QenA MKBA Tabak Kernboodschap: Voor het eerst in de geschiedenis is door een maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) onderzocht wat de effecten zijn van tabaksontmoedigende beleidsscenario`s op zowel de kosten als de baten voor de Nederlandse samenleving in de toekomst. Dan kan je denken aan maatregelen waaronder accijnsverhogingen en rookvrije omgevingen, ondersteuning bij stoppen met roken, waarschuwingen voor schadelijke gevolgen van tabak, marketingbeperkingen voor de tabaksindustrie of een combinatie van maatregelen. Met een verrassende uitkomst: Tabaksontmoediging maakt Nederland niet alleen gezonder maar ook rijker. Gezonder is logisch. Maar nieuw is dat door bijvoorbeeld dalende zorgkosten, belastinginkomsten en een stijging van de productiviteit en inzetbaarheid van werkenden de maatschappij dit geld oplevert! Als we al een klein beetje aan de knoppen draaien van de maatregelen (een beetje meer campagne, een beetje meer accijns), levert dit de maatschappij in 2050 al heel veel op. Namelijk: - Gezondheidswinst: heel veel minder doden door sigarettenrook. Dan rookt nog maar 7,7% van de bevolking (in tegenstelling tot de huidige 19,8% rokers tussen 0 en 100 jaar) - Financieel: 1,7 miljard euro op per jaar Dit in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd: "Vaak wordt beweerd dat roken vanuit financieel oogpunt goed is voor de maatschappij omdat het de schatkist accijnsinkomsten oplevert en rokers op jongere leeftijd overlijden en daardoor geen gebruik maken van (bijvoorbeeld) hun opgebouwde pensioenen/aow. Dit onderzoek bewijst het tegenovergestelde: verschillende tabaksontmoedigende scenario s bevorderen niet alleen de gezondheid, maar dragen ook financieel bij aan de samenleving. Met dit onderzoek is dat argument voor eens en altijd de wereld uit geholpen! Algemeen Waarom deze MKBA, wat is het doel? Dat tabaksgebruik slecht is voor de gezondheid is alom bekend en dat tabaksontmoediging daarmee leidt tot een gezondere samenleving idem. Er is niet eerder onderzoek gedaan naar de kosten baten van verschillende scenario s van tabaksontmoediging. Zo wordt door sommige beweerd dat roken vanuit financieel oogpunt goed is voor de maatschappij omdat het de schatkist accijnsinkomsten oplevert en omdat rokers op jongere leeftijd overlijden en daardoor geen gebruik maken van (bijvoorbeeld) hun opgebouwde pensioenen/aow. Er zijn vele kosten en baten die in deze opvatting onderbelicht blijven of helemaal niet aan de orde komen. Deze Maatschappelijke Kosten Baten Analyse moet een rationele impuls geven aan de opvattingen over de kosten en baten van verschillende beleidsalternatieven van tabaksontmoediging. Hierbij worden op macro-economisch niveau alle relevante kosten en baten van roken in beeld gebracht en uitgedrukt in monetaire eenheden. Met deze MKBA wordt dus verder gekeken dan alleen de kosten
en baten in de gezondheidszorg. Het aspect van kosten en baten in de gehele samenleving worden meegenomen. Wie heeft het onderzoek uitgevoerd? Het onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit van Maastricht. In samenwerking met het RIVM en het Trimbos Instituut. Wie heeft het gefinancierd? Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Alliantie Nederland Rookvrij en gefinancierd door KWF Kankerbestrijding. Hoeveel heeft deze MKBA gekost? 122.042,20 Wat zijn volgens jullie de belangrijkste resultaten? Het belangrijkste resultaat is het inzicht dat de ontmoediging van het gebruik van tabak in Nederland leidt tot winst voor de Nederlandse maatschappij vanuit zowel een gezondheids- en een financieel perspectief. Er zijn verschillende scenario s doorberekend en alle scenario s ondersteunen dit resultaat. Natuurlijk zit er wel verschil tussen de uitkomsten van de scenario s. Jaarlijkse massamediale campagnes bijvoorbeeld een groter gezondheidseffect dan een jaarlijkse accijnsverhoging. Accijnzen hebben een groter financieel effect. Een combinatie van verschillende middelen en maatregelen (MPOWER) met een accijnsverhoging van 5% per jaar heeft zowel op gezondheids- als financiële aspecten een positief effect. Wat levert deze MKBA jullie op? Wat verwachten jullie dat de politiek met de resultaten gaat doen? We hopen dat de politiek open naar deze resultaten wil kijken. Investeren in tabaksontmoediging leidt niet alleen tot gezondheidswinst maar ook tot financiële winst voor de samenleving. Ook wordt duidelijk dat het aantal rokers nauwelijks afneemt als we het beleid niet intensiveren. Verder laat het onderzoek zien dat een combinatie van campagnes en accijnzen als intensivering van dat beleid de samenleving het meeste opleveren in termen van gezondheid en financiën. De verschillende scenario s laten zien dat er nog grote stappen gezet kunnen worden in tabaksontmoediging met positieve effecten voor de samenleving als geheel. Daarover gaan we graag in gesprek met de politiek. Het geeft diepere inzichten die wij, en de politiek, eerder niet hadden. Natuurlijk wisten we dat minder rokers tot grote gezondheidseffecten zou leiden. Wij hopen dat dit de discussie binnen het Ministerie van VWS en in de Tweede Kamer verder openbreekt over het voeren van overheidscampagnes en maatregelen. Ook de discussie over de kosten en baten voor de samenleving als geheel kon niet goed gevoerd worden, omdat hier nog onvoldoende goede onderbouwing voor aanwezig was. En als deze al aanwezig was dan richtte deze zich slechts op onderdelen van het financiële spectrum, zoals de inkomsten uit accijns. Wij hopen dat de politiek en de Ministeries door dit onderzoek ook vanuit financieel oogpunt de kans voor tabaksontmoediging zien. (waar de discussie rondom tabaksontmoediging tot dusverre zich alleen op het vlak van gezondheid afspeelde).
Stonden de resultaten niet al vooraf vast? Wat als de resultaten negatief waren uitgevallen? De resultaten op gezondheid zijn niet verrassend, al pakken verschillende interventies wel positiever/negatiever uit dan vooraf gedacht (bijvoorbeeld campagnes). De resultaten op financiën stonden zeker nog niet vast. We hadden dit inzicht nog niet op deze manier. Het gaat er niet zozeer om of de resultaten positief of negatief zijn. Dat tabaksontmoediging goed is voor de volksgezondheid was al bekend en dat is ook leidend. Deze resultaten geven aanknopingspunten voor vervolgbeleid. Het is goed om te weten welke maatregelen het meest gunstig zijn voor de Nederlandse situatie. De resultaten bieden grote kansen vanuit een financieel oogpunt, maar ook als tabaksontmoediging vanuit financieel perspectief negatief was geweest dan had dit onderzoek daarin belangrijke inzichten gegeven. Waarom is er gekozen voor de universiteit van Maastricht? Samen met het Trimbos-instituut en het RIVM hebben we gekozen voor een conglomeraat van toonaangevende instituten in Nederland op het gebied van gezondheidseconomie en gezondheid Zijn er niet eerder MKBA s over roken/ tabak uitgevoerd? Er is in het verleden ook wel eens gekeken naar de kosten en baten van tabak. Maar er zijn nog niet eerder scenario s van tabaksontmoediging doorgerekend. Zo is er eerder dit jaar een onderzoek (SEO onderzoek) uitgevoerd waarin de huidige situatie is afgezet tegen de hypothetische situatie dat nooit iemand gerookt zou hebben. Onze MKBA geeft beleidsmakers en politici een concreet handelingsperspectief omdat er reële beleidsscenario s zijn doorgerekend. Begin dit jaar is er ook al een MKBA over tabak gepresenteerd, waarom hebben jullie niet samengewerkt? Waarom twee MKBA s? De MKBA waaraan in de vraagstelling wordt gerefereerd is het SEO onderzoek. Er zit een groot verschil tussen de methode van dit onderzoek en het onderzoek dat wij nu presenteren. In het SEO onderzoek is de huidige situatie (met de huidige prevalentie rokers) afgezet tegen de hypothetische situatie dat er niemand rookt. Het laat daarmee zien wat roken de maatschappij kost doordat in de afgelopen decennia gerookt is. In ons onderzoek daarentegen wordt gekeken naar de toekomst. Door te kijken naar de kosten en baten van tabaksgebruik als het huidige beleid wordt doorgezet, en naar de kosten en baten van verschillende reële beleidsscenario s. Het biedt beleidsmakers en politici daarmee concrete handvatten in de discussie rondom tabakontmoediging Voor wie is de deze MKBA bedoeld? Beleidsmakers en politici. Het biedt hen een handelingsperspectief voor tabaksontmoediging. Methode Wat is een Qaly? QALY: Een Quality Adjusted Life Year is één jaar leven in perfecte gezondheid gecorrigeerd voor ziektelast. Waarom is er in het rapport gekozen voor 19% rokers terwijl er normaliter wordt gewerkt met 23% rokers van de populatie? Dit heeft ermee te maken dat in het Chronisch Ziekten Model (CZM), het model dat gebruikt is om de effectiviteit van een individuele interventie op het aantal rokers door te rekenen, gewerkt wordt met deze prevalentiewaarde.
De reden dat er een verschil tussen de percentages zit is dat de 19% uitgaat van de Nederlandse bevolking van 0 tot 100 jaar. Het percentage 23% gaat uit van de Nederlandse bevolking boven de 15 jaar (Continu Onderzoek Rookgewoonten 2014). Is inflatie meegenomen in de jaarlijkse accijnsverhoging? Nee. De stijging in de prijs per pakje sigaretten is ook zonder inflatie berekend. Verder: aangezien er voor geen enkel onderdeel inflatie is meegenomen hebben we dit ook niet bij de accijnsverhoging gedaan. Wat wel belangrijk is om te vermelden is dat we de effecten op prevalentie in real life alleen kunnen bereiken als we de inflatie WEL meenemen. Dus voor een beleidsvoorstel zou het 5% accijnsverhoging + inflatiecorrectie moeten zijn. Wat is het verschil met het onderzoek van Eindspel Tabak/ SEO? Zie antwoord eerdere vraag Resultaten Jullie hebben verschillende scenario s onderzocht maar hoeveel van die scenario s zijn realistisch? Is het onderzoek niet teveel een papieren werkelijkheid? De scenario s waarbij we de massamediale campagne, de accijnsverhogingen of de MPOWERmiddelen doorrekenen zijn realistisch. We hopen dat dit rapport ertoe zal leiden dat het politiek draagvlak voor deze scenario s groter wordt. Verder gaat het inderdaad om modellen en moet je uiteindelijk afwachten wat er in de praktijk gebeurt. Wat belangrijk hierbij is, is dat de onderzoekers erg voorzichtig zijn geweest in hun aannames (zo is voor accijns een prijselasticiteit van -0,2 ipv -0,4 gebruikt) en ook gekeken hebben naar zaken die in de praktijk de cijfers wat minder positief kunnen laten uitpakken, zo is er gebruikt gemaakt van een relatief lage QALY waarde (50.000 waar volgens de handleiding een QALY van 50.000 tot 100.000 gehanteerd kan worden). De onderzoekers zijn echter van mening dat deze effecten marginaal zullen zijn. Wij denken dat het rapport de positieve factoren voorzichtig inschat. Alle reden om serieus naar de maatregelen te kijken Jullie beweren dat accijnsverhogingen goed zijn voor de staatskas maar de meest recente resultaten in de Rijksbegroting laten juist zien dat de opbrengt van accijnzen op tabak zwaar tegenvallen. Rekenen jullie de accijnsopbrengsten niet te rooskleurig? Dat de opbrengst van accijnzen soms tegenvalt, heeft verschillende oorzaken, waar ook tactieken van de tabaksindustrie een rol inspelen (denk aan voorraadvorming). Ook substitutie speelt hierin een rol (switch naar een goedkoper alternatief), zeker omdat er nog een groot prijsverschil is tussen sigaretten en het goedkopere shag. Het effect van accijnzen is goed onderzocht en in vele landen (ook Nederland) werkelijkheid geworden. De accijnsverhoging moet wel hoog genoeg zijn om daadwerkelijk effect te hebben. En de onderzoekers gaan uit van een structurele verhoging gedurende vele jaren We zijn conservatief omgegaan met de schatting van het effect van accijnsverhogingen op de prevalentie rokers, i.p.v. een daling van 4% rekenen wij met 2% daling. De overheidsinkomsten zullen stijgen wanneer de accijnzen stijgen en mensen blijven roken. Door onze conservatieve aanpak blijven er juist meer mensen roken.
We hebben een schatting gemaakt, gebaseerd op hoeveel mensen er zullen roken in de toekomst en hoeveel pakjes zij gemiddeld roken. Hierbij verder geen rekening gehouden met smokkel en grenseffecten. Hiertegenover hebben we de kosten van het verlies aan consumentensurplus gezet wat op eenzelfde theoretische manier is berekend, maar dan als een verlies voor de maatschappij. Wel is in het onderzoek de nuance geplaatst dat grenseffecten een belangrijke rol spelen bij accijnzen. Immers, als de prijs van sigaretten in Nederland veel hoger is dan in haar buurlanden treden er (legale grenseffecten op). Uit het onderzoek volgt dan o.a. het advies dat om goed te kijken naar de grenseffecten van een accijnsverhoging en toe te werken naar opwaartse Europese harmonisatie van accijnswetgeving. Hebben jullie ook grenseffecten meegerekend? Zie boven. Met het huidige beleid daalt het aantal rokers ook al. Waarom zou er meer moeten gebeuren? Jaarlijks overlijden er meer dan 20.000 mensen aan de schadelijke gevolgen van roken en meeroken. KWF wil samen met het Longfonds en de Hartstichting (verenigd in de Alliantie Nederland Rookvrij) naar een wereld waarin niemand meer overlijdt aan de schadelijke gevolgen van roken. Als we het huidige beleid voortzetten dan rookt nog steeds 17,5% van de Nederlandse bevolking tussen 0 en 100 jaar in 2050 (over 35 jaar!). Dit betekent dat er dan nog steeds veel te veel mensen jaarlijks overlijden aan de gevolgen van roken. Wij vinden dit onacceptabel. De eerste 5 jaar verschillen de resultaten niet heel veel met het huidige beleid, is de rest niet teveel toekomstmuziek en heel onzeker hoe het gaat uitpakken? In alle scenario s laten we de beleidsinterventies pas starten in 2017. Daarnaast is het zo dat veel van de effecten niet direct behaald kunnen worden omdat er tijd voor nodig is om een verschil te maken op populatie niveau. We pleiten daarom in alle scenario s voor jaarlijkse interventies. Verder is een schatting maken in de toekomst altijd onzeker. Wij hebben wel gebruik gemaakt van de meest geavanceerde en meest frequent gebruikte voorspellende modellen. Deze modellen worden al jarenlang gebruikt en hebben hun sporen wel verdiend. Echter, modellen blijven modellen en daarmee blijven de uitkomsten evidence-based schattingen. Wat kost een pakje in 2050 met al die accijnsverhogingen? 5%: 23,95 (exclusief inflatie) 10%: 108,60 (exclusief inflatie) Over deze tijdshorizon zijn dit geen absurde bedragen. Daarbij kost een pakje sigaren in sommige landen zoals Australië in 2020 al 29 (45 Australische dollars) Hoe kan het dat als er minder rokers zijn, er toch meer geld naar de overheid gaat? Dit heeft te maken met prijsinelasticiteit van het product tabak. Hierdoor is een prijsstijging relatief hoger dan de daling in consumptie. Natuurlijk is dit proces wel eindig, het laatste pakje sigaretten kan ten slotte geen 2,5 miljard euro kosten. Op basis van de gemaakte berekeningen en voorspellingen wordt dit omslagpunt echter nog niet bereikt in de periode tot 2050.
Wel geven wij als advies aan de overheid mee om niet te wennen aan de extra accijnsinkomsten. Bijvoorbeeld door de accijnzen (voor een deel) te besteden aan tabaksontmoedigingsprogramma s en specifiek de bescherming van de jeugd tegen de verleidingen van tabak. Juist omdat het doel van tabaksontmoediging uiteindelijk is dat er niemand meer rookt, zullen de accijnsinkomsten uit tabak op den duur hopelijk verdwijnen. Als er op een gegeven moment niemand meer rookt, dan pakt dit voor vanuit financieel perspectief toch negatief uit omdat er dan geen accijnsinkomsten meer zijn? In scenario s waarin accijnsinkomsten verdwijnen staan hier andere inkomsten tegenover. En dat er dus voor de maatschappij geen gat lijkt te zijn. De overheid loopt natuurlijk wel inkomsten mis. Wat ons betreft moet de overheid niet wennen aan hoge accijnsinkomsten, zij kan dit beter besteden aan tabaksontmoediging; Dat de scenario s laten zien dat de maatschappij er vanuit gezondheids- en financieel opzicht beter van wordt en dat dit voor ons het belangrijkste is.