STARTNOTITIE voor een nieuw Wmo-beleidsplan DE KREFTEN BONDELJE!

STARTNOTITIE voor een nieuw Wmo-beleidsplan DE KREFTEN BONDELJE! Inleiding De krêft fan minsken, het Wmo-beleidsplan 2008 2011 van de gemeente Menameradiel, loopt binnenkort af. Met deze startnotitie beginnen de voorbereidingen voor een tweede Wmobeleidsplan. In deze notitie kijken we allereerst terug naar wat er in vier jaar is gebeurd (Omtinkerij Menameradiel, de oprichting van het Wmo-platform Menameradiel, het ontstaan van de vrijwilligerscentrale, de oprichting van het Centrum voor Jeugd en Gezin Middelsee). We zullen dit in grote lijnen beschrijven. Vervolgens schetsen we de ontwikkelingen die we de komende jaren verwachten. Ontwikkelingen die hoe dan ook de gemeente zullen raken en die aan alle kanten raakvlakken met ons Wmobeleid zullen hebben. Tenslotte schetsen we op basis van zowel de afgelopen jaren als de toekomstige ontwikkelingen een visie met uitgangspunten voor het gemeentelijk Wmo-beleid voor de komende vier jaar. Terugkijken op De krêft fan minsken De kern van De krêft van minsken De kern van ons Wmo-beleid is in hoofdstuk 2 van De krêft fan minsken heel duidelijk beschreven. In paragraaf 2.3 staat: Wy sjogge in gemeente mei aktive en belutsen ynwenners foar ús. Dy ynwenners binne fan alle leeftiden en mei de meast útienrinnende achtergrûnen. Wy sjogge it yn de doarpen brûzjen fan aktiviteiten en moeting. Der ûntstiet gearhing. Allinnich de ynwenners sels kinne dit ta stân bringe troch krêften te bondeljen en kreatyf te wêzen. Us rol as gemeente is romte biede, meitinke en stypje wêr t dat nedich is. Wij hebben met ons beleid de Wmo verbonden aan leefbaarheid. We doen een beroep op sociale structuren en netwerken in de dorpen. We doen een beroep op zelfredzaamheid. Veel van onze inwoners vervullen hierin een rol. Anderen hebben daar een steuntje in de rug bij nodig. Wanneer mensen vragen of problemen hebben waar ze zelf niet uitkomen, ondersteunt de gemeente hen daarin. Op een persoonlijke manier, laagdrempelig en eenvoudig. We bieden maatwerk om uiteindelijk ook die mensen te verbinden met de gemeenschap waarin ze wonen. Omtinkerij Menameradiel Omtinkerij Menameradiel is één van de pijlers van het hierboven kernachtig omschreven beleid. Binnen Omtinkerij Menameradiel hebben we de expertise van de organisaties die in onze gemeente zorg en diensten leveren bijelkaar gebracht in het omtinkersteam. De omtinkers in het team vormen samen één van de toegangen tot diensten op het terrein van wonen, welzijn en zorg. De omtinkers zijn bereikbaar via een gezamenlijk telefoonnummer. Veel vragen komen ook nog via de verschillende organisaties binnen. Dat is niet erg. Waar we wel naar toe willen is dat die vragen ook op de omtinker-werkwijze worden behandeld. Omtinkers en collega s volgen daarvoor op dit moment een speciaal voor hen ontwikkelde training. Bij complexe vragen gaan de omtinkers op bezoek bij de klanten en gaan met hen in gesprek. Ze zoeken de vraag achter de vraag en vormen zich een totaalbeeld. Met de klant bespreken ze vervolgens wat nodig is en wat de beste oplossing is. Daarbij kijken ze als eerste naar het sociale netwerk van de klant. Omtinkers zetten daarmee niet alleen de klant in beweging (zowel in denken als in actie), maar ook de omgeving van die klant. En dat is precies wat we willen bereiken. De omtinkers zijn in staat om op deze manier te werken doordat de managers van dezelfde organisaties de nek hebben uitgestoken. Zij hebben het lef gehad om, hoe spannend het soms ook is, met z n allen dit proces aan te gaan. Allen met hetzelfde doel: de klant centraal. Dit heeft geleid tot een gemeenschappelijke visie en missie (zie bijlage). 1

foarbylden út de praktyk De mienskip makket har soargen om in gesin. Se lizze har soargen del by de diakonij. De diakonij skeakelet de omtinker yn. De omtinker giet it petear oan mei it gesin. De oplossing dy t fûn wurdt is dat der profesjonele help (maatskiplik wurk) en frijwilligerswurk (fia de frijwilligerssintrale) ynskeakele wurdt. In frou is allinnich. Se bellet de omtinker om t se nei it sikehûs moat en net wit hoe t se der komme sil. De omtinker hat in petear mei de frou. Om t de frou net immen yn de buert hat dy t mei har mei kin, wiist de omtinker har op de frijwilligerssintrale. De frou bellet sels. De frijwilligerssintrale hat in frijwilliger dy t mei har nei it sikehûs kin. Vrijwilligerscentrale Middelsee De tweede pijler van De krêft fan minsken is de vrijwilligerscentrale. Uitgegroeid van een gemeentelijke centrale tot vrijwilligerscentrale Middelsee. Er is een directe verbinding tussen Omtinkerij Menameradiel en de vrijwilligerscentrale. Wanneer het sociale netwerk rondom een klant geen uitkomst biedt kunnen de omtinkers terecht bij de coördinator van de vrijwilligerscentrale. Zij heeft de beschikking over een pool van vrijwilligers, de burenhulpdienst (opgezet in samenwerking met de Groene Kruis vereniging in Berltsum) die ze op tal van activiteiten kan inzetten. De ervaring is dat er genoeg vrijwilligers te vinden zijn. Als je ze maar op de juiste manier aanspreekt en nadenkt over hoe en aan wie je een klus aanbiedt. Op dit moment leggen vrijwilligers huisbezoeken af bij 65+ers in de hele gemeente. Het gaat er om dat we een beeld krijgen van deze mensen op het gebied van woonsituatie, gezondheid, welbevinden en de wensen die ze hebben. Bovendien zijn er in deze leeftijdsgroep veel potentiële vrijwilligers. Wanneer dat nodig lijkt, worden mensen attent gemaakt op de mogelijkheid om een vervolggesprek met de omtinkers te hebben. Omdat de woonsituatie en de eventuele wensen op dat terrein een belangrijk onderwerp is, is woningbouwcorporatie Wonen Noordwest Friesland inhoudelijk bij dit project betrokken. De vrijwilligerscentrale beweegt zich ook op het terrein van de maatschappelijke stages. Ze probeert jongeren die een maatschappelijke stage doen te verleiden die stage in het eigen dorp en de eigen gemeente te doen. Stageplekken zijn vooral sportverenigingen, zorginstellingen en kerkelijke organisaties. foarbyld út de praktyk In frou freget oan de frijwilligerssintrale oft der ien is dy t har helpe kin om it Nederlânsk ûnder de knibbel te krijen. Dat wurdt regele. Op fersyk fan de frijwilligerssintrale giet de frou op har beurt regelmjittich op besite by in âldere frou dy t deselde memmetaal hat as sysels. Om t dy frou hieltyd mear weromfalt op har memmetal feriensumet se. Sa binne beide holpen. Wmo-platform Menameradiel Het Wmo-platform Menameradiel is in 2008 van start gegaan. Het platform bestaat uit acht enthousiaste leden en een secretaris, afkomstig uit zeven dorpen in de gemeente. De leden van het platform proberen de ogen en oren voor de inwoners van de gemeente te zijn. Zij vangen signalen op uit het veld en adviseren de gemeente gevraagd en ongevraagd. Het Wmo-platform Menameradiel heeft verbinding met de Koepel Wmo. De Koepel Wmo is een onafhankelijke cliëntenraad die de belangen behartigt van mensen die een beroep doen op de Wmo. De Koepel Wmo werkt voor het gebied van de dienst SoZaWe Noardwest Fryslân. Centrum voor Jeugd en Gezin Middelsee Op 31 mei 2010 is het Centrum voor Jeugd en Gezin Middelsee (CJG) opgericht. Ouders en kinderen kunnen bij het CJG terecht voor alle grote en kleine vragen over opvoeden en opgroeien. Binnen het CJG wordt de zorg door professionals op elkaar afgestemd. Het komt daardoor steeds minder voor dat organisaties in één gezin langs elkaar heen werken (zie ook: www.cjgmiddelsee.nl). foarbylden út de praktyk De Verwijsindex jout in match: ferskate minsken meitsje har soargen om itselde bern. De helpferlieners nimme kontakt meielkoar op om ôfspraken te meitsjen en de soarch ôf te stimmen. Soms rint it dan noch net. De CJG-koördinator organisearret in oerlis wêrby t se alle belutsen partijen (ek de âlders of eventueel oare famylje) útnoeget. Yn it oerlis besiket se goeie ôfspraken te meitsjen oer wa t de ferantwurdlikheid op him nimt. Sa n oerlis hat al trije kear plakfûn. Yn in gesin is in pop berne. De kreamsuster fernimt dat net alles yn it gesin like goed rint. Yn oerlis mei it gesin ynformearret se de ferpleechkundige fan it konsultaasjeburo. Dy giet in pear kear op besite en jout de âlders ekstra ynformaasje. 2

De krêft fan minsken heeft veel mensen in onze gemeente letterlijk in beweging gezet. Het heeft laten zien dat de krêft in minsken er is. Dat wisten we al. Echter nu mensen ook op die krêft worden aangesproken blijkt dat er nog veel meer in zit. De krêft fan minsken heeft een proces op gang gebracht. Een proces waarbij er knoppen omgaan: bij onze inwoners, bij beroepskrachten, organisaties, kortom bij iedereen. Dat proces is nog lang niet afgelopen. Verderop in deze notitie komen we daar op terug. Ontwikkelingen De Kanteling In de Wmo is een zogenaamde compensatieplicht voor gemeenten opgenomen. De compensatieplicht behelst de verplichting van gemeenten om burgers te ondersteunen bij hun deelname aan de samenleving. De Kanteling is een manier waarop gemeenten invulling kunnen geven aan deze wettelijke verplichtingen. De Kanteling is een project van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) waarbij niet claimen aanbodgericht werken, maar vraag- en resultaatgericht werken centraal staat. De Kanteling gaat uit van eigen kracht en verantwoordelijkheid van mensen. Niet langer geldt het recht op, maar wat is er nodig. In de opzet en uitvoering van De Kanteling gaat het om een aantal kernfuncties: het eerste contact: een plek/persoon waar een klant met zijn/haar vraag terecht kan; het keukentafelgesprek: het gesprek waarin de vraag in kaart wordt gebracht en naar oplossingen wordt gezocht; toewijzing van individuele voorzieningen: een uitkomst van het gesprek kan een toewijzing van een voorziening zijn. Het heeft echter de voorkeur om een oplossing te zoeken in het sociale netwerk (civil society) of in algemene voorzieningen; het arrangement: het pakket aan oplossingen. Welzijn Nieuwe Stijl Om van de Wmo een succes te maken is het van belang om de doorontwikkeling van en in de Wmo met kracht te stimuleren. Voorwaarden voor succes zijn onder andere dat de (sturings)relatie tussen gemeenten en welzijnsorganisaties en de kwaliteit en professionaliteit van het welzijnswerk op orde zijn. Om op deze twee punten een verbeterslag te kunnen maken is het landelijke stimuleringsprogramma Welzijn Nieuwe Stijl in het leven geroepen. Het programma wil stimuleren, inspireren en concrete handreikingen bieden. Welzijn Nieuwe Stijl kent acht bakens (kenmerken): 1. gericht op de vraag achter de vraag; 2. gebaseerd op de eigen kracht van de burger; 3. direct er op af; 4. formeel en informeel in optimale verhouding; 5. doordachte balans van collectief en individueel; 6. integraal werken; 7. niet vrijblijvend, maar resultaatgericht; 8. gebaseerd op ruimte voor de professional. Decentralisatie extramurale begeleiding De functie extramurale begeleiding gaat over van de AWBZ naar de Wmo. Gemeenten worden vanaf 1 januari 2013 verantwoordelijk voor de nieuwe aanvragers, voor cliënten van wie de indicatie afloopt in 2013 en voor cliënten waarbij de situatie verandert en daarom een nieuwe indicatie nodig hebben. Vanaf 2014 worden gemeenten verantwoordelijk voor alle cliënten die op dit moment al extramurale begeleiding ontvangen in de AWBZ. De decentralisatie van extramurale begeleiding geldt ook voor het vervoer en voor de groep licht verstandelijk gehandicapte (lvg) jongeren en voor kinderen met Jeugd-GGZ zorg (vanaf 2013). Als er sprake is van een verblijfsindicatie (ZZP of VPT) dan blijft de begeleiding vanuit de AWBZ geregeld (zie ook: www.vng.nl / www.invoeringwmo.nl). 3

Vereenvoudiging hulpmiddelregelingen Op dit moment bestaan er drie verschillende regelingen van waaruit hulpmiddelen gefinancierd worden: de AWBZ, de Zorgverzekeringswet en de Wmo. Mensen die op hulpmiddelen zijn aangewezen hebben geregeld met alle drie regelingen te maken. Dat komt de duidelijkheid niet ten goede. Er is daarom besloten dat met ingang van 2013 de AWBZ regeling voor hulpmiddelen verdwijnt. Hulpmiddelen die te maken hebben met zelfredzaamheid in en om de woning worden ondergebracht in de Wmo. Hulpmiddelen die primair gericht zijn op één specifieke beperking komen in de Zorgverzekeringswet. Decentralisatie jeugdzorg De zorg voor jeugd komt met ingang van 2015 te vallen onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Het gaat daarbij om alle zorg voor jeugd die onder het Rijk, de provincies, AWBZ, Zorgverzekeringswet en gemeenten valt: jeugdgezondheidszorg, provinciale jeugdzorg, jeugdbescherming en jeugdreclassering, jeugd-ggz (inclusief begeleiding), zorg aan licht verstandelijk beperkte jeugdigen en gesloten jeugdzorg (zie ook: www.vng.nl). IQ maatregel In het regeerakkoord staat dat de gehandicaptenzorg voor zwakbegaafde cliënten met een IQ boven de 70 wordt geschrapt (dit was 85). Deze groep heeft vaak een indicatie voor begeleiding, maar verliest die aanspraken door deze maatregel. De IQ maatregel is een beperking van de mogelijkheid om aanspraak te kunnen maken op o.a. begeleiding en is daarmee een directe bezuiniging op de AWBZ uitgaven. Er komt dus ook geen geld mee naar de gemeenten voor het opvangen van de gevolgen. Die doelgroep moet zichzelf simpelweg zien te redden. Hoewel zij niet onder de compensatieplicht vallen is de verwachting dat een deel van hen bij de gemeentelijke Wmo zal aankloppen om steun en een beroep zullen doen op gemeentelijke collectieve voorzieningen. De IQ maatregel zou per 1 januari 2012 worden ingevoerd, maar dat is een jaar uitgesteld. Naar aanleiding van enkele moties bij de bespreking in de Tweede Kamer zullen de gevolgen van de IQ maatregel eerst nader worden onderzocht. Daarom is de invoering met een jaar uitgesteld en zal dit in principe per 1 januari 2013 plaatsvinden. Wet Werken naar Vermogen Mensen die kunnen werken en die nu een beroep zouden doen op de wetten Investeren in jongeren (Wij), Sociale werkvoorziening (Wsw) en Arbeidsongeschiktheidsvoorziening voor jonggehandicapten (Wajong), vallen vanaf 1 januari 2013 onder de Wet werken naar vermogen. De bedoeling van deze samenvoeging van wetten tot één wet is dat mensen met een arbeidsbeperking geheel of gedeeltelijk bij een reguliere werkgever aan de slag gaan. De Wet werken naar vermogen heeft ook tot gevolg dat de middelen, die nu nog verspreid zijn, in één pot bij de gemeente komen. De Wet werken naar vermogen komt dan ook geheel onder de verantwoordelijkheid van de gemeente te vallen. De nieuwe wet gaat er in beginsel van uit dat mensen die kunnen werken zelf op zoek moeten naar een baan. De gemeente zal echter te hulp moeten schieten als het iemand niet lukt om aan het werk te komen. Ook voor mensen die onder de huidige regelingen vallen kan er het nodige veranderen. Zo zal er voor de Wajong-uitkering een nieuwe indicatie plaatsvinden. Indien blijkt dat er gedeeltelijk gewerkt kan worden kan de uitkering na 2014 verlaagd worden naar 70% van het minimumloon. Ook met betrekking tot de sociale werkplaatsen zijn grote veranderingen op komst. De sociale werkplaatsen kunnen in de toekomst nog slechts plaats bieden aan mensen die een zogenaamde indicatie beschut werk hebben. Dit betekent dat alleen mensen die in geen geval bij een reguliere werkgever aan de slag kunnen bij een sociale werkplaats terecht kunnen. Het kabinet tracht hiermee het aantal (oude) Wsw-plaatsen terug te dringen (zie ook: www.vng.nl). Demografische ontwikkeling Uit recent onderzoek 1 is gebleken dat Menameradiel de komende jaren te maken krijgt met een verandering in de samenstelling van de bevolking. Het aandeel ouderen (65+) neemt sterk toe. Het 1 Rapport: Kansen spreiden om maatschappelijke armoede te vermijden. Gevolgen van demografische ontwikkelingen in Noardwest Fryslân. 4

aantal oudere ouderen (75+) verdubbelt bijna. Het ligt in de verwachting dat de vraag naar zorg daarmee ook zal toenemen. Visie Als we terugkijken naar de afgelopen periode valt op dat we bezig zijn geweest met het invullen van onze visie op een manier die verandering vraagt en beweging teweeg brengt. We vragen verandering in het gedrag van onze inwoners, de werkers in onze gemeente en ook verandering in ons eigen gedrag. Het feit dat we dat doen brengt mensen in beweging. Mensen worden aangesproken op hun creativiteit en op hun vermogen om anders te denken. De krêft fan minsken wordt daarmee zichtbaar. Er ontstaat sociale samenhang. Ook in de toekomst zullen we die hard nodig hebben. De initiatieven De Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl bewijzen dat we met onze invulling van de Wmo op de goede weg zijn. Zowel De Kanteling als Welzijn Nieuwe Stijl staan een manier van werken voor die we in Omtinkerij Menameradiel en bij de vrijwilligerscentrale in de praktijk brengen. Bovendien zijn nieuwe afspraken met Stichting Welzijn Middelsee en Welzijn Centraal gestoeld op deze principes. Onze visie op de Wmo wordt daarmee zo langzamerhand een kapstok voor het brede welzijnsbeleid. Dat brengt ons op het volgende uitgangspunt: uitgangspunt 1 Gezien bovenstaande is het gerechtvaardigd en logisch dat De krêft fan minsken met alle principes en uitgangspunten de basis vormt voor een nieuw beleidsplan. De ontwikkelingen die de gemeente staan te wachten zijn niet mis. Het gaat om veel mensen waar we verantwoordelijk voor worden. Vooral de vele partners en soms de complexiteit van de problematiek maken het ingewikkeld. Echter, de ontwikkelingen bieden ook legio kansen en mogelijkheden voor de gemeente. We kunnen nu echt laten zien wat ons beleid waard is en het nog verder gaan uitwerken. We kunnen een slag slaan in het anders organiseren van zorg en begeleiding. We kunnen het dichtbij organiseren. We kunnen het met veel minder bureaucratie organiseren. En we kunnen het zo organiseren dat het aansluit bij wat onze inwoners nodig hebben. Dat zal een nog grotere creativiteit en vooral nog meer anders denken vragen. Het vraagt om de krachten te bundelen. uitgangspunt 2 Waar in De krêft fan minsken de nadruk lag op het aanboren van de eigen kracht van onze inwoners, zal in het tweede Wmo-beleidsplan de nadruk liggen op hoe we de krachten gaan bundelen. Het komt er op aan om organisaties, mensen, vakgebieden en initiatieven op zo n manier aan elkaar te verbinden dat 1 +1 niet 2, maar 5 wordt. Het bundelen van krachten geldt in het bijzonder voor onze relatie met de dienst sozawe Noardwest Fryslân. Op dit moment wijkt de uitvoering door de dienst nog te veel af van ons beleid. Dat is lastig en zorgt voor verwarring en ruis bij onze inwoners. Het is nodig dat de uitvoering van de dienst naadloos aansluit op ons beleid. Dat betekent dat er een andere relatie zal moeten komen tussen de dienst (opdrachtnemer) en gemeente (opdrachtgever). Het betekent eveneens dat de organisatie van de dienst moet veranderen. De in deze notitie beschreven ontwikkelingen betekenen in onze visie niet automatisch dat het werk daarvoor door de dienst sozawe zal worden gedaan. uitgangspunt 3 Als het gaat om de decentralisatie van de extramurale begeleiding, de vereenvoudiging van de hulpmiddelen en de decentralisatie van de jeugdzorg is ons uitgangspunt het volgende: afhankelijk van de problematiek gaan we kijken of we met behulp van Omtinkerij Menameradiel / CJG Middelsee, in samenwerking met de sozawe-gemeenten of mogelijk ook provinciaal oplossingen kunnen vinden. Dat betekent dat we de middelen die we als gemeente krijgen om de decentralisatie te realiseren niet automatisch rechtstreeks zullen doorsluizen naar de dienst. De dienst is voor ons één van de uitvoeringspartners waarmee we optimaal invulling zullen geven aan de in dit punt genoemde ontwikkelingen. 5

Tot nu toe gaat ons Wmo-beleid voornamelijk over diensten: het geven van informatie, vraagverheldering, het zoeken naar oplossingen, het bieden van hulp of zorg. Omdat de bevolking van Menameradiel de komende jaren sterk zal vergrijzen, is het goed om na te denken over wat dat betekent voor de inwoners van onze gemeente en de wensen die zij op dat gebied hebben. uitgangspunt 4 Gezien het sterk groeiend aandeel ouderen in Menameradiel is het noodzakelijk om in een tweede Wmo-beleidsplan niet alleen aandacht te besteden aan diensten op het gebied van zorg, wonen en welzijn in het algemeen, maar ook aan woonvoorzieningen, woonomgeving voor ouderen en alles wat daarmee te maken heeft. Klanttevredenheidsonderzoek Het was aanvankelijk de bedoeling om deze startnotitie te laten vergezellen door de resultaten van een klanttevredenheidsonderzoek onder de klanten van Omtinkerij Menameradiel. Hoewel de opdracht daarvoor bij de afdeling sociale innovatie van Stenden was uitgezet, is de opdracht door geen van de studenten gekozen. We zullen proberen om of via Stenden of via de NHL alsnog een opdracht voor een klanttevredenheidsonderzoek uit te zetten. Planning Het is de bedoeling om in de tweede helft van 2012 het nieuwe beleidsplan door de raad te laten vaststellen. Uiteraard worden bij de planvorming zoveel mogelijk mensen uit de gemeente betrokken. 6