest ongeveer een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK (MBO+HBO). De populairste opleidingen op mbo-niveau zijn pedagogisch werker (niveau 3), verzorgende (niveau 3) en helpende zorg en welzijn (niveau 2). In Zaanstreek en Waterland is de instroom in BOL- en BBL-opleidingen in Zorg en WJK ongeveer even groot: 20% van alle BOL-leerlingen kiest voor een opleiding voor Zorg en WJK en zo n 21% van de BBL ers maakt deze keuze. Landelijk gelden ongeveer dezelfde percentages. In Zaanstreek en Waterland is de instroom binnen het HBO het grootst in sociaal pedagogische hulpverlening. Ongeveer 11% van alle leerlingen in Zaanstreek en Waterland die instromen in het HBO, kiest voor een opleiding voor Zorg en WJK. De grafiek op de rechterpagina (bovenaan) toont dat de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK tussen 2006-2009 is toegenomen. In totaal is de toename 5,8% in Zaanstreek en Waterland. De instroom in overige opleidingen is sterker toegenomen, namelijk met 9,6%. Kenmerken instroom MBO De samenstelling van de bevolking naar leeftijd verandert in de toekomst en het aandeel personen van niet-se herkomst neemt toe, met name in grootstedelijke gebieden. Uitgaande van een toenemende vraag naar zorgdiensten is het voor de arbeidsmarkt in Zorg en WJK van belang om aantrekkelijk te zijn voor deze groep personen. De grafieken op de rechterpagina hebben betrekking op de samenstelling van de instroom in opleidingen voor Zorg en WJK. In Zaanstreek en Waterland ligt het aandeel mannen en allochtonen in BOL- en BBL-opleidingen op hetzelfde niveau als landelijk. Het aandeel 25-plussers is in Zaanstreek en Waterland iets lager dan landelijk. Kenmerken instroom HBO De regionale instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK kenmerkt zich door een lager aandeel mannen en 25-plussers en een groter aandeel allochtonen. Respectievelijke bedroegen deze 15, 21 en 29%. 11

Ontwikkeling instroom in opleidingen voor Zorg en WJK en overige opleidingen, Zaanstreek en Waterland en, 2006-2009 (in %) 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Zaanstreek en Waterland Totaal overige opleidingen Zorg en WJK Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Zaanstreek en Waterland (in %) uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, (in %) 80% 80% 60% 40% 20% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 60% 40% 20% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK 2009, Zaanstreek en Waterland (in %) 2009, (in %) 30% 30% 25% 25% 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 12

9 Deelnemers in opleidingen voor Zorg & WJK Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Zaanstreek en Waterland Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 16 100% 0% 6% 31% 0% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 326 82% 18% 5% 33% 15% Verzorgende (niveau 3) 341 37% 63% 6% 21% 42% Verpleegkundige (niveau 4) 269 51% 49% 14% 15% 29% Verpleegkundige (niveau 5) 181 n.v.t. n.v.t. 10% 18% 14% AG Assisterenden (niveau 4) 173 97% 3% 3% 42% 10% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 590 81% 19% 6% 28% 13% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 74 69% 31% 28% 27% 31% Pedagogisch werker (niveau 4) 227 79% 21% 13% 19% 12% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 102 39% 61% 27% 16% 46% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 49 90% 10% 49% 31% 8% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 17 94% 6% 24% 41% 18% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 361 n.v.t. n.v.t. 15% 25% 23% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 58 n.v.t. n.v.t. 35% 33% 38% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 195 n.v.t. n.v.t. 20% 41% 30% Totaal Zorg en WJK 2.979 51% 22% 12% 26% 22% Totaal overige opleidingen 14.038 38% 21% 60% 27% 18% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 1.310 72% 28% 8% 51% 37% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 18.472 83% 17% 10% 40% 21% Verzorgende (niveau 3) 19.540 39% 61% 7% 20% 44% Verpleegkundige (niveau 4) 17.772 59% 41% 14% 14% 26% Verpleegkundige (niveau 5) 12.796 n.v.t. n.v.t. 13% 13% 21% AG Assisterenden (niveau 4) 7.943 88% 12% 4% 37% 17% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 24.332 86% 14% 7% 30% 14% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 10.908 73% 27% 22% 20% 26% Pedagogisch werker (niveau 4) 10.790 71% 29% 18% 19% 29% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 3.987 52% 48% 24% 14% 40% Sociaal cultureel werker (niveau 4) 3.620 94% 6% 47% 47% 9% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 2.779 96% 4% 26% 56% 14% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 20.573 n.v.t. n.v.t. 19% 23% 27% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 3.283 n.v.t. n.v.t. 35% 30% 31% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 14.552 n.v.t. n.v.t. 19% 29% 28% Totaal Zorg en WJK 172.657 50% 21% 15% 26% 25% Totaal overige opleidingen 768.971 35% 17% 59% 25% 20% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. 13

Kenmerken deelnemers in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken deelnemers in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2010, Zaanstreek en Waterland (in %) 2010, Zaanstreek en Waterland (in %) 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Deelnemers MBO Gediplomeerde schoolverlaters van opleidingen voor Zorg en WJK vormen nieuw aanbod voor de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK. Het aantal onderwijsdeelnemers op een bepaald moment is een indicatie voor de arbeidsmarktinstroom van gediplomeerden op de middellange termijn. In Zaanstreek en Waterland volgen op mbo-niveau een kleine 2.200 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de mbo-opleidingen pedagogisch werker (niveau 3), verzorgende (niveau 3) en helpende zorg en welzijn (niveau 2). In Zaanstreek en Waterland volgen op hbo-niveau een kleine 800 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening. Kenmerken deelnemers In Zaanstreek en Waterland nemen relatief veel mannen deel aan de opleiding sociaal cultureel werker (niveau 4). De helft van de deelnemers in deze opleiding is man. Terwijl in de opleidingen voor assisterenden (niveau 4), helpende zorg en welzijn (niveau 3) en pedagogisch werker (niveau 3) amper mannelijke deelnemers zijn. De opleidingen assisterenden (niveau 4) en sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) hebben een groot aandeel allochtone deelnemers. Het aandeel 25-plussers is verwaarloosbaar in de opleiding zorghulp (niveau 1). Het aandeel 25-plussers is fors in de opleidingen medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) en verzorgende (niveau 3), dit loopt veelal parallel met een hoog aandeel BBL ers. In vergelijking met BOL-opleidingen is het aandeel 25- plussers in BBL-opleidingen 15 keer zo groot. Het aandeel allochtonen is echter een derde kleiner ten opzichte van BOL-opleidingen. Op hbo-niveau is het aandeel mannen groter dan op mbo-niveau. Het aandeel allochtonen is vergelijkbaar met dat in BOL-opleidingen. Het aandeel 25- plussers ligt op hbo-niveau fors lager dan in BBL-opleidingen, maar hoger dan in BOL-opleidingen. 14

10 Sector- & Studierendement Gediplomeerden (abs., 2009), sector- en studierendement in mbo- en hbo-opleidingen, 2007 (in %) SECTORRENDEMENT STUDIERENDEMENT Zaanstreek en Waterland Zaanstreek Gediplomeerden Rendement Rendement Gediplomeerden Rendement Rendement en Waterland Kwalificaties Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) V&V Zorghulp (niveau 1) 12 30% 0% 1.205 43% 2% 74% 71% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 789 41% 7% 35.277 46% 5% 78% 77% Verzorgende (niveau 3) 104 87% 0% 6.290 87% 2% 71% 69% Verpleegkundige (niveau 4) 65 85% 0% 4.039 85% 1% 67% 65% Verpleegkundige (niveau 5) 43 87% 0% 2.615 85% 1% 62% 62% AG Assisterenden (niveau 4) 56 70% 0% 2.337 73% 0% 75% 72% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 121 13% 56% 5.996 21% 43% 67% 64% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 9 ** ** 595 70% 5% * * Pedagogisch werker (niveau 4) 100 41% 22% 5.995 52% 15% 70% 67% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 12 ** ** 914 76% 6% * * Sociaal cultureel werker (niveau 4) 12 ** ** 869 7% 22% 50% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 2 ** ** 497 11% 9% 71% 53% Sociaal pedagogische hulpverlening (niveau 5) 42 33% 24% 3.399 44% 21% 52% 61% Cultureel maatschappelijke vorming (niveau 5) 0 0 0 471 7% 26% 36% 49% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 36 21% 45% 2.400 29% 33% 83% 57% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, SSB, bewerking Etil * Deze opleiding bestond nog niet in schooljaar 2005/2006 en daarom kan geen studierendement worden bepaald. **Geen berekening mogelijk i.v.m. te kleine aantallen. Sectorrendement Het sectorrendement is gedefinieerd als het percentage gediplomeerden van een opleidingen in Zorg en WJK dat een jaar na diplomering werkzaam is in de sector Zorg en WJK. Het regionale sectorrendement is bepaald op basis van de woonregio van de gediplomeerde. Het sectorrendement is in Zaanstreek en Waterland het hoogst voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3). Eén jaar na diplomering is van alle gediplomeerden ongeveer 86% van deze groep werkzaam in de zorgsector. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 70%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. Een laag sectorrendement betekent niet per se dat deze personen niet uiteindelijk in de sector Zorg en WJK gaan werken. Veel gediplomeerden, met name van de lagere niveaus van het mbo, stromen door naar een vervolgopleiding en volgen dus nog enige jaren onderwijs. Een deel van deze personen zal later alsnog instromen op de arbeidsmarkt Zorg en WJK, maar dan vanuit de vervolgopleiding. Studierendement Het studierendement, de mate waarin studenten een diploma halen, loopt uiteen. Van de mbo-leerlingen verpleging en verzorging haalt in Zaanstreek en Waterland gemiddeld 76% hun diploma (gewogen gemiddelde op basis van het aantal gediplomeerden). Dat is iets meer dan landelijk (75%). Het gemiddelde studierendement onder mbo-leerlingen SAW in Zaanstreek en Waterland ligt gemiddeld op 66%. Op niveau 1 ligt het studierendement in Zaanstreek en Waterland op 74%, dat is iets hoger is dan het landelijke rendement. Op niveau 2 ligt het studierendement iets onder het landelijk gemiddelde, respectievelijk 78 tegenover 77%. Op niveau 3 en 4 ligt het rendement tussen de 67 en 75% in Zaanstreek en Waterland. Het studierendement in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK ligt lager dan dat in het mbo. In Zaanstreek en Waterland haalt gemiddeld 65% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. 15

16

11 Het oordeel van werknemers (Werknemersonderzoek) Werkbeleving 2011 in Zaanstreek en Waterland en (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) Zaanstrek en Waterland Werkbeleving* Zorg (n=288) WJK (n=79) Zorg (n=8.579) WJK (n=2.349) Ervaren werkdruk 3,3 3,5 3,4 3,5 Waardering door leidinggevende 3,7 3,8 3,6 3,7 Inhoud & omstandigheden werk 4,1 4,2 4,1 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,5 3,7 3,5 3,7 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 Werkbeleving 2011 in uitgesplitst naar branche (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) ZKH GGZ GHZ VVT Zorg overig JZ KO WMD Werkbeleving* (n=2.397) (n=1.017) (n=1.582) (n=2.813) (n=770) (n=805) (n=779) (n=765) Ervaren werkdruk 3,4 3,4 3,3 3,4 3,4 3,3 3,5 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,6 3,6 3,6 3,7 3,7 3,8 3,6 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 4,1 4,1 4,2 4,1 4,3 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,4 3,7 3,6 3,6 3,3 3,8 3,5 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 Werkbeleving 2011 van VOV personeel en niet-vov personeel in Zaanstreek en Waterland Vertrekgeneigdheid VOV personeel in Zaanstreek en Waterland (in %) (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) VOV personeel niet-vov personeel Werkbeleving* (n=249) (n=96) Ervaren werkdruk 3,3 3,3 Waardering door leidinggevende 3,6 3,8 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 Ervaren zelfstandigheid 3,4 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil *Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van "werkbeleving", zie bijlage 2 15% WJK 12% 4% 13% Zorg 11% 3% 0% 5% 10% 15% 20% Op zoek naar een andere baan Op zoek en minimaal enige actie hiertoe ondernomen Op zoek, minimaal enige actie hiertoe ondernomen en buiten de sector zoeken of geen voorkeur hebbend Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. 17

12 Het oordeel van werkgevers (Werkgeversonderzoek*) Knelpunten in personeelsbeleid, top 5 Zaanstreek en Waterland (n=14) (n= 1.000) Loonkosten 31% Beheersing van de werkdruk 27% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 27% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 21% Beheersing van de werkdruk 26% Het aantrekken van (nieuw) personeel 20% Inzetbaarheid van het personeel 25% Vergrijzing van het personeel 20% Ziekteverzuim en/of WAO-instroom 22% Loonkosten 17% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Maatregelen die de instellingen nemen om de werkdruk te verminderen Top 5 en ranking meest succesvolle maatregelen, Zaanstreek en Waterland en Zaanstreek en Waterland (n=14) (n= 1.000 ) Meest succesvol Coaching van leidinggevenden 11% Werkprocessen efficiënter vormgeven 15% 1 Werkdrukanalyse 9% Door extra personeel aan te trekken 11% 2 Door het ziekteverzuim te verlagen 9% Betere roostering 8% 3 Betere roostering 4% Werkdrukanalyse 4% - Door extra personeel aan te trekken 3% Coaching van leidinggevenden 3% 4 Geen maatregelen genomen 41% Geen maatregelen genomen 42% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Werknemers In juni 2011 gaven ruim 350 werknemers in Zaanstreek en Waterland hun oordeel over werken in de sector Zorg en WJK. Op de linkerpagina staan enkele resultaten van dit onderzoek. Aan de hand van een aantal stellingen is de werkbeleving van medewerkers in de sector gemeten. Het gaat hier om vier factoren die gezamenlijk de gemiddelde werkbeleving vormen. Men is het meest tevreden over het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk, dit geldt voor de Zorg en WJK. Landelijk wordt de meeste werkdruk ervaren in de branches gehandicaptenzorg en jeugdzorg. In Zaanstreek en Waterland is er weinig verschil in werkbeleving tussen VOV-personeel en niet-vov personeel. Het VOV-personeel is iets negatiever over de waardering door de leidinggevende en de ervaren zelfstandigheid dan niet-vov personeel. Ruim 13% van het VOV-personeel in de Zorg in Zaanstreek en Waterland geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de sector WJK ligt dit percentage hoger, namelijk op 15%. In de Zorg is ongeveer 80% van deze groep echt actief op zoek naar een andere baan. Bij WJK is dit percentage 85%. Actief op zoek wil zeggen dat mensen van zichzelf aangeven activiteiten te ontplooien om een nieuwe baan te vinden. In de Zorg is weer ongeveer een derde van de actief zoekenden op zoek naar een baan buiten de sector. Terwijl in WJK 27% op zoek is naar een baan buiten de sector. In Zaanstreek en Waterland is het dreigende verlies voor de sector Zorg en WJK daarmee respectievelijk 3 en 4%. Werkgevers Ook werkgevers zijn in juni 2011 benaderd voor een onderzoek en in totaal hebben 14 werkgevers in Zaanstreek en Waterland deelgenomen. In het onderzoek is onder andere gevraagd naar knelpunten in de personeelsvoorziening en maatregelen om werkdruk te verminderen. De top 5 van knelpunten in personeelsbeleid wijkt in Zaanstreek en Waterland af van het landelijk gemiddelde. Het nummer 1 knelpunt dat werkgevers in Zaanstreek en Waterland ervaren is ''loonkosten''. Dit knelpunt staat landelijk pas op de vijfde plek. Landelijk is de nummer 1 de beheersing van de werkdruk. Maatregelen om diezelfde werkdruk te verminderen komen in Zaanstreek en Waterland redelijk overeen met het landelijk beeld. Opvallend genoeg geeft 41% van de werkgevers in de regio aan geen maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen. Dit komt overeen met het landelijke beeld. n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. * De resultaten van het werkgeversonderzoek zijn op regionaal niveau niet representatief maar indicatief 18

13 Samenvattend overzicht AANBOD Zaanstreek en Waterland ontgroent en vergrijst. De potentiële beroepsbevolking, alle mensen tussen 15 en 64 jaar, bestond in 2009 uit 217.500 mensen in Zaanstreek en Waterland. De potentiële beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland vanaf 2010 rond 105 procent t.o.v. 1996 schommelt en grotendeels de landelijke lijn volgt. In 2009 was de bruto participatiegraad in Zaanstreek en Waterland 72% tegenover landelijk 71%. Ook de komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. Deze stijging vindt voornamelijk onder vrouwen plaats. In Zaanstreek en Waterland ligt de arbeidsparticipatie van ouderen boven het landelijk gemiddelde. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Zaanstreek en Waterland uit 157.200 personen. De komende jaren blijft de regionale beroepsbevolking groeien, ondanks een afnemende potentiële beroepsbevolking. Dit komt doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. VRAAG In Zaanstreek en Waterland zijn meer dan 15.000 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 15% van alle werknemers. Landelijk is dit eveneens 15%. De meeste mensen zijn werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. In de periode 2006-2009 nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Zaanstreek en Waterland af met gemiddeld 0,7% per jaar, terwijl de werkgelegenheid landelijk toenam met 2,2% per jaar. Landelijk is met name de groei in de kinderopvang en de jeugdzorg sterk geweest. In de regio was met namen de groei in de jeugdzorg veel sterker dan landelijk. Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Zaanstreek en Waterland werkte de gemiddelde werknemer in Zorg en WJK in 2009 0,68 werkweek tegenover 0,67 landelijk. Regionaal gezien hebben de branches kinderopvang en gehandicaptenzorg de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek. De gemiddelde leeftijd van werknemers in Zorg en WJK is 41 jaar en 87% van de werknemers is vrouw. In Zaanstreek en Waterland en omgeving is het aandeel jongeren (35-) tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). In de afgelopen jaren is zowel in Zaanstreek en Waterland als het aandeel zelfstandigen werkzaam binnen Zorg en WJK toegenomen. ONDERWIJS Tussen 2006 en 2009 is in de regio de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK toegenomen. Binnen Zorg en WJK kiezen de meeste leerlingen in de regio voor mboopleidingen pedagogisch werker (niveau 3), verzorgende (niveau 3) en helpende zorg en welzijn (niveau 2). Binnen het HBO is de instroom in sociaal pedagogische hulpverlening het grootst. In Zaanstreek en Waterland ligt het aandeel mannen en aandeel allochtonen in BOL- en BBL-opleidingen op hetzelfde niveau als landelijk. Het aandeel 25-plussers is in Zaanstreek en Waterland lager dan landelijk. Het sectorrendement is het hoogst voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3) in Zaanstreek en Waterland. Voor assisterenden (niveau 4) is het rendement 70%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. In Zaanstreek en Waterland ligt het studierendement van mbo-leerlingen V&V gemiddeld op 76%, dat is net iets minder dan landelijk (75%). Onder mbo-leerlingen SAW haalt ongeveer 66% zijn diploma in Zaanstreek en Waterland. OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS Ruim 350 werknemers in Zorg en WJK hebben in Zaanstreek en Waterland hun oordeel gegeven over werken in de sector. Werknemers in zowel Zorg als WJK zijn het meest tevreden over het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk. Ruim 13% van het VOV-personeel in Zaanstreek en Waterland geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de WJK sector ligt dit percentage hoger op 15%. In de Zorg is ongeveer 80% van deze groep echt actief op zoek naar een andere baan. Bij WJK is 85% actief op zoek. In Zaanstreek en Waterland is het dreigende verlies voor de sector Zorg en WJK daarmee respectievelijk 3 en 4%, omdat deze mensen buiten de sector naar een baan zoeken. Het nummer één knelpunt dat 14 werkgevers in Zaanstreek en Waterland ervaren is loonkosten". Landelijk is het grootste knelpunt "beheersing van de werkdruk". In totaal geeft 41% van de 14 werkgevers in de regio aan geen maatregelen te hebben genomen om de werkdruk te beheersen. In Zaanstreek haalt gemiddeld 65% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. 19

Definities 2. (Potentiele) beroepsbevolking Bevolking Potentiële beroepsbevolking 3. Arbeidsparticipatie Bruto participatiegraad 4. Beroepsbevolking Beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Bevolking op 1 januari per jaar. Het betreft de geregistreerde bevolking van een gebied. Peildatum: 1 januari. Bron: CBS Statline, bewerking Etil. Alle personen van 15-64 jaar. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, bewerking Etil. Het aandeel van de werkzame én werkloze beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking (= bevolking 15-64 jaar) weergegeven als een percentage. Bruto participatiegraad wordt ook wel arbeidsparticipatie of beroepsdeelneming genoemd. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. De beroepsbevolking is gelijk aan de som van de werkzame beroepsbevolking en de werkloze beroepsbevolking. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. De werkzame beroepsbevolking bestaat uit personen (= bevolking 15-64 jaar) die ten minste 12 uur per week betaald werken of werk hebben aanvaard. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking Etil. De werkloze beroepsbevolking bestaat uit personen (= bevolking 15-64 jaar) die geen betaald werk hebben (of minder dan 12 uur per week) en die aangeven meer dan 12 uur per week te willen werken, daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn en de afgelopen vier weken actief naar werk hebben gezocht. 5. Pendel Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. Het aantal personen dat in een bepaald gebied komt werken maar woonachtig is in een ander gebied. De populatie omvat alle werknemers bij bedrijven en instellingen in die op enig moment in de maand december werkzaam waren. Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Het aantal personen dat in een bepaald gebied woont maar werkt in een ander gebied. De populatie omvat alle werknemers bij bedrijven en instellingen in die op enig moment in de maand december werkzaam waren. Personen die in het buitenland werken zijn niet in de uitgaande pendel opgenomen (geen gegevens over bekend). Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Het verschil tussen inkomende en uitgaande pendel in een gebied. Buitenlandse pendel wordt buiten beschouwing gelaten bij het bepalen van het regionale pendelsaldo. Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil 20