Lezen in het voortgezet onderwijs (5): Synthese Algemeen In veel hoog geïndustrialiseerde maakt men zich zorgen over de leesvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs. In Nederland heeft minstens een kwart van de leerlingen een leesvaardigheid waarmee men zich in onvoldoende mate in het voortgezet onderwijs en later tijdens het werk kan redden. Dit verklaart waarom er in de afgelopen diverse rapporten zijn verschenen die aanbevelingen doen om de leesvaardigheid in het algemeen en die van zwakke lezers in het bijzonder te verbeteren. In het bijzonder gaat het dan om de volgende toonaangevende rapporten, waarbij top leeswetenschappers waren betrokken. De rapporten worden ook ieder afzonderlijk weergegeven op de site van Leraar24 - Interventions for adolescent struggling readers. A Meta-Analysis with Implications for Practice ; - Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices ; - Teaching Adolescent Struggling Readers. A Comparative Study of Good Practices in European Countries ; - Using strategy instruction to help struggling high schoolers understand what they read. De genoemde rapporten zijn evidence based van karakter, d.w.z. dat ze alleen uitspraken doen over wat bij herhaling door onderzoek is vastgesteld. Al de rapporten laten ook zien, dat het een fout is om na de basisschool geen specifieke aandacht meer aan de leesontwikkeling te besteden. In deze Synthese worden de rapporten naast elkaar gelegd en aldus samengevoegd. Inhoudelijke informatie De rapporten dienen het belang om aan het verbeteren van de leesvaardigheid van alle leerlingen, inclusief de zwakke lezers, in het voortgezet onderwijs aandacht te besteden. Daarnaast geven de vier rapporten handvatten over wat werkt. In het bijzonder de IESpublicatie Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices is zeer praktisch van aard en is daardoor voor docenten goed bruikbaar.
Geraadpleegde bronnen Het gaat om de volgende vier rapporten: - (1) Interventions for adolescent struggling readers. A Meta-Analysis with Implications for Practice (2007)van de Center on Instruction. http://www.centeroninstruction.org/files/metaanalysis%20struggling%20readers1.pdf - (2) Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices (2008) van de IES. Het rapport is via de volgende url te downloaden: http://ies.ed.gov/ncee/wwc/pdf/practiceguides/adlit_pg_082608.pdf - (3) Teaching Adolescent Struggling Readers. A Comparative Study of Good Practices in European Countries (2009)van het ADORE-project. Het rapport is via de volgende url te downloaden: http://ec.europa.eu/education/transversal-programme/doc/studies/2006adore_en.pdf - (4) Using strategy instruction to help struggling high schoolers understand what they read (2007) van de IES. Het rapport is via de volgende url te downloaden: http://ies.ed.gov/ncee/edlabs/regions/central/pdf/rel_2007038.pdf Van al de vier de publicaties zijn in het bijzonder de samenvattingen en de aanbevelingen van belang. Docenten die geïnteresseerd zijn in de inhoud van de vier rapporten kunnen op internet heel veel aanvullende sites vinden. Rondom de rapporten zijn namelijk de nodige conferenties georganiseerd. Bronnen en samenvatting Samenvatting van de rapporten: Alle rapporten geven aan dat het niet te laat is om in het voortgezet onderwijs aandacht aan de leesvaardigheid van zwakke lezers - leerlingen met een leesachterstand van minstens twee jaar - te besteden. Het onderzoek van het Europese ADORE-project laat zien, dat in vrijwel alle landen uitgezonderd de Noord-Europese landen - leesvaardigheid als iets wordt gezien dat in het basisonderwijs verworven wordt en daarna niet meer systematische aandacht hoeft te krijgen. Leesonderzoek uit de laatste decennia laat zien, dat dit een fundamentele fout is. De onderzoeken zijn gericht op een beter begrijpen van het fenomeen van de zwakke leesvaardigheid en zwakke lezers in het voortgezet onderwijs om vervolgens deze problematiek beter te kunnen bestrijden. Het superieure doel van activiteiten voor zwakke lezers moet volgens de vier rapporten zijn dat ze alsnog zelfstandige lezers en leerders worden. Een goede aanpak vraagt om een leerling-gecentreerde organisatie. De aanpak moet gebaseerd zijn op een diagnose van de sterke en zwakke kanten van de leerling en met de leerlingen moet daarover gecommuniceerd worden. Er dient ondersteunende instructie gegeven te worden, waarbij de zwakke lezer tijdens zijn/haar leerproces door een competente ander wordt ondersteund die met hem/haar werkt vanuit de optiek van de zone van de naaste ontwikkeling (Vygotsky). Een goed geprofessionaliseerde docent moet die competente ander zijn. Alle rapporten laten het belang van effectieve instructie zien. Zonder instructie zullen zwakke lezers het niet beter gaan doen.
De publicatie (1) Interventions for adolescent struggling readers. A Meta-Analysis with Implications for Practice is zeer bruikbaar, ook voor de Nederlandse situatie. De opgeleverde kennis kan zowel voor het maken van schoolbeleid als voor professionalisering van docenten gebruikt worden. In Nederland is over het maatschappelijk relevante onderwerp het verbeteren van de leesvaardigheid van zwakke lezers in het voortgezet onderwijs weinig kennis aanwezig. Aandacht voor de problematiek van zwakke lezers in het voortgezet onderwijs is ook nodig om te voorkomen dat deze leerlingen vroegtijdig en/of zonder diploma het onderwijs verlaten. Het ADORE- project had tot doel principes en kernaspecten van goede praktijken op te sporen, het vaststellen van criteria voor het toetsen van deze praktijken en het opzetten van een netwerk van onderzoekers en praktijkdeskundigen m.b.t. adolescent literacy in de landen van Europa. Nederlandse universiteiten waren niet bij het ADORE-project betrokken. (2) Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices laat zien wat de effecten zijn van bepaalde aanpakken om de leesvaardigheid te verbeteren. Zijn die effecten sterk, gemiddeld of zwak? Docenten kunnen deze informatie gebruiken om de leesvaardigheid van leerlingen te verbeteren. Sterk verwijst naar consistentie en evidentie van aanpakken die in de praktijk betere leesresultaten voor de leerlingen tot gevolg hebben. (4) Using strategy instruction to help struggling high schoolers understand what they read. toont dat Peer Assisted Learning (PAL) een positief effect op de leesontwikkeling van zwakke lezers in het voortgezet onderwijs kan hebben. Bij PAL helpt een ervaren, goede leerling een medeleerling die minder ervaren, minder goed is. Het is een manier van leren waarbij beide partijen profijt hebben. De goede lezer leert door uit te leggen en de zwakke lezer leert door de extra uitleg. Tot slot: Een probleem in het voortgezet onderwijs is, dat veel docenten zich slecht opgeleid vinden om hun leerlingen met lezen te helpen of ze denken dat lezen bij de vakken niet hun verantwoordelijkheid is. Juist over de relatie docenten leesvaardigheid vindt in toenemende mate discussie plaats. Een ander gegeven is dat veel docenten niet weten wat ze zouden moeten doen. Toepassingsgerichte samenvatting Deze samenvatting bestaat uit de verzamelde uitspraken van de belangrijkste bevindingen van de vier betreffende artikelen. (1) De bevindingen van Interventions for adolescent struggling readers. A Meta- Analysis with Implications for Practice zijn gebaseerd op een meta-analyse van 31 leesonderzoeken. De meta-analyse levert de volgende bevindingen voor de onderwijspraktijk op: 1. Ook in het voortgezet onderwijs is het niet te laat om te interveniëren. Oudere zwakke lezers hebben baat bij interventies. Dit is belangrijke informatie voor het schoolmanagement, schoolbeleid en professionalisering in het voortgezet onderwijs;
2. Oudere leerlingen met leesproblemen profiteren van interventies die zowel op woord- als tekstniveau zijn gericht. Interventies op het gebied van woordenschat, technisch lezen, begrijpend lezen etc. hebben betere resultaten bij leerlingen met leesproblemen tot gevolg; 3. De meta-analyse toont, dat het aanleren van leesstrategieën aan oudere leerlingen met leesproblemen een winsteffect van één standaarddeviatie heeft. Het is daarom van belang, dat vakdocenten effectief met leesstrategieën leren omgaan; 4. Oudere leerlingen met leesproblemen profiteren van een verbeterde woordenschat en een toename van begripsmatige kennis. Leerlingen over allerlei onderwerpen laten lezen is een waardevolle manier om de woordenschat te vergroten. (2) Op basis van beschikbaar onderzoek komen de samenstellers van Improving Adolescent Literacy: Effective Classroom and Intervention Practices tot de vijf volgende aanbevelingen: 1. Er is sterk bewijs om aandacht te besteden aan woordenschat; 2. Er is sterk bewijs voor onderwijs in leesstrategieën; 3. Er bestaat gemiddeld bewijs voor aandacht voor discussies over de inhoud en interpretatie van teksten; 4. Voor het versterken van de motivatie voor lezen en het creëren van betrokkenheid bij lezen bestaat gemiddeld bewijs; 5. Er bestaat sterk bewijs voor intensieve en geïndividualiseerde interventies voor zwakke lezers die geboden worden door getrainde specialisten. De onderzoekers geven m.b.t. 2 ook aan, dat het niet de leesstrategie is die het verschil voor leerlingen maakt, maar veel eerder het actief participeren van de leerling tijdens het begrijpend lezen het verschil maakt. Krachtige leesstrategieën zijn vooral: 1- Vragen stellen en vragen beantwoorden; 2- Samenvatten; 3- Het gebruik maken van grafische organizers. Bijv. een web of een schema van de inhoud maken. (3)De kernelementen die door de onderzoekers van het ADORE-project opgespoord zijn in met name Teaching Adolescent Struggling Readers, hebben vooral tot doel het zelfvertrouwen van zwakke lezers te ondersteunen. Het gaat dan om: - Het ontwerpen van een ondersteunende docent-leerling en leerling-leerling interactie. Daarbij is het o.a. van belang dat de docent als competente ander het begrijpen van teksten modelt (hardop denkend voordoet) door bepaalde strategieën te demonstreren en uit te leggen. Op het einde moeten leerlingen de nieuw verworven strategieën zelfstandig in groepen of in duo s toepassen. - Toepassen van diagnostische informatie. Deze informatie moet o.a. gebruikt worden om met de leerlingen te praten over de vooruitgang in hun prestaties. - Leerlingen betrekken bij de planning van hun leerproces. Het is van groot belang dat de zwakke lezer de mogelijkheid krijgt om deel te nemen in de besluitvorming over zijn leerproces of deze besluitvorming kan controleren. - Het kiezen van leesmateriaal dat betrokkenheid creëert. Zwakke lezers profiteren van teksten die authentiek of interessant en relevant voor hen zijn. - Het betrekken van de leerlingen bij teksten. Voor de ontwikkeling van het begrijpend lezen en het leesplezier is het noodzakelijk dat de zwakke lezers betrokken worden bij
de teksten die ze moeten lezen. Bij deze betrokkenheid kunnen twee aspecten worden onderscheiden, n.l.: 1. Betrokkenheid verwijst naar voorliefde en emoties, zoals plezier en interesse wat als positieve gevolgen van lezen kunnen worden gezien; 2. Los van 1 verwijst betrokkenheid naar het proces van reageren op de inhoud van de tekst. - Onderwijzen middels cognitieve en meta-cognitieve leesstrategieën In dat verband moet vooral aan een voor, tijdens en na aanpak worden gedacht bij het omgaan met de tekst. Zo n aanpak draagt bij om hun begrijpend leesproces bewuster en strategischer te maken. - Het creëren van een inspirerende leesomgeving. Juist zwakke lezers hebben een inspirerende leesomgeving nodig die stimulansen om te (gaan) lezen biedt. - Het onderstrepen van het belang van het werken aan een betere leesvaardigheid in alle in de school te onderscheiden niveaus. Dit vraagt om: - Betrokkenheid van leerkrachten, team en de schoolleiding; - Ondersteuning van de docenten; - Ondersteuning vanuit ouders, buurt- en politieke instanties; - Het beschikbaar zijn van financiële middelen voor het ondersteunen van zwakke lezers Goede praktijken moeten gebaseerd zijn op leesonderzoek en vragen om een goede transfer van dat onderzoek. Goede training en professionele ontwikkeling van docenten is een vereiste. Het rapport (4) Using strategy instruction to help struggling high schoolers understand what they read hanteert als definitie voor strategische instructie: speciaal, geleerde procedures die zich richten op actief, competent, zelfregulerend en doelgericht leren. Het gegeven dat PAL voor zwakke lezers werkt, maakt het interessant voor scholen. Er vonden namelijk bij het verbeteren van de resultaten voor begrijpend lezen drie gestructureerde samenwerkingsactiviteiten plaats, n.l.: 1. Het lezen van delen van de tekst met een partner die modelt en coacht. De betere lezer leest hardop de tekst voor. Vervolgens leest de zwakke lezer deze tekst hardop. 2. Het komen tot begrip over wat gelezen is door met de partner vragen te stellen en vragen te beantwoorden over elke paragraaf. Dit gebeurt door de leerlingen twee vragen te laten stellen en laten beantwoorden om de belangrijkste ideeën uit de paragraaf te halen en de paragrafen samen te vatten: - over wie of wat gaat de paragraaf vooral? - wat zijn de belangrijkste zaken m.b.t. het wie of wat? 3. Het met de partner voorspellen en vervolgens de voorspellingen bevestigen of verwerpen van het tekstdeel dat gelezen gaat worden. Bij het voorspellen zijn vier stappen aan de orde: - voorspellen wat in de komende halve pagina geleerd gaat worden; - de helft van de pagina hardop lezen; - bevestigen of verwerpen van de voorspelling; - samenvatten van de belangrijkste inhoud van de halve pagina. Deze drie activiteiten richten zich op de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid, het stellen van vragen en de vaardigheid om voorspellingen te
bevestigen of te verwerpen en leerlingen te helpen de belangrijkste ideeën op te sporen en samen te vatten. Door de drie genoemde activiteiten monitoort elk lid de nauwkeurigheid van de ander en biedt correcties aan als dat nodig is. Leden verdienen punten voor zaken als nauwkeurig hardop lezen, het samenvatten van de paragraaf en het bevestigen of verwerpen van voorspellingen. Elke maand wordt bekeken hoeveel punten een leerling verdiend heeft. De PAL-activiteit vond twee tot drie keer per week plaats in een periode van 16 weken. In het totaal kostte de activiteit 23,3 uur. In de controleklassen werd dezelfde tijd aan leesinstructie besteed met de traditionele programma s zonder PAL. Praktische implicaties/toepasbaarheidsinformatie De kennis van de vier rapporten is vooral goed bruikbaar voor professionalisering van docenten, omdat het om evidence based kennis gaat. Kennis die bovendien bij goede toepassing tot betere leesresultaten van in het bijzonder zwakke lezers leidt. Bijproducten Eerder is al opgemerkt, dat genoemde rapporten in het buitenland de nodige conferenties etc. hebben opgeleverd. Dergelijke conferenties leverden ook diverse bruikbare powerpointpresentaties op (zie onderliggende artikelen onder kopje bijproducten)