MEYSFocus Februari 211 Geachte lezer, Afrika wordt nog door veel ondernemers als kansrijke markt over het hoofd gezien. Dat is jammer want met één miljard consumenten en hoge economische groei in grote delen van het continent, biedt Afrika interessante groeimogelijkheden voor Nederlandse bedrijven. In deze MEYSFocus staan we kort stil bij de vier landen Mali, Ghana, Rwanda, en Tanzania. Deze landen hebben in het afgelopen decennium een sterke economische groei laten zien wat naar verwachting in de komende jaren wordt voortgezet. Ze worden daarom ook wel frontiermarkten genoemd. Maar voor veel van deze nieuwe markten geldt dat naast kansen ook bedreigingen voor ondernemers zijn als gevolg van (onverwachte) politieke ontwikkelingen die het overheidsbeleid op het gebied van private sector ontwikkeling beïnvloeden. Sinds 1996 verzameld de Wereldbank een groot aantal indicatoren om de kwaliteit van het openbaar bestuur te bepalen welke tevens van belang zijn voor het ondernemersklimaat. We gaan kort in op deze indicatoren en kijken hoe de vier landen hier vervolgens op scoren. Ik wens u veel leesplezier! Marco Rensma Directeur Mali Met een bevolking van ruim 13 miljoen inwoners en een landoppervlakte wat 3x Nederland is, behoort Mali tot één van de dunst bevolkte gebieden in West-Afrika. Zo n 6% van het land bestaat uit woestijn. Het inkomen per hoofd van de bevolking (BBP per capita) bedroeg in US$ 67. Dit is minder dan % van het gemiddelde inkomen in Afrika (excl. Zuid-Afrika). Het economisch hart van Mali is de delta van de rivier de Niger. Doordat Mali niet aan zee ligt is zij voor haar overzeese handel afhankelijk van buurlanden. Vanwege de instabiliteit in enkele omringende landen (Ivoorkust, Liberia, Sierra Leone) zoekt Mali vooral toenadering tot Senegal. gemiddelde (,3%). Daarmee behoorde Mali tot de top 1 van snelst groeiende economieën van Afrika. Voor de periode 211-212 is de verwachting van het IMF dat deze sterke economische groei zowel in Mali als in geheel Sub-Sahara Afrika doorzet. Daarmee ligt de groei op ruim het drievoudige van wat het IMF verwacht voor de Eurozone. 12 6 2 2v 211p 212p Mali Afrika De gemiddelde economische groei van Mali lag gedurende de periode - met,7% boven het Afrikaanse De economische groei werd voor een belangrijk deel gedragen door een verhoudingsgewijs hoge groei van de kapitaalinvesteringen en overheidsbestedingen in onder meer infrastructuur. De groei in particuliere consumptie bleef hierbij achter. De ontwikkeling van de export over de afgelopen tien jaar laat een grillig verloop zien met sterke dalingen in en. Veranderende weersinvloeden en sterk fluctuerende internationale landbouwprijzen verklaren dit grillige verloop. Mali s belangrijkste exportproducten zijn namelijk agrarische producten waaronder levend vee (koeien, schapen) en katoen. Daarnaast is Mali na Zuid-Afrika en
MEYSFocus Februari 211 Ghana - de derde grootste exporteur van goud in Afrika. Het aandeel van de industrie in de totale export bedraagt slechts 3%. Driekwart van Mali s export gaat naar Zuid-Afrika en nog geen drie procent naar de EU. Daarentegen bestaat 73% van Mali s import uit industriële producten die voornamelijk afkomstig zijn uit de EU. % 2 2 1 - - -1 Part. Cons. Kapitaalinv. Overheidsbest. Export De belangrijkste economische sector in Mali is de landbouw (39%) gevolgd door handel & toerisme (16%) en mijnbouw (1%). Om minder afhankelijk te zijn van de wisselvallige export van agrarische producten en goud, investeert de Malinese overheid de komende jaren fors in het diversificeren van de economie met gerichte investeringen in toerisme, de maakindustrie en energie. Hierin wordt zij financieel ondersteund door onder meer de Wereldbank. Ook Nederland verleent al jaren ontwikkelingshulp aan Mali waarbij steeds meer het accent is komen te liggen op de ontwikkeling (versterking) van de private sector. Ghana De bevolkingsomvang van Ghana bedraagt bijna 2 miljoen mensen waarvan de helft op het platteland leeft. Met een inkomen per hoofd van de bevolking in van US$ 67 behoort Ghana tot een middengroep van West-Afrikaanse landen waarvan het inkomen tussen de US$ US$ 7 ligt. Door haar ligging aan zee is de hoofdstad Accra het economisch centrum van het land. De economie van Ghana groeide in de afgelopen tien jaar met gemiddeld,6%. Voor de komende periode 211-212 verwacht het IMF dat de groei nog hoger uit zal komen. Deze hoge groei ging wel gepaard met een verhoudingsgewijs hoog overheidstekort oplopend tot naar schatting % van het BBP in 2. In de eerste helft van het vorige decennium was het tekort nog gedaald tot,6% in. De overheidschuld daalde in eerste instantie sterk van ruim 1% van het BBP in naar 2% in. Sindsdien is de schuld weer opgelopen tot naar schatting 69% van het BBP in 2. 9 7 6 3 2 2v Diensten Landbouw Industrie Met een aandeel van 3% () in het BBP is landbouw (incl. visserij) de grootste economische sector van Ghana. Cassave en yam zijn de belangrijkste landbouwproducten. De visserij is ook van substantieel belang in de totale productie van de agrarische sector (12%). De groei van de belangrijkste landbouwproducten liet in de periode - een grillig verloop zien. In en daalde zelfs de productie fors. Vanaf nam de groei weer sterk toe. Ten aanzien van de export is Ghana de tweede exporteur ter wereld van cacao. Overige belangrijke exportproducten zijn ananas, suiker en vis. Belangrijkste afzetmarkten zijn Zuid-Afrika (%) en de EU (26%). Sinds is de inflatie in Ghana sterk gedaald maar vertoonde in en weer een opleving naar bijna gemiddeld 2% op jaarbasis. In 2 daalde de inflatie vervolgens weer naar een percentage van rond de %. Deze afnemende inflatiedruk was mede het gevolg van dalende voedsel- en drankprijzen. De rente die de Centrale Bank van Ghana berekend ( prime rate ) laat eveneens een soortgelijke beweging zien over de afgelopen tien jaar. Momenteel (begin februari 211) staat deze rente op 13,%. 1 - Groei belangrijkste landbouwproducten (%) 3 Inflatie (%) 3 Rente (%) 3 2 2 2 1 2 1 2v 2
MEYSFocus Februari 211 Rwanda Na de gewelddadige etnische conflicten van midden jaren negentig, behoort Rwanda inmiddels tot de snelst groeiende economieën van het Afrikaanse continent en is het land snel opgeklommen op de internationale ranglijst van de Wereldbank met betrekking tot de kwaliteit van het ondernemersklimaat. De totale bevolking van Rwanda bedraagt zo n tien miljoen mensen in een land dat qua oppervlakte bijna de helft kleiner is dan Nederland. Het inkomen per hoofd van de bevolking bedroeg in US$ 27 een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. De hoge economische groei gedurende de periode - van 7,9% werd voor een belangrijk deel gedragen door een sterke groei in kapitaalinvesteringen en de export. Door de wereldwijde economische crisis in vielen beide sterk terug waardoor de economische groei daalde tot,1%, het laagste percentage sinds. In 2 herstelde de economie zich weer tot een groei van ruim %. De verwachting van het IMF is dat de economische groei in 211 en 212 uitkomt op,9% respectievelijk 6,%. deze periode is dan ook veel door de Rwandese overheid en internationale donoren geïnvesteerd in bouwprojecten en de infrastructuur. Wat betreft werkgelegenheid is de landbouwsector met % van de totale Rwandese werkgelegenheid veruit de grootste werkgever op ruime afstand gevolgd door de sector handel (7%). Sector Aandeel in BBP (, %) Landbouw 36,1 Industrie, waarvan 1,3 Mijnbouw,7 Maakindustrie 6,7 Nutsvoorzieningen,2 Bouw 7, Dienstverlening, waarvan,6 Handel 13, Transport & Communicatie, Zakelijke dienstverlening,2 De totale Rwandese export van goederen bedroeg in US$ 193 miljoen ( US$ 262 miljoen). De belangrijkste exportproducten zijn thee, (2%), koffie (19%) en de mijnbouwproducten cassiteriet (1%) en coltan (11%). De laatste twee producten worden onder meer gebruikt in de productie van mobiele telefoons en computers. Samen met DR Congo is Rwanda één van de weinige plekken op aarde waar deze aardmetalen voorkomen. Tanzania Tanzania heeft een totale bevolking van bijna miljoen mensen en is 23x zo groot als Nederland. Het inkomen per hoofd van de bevolking bedroeg in US$ 27 wat ongeveer een derde is van het gemiddelde inkomen per capita van geheel Afrika (excl. Zuid-Afrika). 3 2 % - -2 2v Part. Cons. Kapitaalinv. Overheidsbest. Export De economie van Rwanda heeft twee dragende sectoren namelijk landbouw en dienstverlening. In de laatste sector is vooral de handel met bijna 1% van het BBP economisch gezien een belangrijke sector. De industrie heeft een aandeel in het BBP van ongeveer 1% waarbij de bouw de grootste bijdrage levert. Tien jaar geleden was dit nog 6%. Gedurende De economische groei in de afgelopen tien jaar kwam niet onder de 6%. Daarmee behoorde Tanzania tot één van de snelst groeiende economieën van het Afrikaanse continent. Deze hoge groei werd voornamelijk gedragen door een sterke groei in overheidsbestedingen en particuliere consumptie. In
MEYSFocus Februari 211 en daalde de groei als gevolg van de wereldwijde recessie, maar herstelde zich sterk in de loop van 2. Vooral de handel en industrie lieten over de afgelopen jaren een sterke groei zien. De groei in de landbouw blijft hierbij achter. Voor 211 en 212 verwacht het IMF een economische groei van 6,7% respectievelijk 7,%. Daarmee wordt de positieve trend van de afgelopen jaren voortgezet. 2 16 12 - In vergelijking met Mali, Ghana en Rwanda is het belang van de Tanzaniaanse landbouwsector voor de totale economie met 27% () geringer. Na de landbouw is de handel de belangrijkste economische sector in Tanzania (16%). Opvallend is het verhoudingsgewijs grote aandeel van vastgoed in de economie (11%). 11% Q1 Q2 Q3 Q Q1 Q2 Q3 Het belangrijkste exportproduct van Tanzania is goud. Het aandeel hiervan in de totale exportwaarde van US$ 2, miljard in de periode - was 32%. In het derde kwartaal 2 was dit aandeel gestegen tot 37%. Landbouwproducten zoals koffie, thee, katoen en tabak leveren eveneens een belangrijke bijdrage aan de Tanzaniaanse export. Het hoge aandeel van goud betekent dat de exportopbrengsten sterk fluctueren met de goudprijs. Sinds januari is de goudprijs flink gestegen wat Tanzania geen windeieren heeft gelegd. Naast goud en landbouwproducten neemt het belang van industriële exportproducten zoals machines en machineonderdelen in de totale export toe. Belangrijkste exportmarkt voor Tanzania is de EU gevolgd door China en de buurlanden Kenia en Zuid-Afrika. Q Q1 Q2 Q3 Q 2Q1 2Q2 2Q3 Landbouw Industrie Handel Aandeel in BBP () % 21% 16% 7% 27% % Landbouw & Visserij Maakindustrie Bouw Handel Transport & Communicatie Vastgoed Overige 1. 6 2 Q1 Exportontwikkeling (US$ miljoenen) Q2 Q3 Q 2Q1 2Q2 Goud 2Q3 Goudprijs (US$ per ounce) 1. 1.3 1.2 1. 1. Kwaliteit openbaar bestuur De overheid speelt in veel opkomende markten een centrale rol in de ontwikkeling van het ondernemersklimaat. Zij kan daarin een stimulerende rol op zich nemen door onder meer doelgerichte investeringen in de infrastructuur of het verstrekken van subsidies aan het bedrijfsleven. Vaak zien we in deze markten echter ook een overheid die juist een belemmerende rol speelt in de ontwikkeling van de private sector. Dit gebeurt onder andere door overmatige en tegenstrijdige regelgeving, hoge mate van bureaucratie, corruptie of discriminerend fiscaal beleid ten opzichte van buitenlandse ondernemingen. Kennis van en inzicht in het overheidsbeleid in de opkomende markten is voor Nederlandse ondernemers dan ook van groot belang om uiteindelijk succesvol te kunnen zijn. In deze paragraaf geven wij u enkele kernindicatoren die door de Wereldbank wordt gehanteerd om goed overheidsbestuur ( good governance ) te meten. Voor het opstellen van de indicatoren wordt gebruik gemaakt van enquêtes die worden gehouden onder ondernemers die actief zijn in desbetreffende markten. Deze methode van data verzameling heeft een grote mate van subjectiviteit in zich. Elke ondernemer ervaart namelijk goed openbaar bestuur anders. De één vindt bijvoorbeeld dat (een bepaalde mate van) corruptie onderdeel uitmaakt van de cultuur waar je naar moet schikken, terwijl de ander dit openlijk bekritiseerd wat vervolgens kan leiden tot problemen in het zakendoen. De Wereldbank heeft de grote verscheidenheid aan indicatoren voor het meten van de kwaliteit van het openbaar bestuur voor 213 landen verzameld en onderverdeeld in zes categorieën: Voice and Accountability (VA) Political Stability and Absence of Violence (PV) Government Effectiveness (GE) Regulatory Quality (RQ) Rule of Law (RL) Control of Corruption (CC) 9 Vervolgens is voor elk land per categorie gekeken hoe zij scoren op de onderliggende indicatoren. Deze scores zijn Jan May Sep Jan2 May2 Sep2
MEYSFocus bijelkaar opgeteld om tot één indexwaarde per categorie te komen. De indexwaarden zijn daarna in een rangvolgorde gezet. Het land(en) met rangnummer is (zijn) de best presterende(n) op die categorie. Voor de vier landen Mali, Ghana, Rwanda en Tanzania zijn in onderstaande tabel per indicator de rangnummers benoemd voor. Ter vergelijking is Zuid-Afrika als rijkste land van het continent in onderstaande tabel toegevoegd. Uit deze opsomming blijkt dat Rwanda en Mali elk op drie indicatoren het slechtst scoren van de vier landen. Voor Rwanda valt vooral de zeer lage score op het gebied van Voice and Accountability (VA) op. Deze indicator geeft de mate aan waarin de bevolking haar eigen regering kan kiezen, de mate van vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van pers en de vrijheid van vereniging en vergadering. Mali scoort laag op de indicator Government Effectiveness (GE). Deze indicator geeft de kwaliteit van de publieke dienstverlening aan, de onafhankelijkheid van de ambtenarij ten opzichte van politieke druk, de kwaliteit van het overheidsbeleid (zowel de formulering als de implementatie) en de geloofwaardigheid van de regering in haar betrokkenheid bij de besluitvorming. Met uitzondering van de aanpak in corruptie scoort Ghana op alle overige indicatoren het beste. Tanzania heeft de beste score op de indicator politieke stabiliteit en doet het daarbij beter dan Zuid-Afrika. Land VA PV GE RQ RL CC Zuid-Afrika 66 6 6 6 6 Mali 3 2 36 2 29 Ghana 61 7 2 6 Rwanda 11 33 9 1 36 62 Tanzania 3 39 3 COLOFON Dit is een publicatie van: Albert Plesmanweg 1N 3 GB Rotterdam telefoon: -2922 website: Februari 211 2 e jaargang Redactie Marco Rensma, Yvon Koomen Februari 211 Abonnementen MEYSFocus verschijnt maandelijks en wordt gratis per email toegestuurd aan de relaties van MEYS Emerging Markets Research. Voor meer informatie en het aanvragen van een gratis abonnement: info@meys.eu Copyright 211 Gehele of gedeeltelijke overname of vermenigvuldigen van informatie is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en met bronvermelding. De inhoud van deze uitgave is met uiterste zorg samengesteld. Ondanks deze zorgvuldigheid kunnen gegevens onjuist worden weergegeven. Hiervoorr aanvaardt MEYS Emerging Markets Research geen aansprakelijkheid. Bronnen UNSD, UNCTAD, IMF, WTO, World Bank, African Development Bank, Bank of Ghana, MOFA Ghana, FAO, Nationaal Statistisch Bureau Rwanda (NISR), National Bank of Rwanda, Nationaal Statistisch Bureau Tanzania (NBS), Bank of Tanzania verricht in opdracht van bedrijven en instellingen marktonderzoek in de opkomende markten van Centraal- en Oost-Europawordt gebruik gemaakt van bestaande lokale netwerken en Azië en Afrika. Hierbij expertise. In de MEYSFocus van maart bekijken we de kansen en belemmeringen voor de Nederlandse maakindustrie in Hongarije, Tsjechië en Roemenië.