Klimaatprogramma

Klimaatprogramma 2009-2012

Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 1.1 De Europese doelstellingen, en meer 2 1.2 Energieverslaving 3 1.2.1 Gevolgen 3 1.3 Klimaatadaptatie 3 1.4 Opzet Klimaatprogramma 4 2 Klimaatscan 5 2.1 Nulmeting uitstoot broeikasgassen 5 2.1.1 CO2-emissie ten gevolge van energiegebruik 5 2.1.2 Overige broeikasgasemissie 5 3 Thema s 7 3.1 Gemeentelijke organisatie 7 3.2 Woningen 8 3.3 Bedrijven 8 3.4 Verkeer & Vervoer 9 3.5 Grootschalige duurzame energie 9 3.6 Adaptatie 10 3.7 Organisatieversterkende randvoorwaarden 10 5 Communicatie over klimaatbeleid 13 5.1.1 Voeling, klankbord, energieraad 13 5.2 Communicatie 13 6 Projecten 14 7 Duidelijkheid in ambities: oorzaak en gevolg van keuzes 15 8 Financiering & Planning 17 8.1 Dekking 19 9 Rapportage en monitoring 20 9.1 Monitoring 20 9.2 Voortgang en jaarprogrammering 20 9.3 Jaarlijks verslag aan B&W 20 4 Organisatie 11 4.1 Achtergrond 11 4.2 Interne organisatie 11 4.2.1 Werkwijze 11 4.2.2 Intern overleg 11 4.3 Samenwerking extern 12 4.3.1 Uitvoeringspartners 12 1

1 Inleiding Gemeente Oss heeft hoge ambities op het gebied van duurzaamheid en klimaat. In het Klimaatprogramma 2005-2008 is een verbreding gerealiseerd van het oude energiebeleid en in het kader van de BANS subsidie zijn 14 klimaatprojecten uitgevoerd. In de duurzaamheidsagenda 2008-2010 Naar een duurzame toekomst is aangegeven dat Oss in 2010 voor de gemeentelijke organisatie 75% klimaatneutraal wil zijn. Voor de hele gemeente wordt gestreefd naar 25% klimaatneutraliteit in 2010. Op het gebied van duurzaam inkopen is de gemeente bovendien hard op weg om in 2010 voor 75% duurzaam in te kopen. Voor de periode 2009-2012 is een decentrale uitkering uit de regeling Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven (SLoK) aangevraagd en toegekend gekregen. De projecten uit deze aanvraag zijn in samenwerking met beleidsmedewerkers van alle afdelingen van de gemeente uitgewerkt en aangevuld tot een compleet pakket waarmee we als gemeente aan de slag gaan. Deze projecten vindt u terug in dit nieuwe klimaatprogramma 2009-2012. Dit is ons tweede Klimaatprogramma waarmee we willen laten zien dat we onze verantwoordelijkheid nemen als gemeente en met een eigen visie en strategie doorgaan met de uitvoering van projecten op het gebied van klimaat en energie. 1.1 De Europese doelstellingen, en meer Mondiaal krijgt het Verdrag van Kyoto eind 2009 een opvolger in Kopenhagen, waaraan ook de VS deelnemen. Europees zijn de doelstellingen voor 2020 20% CO2-reductie, het opwekken van 20% duurzame energie en de realisatie van 2% energiebesparing per jaar. Nederland onderschrijft deze doelen met als aanvulling dat zij, net als Europa, 30% CO2-reductie als doel neemt, wanneer ook de andere geïndustrialiseerde landen meedoen. Oss sluit aan op dit mondiale, Europese en nationale beleid en gaat daarin zelfs een flinke stap verder met haar klimaatneutrale ambitie: 25% in 2010. Een gemeente is klimaatneutraal als er binnen de gemeentegrenzen netto over het jaar geen CO2 en andere broeikasgassen vrijkomen. De gemeente draagt dan niet meer bij aan de klimaatverandering. 1 Naar een duurzame toekomst. Agenda en aanpak voor de ontwikkeling van duurzaamheid in de gemeente Oss. Figuur 1 De weg naar een klimaatneutrale gemeente Klimaatneutraliteit gaat dus over veel energie besparen, zwaar inzetten op duurzame energie en tussentijdse opslag van energie. Op korte termijn kan compenseren van uitstoot (buy) oplossing bieden. Naarmate een gemeente meer duurzame energie lokaal opwekt en energie bespaart (make), verdwijnt compenseren steeds meer uit beeld. Klimaatbeleid gaat niet alleen om CO2 maar ook over de broeikasgassen methaan, lachgas en fluorbindingen uit landbouw en industrie. Oss richt zich eerst op CO2-reductie door energiebesparing en duurzame energieopwekking. 2

Triple A-status De gemeente Oss heeft als HIER-Klimaatverbondgemeente een AAA-status verworven, de hoogste status. Oss voert minimaal 50% van de activiteiten uit die vallen onder de 10 speerpunten van het gemeentelijk klimaatbeleid die het Klimaatverbond heeft ontwikkeld. Hiermee is Oss een van de koplopers in gemeentelijk klimaatbeleid. Eén van de projecten van de gemeente Oss betreft: Oss en Provincie bouwen Weg van de Toekomst! De N329 in Oss is uitverkoren als Weg van de Toekomst. Om deze status te verdienen moet de weg hét toonbeeld worden van duurzaamheid. Daarvoor zoekt de gemeente naar slimme en vooral creatieve ideeën. Bijvoorbeeld op het gebied van milieu, mobiliteit en infrastructuur, ruimtegebruik en ecologie. Denk aan faunapassages, zonnecellen, brandstofbesparend wegdek en gebruik van LED-verlichting. 1.2 Energieverslaving Onze wereld heeft een probleem met energie, een onderschat probleem. De westerse samenlevingen, maar in toenemende mate ook zich ontwikkelende economieën als China en India, zijn verslaafd aan enorme hoeveelheden energie, voor het overgrote deel gewonnen uit fossiele bronnen (aardolie, aardgas, steenkool). 3. tot slot zijn veel landen die fossiele brandstoffen leveren politiek instabiel of onbetrouwbaar. Daardoor is de leveringszekerheid in het geding. De tijdelijke opschorting van de Russische aardgasleverantie aan Europa in januari 2009 toont welke gevolgen dit kan hebben. Het nut van klimaatbeleid reikt dus veel verder dan alleen de bestrijding van klimaatverandering. 1.2.1 Gevolgen De gevolgen van deze energieverslaving zijn drieledig: 1. CO2-uitstoot door het gebruik van fossiele brandstoffen leidt tot klimaatverandering. Het klimaatsysteem is uitzonderlijk complex en nog lang niet alles is duidelijk, maar veel signalen wijzen in de richting van een mondiale klimaatverandering veroorzaakt door het ongebreideld gebruik van fossiele brandstoffen. 2. de voorraad fossiel is eindig. Voor ondermeer olie beginnen de makkelijk winbare voorraden op te raken. Op relatief korte termijn kunnen we niet meer voldoende oppompen om aan de vraag tegemoet te komen (Peak Oil) met grote gevolgen voor prijs en beschikbaarheid. Bij aardgas en steenkool is dit iets minder urgent, maar ook deze bronnen zijn niet probleemloos en eindeloos te winnen. 1.3 Klimaatadaptatie Naast klimaatneutraliteit hebben wij er ook voor gekozen om meer inzicht te krijgen in klimaatadaptatie ofwel het omgaan met de gevolgen van klimaatverandering. Het doel hiervan is om de invloed van klimaatverandering op het lokale klimaat in Oss in kaart te brengen. Zijn er bijvoorbeeld meer warme dagen te verwachten? En treden er veranderingen op in de hoeveelheid neerslag? Op basis van het beeld dat hieruit ontstaat, kijken we welke maatregelen genomen moeten worden. Met de op handen zijnde samenvoeging met Lith heeft Oss de langste Maasoever van Nederland. Dit biedt bijvoorbeeld kansen voor recreatie, maar ook bedreigingen bij hoge waterstanden. Alle reden om deze bedreigingen en kansen in beeld te brengen en daarmee rekening te houden voor de toekomst. 3

1.4 Opzet Klimaatprogramma We zijn begonnen om inzicht te verkrijgen in de sectoren en thema s waarop de gemeente zich het beste kan richten om de uitstoot van broeikasgassen effectief tegen te gaan. Hierbij kijken we niet alleen naar CO2. Als eerste gemeente van Nederland hebben we een nulmeting uitgevoerd waarin voor de gemeente de huidige uitstoot van alle broeikasgassen in kaart is gebracht. Voor het broeikasgas CO2 is daarnaast nog een verdeling naar sectoren gemaakt. In hoofdstuk 2 is deze nulmeting of Klimaatscan uitgewerkt. Op basis van de resultaten verdient de reductie van CO2-uitstoot in Oss de meeste aandacht. onderzocht in welke sectoren de meeste CO2-reductie te behalen is, waarna de te volgen lijn is uitgezet en aanvullende projecten voor dit Klimaatprogramma zijn geformuleerd. In 2008 presenteerde de GroenLinks-raadsfractie de Nota Oss Klimaatneutraal. De door ons uitgevoerde nulmeting en de op basis hiervan gedefinieerde uitvoeringsprojecten sluiten hier goed bij aan. Alleen de ambitie 100% klimaatneutraal in 2035 is niet overgenomen in dit klimaatprogramma. Enerzijds omdat een dergelijk lange termijn niet goed te overzien is. Anderzijds omdat dit Klimaatprogramma zich vooral richt op concrete acties en projecten voor een beperkte periode van vier jaren. Wel onderschrijven wij de langetermijnvisie om te streven naar een klimaatneutraal Oss. Aansluitend op de nulmeting heeft de gemeente 4

Figuur 2: Sectorale verdeling van CO2-emissie ten gevolge van energiegebruik OVERZICHT BROEIKASGASSEN EN HUN GWP S Broeikasgas GWP Kooldioxide, carbon dioxide CO2 1 Methaan, methane CH4 21 Distikstofoxide, lachgas, nitrous oxide N2O 310 Fluorkoolwaterstoffen, hydrofluorcarbons HFK 140-11700 Perfluorkoolwaterstoffen, perfluorcarbons PFK 6500-9200 Zwavelhexafluoride, sulfer hexafluoride SF6 239000 2 Klimaatscan Als basis voor dit Klimaatprogramma heeft Oss een Klimaatscan gehouden, bestaande uit een nulmeting van de broeikasgassen. In deze Klimaatscan is globaal de uitstoot van broeikasgassen per sector in beeld gebracht. Dit geeft inzicht in de uitstoothoeveelheden, waarmee de route naar een 25% klimaatneutrale gemeente in 2010 efficiënter kan worden bepaald. 2.1 Nulmeting uitstoot broeikasgassen Voor een goed beeld van de bijdrage aan het versterkte broeikaseffect van gemeente Oss is een nulmeting naar de emissie van broeikasgassen uitgevoerd. Oss is de eerste gemeente in Nederland die naast CO2 ook de emissie van overige broeikasgassen in kaart heeft gebracht. Niet alleen CO2 is verantwoordelijk voor het versterkte broeikaseffect maar ook andere gassen als methaan, stikstofverbindingen en fluorkoolwaterstoffen. Om de onderlinge bijdragen van deze gassen te vergelijken, is gebruik gemaakt van CO2 equivalenten. Niet-CO2 broeikasgassen komen minder voor dan CO2, maar dragen relatief veel bij. De broeikaswerking van de verschillende broeikasgassen wordt uitgedrukt in hun Global Warming Potential (GWP) ofwel CO2 equivalent. De GWP van een gas geeft het effect weer van de uitstoot van 1 kg van dit gas ten opzichte van 1 kg CO2. Op deze wijze kan het broeikaseffect van de verschillende gassen worden vergeleken en ook worden opgeteld. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende broeikasgassen en hun GWP s. In Oss levert de CO2-uitstoot ten gevolge van energiegebruik levert met 87% de grootste bijdrage aan de versterkte klimaatverandering. Methaan en stikstof ten gevolge van landbouw zijn samen goed voor 16%. De bijdrage van industriële uitstoot van met name fluorkoolwaterstoffen is zeer beperkt <1%. In hoofdstuk 2.1.1 wordt de CO2 emissie van de gemeente Oss besproken en in hoofdstuk 2.1.2 wordt ingegaan op de overige broeikasgassen. 2.1.1 CO2-emissie ten gevolge van energiegebruik Figuur 2 is de verdeling van het energiegebruik per sector te zien. De totale CO2-emissie in de gemeente Oss bedroeg 1243 kton CO2 in 2008. De sectoren industrie, bestaande woningen en handel zijn de grootste bronnen met respectievelijk 469, 258 en 241 kton CO2-uitstoot per jaar. Mobiliteit zorgt voor 142 kton aan uitstoot, wat overeenkomt met 11% van de binnen gemeente Oss uitgestoten CO2. 2.1.2 Overige broeikasgasemissie Overige broeikasgassen worden in Oss voor meer dan 98% uitgestoten door de sector landbouw. 5

Figuur 3: Uitstoot van overige broeikasgassen in gemeente Oss in CO2-equivalenten Figuur 4: Methaanuitstoot verdeeld naar diersoort Voor de berekeningen is aangesloten bij de methodiek die het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) gebruikt voor het in kaart brengen van landelijke uitstoot van de gassen. De uitstoot van methaan en stikstof kan worden toegeschreven aan verschillende processen die plaatsvinden bij de landbouw: Methaanemissie door darmfermentatie Methaanemissie door mestverwerking Stikstofemissie door mestverwerking Directe stikstofemissie door landbouwpraktijken Indirecte stikstofemissie door landbouwpraktijken In Figuur 3 is de bijdrage van deze processen te zien. De grootste bijdrage wordt geleverd door: methaanemissie darmfermentatie directe stikstofemissie door oogsten het gebruik van synthetische kunstmest. In Figuur 4 is de methaanuitstoot tengevolge van darmfermentatie en mestverwerking naar diersoort gespecificeerd. Koeien zijn verantwoordelijk voor 85% van de methaanuitstoot in Oss. 6

Gemeentehuis Oss van label G naar A+ Het gemeentehuis is Oss ontvangt na renovatie energielabel A+. Het gemeentehuis van Oss mag hierdoor gerekend worden tot een van de meest duurzame kantoorgebouwen van Nederland. Bij de renovatie en gedeeltelijke nieuwbouw van het nieuwe gemeentehuis is bijzondere aandacht besteed aan duurzaam bouwen. Door onder andere het gebruik van zonnepanelen, zuinige en slimme verlichting, warmte/ koudeopslag en groendaken is een zeer duurzaam gebouw gerealiseerd! 3 Thema s Met de Klimaatscan is in kaart gebracht waar het grootste reductiepotentieel ligt. Er zijn echter nog meer aspecten die een rol spelen voor klimaatbeleid, bijvoorbeeld de invloed van de gemeente om de uitstoot te reduceren. Tijdens de totstandkoming van dit Klimaatprogramma zijn de resultaten van de klimaatscan tijdens een workshop besproken en is een selectie gemaakt van de belangrijkste thema s voor het Osse klimaatbeleid. Voor de periode 2009-2012 wordt ingezet op de thema s: Gemeentelijke organisatie Woningen Bedrijven Verkeer & Vervoer Grootschalige duurzame energie Adaptatie In dit hoofdstuk worden de verschillende thema s toegelicht. Per thema is aangegeven welke projecten de gemeente gaat uitvoeren in de periode 2009-2012. 3.1 Gemeentelijke organisatie Oss geeft het goede voorbeeld en brengt de uitstoot van broeikasgassen van de eigen gemeentelijke organisatie sterk terug. De ambitie is om in 2010 een 75% klimaatneutrale organisatie te zijn. Om dit doel te bereiken, zetten we in op klimaatprojecten voor de gemeentelijke organisatie. Er zijn vijf projecten gedefinieerd, beginnend met het opstellen van de routekaart klimaatneutrale organisatie waarin staat hoe de organisatie van de gemeente klimaatneutraal kan worden. Daarnaast wordt een systeem opgezet voor energiemanagement van de eigen gebouwen en voert de gemeente een voorbeeldproject uit voor energieneutrale nieuwbouw. Een ander belangrijk onderwerp is energiebesparing bij de openbare verlichting. Tot slot zet de gemeente sterk in op duurzaam inkopen. Oss heeft de deelnameverklaring duurzaam inkopen getekend en streeft naar 75% duurzaam inkopen in 2010. Dit komt neer op een bedrag van 25 tot 35 miljoen euro op jaarbasis. In 2015 koopt Oss voor 100% duurzaam in. Oss kreeg in 2007 de PPPluim voor de goede inbedding van duurzaam inkopen in de organisatie. In 2009 bleek uit onderzoek van het Ministerie van VROM dat Oss in 2008 voor 89% duurzaam heeft ingekocht. De gemeente houdt bij de inkoop in toenemende mate rekening met het principe van Total cost of ownership, ofwel de kosten van de gehele gebruiksduur van een product of dienst. Voor aankopen die leiden tot meerkosten is tijdelijk ruimte beschikbaar in de gemeentebegroting. Dit budget is bovendien voorzien van heldere spelregels. 7

De gemeente Oss stimuleert duurzaam reizen. Wethouder Hoeksema nam dinsdag 15 september 2009 14 duurzame auto s in gebruik. Hij ontving de sleutels van de 14 Toyota Aygo s van autobedrijf van Boxtel uit Oss. Deze auto s kunnen door medewerkers van de gemeente gebruikt worden voor zakelijk verkeer. Duurzaamheid voorop Gemeente Oss vergoedt per 1 januari 2010 geen zakelijke dienstkilometers meer. Medewerkers kunnen reizen met het openbaar vervoer, fiets, electroscooter en duurzame auto. De gemeente Oss stimuleert op deze manier duurzaam reizen. De energiezuinige auto s zijn gespoten in de kleur blauw en duidelijk herkenbaar als auto van de gemeente Oss. Projecten Routekaart klimaatneutrale gemeentelijke organisatie Energiemanagement Voorbeeld energieneutrale nieuwbouw Energiebesparing openbare verlichting Duurzaam inkopen 3.2 Woningen Na de sectoren handel en industrie is de sector bestaande woningbouw de grootste veroorzaker van CO2 uitstoot. De gemeente richt zich op de bestaande woningbouw door ondermeer het maken van prestatieafspraken met de woningcorporaties. De gemeente stimuleert inwoners tot energiezuinig gedrag door een wijkgerichte aanpak. De gemeente voert daarnaast ook projecten uit voor de nieuwbouw van woningen zoals de projecten Nieuwbouw energieneutraal en Kennisoverdracht duurzame nieuwbouw. Centraal staat het kijken naar vernieuwende manieren van bouwen. Oss laat hiermee zien dat het serieuze stappen durft te nemen op weg naar klimaatneutraliteit. Het project Nieuwbouw energieneutraal is hier een goed voorbeeld van. Op 1 januari 2009 was Oss een van de ondertekenaars van het regionale convenant duurzaam bouwen. Dit convenant gaat uit van een minimale GPR-score voor nieuwbouwprojecten. Voor nieuwbouw van woningen streeft Oss naar een GPR van minimaal 7. Daarbij streeft Oss naar een minimumscore van 8 op het subthema energie. Projecten Revolverend fonds/gemeentelijke subsidieregeling Energiezuinig gedrag door wijkgerichte aanpak Prestatieafspraken met woningcorporaties Nieuwbouw energieneutraal en minimaal een GPR van 7 Handhaving EPC Kennisoverdracht duurzame nieuwbouw 3.3 Bedrijven De sectoren handel en industrie zijn de grootse veroorzakers van de CO2 uitstoot in de gemeente Oss. Gezien het aandeel van deze sectoren in de gemeente is dit niet verwonderlijk. De gemeente heeft vier klimaatprojecten geformuleerd voor bedrijven. Door o.a. het aanbieden van energiescans, het opzetten van een financieringsstructuur en advisering aan bedrijven wil de gemeente stimuleren dat bedrijven energiebesparende maatregelen nemen en duurzame energie opwekken. Dit wordt ondersteund door het opzetten van parkmanagement op bedrijventerreinen, het stimuleren van energie-uitwisseling tussen bedrijven en het stimuleren van de inkoop 8

van groene energie. De genoemde projecten sluiten tevens aan bij de wens van de gemeente om innovativiteit van Osse bedrijven te stimuleren en faciliteren. Projecten Energiescan, advies en financieringsstructuur Parkmanagement duurzame bedrijventerreinen Stimuleren inkoop groene energie Energie-uitwisseling tussen sectoren/bedrijven stimuleren Akkerbouw en veehouderij: energieproductie Opzet taskforce duurzame bedrijventerreinen 3.4 Verkeer & Vervoer Op het gebied van verkeer en vervoer is veel CO2- reductie te behalen. In de nulmeting van broeikasgassen is berekend dat de sector mobiliteit goed is voor 11% van de binnen gemeente Oss uitgestoten CO2. De gemeente wil ten eerste een aanpak voor het stimuleren van duurzame mobiliteit opstellen en uitvoeren. Onderdelen hiervan zijn in ieder geval het stimuleren van (H)OV en fiets, deelauto s, en het Nieuwe Rijden. Voor scholen wordt specifiek aandacht aan duurzaam en veilig vervoer besteed. Daarnaast richt Oss zich op het stimuleren en faciliteren van het rijden op aardgas. In de gemeente is al een aardgasvulstation open en wordt een tweede verwacht. Voor het eigen wagenpark zijn al diverse aardgasauto s aangeschaft. We willen nu ook bedrijven en particulieren stimuleren ons voorbeeld te volgen. Projecten Stimuleren duurzame mobiliteit (nadruk op woon-werkverkeer) Duurzaam en veilig vervoer van en naar scholen Stimuleren en faciliteren multifuels (aardgas, biogas, electricitiet) 3.5 Grootschalige duurzame energie Gemeente Oss wil inzetten op de ontwikkeling van duurzame energiebronnen in de gemeente. De ambitie is om minimaal 5% van de in Oss gebruikte energie duurzaam op te wekken en te leveren via duurzame energievoorzieningen. Hiertoe bestaat een aantal concrete kansen. In samenwerking met een aantal regiogemeenten maken we een businesscase voor een biomassacentrale. Daarnaast laat de gemeente een kansenkaart voor warmte- en koudelevering maken. Tot slot willen we een aantal duurzame energieopties nader laten onderzoeken, zoals de mogelijkheden voor windenergie en zonne-energie. Projecten Businesscase (regionale) biomassacentrale 9

Onderzoek duurzame energieopties Kansenkaart warmte- en koudelevering Duurzame energie in structuur- en bestemmingsplannen Realisatie windenergie op bedrijventerrein Elzenburg 3.6 Adaptatie We onderkennen de noodzaak voor een goede voorbereiding op gevolgen van klimaatverandering, zoals zeespiegelverhoging en onregelmatige regenval. De gemeente Oss wordt in 2011 uitgebreid door de toetreding van gemeente Lith. Met de op handen zijnde samenvoeging heeft Oss de langste Maasoever van Nederland. Dit biedt bijvoorbeeld kansen voor recreatie, maar ook bedreigingen bij hoge waterstanden. Om de lokale gevolgen van klimaatverandering voor de gemeente in beeld te brengen en de mogelijkheden voor adaptatie nader in kaart te brengen voert de gemeente Oss diverse activiteiten uit waaronder: De adaptatiescan brengt zowel kansen als bedreigingen in beeld en levert ook een overzicht van adaptatiemaatregelen. Ook wordt de klimaatbestendigheid van het huidige beleid getoetst. Projecten Adaptatieagenda 3.7 Organisatieversterkende randvoorwaarden Naast de hierboven beschreven concrete klimaatprojecten is ook de organisatorische borging van de klimaatprojecten een zeer belangrijk aspect van het klimaatbeleid. In hoofdstuk 4 wordt hier nader op ingegaan. Projecten Beleidsmatige inbedding Communicatie Borging duurzame gebiedsontwikkeling Klimaattoets nieuwbouwplannen Groen beleid: beschaduwen en vegetatie Onderzoeken: Gevolgen voor de toekomst (adaptatiescan), gericht op o.a.: Risico s hittegolven Risico s hoog water Risico s/verspreiding ziekten, plagen e.d. 10

4 Organisatie 4.1 Achtergrond De periode totdat Oss klimaatneutraal is (vermoedelijk na 2040), bestaat uit een opeenvolgende reeks van Klimaatprogramma s, waarbij ieder programma hooguit enkele jaren bestrijkt. Dit Klimaatprogramma loopt van 2009 tot en met 2012. Tegen het einde van deze periode stellen we volgend Klimaatprogramma op. Een Klimaatprogramma is geen starre en onveranderbare bundel opdrachten, maar een flexibel hulpmiddel om richting te houden bij de werkzaamheden. De energiewereld is op dit moment zeer dynamisch onder invloed van de recessie, maar ook de gangbare technologische ontwikkelingen nopen tot regelmatige bijstelling van plannen. Flexibiliteit, improvisatie, creativiteit en vasthoudendheid zijn steekwoorden, die de manier van werken karakteriseren. Dus zelfs in de beperkte periode van dit Klimaatprogramma kunnen projectaanpassingen of het toevoegen van nieuwe projecten aan de orde zijn. De interne organisatie en de begroting zijn toegesneden op de gewenste flexibiliteit/improvisatie. In de contacten met de externe partijen stralen we daadkracht uit, geven we het goede voorbeeld, en hebben we oog voor wat externe partijen willen en kunnen. 4.2 Interne organisatie Veel projecten zullen onderdeel zijn of gaan uitmaken van de reguliere werkzaamheden van afdelingen. Daarnaast zijn er projecten die niet passen binnen reguliere taken. Tot slot zal de regionale samenwerking vorm moeten krijgen. Om dit te bereiken is coördinatie en inspiratie nodig en moet de gemeente koers houden. Daarvoor starten we een kernteam klimaat. Dit team bestaat uit de beleidsmedewerkers Klimaat en Duurzaamheid en de adviseur duurzame energie en is vooralsnog de periode 2009 tot en met 2012 actief. 4.2.1 Werkwijze Het kernteam werkt met duidelijke accenten in de taken (beleid/uitvoering). Indien nodig dragen de teamleden ook bij aan de taken van de ander. Een dergelijke opzet biedt flexibiliteit en improvisatiemogelijkheden, vereist goede afstemming en communicatie, wat gelet op de korte lijnen en geringe omvang goed uitvoerbaar is. 4.2.2 Intern overleg De klimaatcoördinator rapporteert maandelijks mondeling aan het hoofd van de afdeling Leefomgeving, wonen en economie (SLWE). Eens per kwartaal, 11

en verder zo vaak als nodig is, praten de klimaatcoördinator en het afdelingshoofd de wethouder Milieu bij. 4.3 Samenwerking extern Oss zoekt voor de uitvoering van haar Klimaatprogramma nadrukkelijk naar partners. Naast samenwerking met buurgemeenten is samenwerking met andere publieke en private partijen essentieel. Andere partijen kunnen de trekkersrol zelfs over gaan nemen. De belangrijke partners voor de gemeente Oss zijn: de regiogemeenten, m.n. Veghel en Bernheze (pro)actieve projectontwikkelaars; de woningcorporaties Brabant Wonen en Mooiland Maasland; het (Osse) bedrijfsleven: - via koepelorganisaties zoals ZLTO, CLM, TIBO, OIK en OVO; - met enkele koplopers en/of nieuw te vestigen bedrijven. 4.3.1 Uitvoeringspartners In regioverband (RMB gebied) zijn er naast Oss twee gemeenten die zich met klimaatneutraliteit bezighouden, Bernheze en Veghel. Oss zoekt actief samenwerking met deze en andere gemeenten. Een goed voorbeeld van een initiatief wat al loopt is het regionale bio-energieproject. Aanvankelijk vervult Oss de rol van vooral initiator en trekker. Lopende het traject kunnen derden deze rol overnemen. 12

5 Communicatie over klimaatbeleid Bij al onze activiteiten, dus ook op het gebied van klimaatbeleid, communiceren we duidelijk en transparant naar diverse doelgroepen: de gemeente zelf de genoemde partners de Osse burgers de Osse ondernemers 5.1.1 Voeling, klankbord, energieraad We willen graag aansluiting houden bij burgers en bedrijven. Enerzijds voor voeling bij wat er speelt, anderzijds om burgers en bedrijven uit te dagen om zelf met ideeën te komen voor klimaatneutraliteit. We zoeken hierbij aansluiting bij de bestaande contacten, platforms en onderzoeken en geven daar klimaat en energie een vaste plek. Daarnaast beleggen we minimaal één keer per jaar een inspirerende bijeenkomst met de professionele partners en voorlopende bedrijven, met daarin een terugblik op behaalde resultaten en een gezamenlijke zoektocht naar kansen en verbeteringen. 5.2 Communicatie De gemeente staat in nauw contact met partners en doelgroepen. Daarbij is van belang dat er een centraal punt is waar de ontwikkelingen bekend zijn. Op www.oss.nl/duurzaamheid staan recente berichten over diverse activiteiten op het gebied van klimaat en energie. Ook neemt Oss deel aan de website www. brabantsgroen.nl samen met de binnen het RMB samenwerkende gemeenten. Activiteiten We zetten gedurende de loopperiode van het programma in op de volgende communicatieactiviteiten: jaarlijkse workshop met externe partijen, te starten met een feestelijk moment voor een intentie; bestaande overleggen en contactmomenten benutten met: - bestaande platforms (o.a. bedrijven); succescommunicatie, door middel van persberichten op momenten dat er iets te vieren valt binnen projecten; halfjaarlijks een klimaatlunch/ontbijt voor de interne organisatie om de collega s bij te praten. 13

6 Projecten 14

Haute voiture Op 15 september 2009 organiseerden de gemeenten Veghel, Uden en Oss samen met Provincie Noord-Brabant de Haute voiture Schoon door Brabant. Tegenover het gemeentehuis in Oss stond een informatiemarkt en werden diverse duurzame voertuigen gedemonstreerd. Daarnaast konden belangstellenden testritten in duurzame voertuigen maken. Doel van de bijeenkomst was om organisaties en bedrijven advies op maat te geven over het vergroenen van het eigen wagenpark. 7 Duidelijkheid in ambities: oorzaak en gevolg van keuzes Prioriteiten De volgende tabel bevat per project een overzicht van potentie (CO2-uitstoot), invloed gemeente, kosteneffectiviteit en communicatiewaarde. Deze gegevens resulteren in een overallwaarde welke met plussen en minnen (van + + tot en met - - ) worden uitgedrukt. Deze tabel kan worden benut voor het bepalen van prioriteiten. Daarnaast spelen bij de prioritering uiteraard ook lopende ontwikkelingen een rol. Het is zaak om daarbij kansen te benutten. Voor die thema s waar CO2-reductie mogelijk is, laat de tabel zien dat bedrijven en woningen een relatief groot aandeel hebben in de totale CO2-uitstoot. Hier valt veel winst te behalen voor wat de doelstelling naar 25% klimaatneutraliteit betreft doorzetten, is de gemeente weliswaar niet 25% klimaatneutraal in 2010, maar wordt de basis gelegd om in de jaren daarna dit toch te bereiken. Haalt Oss de ambitie? We hebben de lat hoog gelegd. De in 2008 gestelde ambitie om als gemeente 25% klimaatneutraal te zijn in 2010 is een gedurfde ambitie. Maar helaas ook een doelstelling die de gemeente niet haalt. Niet in 2010 althans. Maar er zijn en worden belangrijke stappen gezet. Klimaatneutraal worden vergt opstarttijd. Zodra een goede start is gemaakt neemt de snelheid naar een klimaatneutrale gemeente exponentieel toe. Als we nu 15

Thema (Nr) Project CO2-uitstoot kton (%) Invloed gemeente Kosten effectiviteit Communicatie waarde Ambitie Opmerkingen Overall waardering Gemeentelijke organisatie 35 (3%) ++ + ++ Klimaatneutraal in 2015 100% duurzaam inkopen in 2015 + 1 Routekaart klimaatneutrale organisatie - ++ + ++ 75% klimaatneutraal in 2010 + 2 Energiemanagement - ++ + ++ + 3 Voorbeeld energieneutrale nieuwbouw 0 ++ 0 ++ + 4 Energiebesparing openbare verlichting 0 ++ + ++ ++ 5 Duurzaam inkopen - ++ 0 ++ 75% in 2010 100% in 2015 + Woningen 261 (21%) 0 ++ ++ ++ 6 Revolverend fonds/gemeentelijke subsidieregeling + + 0 ++ + 7 Energiezuinig gedrag door wijkgerichte aanpak ++ + 0 ++ ++ 8 Prestatieafspraken met woningcorporaties ++ ++ + + ++ 9 Nieuwbouw energieneutraal + ++ 0 ++ ++ 10 Handhaving EPC + ++ + + + 11 Kennisoverdracht duurzame nieuwbouw + ++ 0 ++ + Bedrijven 710 (57%) 0 ++ + Bedrijven nemen energiebesparende maatregelen en wekken duurzame energie op. + 12 Energiescan, advies en financieringsstructuur 0 ++ ++ ++ ++ 13 Parkmanagement duurzame bedrijventerreinen 0 0 ++ ++ + 14 Stimuleren inkoop groene energie door bedrijven + 0 ++ ++ ++ 15 Energie-uitwisseling tussen sectoren/bedrijven stimuleren + 0 ++ ++ ++ 16 Akkerbouw en veehouderij: energieproductie 0 0 + + + 17 Opzet taskforce duurzame bedrijventerreinen 0 + + ++ + Verkeer & Vervoer 137 (11%) + 0 ++ Opstellen plan van aanpak. + 18 Stimuleren duurzame mobiliteit + 0 0 ++ + 19 Duurzaam en veilig vervoer van en naar scholen 0 + 0 ++ + 20 Stimuleren en faciliteren rijden op aardgas - + 0 ++ + Grootschalige duurzame energie 0 ++ ++ Minimaal 5% energie lokaal duurzaam opgewekt ++ 21 Businesscase biomassa energiecentrale ++ + ++ ++ ++ 22 Onderzoek duurzame energieopties + ++ ++ ++ ++ 23 Kansenkaart en uitvoeringsplan duurzame warmte- en koudelevering 0 ++ ++ ++ ++ 24 Duurzame energie in structuurvisie / bestemmingsplannen + ++ + ++ ++ 25 Realisatie windenergie op bedrijventerrein Elzenburg ++ ++ ++ ++ ++ Adaptatie nvt + - 0 Klimaatbestendig 0 26 Adaptatieagenda + - 0 0 Organisatieversterkend 0 ++ ++ + + 27 Beleidsmatige inbedding - ++ + + + 28 Communicatie 0 ++ ++ ++ + 29 Borging duurzame gebiedsontwikkeling - ++ ++ + + Totaal 1243 16

8 Financiering & Planning In de onderstaande tabel zijn de benodigde uren en kosten weergegeven voor de complete programmaperiode. In bijlage 2 is per project een nadere detaillering opgenomen. In verband met de toekenning van de SLoK-subsidie in 2009 en de reeds in gang gezette activiteiten is gekozen om ook 2009 bij de planperiode te betrekken. 17

Uren Kosten ( ) 2009 2010 2011 2012 2009 2010 2011 2012 1 Routekaart klimaatneutraal 100 200 200 200 10.000 10.000 2 Energiemanagement 100 100 50 10.000 10.000 5.000 3 Voorbeeld energieneutrale nieuwbouw 100 100 100 10.000 10.000 10.000 4 Energiebesparing openbare verlichting 100 60 60 60 pm pm pm pm 5 Duurzaam inkopen (uren regulier budget) pm pm pm pm 6 Revolving fund 50 150 150 150 3.000 1.000 1.000 7 Energiezuinig gedrag door wijkgerichte aanpak 40 40 40 40 10.000 10.000 10.000 10.000 8 Prestatieafspraken met woningcorporaties 100 50 50 50 8.000 9 Nieuwbouw energieneutraal 60 60 60 pm pm pm 10 Handhaving EPC 100 100 100 100 pm pm pm pm 11 Kennisoverdracht duurzame nieuwbouw 50 50 25 25 10.500 15.500 500 500 12 Energiescan, financierings-structuur bedrijven 25 25 25 25 20.000 20.000 20.000 13 Parkmanagement duurzame bedrijventerreinen 50 50 50 pm pm pm 14 Stimuleren inkoop groene energie door bedrijven 25 25 25 25 pm pm pm pm 15 Energieuitwisseling tussen sectoren/bedrijven stimuleren 100 100 100 pm pm pm 16 Akkerbouw en veehouderij: energieproductie 80 40 40 pm pm pm 17 Opzet taskforce duurzame bedrijventerreinen 100 60 60 20.000 10.000 18 Stimuleren duurzame mobiliteit 200 100 100 100 2.500 5.000 5.000 2.500 19 Duurzaam en veilig vervoer van en naar scholen 80 40 40 40 5.000 1.000 500 500 20 Stimuleren en faciliteren multifuel 25 25 25 25 500 500 500 500 21 Business case biomassa energiecentrale 25 75 8.000 14.000 10.000 22 Onderzoek duurzame energieopties 100 100 100 pm pm pm 23 Kansenkaart duurzame warmte- en koudelevering 50 25 25 15.000 24 Duurzame energie in structuurvisie / best.plannen 60 60 60 60 pm pm pm pm 25 Realisatie windenergie op bedrijventerrein Elzenburg 20 120 100 60 15.000 10.000 26 Adaptatieagenda 50 25 25 10.000 10.000 10.000 27 Beleidsmatige inbedding 100 100 100 pm pm pm pm 28 Communicatie 50 50 50 50 pm 7.500 7.500 pm 29 Borging duurzame gebiedsontwikkeling 50 25 25 pm pm pm Reserve/ onvoorzien 25.000 25.000 Totaal per jaar 1200 2085 1835 1720 44.500 181.500 130.000 60.000 Totaal 6840 416.000 18

8.1 Dekking De dekking van de benodigde uren en kosten van dit Klimaatprogramma is als volgt: SLoK-uitkering á.226.106,--. Voor de (co-)financiering voor de periode 2009-2012 á (maximaal).56.526,50. per jaar is ruimte binnen de huidige milieubudgetten en formatie. De kosten voor de benodigde formatie van het kernteam Klimaat is reeds in de begroting opgenomen. Ook de tijdbesteding vanuit overige beleidsvelden past grotendeels binnen de reguliere taken. Voor enkele projecten moeten, op beperkte schaal, extra uren worden vrijgemaakt. Voor een aantal projecten is (qua uren en kosten) besparing mogelijk door regionale samenwerking met het RMB. Overige potentiële inkomsten: Projecten zelf: - Terugverdieneffecten van getroffen maatregelen; - Opbrengsten bouwleges duurzame energie-installaties zoals windturbines kan worden aangewend voor financiering van het klimaatbeleid; - Inkomsten uit pacht in het geval een windturbine op gemeentegrond wordt gerealiseerd. Tevens wordt actief gezocht naar: Subsidies, bijvoorbeeld de volgende regelingen: - Meer met Minder; - UKP: Subsidieregeling Unieke Kansen Programma Verduurzaming Warmte en Koude; - EOS-programma s (Energie Onderzoek Subsidie van SenterNovem); - Duurzaamheidsleningen (SVN); - Provincie Noord-Brabant crisisgelden voor corporaties (70 miljoen). 19

9 Rapportage en monitoring 9.1 Monitoring Bij elk project is een meetbare doelstelling geformuleerd en is aangegeven welke monitoringindicatoren de gemeente gaat meten. Zie hiervoor bijlage 2. Er is hierbij onderscheid gemaakt in: Input (middelen, menskracht etc.); Throughput (wat zijn tussenproducten); Output (wat draagt het bij aan het uiteindelijke doel in de buitenwereld?). Het kernteam klimaat zal de monitoringinformatie jaarlijks verzamelen. De trekker van een project is verantwoordelijk voor het leveren van de benodigde informatie. 9.3 Jaarlijks verslag aan B&W Naast de driemaandelijkse terugkoppeling aan de wethouder duurzaamheid zal het kernteam klimaat jaarlijks verslag uitbrengen aan het college van B&W. Het college van B&W informeert jaarlijks de gemeenteraad. 9.2 Voortgang en jaarprogrammering De monitoringgegevens worden jaarlijks verwerkt in een voortgangsrapport. Hierin evalueert het kernteam de voortgang van de projecten, doet voorstellen voor aanpassingen en stelt het programma voor het jaar erop vast. In principe zijn de middelen in dit Klimaatprogramma toereikend voor de gehele periode van 4 jaar, zodat geen nieuwe budgetten nodig zijn. Het jaarlijkse voortgangsrapport is jaarlijks openbaar beschikbaar via www.oss.nl/duurzaamheid. 20

21

Deze rapportage is tot stand gekomen i.s.m. met BuildDesk Benelux B.V. Delft Projectnummer: 80367000 Projecttitel: klimaatprogramma Oss 2009-2012