Ondernemerskansen in Centraal- en Oost-Europa Marco Rensma KvK Brabant, 31 oktober 2013

Transcriptie

1 Ondernemerskansen in Centraal- en Oost-Europa Marco Rensma KvK Brabant, 31 oktober 2013

2 Inhoudsopgave Profielschets MEYS Emerging Markets Research Verdwenen grenzen Nieuwe markten Kansen en bedreigingen in CEE-landen

3 Marktonderzoek opkomende markten PROFIELSCHETS MEYS

4 Marktonderzoek in opkomende markten van Europa, Afrika en Azië: Hongarije Marokko Roemenië West Afrika Turkije Vietnam Marktonderzoek en advies voor B2B en B2C klanten: Bureauonderzoek: Investeringsklimaat (macro, meso, micro) Potentiële marktvraag Concurrentie analyse Adviseren bij publieke tenders Lokaliseren potentiële klanten Markt entree strategieën Marketing strategie (marketing mix) Veldonderzoek (lokaal): Face-to-face // Groep interviews Online surveys Telefonische surveys Partner Turkije-Desk van exportorganisatie Fenedex Kantoor in Nederland en in Marokko (Tanger), partnerkantoor in Turkije (Istanbul)

5 Voorbeelden opdrachten Marktonderzoek bouw en vastgoed Marokko Marktonderzoek maritieme sector Turkije Marktstudie West Afrika Marktonderzoek metaalsector China Gastcollege zakendoen in Vietnam Gastspreker logistiek seminar Roemenië

6 Marktonderzoek noodzakelijk? Azië 53% van het Nederlandse MKB ervaart het vinden van een goede lokale partner als een belangrijke obstakel en 26% lokale marktkennis bij het internationaal zakendoen (bron: Trends in Export 2012). Slechts 25% van het Nederlandse MKB voert marktonderzoek uit naar nieuwe potentiële buitenlandse afzetmarkten (bron: MOA)

7 Uitbreiding EU naar het Oosten VERDWENEN GRENZEN

8 Korte historie uitbreiding EU naar Centraal- en Oost-Europa Val Berlijnse Muur einde Communisme Criteria bepaald voor toetreding EU: democratie en onfhankelijke rechtspraak functioneren van een markteconomie mogelijkheid tot implementeren EU-wetgeving Start formele onderhandelingen over uitbreiding EU Top van Kopenhagen: besluit EU uitbreiding naar het Oosten 10 nieuwe EU leden: Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slowakije, Slovenië 2007 Bulgarije en Roemenië treden toe tot EU. Slovenië wordt lid van de Eurozone 2009 Slowakije wordt lid van de Eurozone 2011 Estland wordt lid van de Eurozone 2013 Kroatië wordt lid van de EU

9 500 miljoen inwoners Lidstaten EU Kandidaten en potentiële kandidaat landen

10 Grote onderlinge verschillen NIEUWE MARKTEN

11 Malta Luxembourg Cyprus Estland Letland Slovenië Litouwen Kroatië Ierland Finland Slowakije Denemarken Bulgarije Oostenrijk Zweden Hongarije Tsjechië Portugal België Griekenland Nederland Roemenië Polen Spanje Italië Verenigd Koninkrijk Frankrijk Duitsland Omvang CEE-landen loopt sterk uiteen Bevolking per lidstaat, 2012 (miljoen personen) 81, ,8 63,3 65, , , ,4 0,5 0,9 1,3 2,0 2,1 3,0 4,4 4,6 5,4 5,4 5,6 7,3 8,4 9,5 10,0 10,5 10,5 11,1 11,3 16,7 21,4 Bron: Eurostat

12 Ierland Slowakije Cyprus Polen Luxembourg Roemenië Tsjechië Nederland Malta Slovenië Verenigd Koninkrijk Hongarije Frankrijk Estland Kroatië Denemarken België Spanje Oostenrijk EU-28 Litouwen Finland Letland Zweden Bulgarije Portugal Griekenland Duitsland Italië (nog) Relatief jonge bevolking CEE-landen In 2012 aandeel 65+ beneden EU-gemiddelde 22% Aandeel 65+ in totale bevolking, 2012 (%) 20% 18% 16% 14% 12% 10% Bron: Eurostat

13 Ierland Verenigd Koninkrijk Cyprus Zweden Denemarken België Luxembourg Finland Frankrijk Nederland Litouwen Malta Estland Oostenrijk EU-27 Tsjechië Hongarije Slowakije Polen Slovenië Roemenië Letland Bulgarije Portugal Griekenland Spanje Italië Duitsland Sterke vergrijzing bevolking CEE-landen In 2050 aandeel 65+ boven EU-gemiddelde 34% Aandeel 65+ in totale bevolking, 2050 (%) 32% 30% 28% 26% 24% 22% 20% Bron: Eurostat

14 Griekenland Italië Portugal Hongarije Denemarken Kroatië Verenigd Koninkrijk Spanje Frankrijk EU-28 Nederland Ierland België Finland Duitsland Slovenië Oostenrijk Cyprus Luxembourg Zweden Malta Roemenië Tsjechië Bulgarije Estland Litouwen Letland Polen Slowakije Sterke economische groei CEE-landen Stimulans door EU-toetreding 5,0 Gemiddelde economische groei (BBP,%) 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 Bron: Eurostat

15 Bijna verdubbeling inkomen per capita in 15 jaar Roemenië blijft achter Inkomen per capita, (US$) Tsjechië* Polen Roemenië Slowakije* Noot: (*) tot 1989 Tsjecho-Slowakije Bron: The Conference Board

16 Grote regionale verschillen binnen CEE-landen Inkomen per capita als % EU-gemiddelde, 2010 (%) Regio Bratislava Slowakije Regio Boekarest Roemenië Regio Warschau Polen Regio Praag Tsjechië Bron: Eurostat

17 Elk CEE-land zijn eigen economisch specialisme Deels historisch bepaald 100% Economische structuur, 2012 (%) 90% 21% 22% 16% 23% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 8% 7% 6% 3% 7% 4% 4% 6% 3% 5% 5% 5% 20% 21% 24% 19% 6% 11% 7% 8% 28% 35% 28% 33% 2% 3% 7% 4% Tsjechië Polen Roemenië Slowakije Overige dienstverlening Vastgoed Financiële dienstverlening ICT Handel Bouw Industrie Landbouw Bron: Eurostat; bewerking MEYS

18 Inkomen per capita, 2012 (euro) Relatief hoog aandeel buitenlandse investeringen in opkomende markten CEE Volwassen markten Nederland Ierland België Opkomende markten Polen Tsjechië Malta Slowakije Roemenië Buitenlandse directe investeringen als % BBP, 2012 Bron: Eurostat; bewerking MEYS

19 Nederland grootste investeerder in CEE-landen Polen Tsjechië Land Totale buitenlandse directe investeringen per 31/12/2011 (miljoen euro) % in totaal Land Totale buitenlandse directe investeringen per 31/12/2011 (miljoen euro) % in totaal Nationaal , Nederland , Duitsland , Frankrijk ,3 14 Bron: Centrale Bank Polen Nationaal , Nederland , Duitsland , Oostenrijk ,7 13 Bron: Centrale Bank Tsjechië Roemenië Slowakije Land Totale buitenlandse directe investeringen per 31/12/2012 (miljoen euro) % in totaal Land Totale buitenlandse directe investeringen per 31/12/2011 (miljoen euro) % in totaal Nationaal , Nederland , Oostenrijk ,0 19 Nationaal , Nederland 9.394, Oostenrijk 5.943, Duitsland 6.499, Duitsland 4.868,1 12 Bron: Centrale Bank Roemenië Bron: Centrale Bank Slowakije

20 Nederlandse bedrijvigheid in Polen (2011) bedrijven met Nederlands kapitaal NL-bedrijven met < 9 werknemers Belangrijkste sectoren: handel, industrie, vastgoed Belangrijkste regio s: Warschau (48%) en Poznan (10%) Bron: Statistical Office Poland Nederlandse bedrijvigheid Roemenië (2012): bedrijven met Nederlands kapitaal Belangrijke sectoren: zakelijke- en financiële dienstverlening, industrie, logistiek, landbouw Belangrijkste regio s: Boekarest, Constanza, Cluj Bron: Trade Register Romania

21 Katowice (PL) Ostrava (CZ) Brno (CZ) Poznan (PL) Belgrado (Ser) Zagreb (Kr) Krakow (PL) Bratislava (SK) Boekarest (RO) Lissabon (Pt) Boedapest (HU) Praag (CZ) Athene (Gr) Wenen (AU) Warschau (PL) Huurprijzen kantoren hoogste in hoofdsteden Top huur Warschau boven gemiddelde CEE-niveau 30 Gemiddelde kantoorhuur, 2013 (euro/m2/maand) Bron: CBRE

22 Loonkosten per uur, 2011 (euro) Lage arbeidsproductiviteit en loonkosten CEE-landen 45,0 40,0 Volwassen markten 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Opkomende markten Tsjechië Polen Slowakije Roemenië Nederland Ierland Verenigd Koninkrijk 0,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Bron: Eurostat; bewerking MEYS Arbeidsproductiviteit per uur, 2011 (euro)

23 Roemenië Italië Kroatië Malta Portugal Tsjechië Oostenrijk Slowakije Hongarije Bulgarije Polen Griekenland Slovenië EU-27 Letland Duitsland Frankrijk Denemarken Nederland Litouwen Spanje Zweden België Luxembourg Estland Verenigd Koninkrijk Finland Ierland Cyprus Opleidingsniveau beroepsbevolking CEE-landen beneden EU-gemiddelde Percentage beroepsbevolking met diploma hoger onderwijs, 2011(%) 35% 30% 25% 20% 15% 10% Bron: Eurostat; bewerking MEYS

24 Gemiddelde economische groei, (%) Kleinere landen hoger exportaandeel, sterkere groei Polen uitzondering door EK ,0 5,0 Polen Slowakije 4,0 3,0 Roemenië 2,0 Tsjechië 1,0 Nederland 0,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% -1,0-2,0 Gemiddeld aandeel export in BBP (%) Bron: Eurostat; bewerking MEYS

25 Buitenlandse handel met Eurozone dominant Slowakije relatief veel met buurlanden Buitenlandse handel naar regio, 2012 (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,3% 0,3% 4,0% 3,3% 2,2% 0,2% 3,0% 0,1% 12,4% 12,9% 14,0% 1,0% 0,7% 0,6% 3,4% 9,4% 15,7% 18,1% 48,4% 16,1% 57,3% 39,4% 40,3% 9,6% 2,2% 13,1% 20,5% 51,5% Polen Tsjechië Slowakije Roemenië Oceanië Amerika Azië Afrika Overig Europa Overige EU Eurozone Bron: GUS, CSZO, INSSE, Slovstat

26 Machines en transportmiddelen belangrijkste exportproducten CEE-landen 100% 90% 80% Structuur export CEE, 2012 (%) 0,4% 0,6% 0,2% 0,6% 12,7% 10,9% 9,4% 15,3% Overigen Div. industriële goederen (o.a. kleding, accessoires, meubilair) 70% 60% 37,4% 54,1% 54,4% 40,3% Machines, Machine onderdelen & Transportmiddelen Industriële producten (o.a. ijzer, staal, metaal, papier) 50% Chemische producten 40% 21,1% 17,9% 30% 17,3% 18,0% 9,1% 6,6% 20% 0,2% 0,3% 5,0% 4,3% 5,8% 2,3% 6,0% 0,5% 10% 1,3% 0,3% 3,9% 5,9% 5,7% 1,2% 10,3% 2,8% 0,6% 0,2% 2,8% 3,5% 4,2% 6,2% 0% Polen Tsjechië Slowakije Roemenië Bron: Eurostat; bewerking MEYS Natuurlijke oliën en vetten Brandstoffen Ruwe grondstoffen (excl. brandstof) Drank & Tabak Voedsel & Vee

27 Machines en transportmiddelen belangrijkste importproducten CEE-landen Structuur import CEE, 2012 (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,6% 2,9% 0,3% 0,3% 9,5% 8,2% 9,0% 12,2% 41,3% 31,9% 33,7% 40,9% 17,8% 17,3% 20,6% 15,2% 14,0% 13,8% 8,3% 11,0% 0,5% 0,4% 0,6% 0,2% 13,4% 12,2% 13,0% 11,1% 3,5% 2,8% 0,6% 3,2% 0,7% 0,8% 3,6% 0,7% 4,9% 6,9% 6,7% 5,2% Tsjechië Polen Roemenië Slowakije Overigen Div. industriële goederen (o.a. textiel, kleding, kleding accessoires, meubilair) Machines, Machine onderdelen & Transportmiddelen Industriële producten (o.a. ijzer, staal, metaal, papier) Chemische producten Natuurlijke oliën en vetten Brandstof Ruwe grondstoffen (excl. brandstof) Drank & Tabak Voedsel & Vee Bron: Eurostat; bewerking MEYS

28 Groeipotenties met obstakels KANSEN EN BEDREIGINGEN IN CEE-LANDEN

29 Economische groei 2014 (%) Voor 2014 bovengemiddelde economische groei CEE-landen verwacht 5 4 Slowakije Polen Tsjechië Roemenië Nederland Bron: IMF Begrotingstekort 2014 (% BBP) -4

30 2010M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M07 Herstel aandelenbeurzen CEE-landen Polen nadert hoogste niveau afgelopen 3,5 jaar Aandelen indices, (2010 = 100) Polen Roemenië Slowakije Tsjechië Prague Stock Exchange 50 Index Bucharest Exchange Trading Index (composite) Wrasawzki Indeks Giedowy Slovak Share Index Bron: Eurostat

31 jan-01 jun-01 nov-01 apr-02 sep-02 feb-03 jul-03 dec-03 mei-04 okt-04 mrt-05 aug-05 jan-06 jun-06 nov-06 apr-07 sep-07 feb-08 jul-08 dec-08 mei-09 okt-09 mrt-10 aug-10 jan-11 jun-11 nov-11 apr-12 sep-12 feb-13 jul-13 Consumenten CEE-landen nog vrij pessimistisch Roemenen het meest negatief over financiële en economische situatie komende 12 maanden 10 Consumentenvertrouwen* CEE-landen Tsjechië Polen Roemenië Slowakije Noot: (*) saldo van het percentage positieve en negatieve antwoorden Bron: Europese Commissie

32 Top 3 belangrijkste zorgen bevolking Tsjechië: 1. Werkeloosheid 2. Algemene economische situatie 3. Inflatie/prijsstijgingen Polen: 1. Werkeloosheid 2. Inflatie/prijsstijgingen 3. Algemene economische situatie Roemenië: 1. Algemene economische situatie 2. Inflatie/prijsstijgingen 3. Werkeloosheid Slowakije: 1. Werkeloosheid 2. Inflatie/prijsstijgingen 3. Algemene economische situatie Bron: Eurobarometer, voorjaar 2013

33 2012M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M07 Waarom pessimistisch? 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 Inflatie (%) Werkeloosheid (%) Tsjechië Polen Roemenië Slowakije EU-27 EU-27 Tsjechië Polen Roemenië Slowakije Inflatie ligt m.u.v. Roemenië op of onder gemiddelde niveau EU ,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Werkeloosheid ligt m.u.v. Slowakije onder gemiddelde niveau EU- 27. In Roemenië wel stijgend. Lange termijn rente (%) Tsjechië Polen Roemenië Slowakije EU-28 Rente loopt weer licht op maar ligt nog op het laagste niveau in 1,5 jaar.

34 Autoverkopen (aantal stuks) p Autoverkopen in CEE-landen onder druk. Vraag in Roemenië met 60% gedaald t.o.v. vier jaar geleden; in Slowakije met 40% en Tsjechië met 18%. Polen licht herstel verwacht in 2o Tsjechië Polen Slowakije Roemenië Noot: (p) prognose MEYS Bron: ACEA - Afgegeven bouwvergunningen nieuwbouw woningen (aantallen) Bron: GUS, CSZO, INSSE, Slovstat ; Noot (*) gestarte nieuwbouw woningen Polen Tsjechië Slowakije* Roemenië Sombere stemming op de woningmarkt. Aantal afgegeven bouwvergunningen voor nieuwbouw woningen daalt.

35 Bedankt voor uw aandacht Marco Rensma MEYS Emerging Markets Research Tel.: +31(0)