Fotografie: Ton van TIl voor Economische Zaken Amsterdam ICT/eScience Clusterstrategie Kennis & Innovatieagenda In opdracht van de Economic Development Board metropoolregio Amsterdam juni 2011
Inhoud Kennis & Innovatieagenda metropoolregio Amsterdam Clusterstrategie ICT/eScience 1. Inleiding 3 2. Ambitie voor het cluster in 2020: MRA als World Smart en Creative Society 4 3. Knelpunten en kansen 5 4. (SMART) doelen voor 2020 5 5. Naar een clusterstrategie 6 6. Icoonprogramma s en icoonprojecten 8 7. Betrokken partijen en draagvlak 13 8. Inzet van middelen 13 9. Wat verwacht Kerngroep ICT/eScience van de Board 14 Bijlagen B1 Evidence base bij het clusterprogramma ict
Clusterstrategie ICT/eScience 1. Inleiding Onmiskenbaar is het ICT-cluster één van de meest krachtige economische clusters binnen de Metropoolregio (MRA), een cluster ook dat bepalend is voor de internationale concurrentiekracht en de toekomstige groei. Het belang van het cluster blijkt uit de daarmee gemoeide werkgelegenheid en toegevoegde waarde (zie de bijlage met de evidence base). Maar meer nog gaat het om het belang van innovatie binnen de ICT voor de internationale concurrentiekracht van andere internationaal opererende clusters zoals de financiële dienstverlening, logistiek, creatieve industrie, life sciences en food en flowers en voor het vinden van oplossingen van belangrijke maatschappelijke problemen rond thema s als zorg, onderwijs, veiligheid en duurzaamheid. Dit belang wordt ook in De Digitale Agenda van de Europese Commissie en de Digitale Agenda.nl van Minister Verhagen sterk benadrukt. En ook de agenda s van de Topteams voor de 9 Topsectoren benadrukken sterk het belang van ICT voor de verdere ontwikkeling van de Topsectoren. Het is dankzij de opkomst van general purpose technologies als ICT dat stedelijke economieën als de MRA vanaf ongeveer 2000 relatief sterk zijn gegroeid t.o.v. omliggende regio s. De Metropoolregio is in een uitstekende positie om d.m.v. de inzet van ICT te komen tot slimmere oplossingen in andere sectoren en voor maatschappelijke vraagstukken. Bedrijven en kennisinstellingen werken hier volop aan, maar kunnen dit niet alleen. Een triple helix aanpak is van cruciale betekenis om via een gecombineerde inzet niet alleen het niveau van economische activiteit en de concurrentiekracht van de regio te vergroten, maar tegelijkertijd maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Andere regio s zitten echter niet stil, hetgeen de sense of urgency voor een snelle en gecoördineerde actie versterkt. 3
2. Ambitie voor het cluster in 2020: MRA als World Smart en Creative Society ICT als technologie alleen is onvoldoende. Hedendaagse maatschappelijke vraagstukken vragen om technologische en sociale innovatie. De kracht van deze regio op het gebied van ICT ligt bovendien ook niet primair op het gebied van technologie. Juist in de cross overs tussen ICT en andere clusters en in het bijzonder in de combinatie van de thema s ICT/ Smart, Creative en ehumanities research zit het onderscheidende vermogen van deze regio, waarbij het ook een kracht is dat het gebruikersperspectief dat in deze regio goed kan worden benut. Dit is nu al het geval en moet in de komende jaren verder worden opgepakt. Deze combinatie zou het label moeten worden voor de visie van de Board en kan leidend zijn: bij de regionale inzet op versterken van economische bedrijvigheid en creatie van maatschappelijke waarde, bij het zoeken naar mogelijkheden om onderwijs- en onderzoeksprogramma s zodanig in te richten dat deze veel sterker een bijdrage leveren aan de ambitie om de MRA te ontwikkelen tot één van de leidende Smart en Creative Societies in de wereld. bij het aangaan van internationale samenwerkingsverbanden bij de internationale positionering van de MRA (o.a. via events en congressen) bij de allocatie van de beschikbare subsidie- en investeringsmiddelen in de komende jaren. Vier sleutelfactoren cruciaal voor realiseren van ambitie De kerngroep ICT/eScience formuleert dan ook als ambitie dat Amsterdam/de MRA zichzelf profileert als en verder ontwikkelt tot één van de leidende Smart en Creative Societies in de wereld. Kenmerk daarvan is dat deze open is, intelligente en leading edge infrastructuren heeft en betrokken burgers, consumenten en werknemers. In de visie van de kerngroep ICT/eScience zijn er vier sleutelfactoren cruciaal voor het realiseren van de geformuleerde ambitie: Samenwerking: Terecht constateerde de OESO een gebrek aan samenwerking binnen de MRA en het ontbreken van een eenduidige strategie. Initiatieven zijn er genoeg, maar deze zijn te veel versnipperd. Een intensivering van de samenwerking moet leiden tot meer samenwerking tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen en tot uitwisseling van ervaringen en opschaling waar daar aanleiding voor is. Talent: de MRA moet excelleren in kennis, kunde en technologie voor een Smart en Creative Society. De MRA moet aantrekkelijker worden voor jong ondernemend talent in ICT media creatieve industrie en dit talent helpen zich verder te ontwikkelen door het continu met elkaar in verbinding te brengen. Zonder deze aantrekkingskracht zal het buitengewoon lastig worden om in de toekomst voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar te krijgen op het gebied van ICT. Nu reeds kampt de ICT-sector met een flink aantal moeilijk vervulbare vacatures. Door de vergrijzing zal dit probleem alleen maar groter worden. Het gaat daarbij overigens om talent in brede zin. Het probleem is nadrukkelijk niet beperkt tot slechts het topsegment. Ook de aantrekkelijkheid van het ICT-beroepsonderwijs verdient de volle aandacht. Actieve betrokkenheid van burgers, bewoners, ondernemers, bezoekers, klanten, en medewerkers bij innovatie vergroten, door MRA verder te ontwikkelen als publieke locatie en proeftuin voor innovatieve R&D en toepassingen (Living Labs) met intensieve 4
interactie, feedback en participatie. Op die manier wordt ook invulling gegeven aan het credo practice what you preach. PR en Branding: Ten onrechte wordt de MRA veelal niet gezien als sterke ICT regio. Met behulp van de vier kernwaarden: creativiteit,openheid, intelligentie en ondernemerschap moet de regio daarom actief inzetten op haar positionering als Smart en Creative Society. Evenementen en congressen kunnen daarbij een belangrijk hulpmiddel zijn. 3. Knelpunten en kansen Sterktes Omvangrijk cluster, met veel internationale bedrijven De nabijheid van Schiphol, positie als global gateway, goede internationale bereikbaarheid Nationaal ICT-centrum Goede digitale infrastructuur en positie als global information data hub (glasvezel, Amsix, Surfnet) Vestiging van escience Centrum in Amsterdam Sterke positie op het gebied van creatieve industrie en ehumanities Volwassen markt, veel concurrentie, veel mogelijkheden Kwaliteit van personeel (w.o. taalvaardigheid) Consumenten en E-readiness Goede multimediaal onderwijs, brede range van kennis- en educatie-instellingen Goed imago, aantrekkelijke stad Zwaktes Weinig private R&D Tekort professionals in ICT (in brede zin) Gebrekkig learning aanbod voor focusgroep van talent (jonge creatieve professionals 25-35 jaar ) Zelfgenoegzaamheid, blik te weinig naar buiten Markt veelal vooral Nederlands georiënteerd, terwijl groeimarkt internationaal Organisatie sector kan versterkt worden, grote mate van versnippering, onvoldoende focus Stroperige overheid Verkeerscongestie en parkeertarieven Kansen Groeiende markt, ICT onderdeel van elk domein ICT voor dienstverlening (e.g. financieel, commercieel en logistiek) Diversiteit, o.a. Combinatie van kennis en creativiteit MRA positioneren als ICT en Content Hub voor Europa Science Park internationaal sterker positioneren Sterker koppelen van Smart ICT-toepassingen aan creatieve sector Vestiging van KNAW e-humanities faculteit in Amsterdam Vestiging van Life Watch hoofdkantoor in Amsterdam Uitrol van Open Data strategie Klimaat voor open innovatie: Metropoolregio als proeftuin, uitrollen van Living Lab concept overige niches Aansluiting met universiteiten en hogescholen Grote ICT-werken als beprijzing, smart metering, glasvezel Verbeteren van internationale imago van de stad Bedreigingen Verdwijnen van corporates Globalisering: vestigingsklimaat andere steden verbetert (sneller) Personeelstekorten op alle niveaus; afnemende aantrekkelijkheid voor internationaal talent, Erosie van voorsprong vanwege goede digitale infrastructuur Trage besluitvorming m.b.t. ICT-werken Te weinig innovatie in de regio Te weinig aansluiting kleinbedrijf/grootbedrijf 4. (SMART) doelen voor 2020 Kernambitie c.q. kerndoelstelling in de ogen van de kerngroep ICT/eScience is dat de MRA zichzelf de komende jaren profileert als en verder ontwikkelt tot één van de leidende Smart Societies in de wereld. In de ogen van de kerngroep biedt het uitgaan van, en invulling geven aan, deze kernambitie de beste garanties om een aantal andere doelstellingen te bereiken die in feite nog belangrijker zijn dan de internationale profilering als zodanig. Een sterke internationale profilering is namelijk in een wereld waarin stedelijke regio s steeds scherper met elkaar concurreren een voorwaarde om: Meer toegevoegde waarde en daarmee welvaart te creëren; 5
Bij te dragen aan een hoger maatschappelijk rendement via het oplossen of verminderen van maatschappelijke knelpunten rond thema s als zorg, duurzaamheid, e.d. Om deze route met succes in te kunnen slaan moet voldaan zijn aan een aantal cruciale voorwaarden: Er moet worden geïnvesteerd in de talentbasis binnen de MRA. Zonder toereikende talentbasis is deze strategie immers gedoemd om te mislukken. Recent onderzoek laat zien dat hier een forse uitdaging ligt, waarbij het niet alleen gaat om het opleiden van talent binnen de eigen grenzen, maar ook om het aantrekkelijk zijn en blijven voor buitenlands talent. de samenwerking en uitwisseling tussen het ICT cluster en andere clusters moet worden versterkt. Juist daar ligt immers de kracht van de MRA. Een actieve betrokkenheid van burgers, bewoners, bezoekers, ondernemers en werknemers is cruciaal. De beleving(swereld) en participatie gebruikers moeten derhalve centraal komen te staan: MRA zelf is de innovatieve experimenteerplek Augmented Experience, Living Lab concepten Linked Open Data & Services als innovatiedoel Gegeven de uitgangspositie van de MRA en gegeven de marktontwikkelingen, ligt het voor de hand om daarbij accent te leggen op grootschalige experimenten in de domeinen creatieve industrie & media, energie, health en mobiliteit & logistiek. Ondernemerschap en nieuwe ondernemingen zijn de vehikels voor een succesvolle voortgang van de clusterstrategie. Om ruimte te geven voor deze vehikels is het van belang dat irritators die het ondernemerschap nodeloos frustreren worden aangepakt. Daarnaast is het van belang dat startende kleinere ondernemingen beter worden ingebed in een ecosysteem waarin ook grote bedrijven en kennisinstellingen opereren. Smart-doelstellingen voor 2020 Internationale positionering: De MRA staat in de globale top 3 op de volgende dimensies: Erkend en gereputeerd als Smart en Creative Society. Aantrekkelijkheid van woon- en leefomgeving; place to be, place where it happens. Economische waarde en maatschappelijk rendement: Uitvoering van het ICT clusterprogramma leidt in 2020 binnen de MRA tot: 20 procent meer ICT-gerelateerde banen; Een verhoging van de energie efficiency met 20 procent; Een verhoging van de kwaliteit van de zorg met 20 procent; Een vermindering van de congestie met 10 procent. Private R&D: De totale R&D van ICT-bedrijven ligt 30 procent hoger dan in 2010. De MRA komt in de mondiale top 20 waar het gaat om vestiging van nieuwe R&D-activiteiten voor ICT-bedrijven. 5. Naar een clusterstrategie Van SWOT naar clusterstrategie Het invulling geven aan de geformuleerde ambitie vereist een breed scala aan acties. De uitdaging daarbij ligt overigens minder in het voortdurend starten van nieuwe acties, maar meer in het in een heldere context uitvoeren van acties, het aan elkaar verbinden van afzonderlijke acties, van verschillende clusters en verschillende actoren en het opschalen van bestaande acties. 6
Richtinggevend voor de keuzes die de Kerngroep ICT/eScience voorstaat is het besef dat: De SWOT leert dat de MRA uitstekende kansen heeft om zich via een clusterprogramma ICT/eScience een veel sterkere internationale positie te verwerven en daarmee belangrijke economische en maatschappelijke voordelen te verwerven. Met name de aanwezigheid van veel grote internationale ICT-bedrijven, de kwaliteit van de ICTinfrastructuur, de unieke mogelijkheden om ICT te combineren met het creatieve domein en andere domeinen, de aantrekkingskracht van de stad en de natuurlijke positie van de MRA als Living Lab omgeving, zijn daarbij zwaarwegend. De SWOT leert echter eveneens dat het benutten van die kansen zeker niet vanzelfsprekend is. De gebrekkige samenwerking, het ontbreken van echte focus, de snelheid en daadkracht van andere Metropolitane regio s en de beperkte beschikbaarheid van ICT-talent zijn daarbij de belangrijkste factoren. Een aantal sleutelfactoren cruciaal is om de geformuleerde ambities waar te maken. Daarnaast een aantal meer generieke irritators zal moeten worden aangepakt. De elementen van de clusterstrategie De kerngroep is van mening dat de ambitie om de MRA te positioneren als een van de leidende Smart Societies in de wereld het uitgangspunt zou moeten vormen van de beleidsagenda voor de komende jaren. Deze moet tot stand komen via de gezamenlijke inzet van alle relevante stakeholders en moeten uitmonden in een afgestemd investeringsprogramma, waarin activiteiten van de verschillende (private en publieke) stakeholders zijn opgenomen. Het beleids- en investeringsprogramma zou moeten aangrijpen op de sleutelfactoren die hierboven zijn genoemd en zich dus moeten richten op: Verbetering van de samenwerking binnen de MRA. Daarbij gaat het zowel om de samenwerking tussen het ICT-cluster en andere clusters, om de samenwerking tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen als om de samenwerking tussen de verschillende regionale overheden. Talent building & learning. Inzet moet zijn om de MRA aantrekkelijker te maken voor jong ondernemend talent in ICT media creatieve industrie en dit talent te helpen ontwikkelen door het continu met elkaar in verbinding te brengen. Stimuleren van actieve betrokkenheid van burgers, bewoners, bezoekers, ondernemers en werknemers in grootschalige projecten, met name in domeinen creatieve industrie & media, energie, zorg, mobiliteit & logistiek en e-tourism. Een Open Data strategie voor de MRA is daarbij een essentieel element. Het verbeteren van PR en Branding van MRA en aldus internationaal positioneren van de MRA als internationale data hub, als Media Gateway to Europe en als locatie waar smart systems worden toegepast met behulp van gebruikers. Een betere positionering moet o.a. vorm krijgen via gerichte marketing en via het bundelen en in samenhang 7
verder ontwikkelen van bestaande events als Picnic, IBC, ICE Amsterdam, TEDx, the Next Web, etc. en het ontwikkelen van nieuwe events. Het creëren van de benodigde randvoorwaarden zoals bijvoorbeeld het (blijven) investeren in een ICT-infrastructuur die ook in 2020 leading edge is. 6. Icoonprogramma s en icoonprojecten De afgelopen jaren is binnen de MRA al een groot aantal projecten van start gegaan waarin ICT-technologie wordt ingezet om doorbraken te realiseren in andere clusters. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om projecten als: Amsterdam Smart City (ICT en energie/duurzaamheid). Smart Gate Learning Centre, Cargobox, Smart Cargo Hub (ICT en logistiek) Dutch Media Hub, Picnic en Arts Holland (ICT en creatieve industrie) Health Lab (ICT en zorg). De uitdaging voor de komende jaren ligt er, naar het oordeel van de Kerngroep, vooral in om projecten als deze verder uit te rollen en aan elkaar te verbinden, om daaruit leerervaringen te trekken en zo mogelijk op te schalen. Om die reden onderscheidt de kerngroep vier icoonprogramma s, die de komende jaren nader ingevuld moeten gaan worden met icoonprojecten. De vier icoonprogramma s zijn: 1. Talent Hotspots 2. Infra 2030 3. Living Lab 4. World Stage Het icoonprogramma Talent Hotspots Dit programma is er op gericht om de MRA te ontwikkelen tot een broed- en ontmoetingsplaats voor talent en een ecosysteem voor open innovatie en learning (zie ook de icoonprojecten Hotspot Open ICT Innovation & Learning en Open innovation Headquater / Campus). Dit programma sluit aan bij de thema s Campusvorming en Toponderwijs zoals die door de Board zijn omarmd. De uitgangspositie van de MRA is daarbij in beginsel goed, omdat bij de invulling van dit icoonprogramma kan worden aangesloten op: ontwikkelingen als de vestiging van het escience Center op het Science Park Amsterdam en de geplande vestiging van het KNAW Humanities Research Centre in Amsterdam 8
het nationale ICT-onderzoeksprogramma COMMIT, dat is bedoeld om de Nederlandse kennisinfrastructuur in de ICT en bedrijven te verbreden en te versterken en aldus beter geschikt te maken voor de internationale competitie door de beste wetenschappers te verbinden met het hightech bedrijfsleven. Het COMMIT programma richt zich op ICT doorbraken voor maatschappelijk economische urgente kwestie in health & well-being, science, public safety, en informatie bedrijven. COMMIT is sterk gericht op de internationale kennis- en marktpositie van Nederland op ICT terreinen waarin Nederland sterk is. Icoonproject: Hotspot Open ICT Innovation & Learning Kern Opzetten van Amsterdam Knowledge Exchange gericht op kennisuitwisseling en educatie. Opzetten van Amsterdam Innovation Hubs (fysieke en sociale ontmoetingsplekken). Opzetten van Amsterdam Innovatie Startmotor (revolving fund voor kleine startups). Opzetten van Amsterdam Knowledge Exchange gericht op kennisuitwisseling en educatie. Opzetten van Amsterdam Innovation Hubs (fysieke en sociale ontmoetingsplekken). Opzetten van Amsterdam Innovatie Startmotor (revolving fund voor kleine startups). Doelstelling MRA aantrekkelijker maken voor jong ondernemend talent in ICT - media - creatieve industrie app development, en dit talent helpen ontwikkelen door het continu met elkaar in verbinding te brengen ("I am Linked In Amsterdam") Waarom van belang? Talent wordt algemeen erkend als kritieke succesfactor. Nu gebrek aan aanbod van educatieve mogelijkheden, ontmoetingsplekken en verbindingen. Afgeleid doel: MRA positioneren en branden als plek waar het de moeite waard is om naar toe te komen en ander talent tegen te komen. Icoonproject: Open innovation Headquater / Campus Kern Opzetten van iconisch gebouw met omliggend ecosysteem (campus) waarin open verbindingen worden gelegd tussen ICT, creatieve industrie en andere domeinen Doelstelling Neerzetten van een landmark voor open innovatie, creativiteit en ondernemerschap met publieke functies op de NDSM-werf. Waarom van belang? Maximale benutting van de aanwezige kansen binnen de MRA vraagt om een iconisch gebouw met omliggend ecosysteem. Het icoonprogramma Infra 2030 Dit programma is cruciaal om te bewaken dat de ICT infrastructuur moet groeit met de explosief groeiende behoefte en ook in 2030 nog leading edge is. Daarbij gaat het om issues als: Connectiviteit: o Breedband voor de hele MRA o Gratis WiFi-netwerk over de MRA, te beginnen met de stad Amsterdam Computing power o Vestiging van Supernode op het Science Park. o Inzetten op slimme koppelingen op basis van Grid-computing. Datastorage o Er moeten voldoende mogelijkheden zijn om data op te slaan en te bewerken in de regio. Almere heeft daarin een belangrijke rol (zie bijv. icoonproject Almere Data Capital) Energygrid o Het energienet zal de komende jaren worden geüpgrade en o.a. met smart meters worden uitgerust en geschikt worden gemaakt voor lokale energie opwekking 9
Icoonproject: Investeringsimpuls MRA Almere Data Capital Kern Positioneren van MRA als Dutch Media Hub: kristallisatiepunt voor opslag (gegevens, documenten, geluid, video) in datacenters met hoogwaardige diensten als service, beheer, archief, toegang en beveiliging voor de mediasector en Dutch Health Hub: toepassing van de hubfunctie voor de Health sector. Doelstelling Effectief inspelen op de (inter)nationale vraag naar een snelle, efficiënte, betrouwbare opslag en bewerking van content, ter vergroting van de markt voor de MRA en tevens positioneren van MRA als ICT hub. Waarom van belang? De verbinding tussen Amsterdam en Almere via de Amsterdam exchange en de data infrastructuur op het Media Park in Hilversum zijn schakel voor de ICT hubfunctie voor opslag en bewerking die kan leiden tot een innovatiegolf met een brede impact, diepgang en inbedding in alle sectoren en met diensten die tot in de haarvaten van het primaire proces ingrijpen. Icoonproject Dutch Health Hub Kern Het project Dutch Health Hub is er op gericht om m.b.v. inzichten en ervaring opgedaan in de media industrie ziekenhuizen te helpen bij het hanteerbaar maken van de data-explosie waar zij mee te maken hebben. Deze explosie leidt tot explosief stijgende kosten en problemen met herbruikbaarheid en uitwisselbaarheid van data met andere ziekenhuizen of voor gebruik in research of opleidingen. Het issue van hoe intelligent met dit beeldmateriaal is het afgelopen jaar op de agenda s van de raden van bestuur gekomen en men is gevoelig voor een oplossing. Doelstelling Project heeft tot doel om de zorgsector een inhaalsprong te laten maken. Het concept health hub bestaat uit het samenbrengen van data van meerdere ziekenhuizen uit Nederland in een shared facility center waar ook brute rekenkracht wordt geleverd. Waarom van belang? Project moet leiden tot enorme reductie van kosten van data opslag Project moet leiden tot sterk verbeterde mogelijkheden voor data-uitwisseling en gebruik van data voor research en opleidingen. Project moet MRA internationaal positioneren als voorloper op dit terrein. Het icoonprogramma Living Lab Via dit icoonprogramma wordt de MRA verder ontwikkeld als experimentele ruimte voor nieuwe diensten gedreven door co-creatie van burgers, bewoners, bezoekers, ondernemers en werknemers. Daarbij zal met name ingezet worden op de domeinen creatieve industrie & media, energie, health en logistiek & mobiliteit. Binnen dit programma (of wellicht onder dit concept) kunnen allerlei partijen projecten ontwikkelen, maar vallen bijvoorbeeld de icoonprojecten Powermatcher en Amsterdam Living Labs (naast het al lopende project HealthLab). Binnen dit icoonprogramma past ook het thema Open Data dat door de Board is aangewezen als een van de thema s die sector doorsnijdend van groot belang kunnen zijn voor de MRA. A) Als boegbeeld van de MRA kan Amsterdam als Smart & Creative City met de inzet van slimme technologie en nieuwe samenwerkingsverbanden een bijdrage leveren aan zowel maatschappelijke vraagstukken en als de economische ontwikkeling van de clusters in de regio. B) Vanuit vier clusters van de Board is er aandacht voor het voor het slim benutten van Data. De inzet is om de kracht van de regio, om grote databestanden te analyseren en te bewerken, door de ontwikkeling van iconisch initiatief in te zetten voor commercieel en maatschappelijk belang. Hierbij vragen de volgende thema s aandacht: 1) Data visualisatie 2) Data ontsluiten 10
3) Data analytics 4) Real time data Icoonproject: Powermatcher@SciencePark Kern Opzetten van een proeftuin op het Science Park Amsterdam waarbij in drie fasen een van de grootste Smart Grid testbeds van Europa wordt gerealiseerd. Doelstelling De combinatie van energie en ICT kan leiden tot enorme energiebesparingen en veel efficiënter gebruik van energie. Waarom van belang? MRA heeft uitstekende uitgangspositie op het snijvlak van ICT en energie en kans om zich op dat terrein internationaal stevig te profileren. Het benutten van gebruikers is cruciaal om dit te bereiken. Project draagt bij aan uitnutten van aanwezige kennis en state-of-the-art onderzoek. Icoonproject: Amsterdam Living Labs (slimme stadsproeftuinen) Kern Apps for Amsterdam++ (applicatie-ontwikkeling op basis van open data)\ Linked Open Data collaborations Linked Open Services cloud ICT infrastructuur upgrade Doelstelling MRA ontwikkelen als publieke locatie en proeftuin voor innovatieve en collaboratieve R&D en toepassingen met intensieve interactie, feedback en participatie van gebruikers (burger, bewoner, bezoeker, klant, medewerker). Speciale focus daarbij op domeinen creatieve industrie & media, health, energie, mobiliteit & logistiek en e-tourism Waarom van belang? Opzetten van Living Labs (slimme stadsproeftuinen) in MRA kan leiden tot een golf van commercieel succesvolle LOD&S e-diensten (en startups) met internationale uitstraling. Icoonproject Life Watch Kern en doelstelling LifeWatch is een grootschalig Europese initiatief om een infrastructuur voor biodiversiteits- en ecosysteemonderzoek te vestigen. Het wetenschappelijk hoofdkantoor zal in Nederland worden gevestigd, wanneer Nederland beslist een substantiële bijdrage te leveren aan de ontwikkeling, met steun van de NWO. Een aanvraag wordt voorbereid. 11
Om hoofdkantoor naar Nederland te halen is site premium nodig van ca. 10 mln. Op termijn wordt van Boardpartijen ook financiële bijdrage gevraagd (4 a 5 miljoen voor periode van 5 jaar), maar op dit punt worden op korte termijn geen commitments uitgesproken en gevraagd. Besluitvorming daarvoor is aan de orde zodra de businesscase is uitgewerkt en duidelijkheid bestaat over de opstelling van NWO. Waarom van belang? LifeWatch zal leiden tot groei in hoogwaardige werkgelegenheid, een hogere EU bijdrage aan het onderzoek, en het vergroten van de omvang van de kenniseconomie. Vestiging van Life Watch in Amsterdam zal grote aantrekkingskracht hebben op het aantrekken van talent op nationaal en internationaal niveau. Het icoonprogramma World Stage De ambitie van dit programma is om de MRA onder de vlag van World Smart Capital te positioneren als het internationale podium voor technologie, creativiteit, app development (APPsterdam), wetenschap en business en als de hotspot voor creatieve geesten uit de werelden van ICT, wetenschap, media en entertainment, cultuur, bedrijfsleven en overheid. Dit vereist dat wordt voortgebouwd op c.q. een bundeling komt van krachten van bestaande evenementen die een sterke aantrekkingskracht op buitenlandse professionals en bedrijven hebben zoals PICNIC, IBC, ICE Amsterdam, TEDx, the Next Web. De ambitie is om een leidende positie in te nemen op de internationale markt met agendabepalende content. Naast conferenties en beurzen, ook intensiveren van formats als dev-camps, hacketon en challenges. Door lanceren van de Amsterdam Smart Society challenge en award creatief talent spotten en naar de MRA uitnodigen. Waarom van belang? Samenwerking tussen de sterkste, bestaande evenementen zal de branding en marketing van Amsterdam en de MRA versterken. Icoonproject: World Smart Capital Kern World Smart Capital behelst de positionering van de MRA in 2012 en 2013 als eerste World Smart Capital. In een proces vergelijkbaar met World Design Capital worden steden uitgenodigd te tenderen voor de toewijzing vanaf het jaar 2014. Voor de jaren 2012 en 2013 zal Amsterdam als boegbeeld van de MRA als pilot city dienen, waarna de positie overgedragen wordt aan een andere stad. Deze pilotfunctie geeft Amsterdam vele voordelen. In de eerste plaats hoeft Amsterdam niet mee te doen aan een energie verslindende competitie, terwijl alle lokale, regionale en landelijke partijen samen intensief vorm kunnen geven aan de uitvoering van de verschillende onderdelen van het World Smart Capital project. Doelstelling Het World Smart Capital project moet de MRA op allerlei manieren (events, congressen, internationale uitwisselingsprogramma s, kennisontwikkelingstrajecten) positioneren als leidend centrum voor smart systems toepassingen en impuls geven aan verdere kennisontwikkeling en evenementen in deze sfeer. Internationale positionering van Amsterdam/MRA als World Smart Capital moet legitimatie vinden in aanwezigheid van up to date ICT infrastructuur in de regio en in aansprekende en gezichtsbepalende smart systems toepassingen in domeinen als logistiek, gezondheidszorg, duurzaamheid, etc. (bijv. in het kader van Amsterdam Smart City). Focus voor MRA zou moeten liggen op combinatie van smart en creatief. 12
Het project past naadloos in de onlangs gepresenteerde Digitale Agenda van Min. Verhagen en zou onderdeel kunnen gaan uitmaken van de uitwerkingsagenda daarvoor. Waarom van belang? Het initiatief wordt geïnitieerd door het ICT cluster. Zij vragen steun van Board voor concept van World Smart (Creative) Capital en nadere uitwerking daarvan in de vorm van een financiële bijdrage van 50.000 voor nadere uitwerking van het concept t.b.v. Board in oktober alsmede een bijdrage aan kosten om dit concept verder uit te werken via een Ideas Festival tijdens Picnic 2011 en tevens op dat moment internationaal neer te zetten tijdens Picnic 2011 ( 100.000). 7. Betrokken partijen en draagvlak Taakverdeling leden Kerngroep ICT/eScience Elk van de leden van de kerngroep ICT/eScience heeft bij de uitwerking van zijn/haar portefeuille contact gezocht met andere relevante stakeholders. Inzet daarbij was niet alleen om draagvlak te genereren, maar evenzeer om nieuwe ideeën op te doen. Op twee momenten in de afgelopen maanden hebben leden van de kerngroep ICT/eScience een ontmoeting gehad met de clustertafel ICT. Op de eerste daarvan hebben de organisatoren van de conferentie Investeren in Verbindingen II, die in november 2010 in Hilversum is gehouden, de gelegenheid gehad om de oogst van deze conferentie en voor te leggen aan de leden van de kerngroep ICT. 8. Inzet van middelen In de Kerngroep ICT/eScience is tot dusver niet diepgaand gesproken over de voor de uitvoering van de clusterstrategie benodigde middelen. Evident is echter dat voor de genoemde icoonprojecten budgetten benodigd zijn. Daarbij gaat het veelal om bedragen die zullen moeten opgebracht door regionale overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven 13
gezamenlijk. Waar mogelijk zal uiteraard ook moeten worden gekeken naar de beschikbaarheid van Rijks- en EU-middelen. Aansluiting op EU-agenda en benutting van EU-middelen Inzet moet zijn om de aanknopingspunten die de EU kan bieden voor de ontwikkeling van het kenniscluster ICT maximaal te benutten. In de EU 2020-strategie (uit 2010) speelt het bevorderen van ontwikkeling en gebruik van informatie- en communicatietechnologie een grote rol. In de Europa 2020 strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei, staat 'slim' voor een op kennis en innovatie gebaseerde economie. Een onderdeel van de verwezenlijking hiervan is een digitale agenda voor Europa, waarmee de aanleg van supersnel internet wordt bespoedigd enerzijds en de doelstelling centraal staat om burgers en bedrijfsleven te laten profiteren van een digitale interne markt. Concrete aanknopingspunten die de EU kan bieden voor de uitwerking van de ICTclusterstrategie liggen er met name in het: Voorkomen van belemmerende regelgeving Vergemakkelijken van versterken van eigen MRA-clusterplannen Gebruik maken van Europese fondsen Benchmarking, samenwerking en kennisuitwisseling met andere Europese stedelijke regio s. 9.Wat verwacht Kerngroep ICT/eScience van de Board De Kerngroep ICT/eScience ziet de oprichting van de Board als een duidelijke kans voor de MRA. De totstandkoming van een eenduidige en breedgedragen strategie zou een enorme stap in de goede richting vormen en kunnen helpen om de enorme potentie van de regio beter te benutten. De Kerngroep ICT/eScience is uiteraard slechts verantwoordelijk voor een deel van deze strategie. Desalniettemin verwacht de kerngroep van de Board dat deze in haar strategie een plaats inruimt voor twee zaken die volgens de kerngroep essentieel zijn: Het wegnemen van irritators waarmee het bedrijfsleven wordt geconfronteerd. De kerngroep denkt daarbij bijvoorbeeld aan de stroperigheid van de overheden en het steeds weer stellen van dezelfde vragen aan ondernemers, de gebrekkige werking van de woningmarkt voor bijvoorbeeld expats. De Kerngroep ICT/eScience is desgewenst uiteraard graag bereid om t.b.v. de Board een uitgebreidere lijst van irritators op te stellen. Het blijven investeren in een aantrekkelijk woon- en leefklimaat binnen de MRA, aangezien dit de sleutel vormt voor het aantrekkelijk blijven voor nationaal en internationaal talent. Waar het gaat om het ICT-clusterprogramma, verwacht de kerngroep van de Board dat deze: het belang onderschrijft dat ICT heeft om doorbraken te realiseren in andere clusters en in maatschappelijke domeinen. de claim ondersteunt om de MRA internationaal te positioneren als Smart en Creative Society en het belang onderschrijft van de in deze clusterstrategie genoemde sleutelfactoren. Inhoudelijk reageert op de door de kerngroep geformuleerde icoonprojecten en aangeeft welke daarvan zij graag nader uitgewerkt zou zien. 14
BIJLAGE: EVIDENCE BASE BIJ HET CLUSTERPROGRAMMA ICT Inleiding Deze bijlage bevat achtergrondinformatie t.b.v. het clusterprogramma ICT/eScience en is bedoeld als onderbouwing van dat clusterprogramma. Achtereenvolgens komen aan de orde: De internationale positie van Amsterdam/MRA/Nederland op het gebied van ICT De economische omvang van de ICT-sector Het belang van ICT voor de concurrentiekracht van de MRA De kwaliteit van de ICT Infrastructuur Human Capital: de beschikbaarheid van ICT talent. Internationale positie Nederland staat volgens IT Industry Competitiveness Index 2009 van de Economist Intelligence Unit wereldwijd op 5 e plaats. In 2008 was dat nog 10 e plaats. Nederland wordt op de lijst voorafgegaan door de VS, Finland, Zweden en Canada. Nederland dankt haar positie vooral aan haar goede IT-infrastructuur (3 e plaats) en de hoge breedbandpenetratie (2 e plaats). Minder goed scoort Nederland qua R&D-omgeving en steun voor R&D (10 e plaats), algemeen vestigingsklimaat (11 e plaats) en menselijk kapitaal (23 e plaats). Nederland staat 5 e volgens Economist Intelligence Unit wereldwijd op 5 e plaats van e-readiness ranking. In 2009 stond Nederland nog op de 3 e plek. Nederland staat op deze lijst achter Zweden, Denemarken, de VS en Finland. Nederland dankt haar positie vooral aan haar goede score op de indicator consumer and business adoption (1 e plaats) en op de indicator connectiviteit (2 e plaats). Amsterdam stond in juli 2008 op de 10 e plaats van de door Buck opgestelde Europese ranglijst van (30) Tech Cities. In die benchmark wordt o.a. gekeken naar aanwezigheid van technologie en know how, van talent, marktomvang, connectiviteit en algemeen vestigingsklimaat. Van de Forbes 2000-bedrijven die actief zijn in ICT, heeft 60% een kantoor in AMA. AMA was tot 2007 buitengewoon succesvol bij het aantrekken van vestigingen van ICT-bedrijven. Onderzoek van Van den Berghe laat zien dat geen enkele andere Europese regio in de periode 2002-2007 meer IT- en softwareinvesteringsprojecten heeft aangetrokken dan Amsterdam. Zijn voorlopige conclusie was dan ook: dat Amsterdam de software en IT stad van Europa aan het worden is. De R&D-uitgaven op ICT gebied (als % van het bbp) liggen op een vergelijkbaar niveau met die in omringende landen, maar vertonen wel een negatieve tendens. Indicator Huidige positie van Amsterdam Acquisitie van buitenlandse investeringsprojecten op goed terrein van ICT R&D-uitgaven op ICT-gebied Trend/ontwikkeling stabiel De economische omvang van de ICT-sector Toegevoegde waarde van ICT-sector in AMA ca 18 miljard per jaar (ter vergelijking: 35 miljard voor heel Nederland, 23 miljard voor Zweden en 10 miljard voor Finland). Binnen AMA ruim 19.400 vestigingen in het ICT cluster (een groei van 28% in afgelopen tien jaar). (Bron: Buck, foto van de ICT-sector gemaakt in opdracht van EZ Amsterdam, 2009) Het belang van ICT voor de concurrentiekracht van de MRA De Metropoolregio omvat medio 2009 ruim 19.400 ICT-vestigingen met 96.000 werkzame personen. De meeste werkgelegenheid is te vinden in de handel, telecommunicatie en toepassingen terwijl het aandeel van de productie van hard- en software beperkt is. De toegevoegde waarde van dit cluster in de regio bedraagt 3 18 miljard, d.w.z. ruim 50% van Nederland als geheel (Bron: Global Business Gateway). 15
Het ICT en telecommunicatiecluster behoort volgens de onlangs verschenen Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam tot de vijf sectoren die het beest belangrijk zijn voor de concurrentiekracht van de MRA ( de stuwende kracht achter de economische ontwikkeling van de MRA ). Dit belang wordt bepaald door de specialisatiegraad van de sector de groei van de toegevoegde waarde en de arbeidsproductiviteit. Zie figuur 2.1. De figuur laat zien dat ICT en telecommunicatie de sector is met de hoogste groei in de periode 1995-2009 en relatief sterk aanwezig is binnen de MRA (al geldt dat voor andere sectoren nog meer). De Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam tot de vijf sectoren die het beest belangrijk zijn voor de concurrentiekracht van de MRA, laten ook zien dat het mede aan de opkomst van general purpose technologies als ICT te danken is dat stedelijke economieën als de MRA vanaf ongeveer 2000 relatief sterk zijn gegroeid t.o.v. omliggende regio s. Kwaliteit van de ICT Infrastructuur Indicator Kwaliteit van telecommunicatieinfrastructuur Kwaliteit van de ICT onderzoeksinfrastructuur Internetverkeer (gb per seconde) Download en upload speed Breedband gebruik Huidige positie van Amsterdam Trend/ontwikkeling Kwaliteit van telecommunicatie-infrastructuur Bron: Europen Cities Monitor 2010 (www.european citiesmonitor.eu) Amsterdam in 2010 op 7e plek. (na Londen, Parijs, Frankfurt, Stockholm, Munchen en Berlijn). Kwaliteit van de ICT onderzoeksinfrastructuur SURFnet wordt vaak gezien als het meest geavanceerde onderzoeks netwerk ter wereld. Projecten als SURFnet7 en GigaPort3 brengen bedrijfsleven en onderzoek bij elkaar voor baanbrekend 16
onderzoek en creëren spin off s zoals de vorming van het European Grid Initiative (EGI) and NetherLight. In het prestigeuze Cook Rapport van januari 2010 wordt Nederland als voorbeeld gesteld aan de rest van de EU. Internetverkeer, gb per seconde via exchanges Bron: TNO, De top 20 van Europese stedelijke regio s 2009 (www.tno.nl) IJzersterke positie van Amsterdam Download en upload speed Bron: cyber.law.harvard.edu/node/5751 Op dit punt scoort Amsterdam zeker in vergelijking met Europese steden goed. Slechts een aantal Scandinavische steden scoort hoger. Breedbandgebruik Samen met Denemarken loopt Nederland in Europa voorop waar het gaat om breedbandgebruik door ingezetenen. Nederland loopt ook voorop waar het gaat om internet bankieren en het gebruik van andere digitale diensten (zoals belastingaangifte). Human capital: beschikbaarheid van ICT talent Indicator Instroom van studenten in ICT-opleidingen Uitstroom van gekwalificeerd ICT-personeel Aantal ICT vacatures Aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlands ICT-talent Huidige positie van Amsterdam Trend/ontwikkeling Instroom van studenten in ICT-opleidingen Bron: Toekomstvisie ICT Arbeidsmarkt Metropool Amsterdam, januari 2011. Instroom van studenten vertoont dalende trend. 17
Uitstroom van gekwalificeerd ICT-personeel Bron: Toekomstvisie ICT Arbeidsmarkt Metropool Amsterdam, januari 2011. Uitstroom van gekwalificeerd ICT-personeel Aantal ICT vacatures Bron: Toekomstvisie ICT Arbeidsmarkt Metropool Amsterdam, januari 2011. Op dit moment zijn er ongeveer 15.000 ICT vacatures op HBO/WO niveau. De branchevereniging ICT-Office verwacht dat het tekort aan hoogopgeleide ICT ers afhankelijk van het tempo van het economisch herstel zal oplopen tot tussen de 8.600 en 16.000. Aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlands ICT-talent Bron: Toekomstvisie ICT Arbeidsmarkt Metropool Amsterdam, januari 2011, gebaseerd op The Global Talent Mobility Study. Nederland scoort wereldwijd de 14 e positie bij de doelgroep als verhuisbestemming. In Europa scoren met name VK, Duitsland, Zwitserland en Frankrijk hoger. Amsterdam concurreert met steden die aanzienlijk populairder zijn zoals Londen, New York en Sydney, gevolgd door bijvoorbeeld Parijs. 18
Colofon Clusterrapporten Kennis & Innovatieagenda Secretariaat Economic Development Board metropoolregio Amsterdam Economische Zaken Amsterdam Metropoolgebouw, 4e etage Weesperstraat 89, 1018 VN Amsterdam Postbus 2133, 1000 CC Amsterdam T + 31 (0)20 552 3205 board@ez.amsterdam.nl www.iamsterdam.com/board Economic Development Board metropoolregio Amsterdam i.s.m. CM ontwerp / Studio GBN Fotografie Computer, Ton van Til