Dynamisch document met bronnen/referenties rond ontwerpgericht onderzoek Verspreid op verschillende manieren, bij verschillende doelgroepen (bv. bij Design Science Research Group en Het Nieuwe Beroepsonderwijs.nl). Ilya Zitter Versie 20 juli 2010 In dit document zijn bronnen/referenties rond ontwerpgericht onderzoek verzameld. Hoewel er verschillende namen, definities en opvattingen zijn van dit type onderzoek en het discours nog volop in ontwikkeling is, kan er worden gesteld dat er consensus is over een aantal kenmerken van ontwerpgericht onderzoek (Van Den Akker, Gravemeijer, McKenney & Nieveen, 2006): Interventionist: the research aims at designing an intervention in the real world. Iterative: the research incorporates a cyclic approach of design, evaluation and revision. Process-oriented: a black box model of input-output measurement is avoided; the focus is on understanding and improving interventions. Utility-oriented: the merit of a design is measured, in part, by its practicality for users in real contexts. Theory-oriented: the design is (at least partly) based upon theoretical propositions; and field testing of the design contributes to theory building. Er is gekozen voor een vrij eclectische mix van wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke bronnen/referenties. Er is geen standaard gebruikt voor de notatie van deze bronnen/referenties. Waar mogelijk gaat het om bronnen/referenties die online toegankelijk zijn. Bronnen/referenties met een [*] worden warm aanbevolen. Alle links zijn gechecked. Toch kan het zijn dat een link niet (meer) werkt, mijn excuses hiervoor. Bij links die meer dan één regel lang zijn, kan het helpen om de link in het geheel te knippen en plakken naar de adres-balk van de browser. Verbeteringen, suggesties en vragen zijn van harte welkom: ilya.zitter@ecbo.nl. In het hbo [*] Onderzoeksmethodologie in het hbo. Gepubliceerd in Onderzoek van Onderwijs, Jaargang 36, Nr. 4. Daan Andriessen. http://www.weightlesswealth.com/downloads/andriessen%202007%20ovo.pdf. Zie voor andere publicaties van Andriessen: http://www.inholland.nl/voor+bedrijven+en+organisaties/kennisontwikkeling+en+onderzoek/ric+entr epreneurship/intellectual+capital/ Onderzoeken door te verbeteren Overbruggen van de kloof tussen theorie en praktijk in hboonderzoek (2004). Van Weert & Andriessen. http://www.scienceguide.nl/pdf/onderzoekendoorteverbeteren.pdf ecbo 1
In onderwijskundig domein Ecbo-publicatie: Practice as the basis of knowledge (2009). Van den Berg, Doets & Westerhuis. Centre for Expertise in Vocational Education and Training. http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ecb&id=2197 Theme Issue: The Role of Design in Educational Research. Anthony E. Kelly, Guest Editor. Volume 32 No 1, January/February 2003. http://www.aera.net/publications/?id=393 The Journal of the Learning Sciences, 13(1), 2004. Geen open access. Inhoudsopgave: http://www.informaworld.com/smpp/title~content=g785041113~db=all [*] Jan van den Akker, Koeno Gravemeijer, Susan McKenney & Nienke Nieveen (eds.). Educational Design Research. Routledge, London and New York, 2006. ISBN 0-415-39635-2. Voor meer info: http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/nwoa_6xzdtr http://www.routledge.com/books/details/9780415396356/ Website http://projects.coe.uga.edu/dbr/index.htm onder regie van Dr. Thomas Reeves and Dr. Chandra Orrill. Zie ook presentaties gegeven op de conferentie Educational Design Research: local change & global impact ter ere van pensionering Prof Dr Thomas Reeves maart 2010: http://projects.coe.uga.edu/edrconference/schedule.html#conf An Introduction to Educational Design Research. Tjeerd Plomp & Nienke Nieveen (Eds). Uitgever: SLO, Enschede, 2009 (126 pagina's). Pdf vrij beschikbaar via: http://www.slo.nl/organisatie/international/publications/ http://edutechwiki.unige.ch/en/design-based_research Edutechwike-pagina met referenties. [*] ook interessant als gerelateerd onderwerp: Keynote Velon 2011, "Evidence-based onderwijs: De nieuwe kleren van de keizer" prof. dr. Nico Verloop, ICLON Universiteit Leiden. Powerpoint van deze presentatie is te downloaden: http://www.velon.nl/uploads/verloop_14_maart_2011_keynote_velon_congres_def.ppt In andere domeinen [*] Engeström, Y. (2008). From design experiments to formative interventions (keynote). Paper presented at the International Conference of the Learning Sciences, Utrecht, NL. http://portal.acm.org/citation.cfm?id=1599814. Geen open access. Re-searching Research Models: What is Emergent, Elastic, and Nonlinear All Over? Jo A. Tyler. Human Resource Development Review. 2004. http://hrd.sagepub.com/cgi/content/abstract/5/4/494. Geen open access. http://en.wikipedia.org/wiki/design_science_research Wikepedia pagina met referenties [*] Van Aken, J. E. (2004). Management Research Based on the Paradigm of the Design Sciences: The Quest for Field-Tested and Grounded Technological Rules. Journal of Management Studies, 41(2), ecbo 2
219-246 http://www.huclassic.nl/nr/rdonlyres/6207f4ae-fd93-46b6-878e- 07523C94382F/600/ArtikelVanAkenJournalManagementStudies.pdf Valid knowledge for the professional design of large and complex design processes http://www.ds.arch.tue.nl/education/courses/7ad02/ontwerptheorie/reader/vanalken2005_pp112(pro cdes)%20pub%20version.pdf Vergelijking van ontwerpgerichte aanpakken en voorstel voor een aanpak in ICT-domein: http://www.itee.adfa.edu.au/~ejl/portal/systems%20planning/sp%20pages/gregor_07_design_theor y.pdf Modelleren van toegepaste kennis [*] Developing Design Propositions through Research Synthesis. 2008. Denyer, Tranfield & Van Aken. Geen open acces. Design propositions gestructureerd volgens de zgn. CIMO-logica: Context- Interventie-Mechanismen-Outcomes. Zeer bruikbaar. Voorbeeld gebruik CIMO-logica is te vinden in dissertatie Zitter (2010). http://www.narcis.info/person/recordid/prs1299910 en Zitter, I., De Bruijn, E., Simons, P.R.J. & Ten Cate, Th.J. (2010). The role of professional objects in technology-enhanced learning environments in higher education. Interactive Learning Environments, doi:10.1080/10494821003790863. [*] Impact van onderwijs interventies. Andriessen, ten Brummelhius en Terlouw. Workshop De Onderwijsdagen 2009. Op aanvraag beschikbaar. Design Patterns. Oorsprong in Architectuur, breed geadopteerd in het ICT-domein: http://en.wikipedia.org/wiki/a_pattern_language. Voorbeelden van design patterns in Interaction Design: http://www.welie.com/index.php. Voorbeeld design patterns Zitter, I., Kinkhorst, G., Simons, P.R.J., & Ten Cate, Th.J. (2009). In search of common ground: A task conceptualization to facilitate the design of (e) learning environments with design patterns. Computers in Human Behavior, 25(5), 999-1009. Overkoepelend onderzoeksinstrument Door de kenmerken van ontwerpgericht onderzoek is het ordenen van de verzamelde data tricky. Bij het landelijk expertisecentrum beroepsondewijs [ecbo] is op dit moment een overkoepelend onderzoeksinstrument in ontwikkeling om hierbij ondersteuning te bieden. Op aanvraag beschikbaar. Aanpak/Procesmodellen [*] Daan Andriessen: Research methodology of a design-based research study using action research http://www.weightlesswealth.com/downloads/designing%20and%20testing%20an%20od%20interve ntion.pdf Design Science Research Methodology (DSRM) Process Model http://www.sirel.fi/ttt/downloads/design%20science%20research%20methodology%202008.pdf [*] Referenties naar meerdere procesmodellen in Keynote Susan McKenney conferentie Educational Design Research: local change & global impact ter ere van pensionering Prof Dr Thomas Reeves maart 2010. http://web.me.com/janherrington/edrmckenney/susan_files/mckenneykeynote28-3- 2010.pdf ecbo 3
[*] Domain-independent model of design process. Niet specifiek voor ontwerpgericht onderzoek. A domain-independent descriptive design model and its application to structured reflection on design processes. 2006. Reymen et al. Via GoogleScholar: http://scholar.google.nl/scholar?hl=nl&q=reymen+domainindependent+descriptive+design+model&btng=zoeken&lr=&as_ylo=&as_vis=0 Plannen van iteratieve projecten [*] Volgende bron is niet specifiek voor ontwerpgericht onderzoek. Gaat over plannen van iteratieve projecten. Opgesteld door expert op gebied van de RUP methode (The Rational Edge: The Rational Unified Process). http://www.ibm.com/developerworks/rational/library/2831.html Ontwerpen [*] Universal Principles of Design (2003). Lidwell, Holden & Butler. 100 ways to enhance usability, influence perception, increase appeal, make better design decisions and teach through design. Meer informatie over dit boek: http://books.google.nl/books?id=e4aawb3qx6cc&lpg=pp1&dq=universal%20principles%20of%20de sign&pg=pp1#v=onepage&q&f=false Etnografisch/contextueel onderzoek Door kenmerken van ontwerpgericht onderzoek, passen etnografische/contextuele onderzoeksmethoden en instrumenten goed bij dit type onderzoek. De volgende bronnen zijn niet specifiek voor ontwerpgericht onderzoek. Contextual design. Defining Customer-Centered Systems. Hugh Beyer & Karen Holzblatt (1998). Morgan Kaufmann Publishers. http://books.google.nl/books?id=svkumvafzjqc&printsec=frontcover&dq=contextual+design.+defini ng+customer- Centered+Systems.+Hugh+Beyer+%26+Karen+Holzblatt&ei=PVMPTOWfOYeYyQTNxNHbCg&cd=1#v =onepage&q&f=false [*] Verrassende vorm van verzamelen van data: cultural probes, William Gaver. http://cleo.ics.uci.edu/teaching/winter10/231/readings/3-gaverdunnepacenti-culturalprobes.pdf Korte how-to: http://www.infodesign.com.au/ftp/culturalprobes.pdf Interaction analysis Door kenmerken van ontwerpgericht onderzoek, past interaction analysis goed bij dit type onderzoek. Volgende artikel is standaard over dit onderwerp. Jordan, B. & Henderson, A. (1995). The Journal of the Learning Sciences, Vol. 4. (1), 39-103. http://www.infimum.com/joakim/interaktion%20analysis.pdf ecbo 4
Formatieve evaluaties Door kenmerken van ontwerpgericht onderzoek, passen formatieve evaluaties in alle mogelijke vormen goed in dit type onderzoek. Methoden en technieken voor formatieve evaluatie in sociaal-wetenschappelijke ontwerpsituaties http://doc.utwente.nl/27824/1/00000001.pdf Zie ook Nieveen (SLO) voor recentere inzichten: www.slo.nl/downloads/2009/leerplan-in-ontwikkeling.pdf/download [*] paragraaf 3.3 vanaf blz. 46 Beeldmateriaal In ontwerpgericht onderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van beeldmateriaal in het onderzoeksproces (vorm van verzamelde data, modelleren, representeren, visualiseren etc.). Verschillende aspecten van kijken en beeldtaal zijn dan relevant. De volgende referenties zijn niet specifiek voor ontwerpgericht onderzoek. Joke van Leeuwen (2008). Een halve hond heel denken. Een boek over kijken. Em. Querido's uitgeverij: Amsterdam/Antwerpen. Sean Hall (2007). This means this. This means that. A user's guide to semiotics. Laurence King Publishing: London. [*] Burkhard (2005). Towards a Framework and a Model for Knowledge Visualization: Synergies between Information and Knowledge Visualization. In Knowledge and Information Visualization: Searching for Synergies: Springer Lecture Notes in Computer Science, Springer-Verlag (Heidelberg / New York). Draft van dit hoofdstuk is te vinden via: http://en.scientificcommons.org/12749217. [*] Bresciani S. & Eppler, M. (2008). A Collaborative Dimensions Framework: Understanding the Mediating Role of Conceptual Visualizations in Collaborative Knowledge Work. Proceedings of the 41st Annual Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS 2008). http://www.computer.org.proxy.library.uu.nl/portal/web/csdl/doi/10.1109/hicss.2008.7 Verschillende rollen/perspectieven Verschillende rollen/perspectieven in ontwerpgericht onderzoek. Discussiehoofdstuk, conferentiepapers en artikel over drie rollen c.q. motieven in ontwerpgericht onderzoek, nl. onderzoek, ontwerp en verandering door Akkerman, Bronkhorst & Zitter. Zie voor meer informatie: http://www.ecbo.nl/smartsite.dws?ch=ecb&id=3560 [*] Actionable knowledge and scholar-practitioners: A process model of theory-practice linkages RV Tenkasi, GW Hay - Systemic Practice and Action Research, 2004 Springer. Geen open access. Van Hay wel online beschikbaar: http://www.usq.edu.au/extrafiles/business/journals/hrmjournal/internationalarticles/volume%207/h ay.pdf ecbo 5
Groepen die zich bezig houden met ontwerpgericht onderzoek in Nederland Dit overzicht is niet compleet, aanvullingen zijn welkom! Nb dit geldt voor dit hele document overigens. The Design-Science Research Group. Landelijke Community of Practice van (oud)promovendi die ontwerpgericht onderzoek doen. Olv. Prof Dr Joan van Aken (TU Eindhoven) en Dr Daan Andriessen (InHolland). [*] http://www.scienceguide.nl/200806/ontwerpgericht-onderzoek-in-opmars.aspx Landelijk Expertisecentrum Beroepsonderwijs [ecbo] SLO, afdeling Onderzoek & Advies olv Jan van den Akker Lectoraat Intellectual Capital InHolland, Lector Dr Daan Andriessen http://www.inholland.nl/voor+bedrijven+en+organisaties/kennisontwikkeling+en+onderzoek/ric+entr epreneurship/intellectual+capital/ Vakgroep Curriculumontwerp & Onderwijsinnovatie (C&O), faculteit Gedragswetenschappen, domein van de Onderwijskunde, TU Enschede http://www.gw.utwente.nl/co/ De onderzoekspraktijk is een netwerk van onderzoekers en adviseurs bij Kessels & Smit, The Learning Company. Wat we delen is een passie voor leren en onderzoek. Iedereen die een onderzoeksproject doet, maakt deel uit van de onderzoekspraktijk. http://www.onderzoekspraktijk.net/nl/de_onderzoekspraktijk ecbo 6