Afdeling: Onderwerp: Cardiologie / Diëtetiek Vocht- en zoutgebruik bij hartfalen
Inleiding Voor u ligt een brochure, bedoeld voor patiënten met hartfalen, over vocht- en zoutgebruik. In deze brochure wordt u uitgelegd wat u zelf kunt doen om het vocht- en zoutgebruik te beperken, u krijgt adviezen, tips voor broodbeleg en voor het koken. Wij hopen dat u van deze informatie gebruik zult maken. Adviezen voor het gebruik van minder vocht bij decompensatio cordis Het menselijk lichaam bestaat voor ongeveer 60-65% uit water. Water wordt in ons lichaam gebruikt als oplosmiddel en transportmiddel. Daarnaast speelt het een belangrijke rol bij het regelen van de lichaamstemperatuur. Zonder water kunnen allerlei processen in het lichaam niet plaatsvinden. Daarom is water een belangrijk bestanddeel van onze voeding. Met onze voeding krijgen wij op twee manieren vocht binnen: - vocht uit dranken, ook wel drinkvocht genoemd - vocht uit vaste voedingsmiddelen, zoals groente en fruit Advies bij decompensatio cordis Het advies voor mensen met decompensatio cordis is 1 tot 1,5 liter drinkvocht per dag. Het drinkvocht kan bestaan uit verschillende soorten dranken. Hieronder staat een voorbeeld van de verdeling van het drinkvocht op een dag: 3 glazen melk of karnemelk 450 ml 3 kopjes koffie 375 ml 3 kopjes thee 375 ml 1 glas vruchtensap (ongezoet) 150 ml Totaal 1350 ml 1
Naast de aanbevolen hoeveelheid drinkvocht van 1 tot 1,5 liter per dag is het belangrijk om te zorgen voor een gezonde en volwaardige voeding. Zoutgebruik bij hartfalen Natrium Natrium is een mineraal dat zowel in het lichaam als in het voedsel voorkomt. Het is onder andere een bestanddeel van keukenzout (natriumchloride). Normaal gesproken scheiden de nieren een teveel aan natrium uit via de urine. Wanneer natrium onvoldoende wordt uitgescheiden houdt het lichaam meer vocht vast. Dit verhoogt de bloeddruk. Door minder natrium in de voeding te gebruiken, zal het lichaam minder vocht vasthouden en kan de bloeddruk dalen. Er zijn nog andere maatregelen die effect hebben op de bloeddruk, zoals zorgen voor een goed gewicht, voldoende lichaamsbeweging en ontspanning nemen, vermijden van overmatig alcohol- en dropgebruik en niet (of minder) roken. Het advies Voeg geen zout toe tijdens de bereiding van de maaltijden. Beperk het gebruik van producten die veel zout bevatten. Deze producten zijn: - Smaakmakers zoals bouillonblokjes, bouillonpoeder, soeparoma (maggi, Aromat), ketjap, Worcestershiresaus, kipof vleeskruiden, groente- en kruidenmixen, mosterd; - Kant en klare pakjes soepen en sauzen, kant en klare (diepvries)maaltijden; - Vleeswaren zoals rookvlees, pekelvlees, rauwe ham, bacon, ontbijtspek en alle soorten worst, kant en klare vleesproducten zoals aangemaakte en/of gepaneerd vlees, rookworst, gehakt, kroketten, hamburgers, frikadellen, slavinken; - Snacks, zoutjes, gistextract (Marmite), zuurkool, zure en zoute haring, augurken en uitjes uit pot; 2
- Zeezout, knoflookzout, selderijzout, uienzout en sesamzout. - Groente in blik of pot en bewerkte diepvriesgroente zoals spinazie. - Beperk het gebruik van drop. Drop bevat een stof die een bloeddruk verhogende werking kan geven. Wat heeft u dagelijks nodig? Als u dagelijks onderstaande voedingsmiddelen in de aangegeven hoeveelheden gebruikt, krijgt u voldoende voedingsstoffen binnen. Brood 5-7 sneetjes Halvarine dun besmeren Kaas 1-2 plakken Lichtgezouten vleeswaren 1-2 plakken Melk en melkproducten 2-3 glazen Vlees, vis of kip zonder zout bereid 100 gram (75 gram gaar) (Dieet)margarine voor bereiding van warme maaltijd 15 gram (1 eetlepel) Aardappelen zonder zout bereid 3-5 kleine Groente zonder zout bereid 3-4 grote lepels Fruit 2 stuks Drinkvocht maximaal 1,5 liter Praktische tips Tips voor broodbeleg Kies bij voorkeur broodbeleg met weinig zout. - Er bestaat kaas met minder zout (bijvoorbeeld 25% minder zout). Wanneer u ook moet afvallen kunt u beter kiezen voor minder zoute en minder vette kaas (zoals 30+ kaas met minder zout); - Lichtgezouten, minder vette vleeswaren zijn: fricandeau, gekookte lever, kalkoenfilet, kipfilet, rollade, lichtgezouten rookvlees, rosbief, tong; - Ei zonder zout (maximaal 3 eieren per week); 3
- Kwark (evt. vermengd met kruiden en ui, jam of fruit); - Jam, appelstroop, suiker, groentespread, pindakaas, hagelslag, fruit en rauwkost bevatten weinig of geen zout. Kies pindakaas en chocoladepasta bij uitzondering als u moet afvallen. In sandwichspread en gistextract zit veel zout. Tips voor het koken Voor de bereiding van gerechten zonder zout zijn diverse mogelijkheden: - Ongezouten bouillon kunt u trekken van kruiden (zoals lavas, laurier en foelie), veel verse groenten en vlees. U kunt ook gebruik maken van een kruidenbuiltje. - De smaak van groente blijft beter behouden wanneer u deze kort kookt in weinig water. Rauwkost heeft een sterker uitkomende smaak dan gekookte groente; - Voor het bereiden van een maaltijd met bijvoorbeeld aardappelen, groente en vis zonder zout is de magnetron een uitkomst. Er gaat weinig smaak verloren; - Vlees, vis of kip, bereid in aluminiumfolie of een braadzak in de oven, behoudt de smaak zonder dat vet en zout worden toegevoegd. Een braadzak is te koop in warenhuizen, winkels met huishoudelijke artikelen en in sommige supermarkten. - Grilleren of barbecuen is een goed alternatief voor het bakken van vlees, vis of kip. Door de hitte van de grill wordt het vlees snel dichtgeschroeid zodat maar weinig vocht en smaak verloren gaat; - Vlees, vis of kip kunt u op smaak brengen door deze te kruiden of te marineren. Naar wens kunt u ui, tomaat, champignons, paprika, peperkorrels, laurierblad of kruidnagel meestoven; - Jus kunt u op smaak brengen met een gesnipperd uitje, knoflook, tomaat, paprika, champignons of scheutje wijn/melk. 4
Smaakmakers die geen zout bevatten zijn: - Azijn, suiker, citroensap, gember, knoflook; - Specerijen (zoals kaneel, kruidnagel, kerrie, nootmuskaat); - Alle verse en gedroogde tuinkruiden. Raadpleeg voor het gebruik van dieetzouten en natriumarme producten altijd eerst uw arts. Afdeling Diëtetiek: dietetiek@ikazia.nl www.ikazia.nl Heeft u vragen? Stelt u die dan gerust aan de diëtiste of aan de hartfalen verpleegkundige. 5