Nut en noodzaak van taggen in sportspelen Jeroen Koekoek en Wytse Walinga In Nederland kent de sport een structurele en toenemende tendens om technologische innovaties te verbinden met de praktijk van sportspelen (InnosportNL, 2013). Het is evident dat digitale informatie momenteel snel beschikbaar is en dat digitale observatiemiddelen functioneel toegankelijk en makkelijker toepasbaar zijn. Bovendien bieden geavanceerde devices (zoals tablets en camera s) met bijbehorende softwareprogramma s, zowel docenten als trainers/coaches, nieuwe inzichten om hun sportpraktijk te verbeteren. Mede daardoor groeit het besef dat technologie ook de prestaties van teamsporten kan vergroten. Een glashelder voorbeeld van deze ontwikkeling is te zien in een aflevering van het RTL-7 voetbalprogramma Achter de poorten van het kasteel. De kijker krijgt te zien wat er zich in de kleedkamer afspeelt bij eerstedivisievoetbalclub Sparta. In één van de afleveringen brengt de coach in de rust van een wedstrijd nog vóórdat hij naar zijn spelers gaat een bezoek aan twee videoanalisten. In een aparte ruimte van het stadion is de wedstrijd met behulp van verschillende televisieschermen en computers geanalyseerd. Er volgt een overleg over belangrijke gegevens als veldpositie, balbezit en het percentage succesvolle acties, onderverdeeld in segmenten van het speelveld. Coach en analist trekken samen een conclusie en spreken af wat de tactische boodschap voor de spelersgroep wordt. Na de korte consultatie vertrekt de coach richting de kleedkamer. Digitale spelanalyse in deze vorm is voor sommige sportcontexten niet eens zo heel vernieuwend. In de volleybalsport is het digitaal verzamelen van informatie en deze vervolgens beschikbaar stellen voor de technische staf, al veel langer gebruikelijk. De assistent-coach is daar vaak degene die na afloop van de wedstrijd tot in het kleinste detail de wedstrijd kan nabespreken. In de hockeysport heeft de bond zelfs een videoanalist in dienst voor de vertegenwoordigende teams. Beelden analyseren en aan een kijker voorleggen, is niet een kwestie van knippen en plakken. Gebruikmaken van videobeelden Naast een cijfermatige analyse wordt in teamsporten ook steeds meer gebruikgemaakt van (het terugkijken van) videobeelden. Hoewel voorheen het Nut en noodzaak van taggen in sportspelen 43
achteraf bekijken van beelden vooral voor het analyseproces van de coach was weggelegd, wordt ook steeds nadrukkelijker de speler of het gehele team betrokken bij de evaluatie. Trainers en coaches presenteren digitale informatie vaak aan hun spelers om inzicht te geven in het spelverloop van een wedstrijd of de tactiek van een tegenstander. Deze informatie draagt bij aan de kennis van de coach of een speler, waardoor de speltactiek kan worden afgestemd of aangepast. Maar wat doet een coach precies met deze data? En hoe kunnen videobeelden voor deze spelers zo effectief mogelijk worden ingezet? Er is, relatief gezien, weinig onderzoek gedaan om deze didactische vraag te kunnen beantwoorden. Zo is er geringe kennis over de relatie tussen het overbrengen van de gewenste tactiek en de informatie die een speler uit de videobeelden selecteert en gebruikt (Fadde, 2006). Het terugkijken van wedstrijdbeelden en dus het tactisch analyseren van de wedstrijd, vragen om een gerichte didactische methode. Het vereist dus, anders gezegd, een aanpak voor het aanbrengen van een focus in de verscheidenheid van informatie die een wedstrijdvideo bezit. Daardoor is het ook niet meteen vanzelfsprekend dat het tactisch inzicht van een speler verbetert via beelden van zichzelf of zijn team. Voormalig Studio Sport-commentator Jan van Halst was een van de eerste tv-analisten die in de uitzending digitale ondersteuning gebruikte. Om dit probleem te verhelderen geven we een voorbeeld van de hedendaagse sport op televisie. Veel actuele voetbalprogramma s hebben de wens om een wedstrijd te analyseren via digitale overdracht. Zo wordt de Nederlandse voetballiefhebber, misschien onbewust, bijgeschoold in de huidige speltactieken van de teams en individuele spelers. Voormalig Studio Sport-commentator Jan van Halst was een van de eerste tv-analisten die in de uitzending digitale ondersteuning gebruikte. Hij bestuurde een apparaat waarmee hij beelden kon vertragen, digitaal spelers in het scherm kon omcirkelen en looplijnen tekenen met behulp van pijlen. Ogenschijnlijk simpel werd de kijker meegenomen in een spelprobleem. Aangetoond is bijvoorbeeld dat verdedigers verkeerd in de linie stonden of dat een team te laat omschakelde. Deze digitale analyses lijken aantrekkelijk en eenvoudig. Maar wat kenmerkt nu het succes van zo n analyse? Het is niet louter de technologie die de voetbalkijker een nieuwe kijk op het spel heeft gegeven. De kwaliteit van analyseren zit ook in de manier waarop Van Halst de beelden voor de kijker bespreekt. De manier van presenteren levert daarin een belangrijke bijdrage. Het gaat niet alléén maar om het technische snufje. Er is meer voor nodig, zoals het goed kunnen inzoomen op het daadwerkelijke probleem in het spel. Maar daarnaast gaat het ook om het juiste moment kunnen instar- 44 Van tikken naar taggen
ten en vervolgens commentaar geven. Beelden analyseren en aan een kijker voorleggen, is niet een kwestie van knippen en plakken. Het moet samenvallen met een visie op de specifieke sport, met kennis van de tactiek en het tegelijkertijd begrijpelijk kunnen vereenvoudigen van het probleem. Hoewel het voorbeeld van Jan van Halst niet gelijkgesteld kan worden met het leerproces van spelers in teamsporten, kan worden gesteld dat het digitaal coachen en begeleiden van tactisch leren, vakmanschap vereist. Wanneer kiest een speler om te schieten, te passen naar een medespeler of te lopen richting een nieuwe positie? Vakmatige benadering van videoanalyse voor LO-docenten De roep om een vakmatige benadering van videoanalyse, is ook van belang voor de LO-docent, omdat ontwikkelingen in de sportcontext (zoals die van digitale analyse) meestal ook de onderwijspraktijk beïnvloeden. De sport is vaak een inspirerend voorbeeld voor zowel leerling als leerkracht. Van een vanzelfsprekende en directe omhelzing en implementatie van iedere willekeurige trend, is echter geen sprake. Dit komt doordat de context van het onderwijs verschilt met die van de sport. Zo zijn in lessen lichamelijke opvoeding meestal meerdere en andere bewegingsniveaus herkenbaar, hebben leerlingen verschillende deelnamemotieven en bestaat er een diversiteit aan doelstellingen. Niettemin heeft het bewegingsonderwijs ook een vergelijkbare behoefte aan vernieuwing en aanpassing op het gebied van digitale ondersteuning (Consten, Van Driel, & Walinga, 2013). De LO-praktijk zou baat kunnen hebben bij soortgelijke digitale tactische tools, zoals Van Halst deze in zijn analyse op tv gebruikt. Gymleraren kunnen door digitale innovatie nieuwe mogelijkheden uitproberen om het bewegen bij hun leerlingen te bevorderen. Toch is technologische ondersteuning niet gelijk de eerste methode die de docent aangrijpt voor een aanpassing van het curriculum. Voor het gebruik van digitale observatie in sportspelen binnen de muren van de gymzaal, is meer kennis nodig en zal een aantal drempels moeten worden geslecht. In dit hoofdstuk gaat het over deze drempels. Over het nut en de noodzaak van het gebruik van digitale middelen om leerlingen beter (tactisch) te leren spelen, mede door gebruik te maken van video-observaties in de les bewegingsonderwijs. Achtereenvolgens (1) beschrijven we dat tactisch leren veel te maken heeft met het beslisgedrag van spelers en (2) bekijken we op welke wijze leerlingen tactische keuzes leren maken. Vervolgens (3) besteden we aandacht aan de rol van digitale ondersteuning in dit proces en (4) geven we een korte schets van praktijkgericht onderzoek naar digitale spelanalyse in de lessen lichamelijke opvoeding van het voortgezet onderwijs. Nut en noodzaak van taggen in sportspelen 45
Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Van tikken naar taggen Digitalisering van bewegingsonderwijs en sport Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op www.sportenkennis.nl